Visiedocument thema afdeling Duurzaam, werkgroep Grondstoffen Dit document behandelt de visie rond Plastics vervuiling.

Transcriptie

1 Visiedocument thema afdeling Duurzaam, werkgroep Grondstoffen Dit document behandelt de visie rond Plastics vervuiling. Een visiedocument dient als algemeen strategisch kader van elke werkgroep binnen de Thema Afdeling Duurzame Ontwikkeling op haar duurzame taakveld: Onderwerpen werkgroep Grondstoffenschaarste: 1. Inzameling, hergebruik kunststoffen met werkgroeptrekker Peter de Ruijter; 2. Hergebruik of Verbranding van huisvuil met werkgroeptrekker Piet Klop; 3. rare materials schaarste en duurzame energie met werkgroeptrekker Paul Gubbens: 4. Grondstoffengebruik met Bouwbesluit 2012 met werkgroeptrekker Remko Zuidema; 5. Fosfaat hergebruik in kringloop met werkgroeptrekker Joost Tersteeg; Doel van een visiedocument is aanscherping van standpunten binnen D66. Vanuit een visiedocument kunnen concrete resoluties, verkiezingsparagrafen, moties, artikelen, opinies en aanbevelingen worden ontwikkeld. Probleemstelling & issues Er zijn in Nederland vele programma s die ervoor zorgen dat producten worden ingenomen. Dit kan zijn georganiseerd door locale/gemeentelijke of regionale overheid (bijv. Wecycle.nl eva), maar bijvoorbeeld ook door het bedrijfsleven (inname elektronische apparaten, printertoners, mobile telefoons etc..) Een categorie producten die op dit moment ernstige problemen veroorzaakt zijn de zogenaamde single use plastics. Deze categorie plastics bevat allerlei producten zoals plastic tassen, allerlei denkbare verpakkingen van levensmiddelen, plastic borden/bekers/bestek, en plastics ingrediënten in zepen, tandpasta s en schuurmiddelen (de zgn. Micro beads en micro pellets). Door onachtzaam gebruik (laten vallen, wegwaaien, achterlaten etc..) en onmacht (het spoelt door de gootsteen het mileu in) zijn deze plastics een belangrijke vervuilingsbron voor onze waterwegen, zeeën en oceanen en vormen een serieuze bedreiging voor onze voedsel keten en de humane gezondheid. Studie naar oorzaken & mogelijke oplossingsrichtingen Literatuur / rapporten o Voor deze visie is de volgende literatuur geraadpleegd: 1. Verkennende Studie Plasticverontreiniging van de Oceanen door Dr. Hans van Weenen, in samenwerking met: Ir. Siem Haffmans Partners for Innovation BV (maart 2011) met verwijzingen naar additionele literatuur/onderzoek: a. Carpenter, E.J., en Smith, K.L.: Plastics on the Sargasso Sea Surface, Science, Vol. 5, 12 March, 1972, b. Carpenter, E.J., en Smith, K.L., Harvey, G.R., en Miklas, H.P.: On Carpenter and Smith, Science, New Series, Vol. 177, No (Jul. 7, 1972), p. 85. c. Carpenter, E.J., Anderson, S.J., Harvey, G.R., Miklas, H.P., en Peck, B.B.: Polystyrene spherules in Coastal Waters, Science, Vol. 178, 1972, No. 4062, pp d. Kartar, S., Milne, R.A., en Sainsbury, M.: Polystyrene Waste in the Severn Estuary, Marine Pollution Bulletin, 4, 1973, 144. e. Colton, J.B., Jr., Knapp, F.D., en Burns, B.R.: Plastic Particles in Surface Waters of the Northwestern Atlantic, Science, Vol. 185, 1974, f. Weenen, H. van: Kunststofkorrels op het strand, Chemisch Weekblad, 21 februari 1975, pp Peter de Ruijter / D66 ta Duurzaam / wg Grondstoffen1/9 april 2012

2 g. Norén, F.: Small plastic particles in Coastal Swedish waters, KIMO Sweden, N-Research, Lysekil, Sweden, h. Galgani, F., Leaute, J.P., Moguedet, P., Souplet, A., Verin, Y., Carpentier, A., Goraguer, H., Latrouite, D., Andral, B., Cadiou, Y., Mahe, J.C., Poulard, J.C., en Nerisson, P.: Litter on the Sea Floor Along European Coasts, Marine Pollution Bulletin, Vol. 40, No. 6, pp , i. Morét-Ferguson, S., Lavender Law, K., Proskurowski, G., Murphy, E., Peacock, E., en Reddy, C.M.: The size, mass, and composition of plastic debris in the western Norrth Atlantic Ocean, Marine Pollution Bulletin, 60 (2010) j. Derraik, J.: The pollution of the marine environment by plastic debris: a review, Marine Pollution Bulletin 44 (2002) k. Moore, C.J. et al.: A Comparison of Plastic and Plankton in the North Pacific Central Gyre, Marine Pollution Bulletin, (2001) 42(12): l. Fendall, KL.S., en Sewell, M.A.: Contributing to marine pollution by washing your face: Microplastics in facial cleansers, Marine Pollution Bulletin, Vol. 58, No. 8, August 2009, pp Microplastic Litter in the Dutch Marine Environment - Providing facts and analysis for Dutch policymakers concerned with marine microplastic litter door H.A. Leslie (Institute for Environmental Studies, VU University) M.D. van der Meulen (Deltares) F.M. Kleissen (Deltares) A.D. Vethaak (Deltares; Institute for Environmental Studies, VU University) a. Thompson, R.C., Olsen, Y., Mitchell, R.P., Davis, A., Rowland, S.J., John, A.W.G., McGonigle, D., Russell, A.E., Lost at sea: Where is all the plastic? Science 304, b. Norén, F., Small plastic particles in coastal Swedish waters. N- Research report, commissioned by KIMO Sweden. 11 pp. c. Norén, F., Naustvoll, L.J., Survey of microscopic anthropogenic particles in Skagerrak. Institute of Marine Research, Flødevigen, Norway. 21 pp. d. Carpenter, E.J., Smith, K.L., Plastics on the Sargasso Sea surface. Science 175, e. Carpenter, E.J., Anderson, S.J., Harvey, G.R., Miklas, H.P., Peck, B.B., Polystyrene spherules in coastal waters. Science 178, f. Lavender Law, K.L., Moet-Ferguson, S., Maximenko, N.A., Prodkurowski, G., Peacock, E.E., Hafner, J., Reddy, C.M., Plastic accumulation in the North Atlantic Subtropical Gyre. Science 329, g. Day, R.H., Shaw D.G., Patterns in the abundance of pelagic plastic and tar in the North Pacific Ocean, Mar Pollut Bull 18, h. Gilfillan, L., Ohman, M.D., Doyle, M.J., Watson, W., Occurrence of plastic micro-debris in the Southern California current system. California Coop Fish Investig Rep 50, i. Van Paassen, J., Plastic afval in rivieren - Onderzoek naar hoeveelheid en samenstelling. Student BSc research paper. Utrecht University, the Netherlands. 32 pp. j. Moore, C.J., Lattin, G.L., Zellers, A.F., Quantity and type of plastic debris flowing from two urban rivers to coastal waters and beaches of Southern California. J Integr Coast Zone Manag 11, k. Claessens, M., De Meester, S., Van Landuyt, L., De Clerck, K., Janssen, C.R., Occurrence and distribution of microplastics in marine sediments along the Belgian coast. Mar Pollut Bull 62, Peter de Ruijter / D66 ta Duurzaam / wg Grondstoffen2/9 april 2012

3 2204. l. McDermid, K.J., McMullen, T.L., Quantitative analsysis of small-plastic debris on beaches in the Hawaiian archipelago. Mar Pollut Bull 48, m. Morét-Ferguson, S., Lavender Law, K.L., Proskurowski, G., Murphy, E.K., Peacock, E.E., Reddy, C.M., The size, mass and composition of plastic debris in the western North Atlantic Ocean. Mar Pollut Bull 60, n. Van Franeker, J.A., Blaize, C., Danielsen, J., Fairclough, K., Gollan, J., Guse, N., Hansen P- L., Heubeck, M., Jensen, J-K., Le Guillou, G., Monitoring plastic ingestion by the northern fulmar Fulmarus glacialis in the North Sea. Environ Pollut 159, o. Murray, P.R., Cowie, P.R., Plastic contamination in the decapod crustacean Nephrops norvegicus (Linnaeus, 1758). Mar Pollut Bull 62, p. Boerger, C.M., Lattin, G.L., Moore, S.L., Moore, C.J., Plastic ingestion by planktivorous fishes in the North Pacific Central Gyre. Mar Pollut Bull 60, q. Ward, J., Shumway, S., Separating the grain from the chaff: Particle selection in suspension- and deposit-feeding bivalves. J Exp Mar Biol Ecol 300, r. Graham, E.R., Thompson, J.T., Deposit- and suspensionfeeding sea cucumbers (Echinodermata) ingest plastic fragments. J Exp Mar Biol Ecol 368, s. Teuten, E.L., Rowland, S.J., Galloway, T.S., Thompson, R.C., Potential for plastics to transport hydrophobic contaminants. Environ Sci Technol 41, t. Bhattacharya, P., Lin, S., Turner, J.P., Pu, C.K., Physical adsorption of charged plastic nanoparticles affects algal photosynthesis. Phys Chem C 114, u. Bowmer, T., Kershaw, P., (eds.), Proceedings of the GESA microplastic international workshop on micro-plastic particles as a vector in transporting persistent, bio- accumulating and toxic substances in the oceans June 2010, UNESCO-IOC, Paris, 69 pp. v. Hopwood, D., Spiers, E.M., Ross, P.E., Anderson, J.T., McCullough, J.B., Murray, F.E., Endocytosis of fluorescent microspheres by human oesophageal epithelial cells: comparison between normal and inflamed tissue. Gut 37, w. Kato, T., Yashiro, T., Murata, Y., Herbert, D.C., Oshikawa, K., Bando, M., Ohno, S., Sugiyama, Y., Evidence that exogenous substances can be phagocytized by alveolar epithelial cells and transported into blood capillaries. Cell Tissue Res 311, x. Hussain, N., Jaitley, V., Florence, A.T., Recent advances in the understanding of uptake of microparticulates across the gastrointestinal lymphatics. Adv Drug Deliver Rev 50, y. Wick, P., Malek, A., Manser, P., Meili, D., Maeder-Althaus, X., Diener, L., Diener, P-A., Zisch, A., Krug, H.F., Von Mandach, U., Barrier capacity of human placenta for nano- sized materials. Environ Health Perspect 118, z. Wesselinova, D., Current major cancer targets for nanoparticle systems. Curr Cancer Drug Targets 11, aa. Ritter L; Solomon KR, Forget J, Stemeroff M, O'Leary C.. "Persistent organic pollutants". United Nations Environment Programme. Retrieved Peter de Ruijter / D66 ta Duurzaam / wg Grondstoffen3/9 april 2012

4 bb. Tanabe, S., Watanabe, M., Minh, T.B., Kunisue, T., Nakanishi, S., Tanaka, H., PCDDs, PCDFs, and coplanar PCBs in albatross from the North Pacific and Southern Oceans: Levels, patterns, and toxicological implications. Environ Sci Technol 38, cc. Takada, H., Call for pellets! International Pellet Watch Global Monitoring of POPs using beached plastic resin pellets. Mar Pollut Bull 52, dd. Ryan, P.G., Jackson, S., The lifespan of ingested plastic particles in seabirds and their effect on digestive efficiency. Mar Pollut Bull 18, ee. Ryan, P.G., Effects of ingested plastic on seabird feeding: evidence from chickens. Mar Pollut Bull 19, ff. Ryan, P.G., Connell, A.D., Gardener, B.D., Plastic ingestion and PCBs in seabirds: Is there a relationship? Mar Pollut Bull 19, gg. Saido, K., Itagaki, T., Sato, H., Kodera, Y., Abe, O., Ogawa, N., Chung, S., Miyashita, K., New contamination derived from marine debris plastics. Paper at 238th American Chemical Society National Meeting, August 2009, Washington DC. hh. ATSDR - Agency for Toxic Substances and Disease Registry, Toxicological Profile for Styrene. US Public Health Service, US Dept of Health and Human Services Atlanta, GA. Experts raadplegen o Dr. Hans van Weenen o H.A. Leslie (Institute for Environmental Studies, VU University) o M.D. van der Meulen (Deltares) Achtergrond / Oorzaken: Algemeen - In het algemeen meer onderzoek naar de aanwezigheid, hoeveelheid en verspreiding van plastic, dan onderzoek naar hoe introductie en verspreiding ervan te voorkomen. - On 26 September 2011, a group of nearly 30 experts from science, the plastics industry, consultancies, government and non-governmental organisations from the Netherlands, the UK and Belgium met in Utrecht to discuss aspects of the microplastic issue brought up in this report (bron 2: blz 63) - From the group discussions the recommendation emerged that marine microplastic reduction measures should be initiated without delay. The question arose as to how much knowledge do we need before we starting an action and implementing a measure? Not waiting until full scientific evidence becomes available and a future consensus is reached regarding the degree of harm to the public or the environment is in line with the precautionary principle as well as with the ambitions of the participants to prevent microplastic in the marine environment. (bron 2: blz. 64) - Ruime consensus onder stakeholders niet te wachten tot wetenschap alles heeft onderzocht. Huidige kennis geeft genoeg inzicht in de complexiteit in vermoede, maar ook daadwerkelijk geconstateerde, negatieve effecten van plastic vervuiling op ecosystemen en het menselijk welzijn. Plastics / Eigenschappen - WW productie van plastics is tussen 1950 en 2010 toegenomen van 1,5 mln. ton naar 250 mln. ton (waarvan plm. 60 mln. ton in EU. Gezien de WW groei van de bevolking is de verwachting dat de productie verder toeneemt (bron 1: blz. 6) Peter de Ruijter / D66 ta Duurzaam / wg Grondstoffen4/9 april 2012

5 - Plastics onder te verdelen in 7 basis groepen: (1) PET, (2) HDPE, (3) PVC, (4) LDPE, (5) Polypropyleen, (6) (E)PS, en (7) Other (incl. Nano-plastics en Bioplastics) (bron: plasticsoupfoundation.org/soorten-plastic/) - Samen met tienduizenden hulpstoffen (zoals weekmakers, pigmenten, antistatica, antioxidanten en vlamvertragers) is er een zeer grote diversiteit in plastics (bron 1: blz. 7) - Bouwstenen van plastics (zgn. Monomeren (en veelvouden) en additieven kunnen weglekken of migreren uit het plastic (bron 1: blz. 7) - Naar product ontwerp grove onderverdeling naar: microplastics, microbeads (als schuurmiddel in scrubbers, zepen, reinigers en tandpasta s), micro pellets (industriele schuurmiddelen) en nano-plastics (sterk verbeterde kunststof eigenschappen) (bron 1: blz. 13) - Microbeads geïntroduceerd als vervangend schuurmiddel van puimsteen, grofgemalen havermout, maalsel van doppen van amandelen of walnoten (bron 1: blz. 14) - Bio-based plastics dienen niet verward te worden met bio-degradable (bron 1: blz. 45) - Meeste plastics zijn non bio-degradable / inert. (bron 1: blz. 6) - Plastics onderhevig aan degradatie, resulterend in steeds kleinere (inerte) korrelgrootte. (bron 1: blz. 6) - Vervanging van natuurlijke schuurmiddelen in gezichtsreinigers door micro-beads is een omvangrijke (negatieve) verandering in het potentieel van microplasticvervuiling van de oceanen. (bron 1.l: blz. 14) - POP s: Persistent Organic Pollutants are organic compounds that are resistant to environmental degradation through chemical, biological, and photolytic processes. Because of this, they have been observed to persist in the environment, to be capable of long-range transport, bioaccumulate in human and animal tissue, biomagnify in food chains and to have potential significant impacts on human health and the environment. (bron 2.aa) - Effecten - 3 typen effecten: (1) als gevolg van materiaal eigenschappen plastics (i.e. licht en inert voor degradatie), (2) effecten door het verblijf in marine ecosysteem, en (3) effecten op het marine ecosysteem (bron 1.j: blz.13) - Nog relatief weinig onderzoek naar toxiciteit van plastics in marine ecosysteem vanwege (bron 2: blz. 5). Toxiciteit wordt onderscheiden naar twee typen: o Partikel toxiciteit: is afhankelijk van grootte en vorm o Chemische toxiciteit: enorme diversiteit aan soorten plastics, additieven en ecosystemen, enorme diversiteit in uptake routes en accumulatie patronen bij een enorme diversiteit aan marine leven Onderzoek - Onderzoeksvelden (bron 2: hfst 4 / 5) 1. Microplastics concentraties geobserveerd in zeewater monsters Sinds begin jaren 70 eerste publicaties over plastics vervuiling in zee (bron 1.a-e: blz.6) Sinds 1975 eerste publicatie in Nederland (bron 1.f: blz.6) Sinds jaren 70 incidentele onderzoeken naar mate van vervuiling. Trend is een grote toename van de hoeveelheid aangetroffen plastics (350 % in 10 jaar; bron 1.k: blz. 18), maar ook een afname in de korrel grootte van de aangetroffen plastics. In de jaren negentig was de gemiddelde deeltjes grootte ± 1.60 mm vergeleken met 5.05 ± 0.35 in de jaren 2000 (bron 1.i: blz. 19) In de Noordzee 2 concentratie zones voor plastic afval op de zeebodem: Peter de Ruijter / D66 ta Duurzaam / wg Grondstoffen5/9 april 2012

6 ten westen van Denemarken en voor de kust van de UK. (bron 1.h.: blz. 20) Andere bronnen: bron 2.a-h 2. Microplastics concentraties geobserveerd in rivieren Andere bronnen: bron 2.i en 2.j 3. Microplastics concentraties geobserveerd op stranden en marine sedimenten Andere bronnen: bron 2.a, 2.k-m 4. Microplastics concentraties geobserveerd in marine organismen (natuurlijke omgeving) Andere bronnen: bron 2.n-p 5. Microplastics concentraties geobserveerd in marine organismen (laboratorium) Andere bronnen: bron 2.o, 2,q-s 6. Geobserveerde biologische effecten van microplastics blootstelling in marine organismen Andere bronnen: bron 2.t, 2.u 7. Geobserveerde biologische effecten van microplastics blootstelling in zoogdieren/mensen Andere bronnen: bron 2.v-z These studies issue a warning that when the size of the microparticle approaches the range below approximately a quarter of a mm, adverse effects may start to emerge due to particle interactions with cells and tissues, particle uptake in endosomes, lysosomes, the lymph and circulatory systems and the lungs. (bron 2: blz. 42) 8. Chemische toxiciteit effecten als gevolg van blootstelling aan microplastics Toxiciteit van microplastics potentieel veroorzaakt door het lekken van additieven, en geassocieerde POP s en monomeren. (bron 2: blz. 43). Alhoewel onderzoek nog niet gepubliceerd is (o.a. Neal et. Al. 2010) wordt sterk vermoed dat de van sorptie (ab- of adsorptie) van POP s in microplastics een belangrijke reden is voor de aangetroffen verhoogde niveaus van bekende toxische stoffen (PCDD s, PCB s, PCDF s) in albatrossen (bron 2.aa) en andere zeevogels (bron 2.bb-ff). Het eerste onderzoek dat plastic (polystyrene) degradatie aantoont in gevaarlijke monomeren op lage temperaturen is recent gepubliceerd (bron 2.gg, blz. 43). Polystyrene (PS) degradeert op 30 C tot het styrene monomer, 2,4-diphenyl-1-butene (styrene dimer) and 2,4,6- triphenyl-1- hexene (styrene trimer). Dit monomeer is bekend in menselijke toxicology, oorzaak van acute en chronische effecten op o.m. het centrale zenuwsysteem (bron 2.hh, blz. 44) There is already quite an extensive body of literature on the toxic effects of many types of additives, monomers and other auxiliary substances associated with plastic polymers (especially phthalates, brominated flame retardants, BPA, metals) on biological systems. (bron 2: blz. 44) 9. Persistente Organische Vervuiling en Microplastics opname studies Interest in the toxicity of POPs and other environmental contaminants has led to investigations of the interactions between chemicals in the environment and microplastics. Several studies have identified POPs in plastic fragments and pellets collected from the field (e.g. Carpenter 1972; Carpenter & Smith 1972; Endo et al. 2005; Mato et al. 2001; Rios et al. 2007). The more hydrophobic chemicals, in particular, have an affinity for plastic polymers orders of magnitude higher than their affinity for the aqueous phase (Mato et al. 2001; Takada 2006; Teuten et al. 2007). This was demonstrated in Prof. Takada s Pellet Watch programme in Japan (Ogata et al. 2009; Takada 2006), where the partitioning coefficient for plastic pellets found on beaches (which are in fact Peter de Ruijter / D66 ta Duurzaam / wg Grondstoffen6/9 april 2012

7 equilibrating with the air phase when they are on dry parts of the beach) contain PCB and pesticide concentrations six orders of magnitude higher than are commonly detected in seawater, or air for that matter ( (bron 2: blz. 46) Oplossingsrichtingen: Productverantwoordelijkheid biedt veel aanknopingspunten richting de Industrie. Deze verantwoordelijkheid moet resulteren in het toepassen van het voorzorgprincipe. Dat betekent het voorkomen van de introductie van plasticproducten en -additieven die kunnen leiden tot verontreiniging van de zee met plasticafval, -fragmenten en -deeltjes, en hun toxische en persistente hulpstoffen. Het betekent ook het ontwikkelen en toepassen van biologisch afbreekbare materialen. En het nemen van verantwoordelijkheid door de gescheiden inzameling en de terugname van het gebruikte product voor eigen hergebruik of recycling. Pilot-projecten met koplopers uit de handel en industrie kunnen een voorbeeldfunctie hebben voor andere partijen in de keten. Doel: Voorkomen dient te worden dat plastics als vervuilend element in de biosfeer terecht komen. Uitgangspunten - Introductie Product Verantwoordelijkheid van de plastics industrie op drie niveaus: 1. MATERIAAL-niveau 2. PRODUCT-niveau 3. PROCESS-niveau - Toepassen Voorzichtigheids- of voorzorgprincipe: het voorkomen de introductie van plasticproducten en hun additieven die kunnen leiden tot verontreiniging van de zee met plastics en met hun toxische persistente hulpstoffen (bron 1: blz. 45). Wat zijn de redenen voor plastics vervuiling waterwegen? - slecht product ontwerp - slecht materiaal ontwerp - onachtzaamheid in gebruik, bijvoorbeeld verwaaiing, laten vallen, onoplettendheid (verpakkingen, tassen) - express vervuiling (verpakkingen, tassen) - onmacht (micro beads / micro pellets) Oplossingsrichtingen: Omdat onachtzaamheid en onmacht een rol spelen bij de vervuiling door plastics is alleen aandacht voor het sluiten van de ketens niet voldoende om plastics vervuiling te voorkoment. Andere strategieën: MATERIAAL-niveau: Ontwikkelen bio degradable/compostable plastics OF substitueer plastics en additieven door bio degradable alternatief PRODUCT-niveau: Ontwerp van producten zodat de kans op vervuiling wordt geminimaliseerd, door voorkomen van plastic onderdelen OF plastic onderdelen die niet van de verpakking afvallen PROCESS-niveau: Design van gesloten grondstof ketens: (C2C) voorkomen vervuiling natuurlijke omgeving vanuit mens gemaakte omgeving. Oplossingen zijn afhankelijk van Peter de Ruijter / D66 ta Duurzaam / wg Grondstoffen7/9 april 2012

8 verschijningsvorm van plastics in producten. Voorbeelden: - plastic tassen: SUBSTITUTIE door biodegradable alternatief / REDUCE door verbod op uitgifte van plastic tassen - verpakkingen van vers producten: SUBSTITUTIE door biodegradable alternatief / REDUCE gebruik van single item verpakking te verbieden/ontmoedigen - verbeter product ontwerp zodat er geen onderdelen af kunnen vallen en verwaaien - micro beads / micro pellets: SUBSTITUTIE door biodegradable alternatief (puimsteen, grofgemalen havermout, maalsel van doppen van amandelen of walnoten), / REDUCE door verbod op gebruik van micro beads / micro pellets Politieke afwegingen en visie op rollen: wie doet wat en hoe Het private domein: het individu Educatie en bewustzijn blijven belangrijk maar zijn niet voldoende om vervuiling te voorkomen, vanwege de productkenmerken (single use, licht gewicht, ingrediënt) en geschetste redenen van vervuiling onachtzaamheid en onmacht. Het publieke domein: mensen onderling Verboden van het gebruik van plastic tassen is wijdverbreid in de wereld, zowel in de eerste, tweede als ontwikkelende landen. Het politieke domein: burger en staat a) Voorlichting: maar de vraag dient gesteld te worden: waarom gebruiken we plastics die in grote hoeveelheden (want dat zijn het) toxisch voor milieu en mens zijn. (1,5 naar 250 mln ton tussen 1950 en 2010) b) Stimulans substitutie c) Verbieden introductie van een bepaalde grondstof indien ketens niet gesloten zijn d) Fiscaal belasten van vervuiling of slecht materiaal gebruik / materiaal tax? Het commerciële domein: klant en markt a) Nemen van grondstof verantwoordelijkheid: Ontwikkelen bio degradable producten of natuurlijke substituten (tegengaan inertie en toxiciteit) b) Nemen productverantwoordelijkheid (i.e. tasjes geven uit klant vriendelijkheid maar zich ook afvragen wat dit betekent voor vervuiling van natuurlijke omgeving) c) Supply chain ontwerp INCLUSIEF afvalverwerking / inname / recycling OF uitgaan van afbraak in natuurlijke omgeving Voorgestelde beleidsmaatregelen Overheidsinterventie(s): Lokaal Provinciaal Nationaal Europees Mondiaal 1. Wet- en regelgeving 2. Fiscaliteit 3. Voorlichting 4. Overheidstaken/projecten 5. Overige Stappen ontwikkeling visiedocument: 1. Startdocument a. Taakverdeling + contactpersonen b. Concept inhoudsopgave c. Planning d. Voorgestelde concrete acties met visie document Peter de Ruijter / D66 ta Duurzaam / wg Grondstoffen8/9 april 2012

9 2. Concept visie document 3. Definitief visie document 4. Concrete acties met visie document Peter de Ruijter / D66 ta Duurzaam / wg Grondstoffen9/9 april 2012