Onderwerp Advies Wet op de vaste boekenprijs (Kamerstuknummer 28652)

Transcriptie

1 Aan De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal de heer F.W. Weisglas Binnenhof 1a 2513 AA Den Haag Onderwerp Advies Wet op de vaste boekenprijs (Kamerstuknummer 28652) Geachte heer Weisglas, Bij brief van 3 december 2002 verzocht u de Raad advies uit te brengen aan de Tweede Kamer over het voorstel van wet van de leden Dittrich en Halsema houdende regels omtrent de vaste boekenprijs (Wet op de vaste boekenprijs). Met genoegen voldoet de Raad aan uw verzoek. Dit temeer omdat het de eerste keer is dat de Tweede Kamer gebruik maakt van haar bevoegdheid de Raad om advies te vragen. R.J. Schimmelpennincklaan 3 Postbus AE Den Haag Telefoon Telefax cultuur@cultuur.nl Datum 15 mei Inleiding Op 11 december 2002 heeft de Raad desgevraagd advies uitgebracht aan de Staatssecretaris van Cultuur en de Minister van Economische Zaken naar aanleiding van het SCP/CPB-evaluatierapport Boek en markt. Effectiviteit en efficiëntie van de vaste boekenprijs. De Raad pleitte in dit advies vanuit cultuurpolitieke overwegingen voor handhaving van de vaste boekenprijs voor alle Nederlands- en Friestalige boeken, bij voorkeur door de vaste boekenprijs wettelijk te verankeren. Hiermee zou de positie van het boek als cultureel waardevol goed worden versterkt. Met een wettelijke regeling zou bovendien goed worden aangesloten bij de ontwikkelingen binnen Europa. Elf van de zestien huidige EUlidstaten kennen een vaste boekenprijs, waarvan negen deze in een wet hebben vastgelegd; in drie landen wordt herinvoering van de vaste prijs overwogen. Tegen de achtergrond van dit eerste advies zal de Raad in het onderhavige advies niet in detail op het wetsvoorstel ingaan. De Raad zal enige aspecten aan de orde stellen, die hij essentieel acht om een wettelijke regeling van de vaste boekenprijs in het juiste perspectief te kunnen beschouwen. Het betreft algemene aspecten als de omvang van het Nederlandse taalgebied en ontwikkelingen rond de vaste boekenprijs in Europa. Daarnaast zal een aantal zaken die specifiek zijn voor de Nederlandse situatie en de voorgestelde wet worden besproken, zoals het verdwijnen van de erkenningsregeling, de regeling van margeverlening (Artikel 12), en het toezicht op naleving van de wet.

2 2. Waarom een vaste boekenprijs De economische betekenis van het boek valt niet in alle opzichten samen met de culturele, maatschappelijke en politieke betekenis ervan. Het boek als cultuur- en informatiedrager is een cultureel waardevol goed bij uitstek, een merit good, en krijgt in die hoedanigheid terecht bescherming van de overheid. De Raad acht het van groot belang dat zo veel mogelijk boeken kunnen worden geschreven, gepubliceerd, verkocht, geleend en gelezen. Ook het huidige overheidsbeleid is op dit belang gebaseerd. Het overheidsbeleid ten aanzien van boeken en lezen valt uiteen in drie onderdelen: generiek letterenbeleid, specifiek letterenbeleid en leesbevorderingsbeleid. Het specifieke letterenbeleid is marktaanvullend subsidiebeleid, gericht op het bevorderen van de literatuur, en binnen het leesbevorderingsbeleid gaat het om publieksparticipatie. De vaste boekenprijs is een van de instrumenten die de overheid inzet binnen haar zogeheten generieke letterenbeleid, waarin ervan wordt uitgegaan dat het boekenvak in essentie een vrije markt is. Met het scheppen van marktordenende en marktversterkende economische, juridische en financiële voorwaarden, zoals een laag btw-tarief voor boeken, tracht de overheid in de markt voor het boek omstandigheden te bevorderen die gunstig zijn voor het behoud van pluriformiteit en brede beschikbaarheid van boeken. Kern van het huidige stelsel van collectieve prijsbinding is, dat een editie van een Nederlands- of Friestalig boek voor een periode van tenminste twee jaar overal tegen dezelfde -door de uitgever vastgesteldeminimumprijs verkocht wordt, waarmee prijsvorming als afstemmingsmechanisme tussen vraag en aanbod tijdelijk is weggenomen. Het wegnemen van prijsvorming als concurrentiemogelijkheid is instrumenteel: doordat onzekerheid in het hanteren van de prijs wordt weggenomen, wordt het de markt mogelijk gemaakt zich op andere gebieden minder zekerheden te permitteren. Dankzij de winst uit goedlopende titels worden uitgevers en boekverkopers in staat gesteld ook minder goedlopende titels uit te geven en in het assortiment op te nemen (kruissubsidiëring). 2 Prijsregulering van boeken is al ruim vier eeuwen het model voor de handelspraktijk. Begin twintigste eeuw maakten uitgevers en boekhandelaren voor het eerst collectief afspraken om prijsconcurrentie en margeverschillen uit te sluiten ter bescherming van de kleinere boekhandel. In 1904 is de vaste boekenprijs door de branche geïnstitutionaliseerd in de vorm van het Reglement Handelsverkeer, met toezicht op handhaving door de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak (KVB). Vanaf 1962 komt de overheid in beeld, doordat dan ontheffing op het verbod op verticale prijsbinding noodzakelijk wordt in verband met de mededingingswetgeving. In 1997 is voor de laatste maal ontheffing verleend van het verbod op verticale prijsbinding door de Minister van Economische zaken en de Staatssecretaris van Cultuur op grond van het algemeen belang. De ontheffing geldt tot 2005 en is verleend onder de voorwaarde dat er voor het einde van de ontheffingsperiode een evaluatie van de vaste boekenprijs zou plaatsvinden.

3 In opdracht van de Minister van Economische Zaken en de Staatssecretaris voor Cultuur hebben het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en het Centraal Planbureau (CPB) de effectiviteit en efficiëntie van de vaste boekenprijs onderzocht 1. De onderzoekers constateren in hun evaluatierapport dat de vaste boekenprijs weliswaar effectief kan bijdragen aan de beoogde cultuurpolitieke doelstellingen, maar dat er huns inziens effectievere alternatieven denkbaar zijn. In het rapport worden drie beleidsopties uitgewerkt: geen interventie (waarmee wordt bedoeld: afschaffing), subsidie aan de boekhandel en een afgebakende (lees: ingeperkte) vaste boekenprijs. De toenmalige Minister van Economische Zaken en Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen concludeerden op basis van het evaluatieonderzoek in hun brief van 13 juni aan de Tweede Kamer dat voortzetting van de vaste boekenprijs in de huidige vorm ongewenst is. Zij spraken een voorkeur uit voor de afgebakende vaste boekenprijs, met het idee deze ontheffing na 5 jaar opnieuw te evalueren. Ook achtten zij sectorspecifieke wetgeving een optie. De bewindspersonen hebben vervolgens het boekenvak, de Consumentenbond en de Raad voor Cultuur gevraagd hun visie op het evaluatierapport en het stelsel van de vaste boekenprijs te geven. 3 In zijn advies van 11 december over het evaluatierapport over de vaste boekenprijs, waarin ook de reacties van de Consumentenbond en het boekenvak betrokken zijn, heeft de Raad uitgebreid besproken wat de positieve effecten van een vaste boekenprijs zijn, en adviseerde hij om vanuit cultuurpolitieke overwegingen te besluiten tot het onverkort handhaven van de vaste boekenprijs voor alle Nederlands- en Friestalige boeken, waarbij een wettelijk verankerde regeling ten aanzien van de vaste boekenprijs de voorkeur verdient. In het onderhavige advies zal regelmatig op informatie uit het voorgaande advies worden teruggegrepen. Het volledige document is als bijlage aan dit advies./. toegevoegd. De vaste boekenprijs draagt bij, zo stelde de Raad in het voorgaande advies, aan de diversiteit van het aanbod en de ontwikkeling van oeuvres, genres en vakgebieden. Het wegnemen van de zekerheid van de vaste boekenprijs zou een reële bedreiging betekenen voor het boek met een kleine oplage: debuten, interculturele boeken, Friestalige boeken, specialistische boeken, vertalingen, onconventionele literaire teksten, boeken voor kleine segmenten die zo bepalend zijn voor de diversiteit van het aanbod. In de boekenbranche - en in de detailhandel in het algemeen - zijn ontwikkelingen gaande, die het boekenbedrijf sterk beïnvloeden, zoals concernvorming en afname van het aantal zelfstandige ondernemingen. In de boekenbranche is ondanks die ontwikkelingen (nog) sprake van een breed aanbod en een mooie segmentatie: hele grote boekhandels en ketenboekhandels bestaan naast zelfstandige en specialistische Boek en markt; effectiviteit en efficiëntie van de vaste boekenprijs. SCP-publicatie 2002/4 M. Appelman en A. van den Broek. Den Haag, CPB/SCP, Brief OCW dd. 13 juni 2002, Evaluatie vaste boekenprijs (Kenmerk MLB/LB/2002/ ). Evaluatie vaste boekenprijs, advies Raad voor Cultuur, 11 december 2002 (let /3).

4 boekhandels; hetzelfde geldt voor uitgeverijen. In Nederland bestaat een unieke infrastructuur: er is sprake van een fijnmazig netwerk van boekhandels verspreid over het land, een uitgebreid bibliotheekstelsel en een grote diversiteit aan uitgeverijen, die een breed aanbod brengen. Relevant is dat het huidige stelsel zonder financiële impulsen uit algemene middelen functioneert, en van niet-boekenkopers geen (belasting)geld vraagt. Het is hoogst onzeker dat deze verworvenheden in een stelsel zonder vaste boekenprijs kunnen blijven bestaan. Voorbeelden in het buitenland stemmen in dit opzicht weinig optimistisch: in enkele West-Europese landen trad na het opheffen van de vaste boekenprijs een verschraling op van het aanbod, een afname van het aantal boekhandels, verhoging van de gemiddelde boekenprijs en een grotere noodzaak tot overheidssteun voor de branche De voorkeur voor een wet Europese regelgeving noopt tot beargumenteerde besluitvorming over ontheffing van mededinging. Aan deze ontheffing dient door een wettelijke regeling vorm te worden gegeven; een wet verschaft binnen de Europese Unie sterkere juridische en politieke garanties. Veel Europese landen die de vaste boekenprijs als onmisbaar instrument beschouwen zijn er de laatste jaren toe overgegaan de vaste boekenprijs wettelijk te regelen. Behalve Engeland, dat de vaste boekenprijs kon afschaffen omdat het zo'n groot afzetgebied heeft, geldt in andere Europese landen bij gebreke van een dergelijk draagvlak dat de overheid de taal, literatuur en cultuur moet steunen. De meeste Europese landen hebben een vaste boekenprijs of overwegen de vaste boekenprijs (opnieuw) in te voeren, zij het dat de vorm waarin niet overal hetzelfde is. In 11 van de 16 huidige lidstaten van de Europese Unie geldt momenteel een vaste boekenprijs. Negen ervan hebben de vaste boekenprijs bij wet geregeld: Denemarken (sinds 2001), Duitsland (sinds 2002), Frankrijk (sinds 1981), Griekenland (sinds 1997), Italië (sinds 2001), Luxemburg (sinds 2001), Oostenrijk (sinds 2000), Portugal (sinds 1996) en Spanje (sinds 1990). Noorwegen en Nederland hebben vaste boekenprijzen op basis van collectieve afspraken tussen uitgevers en de detailhandel. In Zweden en het Verenigd Koninkrijk geldt geen vaste boekenprijs. In België, Finland en Ierland evenmin, maar daar wordt sterk overwogen de vaste boekenprijs weer in te voeren. Het Europees Parlement heeft in mei 2002 bepaald 4 dat nationale systemen voor een vaste boekenprijs - zoals alle regelgeving met betrekking tot cultuur - onder het subsidiariteitsprincipe vallen; met het oog op de bijzondere culturele waarde van het boek en het belang van het boek voor de bevordering van de culturele verscheidenheid, zijn lidstaten tot regelgeving bevoegd. In tegenstelling tot wat wel wordt beweerd zijn nationale afspraken rond de vaste boekenprijs, mits zij het grensoverschrijdend handelsverkeer niet belemmeren, niet in strijd met Europese regelgeving. De nationale werkingssfeer van de voorgestelde wet blijkt uit de bepalingen omtrent 4 Resolutie van het Europees Parlement met aanbevelingen aan de Commissie over de vaststelling van een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake de vaste boekenprijs (2001/2061 (INI)), A5-0039/2002.

5 het geïmporteerde boek. Gelet op het feit dat de Europese Commissie geen bezwaar heeft aangetekend tegen de Oostenrijkse en de Duits wet, die soortgelijke importbepalingen kennen, mag worden aangenomen dat dit ook geldt voor het Nederlandse wetsvoorstel. 2.2 Taal, boek en vaste prijs Taal is in een cultuur een optimaal expressiemiddel op alle niveaus, voor alle soorten uitingen en in alle domeinen van het maatschappelijk leven. Een taal die alleen als spreektaal fungeert is een dunne taal. Van slaapliedje tot ict-taal, zakelijk verkeer, wetenschap, literatuur, essayistiek en woordenboekencultuur: abstract denken en formuleren in een taal maakt dat een taal zich ontwikkelt en verdiept en een volwaardig voertuig van denkbeelden kan zijn. Taal is een essentieel middel tot ontplooiing van de eigen identiteit. Het is daarom zonder meer belangrijk dat mensen zich in hun eigen taal ook in boekvorm kunnen uiten en in hun eigen taal kennis kunnen nemen van welk onderwerp dan ook. Ook voor relatief kleinere taalgemeenschappen als de Nederlandse en de Friese is een eigen boekencultuur onmisbaar. Het taalaspect is in de discussie over de vaste boekenprijs dan ook een belangrijke factor. De markt van het Nederlandse en Friese boek is beperkt, wat voor de overheid terecht een belangrijke reden is om cultuurbevorderende maatregelen voor Nederlands- en Friestalige boeken, oorspronkelijk of in vertaling, te treffen. 5 De Raad acht het daarom van belang dat in het wetvoorstel het taalcriterium bepalend is: de vaste boekenprijs geldt in Nederland voor alle Nederlands- en Friestalige boeken. Het Nederlandse wetsvoorstel haakt aan bij bestaande wetgeving over de vaste boekenprijs in andere Europese landen. De tekst van het wetsvoorstel is gebaseerd op de Oostenrijkse en Duitse wet, die in respectievelijk 2000 en 2002 in werking zijn getreden. Met de keuze voor het taalcriterium volgt het wetsvoorstel de Oostenrijkse wet. De vaste prijs geldt in Oostenrijk voor Duitstalige boeken, ook als die in het buitenland zijn uitgegeven. Datzelfde is bepalend in het Nederlandse wetsvoorstel: in Nederland geldt de vaste boekenprijs voor Nederlands- en Friestalige boeken ongeacht of die in het buitenland door buitenlandse uitgevers zijn uitgegeven. 3. De voorgestelde wet Thans ligt een initiatiefwet op de vaste boekenprijs voor, ingediend door de Tweede Kamerleden Halsema en Dittrich. Het wetsvoorstel dient uitdrukkelijk een cultuurpolitiek doel: de indieners beogen voorwaarden te scheppen waaronder in Nederland ook voor de langere termijn een breed en divers aanbod van boeken in het Nederlands en Fries beschikbaar kan zijn via een geografisch ruim gespreid net van boekhandels met een groot en gevarieerd assortiment. Het wetsvoorstel is in overleg met de branche tot stand gekomen en sluit in grote lijnen aan bij de huidige handelspraktijk, hetgeen positief te noemen is aangezien de huidige regeling effectief is (zie ook het vorige advies van de Raad).

6 Op een aantal punten verschilt de voorgestelde wet echter van de huidige privaatrechtelijke regeling die is vastgelegd in het Reglement Handelsverkeer. De belangrijkste verschillen zijn: 1. het exclusieve handelsverkeer vervalt; 2. de vaste minimumprijs wordt een vaste prijs; 3. er wordt geen onderscheid gemaakt tussen algemene boeken, schoolboeken en wetenschappelijke boeken; 4. de wet heeft een algemeen karakter. Detailregelingen zoals kortingen komen in een algemene maatregel van bestuur; 5. op naleving van de wet wordt toegezien door een nieuw in te stellen College voor de vaste boekenprijs, een zelfstandig bestuursorgaan. 3.1 Het exclusieve handelsverkeer vervalt Professionele uitgevers en boekverkopers hebben nu een officiële erkenning van de koepelorganisatie van de branche, de KVB (de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak) nodig om optimaal aan het handelsverkeer te kunnen deelnemen. Met het verkrijgen van die erkenning verbinden ze zich aan de regels van het Reglement Handelsverkeer. Voor de erkende boekverkoper betekent dit dat hij boekenbonnen mag verkopen, mag deelnemen aan acties van de Collectieve propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB), zoals de Boekenweek, dat hij tegen een vaste marge rechtstreeks boeken kan bestellen uit het Centrale Depot van het Centraal Boekhuis, en dat hij school- en wetenschappelijke boeken en algemene boeken boven de 20 euro mag verkopen. Voor de uitgever betekent dit dat hij mag deelnemen aan acties van de CPNB, dat het Centraal Boekhuis zijn boeken in de voorraad van het Centrale Depot opneemt en dat zijn afnemers verplicht zijn de vaste boekenprijs te voeren. In het wetsvoorstel is voor dit alles geen erkenning meer nodig. De wet gaat uit van brede definities van uitgever, importeur en boekverkoper. In de definities is niet een beperkend element als bedrijfsmatig opgenomen, waarmee voor iedereen die in Nederland voor het eerst een boek in het handelsverkeer brengt of een boek aan een eindafnemer verkoopt de verplichting tot vaststelling respectievelijk toepassing van de vaste boekenprijs geldt. De brede definitie is noodzakelijk om een sluitend systeem van verplichte toepassing van de vaste boekenprijs te bereiken. De Raad kan zich hierin vinden 5. 6 De vaste boekenprijs is een geschikt instrument, omdat het de primaire verkoopkanalen van boeken in de gelegenheid stelt via specialisatie, goede service of deskundigheid de concurrentie met alternatieve verkoopkanalen aan te gaan. Regeling van alleen de vaste boekenprijs, die het traject tussen de boekverkoper en de eindafnemer betreft, is echter niet voldoende, aldus de memorie van toelichting. De assortimentsboekhandel heeft hogere bedrijfskosten dan de supermarkt of discount: de ruime collectie en de boekhandelservice moeten uit de handelsmarge worden bekostigd. Vaste boekenprijs en handelsmarges zijn elkaars complement en kunnen voor het realiseren van de gestelde 5 In zijn advies van 11 december 2002 adviseerde de Raad de vaste boekenprijs voor Nederlands- en Friestalige boeken wettelijk te verankeren, met dien verstande dat aanpassing van het stelsel aan de huidige bedrijfspraktijk op basis van recente voorstellen vanuit de branche gewenst is.

7 doelen niet worden ontkoppeld, zo luidt het in het wetsvoorstel (p. 5 MvT). Artikel 12 wordt gezien als een oplossing. Hierin wordt gesteld dat de uitgever bij de vaststelling van handelsmarge en overige verkoopvoorwaarden voor een boekverkoper in voldoende mate rekening moet houden met de door de boekverkoper noodzakelijk te maken kosten die samenhangen met het aanhouden van een ruim en gevarieerd assortiment, en de omvang en diversiteit van de handelsbetrekkingen in het verleden. De definitie van boekverkoper is in de wet breed geformuleerd. Om echter het doel van de wet te bereiken, namelijk "voorwaarden scheppen waaronder in Nederland ook voor de langere termijn een breed en divers aanbod van boeken in het Nederlands en het Fries beschikbaar kan zijn via een geografisch ruim gespreid net van boekhandels met een groot en gevarieerd assortiment" (p.1, MvT), ziet de Raad wel in dat een zekere wettelijke bescherming van de voor dit doel noodzakelijke goede boekhandel essentieel kan zijn. Over artikel 12 is onenigheid ontstaan tussen boekverkopers en uitgevers. De uitgevers willen onder meer in vrijheid hun marges kunnen bepalen, de boekverkopers achten een minimale wettelijke bescherming noodzakelijk. De Raad heeft ook in zijn eerdere advies en in de sectoranalyse ten behoeve van het Vooradvies aangegeven dat de branche een grote mate van organisatie en zelfregulering kent, en in goed overleg tot onderlinge afspraken komt. Het vaste boekenprijssysteem heeft ruim een eeuw in een door de branche overeengekomen systeem kunnen functioneren. De Raad doet een klemmend beroep op de partijen om ook op dit punt tot overeenstemming te komen. Beide partijen, uitgevers en boekhandelaren, vinden een vaste boekenprijs belangrijk. Het cultuurpolitieke belang van de wet gaat wat de Raad betreft boven het belang van de individuele (commerciële) partijen. Vernieuwing vereist verandering van houding, ook ten opzichte van de nieuwkomers, de zogenoemde branchevreemde verkoopkanalen. Dit geldt ook voor de vraag in hoeverre de in het verleden door het boekenvak opgebouwde en gefinancierde collectieve zaken, die tot nu toe beperkt beschikbaar zijn als gevolg van de erkenningseis, zoals acties van de CPNB, het Centraal Depot en Boekenbonnen, opengesteld worden voor nieuwkomers. Een wet op de vaste boekenprijs moet de branche dat waard zijn Vaste minimumprijs wordt vaste prijs In de huidige regeling is de vaste prijs een door de uitgevers vastgestelde minimumprijs. De boekhandelaar mag het boek niet voor een lagere prijs verkopen, maar wel voor een hogere, omdat hij bijvoorbeeld veel kosten moet maken of weinig marge krijgt van een uitgever. De prijs van een boek kan daardoor verschillen per boekhandel; dit komt soms voor bij wetenschappelijke of schoolboeken. De wet volgt hierin een strakkere lijn: de prijs is vast, is tegelijk minimum- en maximumprijs, wat betekent dat de prijs overal hetzelfde is. De Raad acht het een goede zaak dat op deze wijze helderheid wordt geschapen voor de consument.

8 3.3 Geen onderscheid algemene boeken, schoolboeken en wetenschappelijke boeken In het huidige reglement staan bijzondere regels opgenomen voor het algemene boek, het schoolboek en het wetenschappelijke boek (de aswindeling). Deze bepalingen vervallen in het wetsvoorstel. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen deze drie soorten boeken: alle boeken hebben een vaste prijs en iedere boekverkoper mag alle boeken verkopen. In het vorige advies is door de Raad al bepleit alle Nederlands- en Friestalige boeken onder de vaste boekenprijs te laten vallen. Dit schept eenduidigheid en problemen met genre-afbakeningen worden zo vermeden 6. De wet biedt op een heldere wijze de mogelijkheid dat scholen als boekverkoper kunnen optreden. Dit is wat reeds jaren bepleit is. Naar aanleiding van klachten over de hoogte van de prijzen van schoolboeken vond in 2001 een onderzoek plaats naar de werking van de vaste boekenprijs voor schoolboeken. Dit onderzoek toonde aan dat de prijsstijgingen van de afgelopen jaren niet aan de vaste prijs konden worden toegeschreven. Uit het onderzoek werd tevens duidelijk dat er bij scholen en ouderverenigingen behoefte bestond om zelf te kunnen onderhandelen met uitgevers 7. Binnen de voorgestelde wet wordt dit mogelijk. Naar het oordeel van de Raad is met deze invulling van de wet tegemoet gekomen aan de wens scholen een rol als partij in de boekenmarkt te geven Details regelen in algemene maatregel van bestuur Het huidige Reglement bevat veel specifieke regelingen voor bijvoorbeeld kortingen en boekenclubs. Detailregelingen worden niet opgenomen in de wet, maar zullen worden vastgelegd in een algemene maatregel van bestuur 8. In een wet op hoofdlijnen, met details die zijn vastgelegd in een minder procedure vereisend uitvoeringsbesluit, kan de Raad zich vinden. De wet krijgt zo flexibiliteit om in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. 3.5 Handhaving door College voor de vaste boekenprijs Het huidige Reglement Handelsverkeer op privaatrechtelijke grondslag, dat wil zeggen gebaseerd op onderlinge afspraken binnen de branche zelf, kent een zogenoemde Commissie Handelsverkeer en een Commissie van Beroep voor handhaving en sanctievaststelling. Het wetsvoorstel heeft een publiekrechtelijk karakter, waardoor een andere wijze van toezicht noodzakelijk is. De wetsindieners hebben gekozen voor een publiekrechtelijke vorm van toezicht die dicht bij de huidige werking van de Commissie Handelsverkeer komt. Gezien het cultuurpolitieke doel van de wet moet, aldus de indieners, de politieke Het onderscheid zal overigens nog wel een rol blijven spelen bij de bepaling van de hoogte van de marge, die voor A-boeken hoger is dan voor S- en W-boeken. In samenwerking met het Ministerie van OCW is onlangs het project Simulatie Inkoop Schoolboeken gestart. Dit is een initiatief van de Vereniging van Schoolleiders in het Voortgezet Onderwijs, de Groep Educatieve Uitgeverijen en de Samenwerkende Educatieve Boekhandelaren. Met deze simulatie willen scholen, boekhandelaren en uitgeverijen zich voorbereiden op de gevolgen in de praktijk na 1 januari De algemene maatregel van bestuur komt in de loop van 2003 gereed. Over de inhoud ervan wil de Raad te gelegener tijd graag adviseren.

9 verantwoordelijkheid voor het beleid ten aanzien van de vaste boekenprijs bij de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen berusten. Het toezicht wordt in het wetsvoorstel buiten de directe verantwoordelijkheid van de minister geplaatst, door een gespecialiseerd zelfstandig bestuursorgaan in te stellen in de vorm van een College voor de vaste boekenprijs. De Raad acht zich niet in de positie uitspraken te doen over consequenties en invulling van de wet wat betreft toezicht, maar wil met betrekking tot dit College een aantal opmerkingen maken. De nagestreefde analogie met de huidige effectieve situatie wat betreft toezicht door de Commissie Handelsverkeer van de KVB is naar het oordeel van de Raad van belang. Het oprichten van een nieuw zelfstandig bestuursorgaan is in de ogen van de Raad echter een zeer zwaar instrument. De Raad kan zich vinden in het voorstel het toezicht onder te brengen bij een gespecialiseerd college. Hij ondersteunt dan ook op zich de argumentatie zoals die in de Memorie van Toelichting is opgenomen. Het college wordt bovendien niet zozeer geacht toezicht te houden door uit eigen beweging controles uit te voeren, maar door te reageren op klachten. Met name door het hierboven ( 3.1) besproken artikel 12, waarin is opgenomen dat uitgevers gehouden zijn voldoende handelsmarge en overige verkoopvoorwaarden te verstrekken aan boekhandels die bijdragen aan de doelstellingen van de vaste prijs, zal het toezicht zorgvuldig onderzoek vereisen. Jurisprudentie moet immers nog gevormd worden. De Raad kan op zich wel meevoelen in de voorgestelde ZBO-constructie van het college, maar acht deze constructie, gezien het bereik en de omvang van de taken, in organisatorische zin zwaar. Hij bepleit daarom een andere constructie te overwegen. Gelet op het feit dat de wet zo veel mogelijk aanhaakt bij het huidige privaatrechtelijke systeem, geeft de Raad er de voorkeur aan om middels wettelijke opdracht deze toezichthoudende taak onder te brengen bij de koepelorganisatie van het boekenvak, de KVB. Een dergelijke constructie is niet vreemd aan het Nederlandse rechtssysteem: het opdragen van overheidstaken aan particuliere organisaties, mits van de nodige waarborgen voorzien, is binnen de organisatie van het openbaar bestuur een geaccepteerd gegeven. Door aan te sluiten bij het huidige systeem kan met behoud van reeds opgebouwde kennis en ervaring en met dezelfde consequenties wat betreft garanties ten aanzien van bekostiging en rechtsbescherming (AWB), een lichtere organisatie van toezicht gerealiseerd worden Samenvatting en conclusie Het boek is een cultuurgoed bij uitstek. Door wat in boeken is neergelegd wordt cultuur ontwikkeld en bewaard: boeken als drager van ideeën, meningen, emoties, verhalen, kennis en informatie vormen een uniek talig geheugen van de samenleving. Het gedrukte culturele erfgoed dient te worden ontwikkeld, beheerd en toegankelijk gemaakt, niet alleen voor de huidige samenleving, maar ook in het belang van toekomstige generaties.

10 Het boek als cultuurgoed wordt als economisch goed verhandeld. Uit oogpunt van bevordering en behoud van beschikbaarheid, diversiteit en toegankelijkheid van het boek, voert de overheid marktversterkend en marktaanvullend beleid voor het boek en het lezen. Bibliotheekbeleid, subsidiebeleid voor het bevorderen van literatuur, beleid om het lezen te bevorderen, en juridische, economische en financiële maatregelen om in de markt voor het boek omstandigheden te bevorderen die gunstig zijn voor het behoud van pluriformiteit en brede beschikbaarheid van het boek in ons betrekkelijk kleine taalgebied; binnen deze laatste categorie valt de vaste boekenprijs. In Nederland bestaat een unieke infrastructuur, waarin zowel door de branche als de overheid is geïnvesteerd: er is sprake van een fijnmazig netwerk van boekhandels verspreid over het land, een uitgebreid bibliotheekstelsel en een grote diversiteit aan uitgeverijen die een breed aanbod brengen. De vaste boekenprijs speelt in dit geheel een centrale rol. Het systeem van zekerheid van de vaste prijs vormt de economische grondslag voor een levendig stelsel van grote en kleine uitgeverijen, megaboekhandels en buurtboekwinkels, keten- en zelfstandige boekhandels en van ontplooiing van genres en schrijversoeuvres. De Raad adviseerde reeds in zijn vorige advies om niet in het systeem van de vaste boekenprijs in te grijpen, maar - gezien het feit dat wetgeving vanwege Europese en nationale regelgeving de meeste zekerheid zou bieden - de vaste boekenprijs wettelijk te verankeren. 10 Door het taalcriterium centraal te stellen (de vaste boekenprijs geldt in Nederland alleen voor Nederlands- en Friestalige boeken), wordt ook in het wetsvoorstel de band tussen boeken en taal benadrukt. Taal is een essentieel middel tot ontplooiing van de eigen identiteit. Het is belangrijk dat mensen zich in hun eigen taal in boekvorm kunnen uiten en in hun eigen taal kennis kunnen nemen van welk onderwerp dan ook. Ook voor relatief kleinere taalgemeenschappen als de Nederlandse en de Friese is een eigen boekencultuur onmisbaar. Het taalaspect is in de discussie over de vaste boekenprijs daarom een factor van groot belang. De markt van het Nederlandse en Friese boek is beperkt. De vaste boekenprijs maakt het mogelijk dat er toch een breed aanbod van Nederlands- en Friestalige boeken kan bestaan, wat voor het behoud en de ontplooiing van het Nederlands en het Fries essentieel is. Veel Europese landen die de vaste boekenprijs als onmisbaar instrument beschouwen zijn er de laatste jaren toe overgegaan de vaste boekenprijs wettelijk te regelen. Nationale systemen voor een vaste boekenprijs vallen - zoals alle regelgeving met betrekking tot cultuur - onder het subsidiariteitsprincipe: met het oog op de bijzondere culturele waarde van het boek en het belang van het boek voor de bevordering van de culturele verscheidenheid, zijn lidstaten tot nationale regelgeving bevoegd.

11 Al eerder heeft de Raad aangegeven dat het een goede zaak is, wanneer boeken op veel plaatsen beschikbaar zijn. Naar de mening van de Raad is het wetsvoorstel zo vormgegeven dat toegang tot het boekenvak niet belemmerd wordt, aangezien ook zogenoemde branchevreemde verkoopkanalen en onderwijsinstellingen als boekverkoper worden aangemerkt. De vaste boekenprijs neemt de concurrentiemogelijkheden niet weg, maar geeft de consument de zekerheid van de vaste prijs. Om het cultuurpolitieke doel van met name brede beschikbaarheid via diverse verkoopkanalen, snelle inloopboekhandels met een smal assortiment én de goed gesorteerde kwaliteitsboekhandel te kunnen waarborgen, is in het wetsvoorstel een bepaling (artikel 12) opgenomen over het verlenen van marges en andere verkoopvoorwaarden door uitgevers aan boekhandels. Hoewel de branche het wetsvoorstel steunt en artikel 12 in het wetsvoorstel is opgenomen, hebben uitgevers en boekverkopers hun onenigheid over dit artikel naar buiten gebracht. Het privaatrechtelijke systeem van vaste boekenprijzen heeft ruim een eeuw goed kunnen functioneren. De branche zal ook over artikel 12 tot wezenlijke overeenstemming dienen te komen. Het cultuurpolitieke belang van de wet gaat boven het individuele belang van de commerciële partijen. De Raad onderkent dat een bij wet geregeld instrument nodig is om controle op het stelsel uit te oefenen. Een inhoudelijk deskundig College voor de vaste boekenprijs zou een geschikte toezichthouder kunnen zijn. Het onderbrengen van het College in een nieuw te vormen zelfstandig bestuursorgaan, zoals de wet voorstelt, acht de Raad niet de enige optie. Overwogen zou kunnen worden het toezicht op bestuursrechtelijke gronden onder te brengen bij de huidige toezichthouder, de koepelorganisatie voor het boekenvak. 11 De Raad is, behoudens enkele kanttekeningen, ingenomen met de voorstelde wet, omdat de cultuurpolitieke doelen zijn vastgelegd en de regelgeving zodanig is, dat zo veel mogelijk wordt aangesloten bij de huidige, goed werkende praktijk en Europese regelgeving. Overeenkomstig artikel 22 van de Kaderwet adviescolleges is een afschrift van dit advies gezonden aan de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, de heer mr. drs. C.H.J. van Leeuwen. Dit advies werd voorbereid door de commissie Letteren van de Raad. Hoogachtend, mr. W. Sorgdrager Voorzitter dr. J.A. Brandenbarg Algemeen secretaris