Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Voorstel van wet van de leden Dittrich, Halsema en Van Nieuwenhoven houdende regels omtrent de vaste boekenprijs (Wet op de vaste boekenprijs) Nr. 7 ADVIES RAAD VAN STATE EN REACTIE VAN DE INDIENERS Hieronder zijn opgenomen het advies van de Raad van State d.d. 19 mei 2003 en de reactie van de indieners d.d. 10 december 2003, aangeboden aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Het advies van de Raad van State is cursief afgedrukt. Bij brief van de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal van 1 november 2002, heeft de Tweede Kamer bij de Raad van State ter overweging aanhangig gemaakt het voorstel van wet van de leden Dittrich en Halsema houdende regels omtrent de vaste boekenprijs (Wet op de vaste boekenprijs). Het initiatiefwetsvoorstel geeft de vaste boekenprijs een wettelijke basis. De Raad van State plaatst een aantal kanttekeningen en vragen over het oogmerk van het voorstel, het gekozen middel, en de uitwerking daarvan. De indieners zijn de Raad van State erkentelijk voor zijn advies no. WO /III over hun wetsvoorstel tot regeling van de vaste boekenprijs (Kamerstukken II 2002/03, , nr. 1 3). Naar aanleiding van het advies hebben de indieners een aantal wijzigingen, aanvullingen en verduidelijkingen aangebracht. Deze zijn verwerkt in het voorstel van wet en de memorie van toelichting zoals gewijzigd naar aanleiding van het advies. Tevens is van de gelegenheid gebruik gemaakt om, mede in reactie op uitgebrachte adviezen van de Raad voor Cultuur en het Adviescollege toetsing administratieve lasten (ACTAL), het gemeenschappelijke commentaar van de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak (KVB), het Nederlands Uitgeversverbond (NUV) en de Nederlandse Boekverkopersbond (NBb), alsmede de reactie van de Vereeniging van muziekhandelaren en -uitgevers in Nederland (VMN), enkele andere wijzigingen en aanvullingen op te nemen in het gewijzigde wetsvoorstel en de gewijzigde memorie van toelichting. De reactie die de indieners hebben ontvangen van de Vereeniging van muziekhandelaren en -uitgevers in Nederland (VMN), is aanleiding geweest om de toepasselijkheid van het wetsvoorstel op muziekuitgaven zowel in de tekst van het wetsvoorstel zelf als in de memorie van toelichting nader te expliciteren. Dit heeft geleid tot een afzonderlijke definitie van muziekuitgave naast de definitie van boek en tot enkele wijzigingen van terminologische aard. Het gewijzigde voorstel van wet wordt ingediend door de leden Dittrich, Halsema en Van Nieuwenhoven. De indieners merken in reactie op het advies het volgende op. KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2003 Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 1

2 I. Inleiding 1. Sinds 1904 geldt in Nederland een systeem van vaste boekenprijzen. De uitgever stelt een minimumprijs vast waarvoor het boek aan de boekhandel en door deze aan de consument wordt verkocht (verticale prijsbinding). Deze vaste prijs geldt in beginsel voor twee jaar en is van toepassing op algemene boeken, schoolboeken en wetenschappelijke boeken. De afspraken over de vaste boekenprijs zijn sinds 1923 neergelegd in een privaatrechtelijk reglement. Thans geldt het Reglement Handelsverkeer van de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak (KVB). Aan de KVB is ontheffing verleend van het verbod op verticale prijsbinding. De laatste ontheffing, die op basis van de toen geldende Wet economische mededinging is verleend in 1997, geldt tot 1 januari In verband met het aflopen van deze ontheffing komt de vraag op wat na deze datum dient te gebeuren: een nieuwe ontheffing op basis van de Mededingingswet (Mw), een afzonderlijke wettelijke regeling of afschaffing van de vaste boekenprijs. De Raad voor Cultuur merkt in zijn advies van 11 december 2002 op dat de huidige markt goed en zonder financiële impulsen uit algemene middelen functioneert en dat het huidige stelsel geen overheidsmiddelen vraagt. Hij adviseert uit cultuurpolitieke overwegingen tot het handhaven van de vaste boekenprijs, omdat er weinig met zekerheid te zeggen valt over de consequenties van ingrepen in dit stelsel en het niet denkbeeldig is dat zij het bestaande evenwicht in de branche aantasten. Wel geeft de Raad voor Cultuur de voorkeur aan een wettelijke regeling in plaats van een privaatrechtelijke die thans geldt. 1 De Raad voor Cultuur is dan ook ingenomen met het voorliggende wetsvoorstel. 2 Het evaluatierapport «Boek en Markt» van het Centraal Planbureau en Sociaal en Cultureel Planbureau (CPB-SCP-rapport) stelt daarentegen dat het huidige systeem in bepaalde opzichten ook nadelig is voor de cultuurpolitieke doelstellingen en daarnaast minder efficiënt is dan de drie in het rapport besproken alternatieven. 3 De initiatiefnemers willen met het wetsvoorstel voorkomen dat de vaste boekenprijs wordt afgeschaft. 4 Dit voorstel vormt in aangepaste vorm een publiekrechtelijke voortzetting van het huidige systeem. II. Doel en middel 2. Specificatie doel Het wetsvoorstel dient volgens de initiatiefnemers een cultuurpolitiek doel: «voorwaarden scheppen waaronder in Nederland ook voor de lange termijn een breed en divers aanbod van boeken in het Nederlands en het Fries beschikbaar kan zijn via een geografisch ruim gespreid net van boekhandels met een groot en gevarieerd aanbod». Een zelfde doel ligt ten grondslag aan de nu geldende vaste boekenprijs. In het CPB-SCP-rapport wordt gesignaleerd dat de overheid destijds niet heeft gespecificeerd hoeveel boektitels beschikbaar moeten zijn en van welk genre, noch hoeveel verkooppunten er dienen te zijn en met welke assortimentsbreedte om dit doel te bereiken. 5 De initiatiefnemers preciseren het gestelde cultuurpolitieke doel evenmin. De Raad beseft dat het gestelde cultuurpolitieke doel lastig vast te stellen en te meten is, en dat het zich moeilijk laat specificeren. Wel zou naar de mening van de Raad nader toegelicht kunnen worden of de boekenmarkt zoals deze nu functioneert voldoet aan het gestelde doel, of dat een grotere of kleinere prestatie gewenst of aanvaardbaar is. 1 Advies van de Raad voor Cultuur van 11 december 2002, (let-2002,4460/3) bladzijden Advies van de Raad voor Cultuur van 12 mei 2003, (let-2002, 5766/4) bladzijde Deze alternatieven zijn: geen interventie, subsidie aan de boekhandel en een afgebakende vaste boekenprijs. 4 Kamerstukken II 2002/03, , nr. 3, blz.1en2. 5 CPB-SCP-rapport, Boek en Markt, Den Haag 2002, bladzijden Zoals de onderzoekers in hoofdstuk 2 van het CPB-SCP-rapport (Boek en Markt, blz. 25 evv.) constateerden, is door de overheid geen specificatie gegeven van concrete doelen die met de vaste boekenprijs zouden moeten worden bereikt. Ook de indieners van het wetsvoorstel hebben ervan afgezien om een nadere kwalitatieve of kwantitatieve specificatie op te nemen in het wetsvoorstel of in de memorie van toelichting. Daarmee handelen zij in overeenstemming met het overheidsbeleid zoals neergelegd in de Letterenbrief (Kamerstukken II 1989/ , nr. 4), die bij de bespreking ervan op 4 juli 1990 (Kamerstukken II 1989/ , nr. 6) de instemming van de Tweede Kamer heeft gekregen. In de memorie van toelichting hebben de indieners uiteengezet dat zij de principiële motieven die ten grondslag liggen aan het terughoudende overheidsbeleid op dit terrein, onderschrijven en tot de Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 2

3 hunne hebben gemaakt. Nu ook de Raad melding maakt van het besef dat het gestelde cultuurpolitieke doel lastig vast te stellen en te meten is, en dat het zich moeilijk laat specificeren, voelen zij zich gesterkt in het vasthouden aan een globale, niet gespecificeerde omschrijving van het cultuurpolitieke doel. Bij kennisneming van de geldende wetgeving voor de vaste boekenprijs in de ons omringende landen is gebleken dat ook daarin wordt volstaan met een algemeen geformuleerde cultuurpolitieke doelstelling zonder nadere kwantitatieve specificaties. De Raad voor Cultuur stelt in zijn (eerste) advies (let /3) van 11 december 2002 (blz. 1) vast: «De huidige markt functioneert goed, zoals ook in het evaluatierapport wordt aangegeven.» en: «De situatie zoals die zich thans voordoet geeft aan dat de vaste boekenprijs effectief is. Er is sprake van een grote mate van diversiteit en brede beschikbaarheid, zodat zo veel mogelijk lezers zo veel mogelijk van hun gading kunnen vinden. Er bestaat een voldoende stabiele omgeving, waarin ook de kleinere, zelfstandige boekhandels kunnen gedijen.» (blz. 5). De indieners sluiten zich met grote instemming hierbij aan. Zij menen dat de boekenmarkt en ook de markt voor muziekuitgaven, zoals die nu functioneren, dynamisch zijn en tegemoetkomen aan de zeer verschillende wensen van een breed publiek, gegeven de huidige marktomstandigheden en technologische stand van zaken. 3. Pluriformiteit Het gestelde cultuurpolitieke doel heeft twee aspecten: het bevorderen van de pluriformiteit van de aangeboden titels en de brede beschikbaarheid van het boekenaanbod voor het publiek. De vaste boekenprijs biedt volgens de initiatiefnemers de uitgever en de importeur de mogelijkheid om de boekverkoper een adequate handelsmarge te bieden voor titels die minder snel en zeker verkopen. Aldus wordt voorkomen dat de boekverkoper wegens prijsconcurrentie door bijvoorbeeld supermarkten zich uitsluitend op goed en snelverkopende titels richt. Dit stimuleert de boekhandel ook minder snel verkopende boeken in het assortiment op te nemen. 1 Met het oog hierop wordt in artikel 12 van het wetsvoorstel bepaald dat de uitgever bij de vaststelling van handelsmarges rekening dient te houden met de door de boekverkoper te maken kosten die samenhangen met het aanhouden van een ruim assortiment. De Raad wijst erop dat artikel 12 wegens de algemene formulering moeilijk te controleren valt. De boekhandelaar is in beginstel vrij de kostenmarge voor andere doelen dan verruiming van het assortiment te benutten. Hij kan er ook zijn winstmarge door vergroten of andere producten aanbieden die niet belangrijk zijn vanuit cultureelpolitiek oogmerk. Aangezien het niet mogelijk is uitgevers en boekhandels te binden aan een bepaalde aanwending van extra opbrengsten voor culturele doeleinden, is het onzeker in hoeverre verticale prijsbinding de gestelde culturele doelen dient. Dat geldt zowel voor het huidige bestel als voor het stelsel dat de initiatiefwet beoogt. De Raad adviseert nader in de toelichting op deze onzekerheden in te gaan. 1 Kamerstukken II 2002/03, , nr. 3, blz De Raad constateert terecht dat de boekhandelaar in beginsel vrij is in de besteding van de kostenmarge. Dat is het geval in het huidige privaatrechtelijke systeem en dat zal in de visie van de indieners in het publiekrechtelijke systeem niet anders zijn. De Raad wijst op de hieruit voortvloeiende inherente onzekerheid in hoeverre de verticale prijsbinding de gestelde culturele doelen dient. De indieners zijn zich bewust van deze problematiek. Zij onderkennen dat een systeem van vaste prijzen uitgevers, importeurs, boekverkopers en muziekhandelaren niet dwingt tot het realiseren van culturele doelen. De onderzoekers van CPB/SCP constateren op blz. 170 van hun rapport: «Het ligt in de aard van de vaste boekenprijs besloten dat het een vrijblijvend en generiek instrument is.» Van de door de onderzoekers in hoofdstuk 8 (Boek en Markt blzz. 167 evv.) aangedragen alternatieven, te weten een afgebakende vaste boekenprijs, géén interventie of subsidies voor boekverkopers, biedt alleen het derde alternatief enige sturingsmogelijkheid. Het voordeel van de mogelijkheid tot enige sturing weegt echter niet op tegen de nadelen die aan een subsidiesysteem zijn verbonden. Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 3

4 Naar de mening van de indieners ligt de sleutel tot het realiseren van de gestelde culturele doelen bovendien niet in enige vorm van dwang. Niet alleen zou dwangbesteding zich niet verdragen met het karakter van het boekenvak en met de terughoudendheid die de overheid inzake de vrijheid van meningsuiting en van informatie behoort te betrachten, er is naar de mening van de indieners ook geen noodzaak toe, afgaande op de ervaringen met het privaatrechtelijke systeem. In het CPB-SCP-rapport wordt aangegeven, dat de meerderheid van de boekverkopers in het verleden eigener beweging de marge behalve voor dekking van de basale exploitatielasten tevens heeft gebruikt voor het aanbieden van een ruim assortiment en het bieden van service aan de kopers voor het leveren van niet op voorraad aanwezige titels. De onderzoekers wijzen erop dat deze «cultuurpolitieke» besteding van de marge onder druk komt te staan door gestegen kosten van huren, salarissen en investeringen in automatisering, waardoor kruissubsidiëring wordt bemoeilijkt. Door aansluiting te zoeken bij ketens ontstaat enerzijds weer meer ruimte voor kruissubsidiëring, maar tevens een tendens tot uniformering van het assortiment. Van belang is dat de onderzoekers constateren: «Uit gesprekken in de branche komt niet naar voren dat de verminderde financiële ruimte voor cultuurpolitiek getinte kruissubsidiëring zou samenhangen met veranderde rendementseisen van boekverkopers zelf.» (Boek en Markt, blz. 137). Aangenomen kan dan ook worden dat, zolang de feitelijke economische en financiële mogelijkheid daartoe aanwezig is, steeds een aanmerkelijk deel van de uitgevers en boekverkopers uit eigen keuze bereid zal zijn tot toepassing van cultuurpolitiek getinte kruissubsidiëring. Naast de cultuurpolitieke wil daartoe, is er voor het boekenvak en de muziekbranche ook een economische prikkel om dat te doen. Uitgevers, respectievelijk verkopers kunnen daardoor toch concurreren met elkaar, niet op prijs, maar wel op kwaliteit en diversiteit. De mate waarin het boekenvak en de muziekbranche zich stellen achter de cultuurpolitieke doelstellingen van de vaste prijs, is sterk bepalend voor de kansen op succes. Voor de muziekbranche heeft de VMN zich duidelijk uitgesproken voor handhaving van de vaste prijs ter realisering van een divers en gespreid aanbod. De KVB, het NUV en de NBb hebben zich in hun reactie op het wetsvoorstel (brief van 17 september 2003) eveneens expliciet gesteld achter de voorgestelde wettelijke regeling van de vaste boekenprijs en het culturele doel dat daarmee wordt beoogd. Van belang daarvoor is dat de marge voor dit type boekverkopers en muziekhandelaren op een daartoe passend niveau blijft. In de Franse en Duitse wetten zijn daarop gerichte bepalingen opgenomen. De Franse wet verplicht uitgevers of importeurs onderscheid te maken tussen een kwalitatieve marge en een kwantitatieve. De kwalitatieve marge behoort altijd hoger te zijn dan de kwantitatieve marge, die alleen is gebaseerd op de kwantiteit van de inkoop. Of de kwalitatieve marge van toepassing is, is afhankelijk van de kwaliteit van de bijdrage die de boekverkoper levert aan de verspreiding van boeken. In de toelichting bij de Franse wet is aangegeven dat als criteria voor de kwalitatieve marge onder meer gelden: verkoop van nieuwe uitgaven, beschikbaarstelling van een breed assortiment, professionaliteit van tenminste éénderde van het personeel, deelname aan nationale campagnes, nalevering op bestelling door klanten, beschikbaarstelling van catalogi en bibliografieën, verkoop van boeken in dunbevolkte streken. De Duitse wet verplicht uitgevers bij het vaststellen van de vaste prijs en de overige verkoopvoorwaarden rekening te houden met de bijdrage die een kleine boekhandel levert aan de wenselijke spreiding van (assortiments- )boekhandels over het hele land en met de service die deze boekhandels leveren. Voorts mogen uitgevers niet aan branchevreemde handelaren (zoals supermarkten en cd-zaken) leveren tegen lagere prijzen of gunstiger voorwaarden dan aan de boekhandel. In het wetsvoorstel zoals ingediend op 28 oktober 2002 kozen de indieners door middel van het daarin opgenomen artikel 12 voor een soortgelijke opzet. Uitgevers zouden bij het vaststellen van de marges rekening moeten houden met de duur van de relatie die zij hebben met de boekverkoper en met de omvang en pluriformiteit van het door de boekverkoper af te nemen pakket. De Raad wijst terecht erop dat artikel 12 wegens de algemene formulering moeilijk te controleren zou zijn. Ook door de uitgevers werden bezwaren geuit tegen het ingrijpen in wat de uitgevers beschouwen als vrijheid van onderhandelen en werd gewaarschuwd voor het risico van niet goed in te schatten Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 4

5 conflicten en geschillen die mogelijkerwijs uit artikel 12 zouden voortvloeien en de eventuele bemoeienis van het College voor de vaste boekenprijs daar weer mee. De indieners hebben tot hun genoegen geconstateerd dat uitgevers en boekverkopers gehoor hebben gegeven aan het klemmende beroep van de Raad voor Cultuur op partijen om ook op dit punt tot overeenstemming te komen. De reactie van KVB, NUV en NBb op het wetsvoorstel bevat een gezamenlijk voorstel voor een regeling van deze materie. Samengevat luidt dit voorstel: uitgevers en boekverkopers, georganiseerd in respectievelijk NUV en NBb, vinden een wettelijke regeling voor afspraken over handelsmarges niet nodig voor het pakket van eerste aanbieding van nieuwe uitgaven. Zij zijn wel bereid in de toekomst afspraken maken over noodzakelijke voorwaarden voor het instandhouden van een infrastructuur zoals het Centraal Boekhuis en Centraal Depot, die geografische spreiding en beschikbaarheid van boeken in de vorm van bestellingen van geringe omvang en van nabestellingen van één of enkele exemplaren mogelijk en economisch verantwoord maken. De indieners hebben dit voorstel overgenomen ter vervanging van het eerder voorgestelde artikel 12. Zij zien in dit voorstel, waarmee de bezwaren van de Raad en het boekenvak worden ondervangen, dezelfde doelen verwoord die zijn opgenomen in de Franse en Duitse wetgeving en die zij zelf beoogden met het aanvankelijke artikel 12: de economische grondslag voor de aanwezigheid van goedgesorteerde boekhandels en beschikbaarheid van boeken in een dekkende geografische spreiding. De afspraken die onder de werking van het artikel in zijn nieuwe formulering worden gemaakt, dienen er op gericht te zijn het de deelnemende uitgevers en verkopers mogelijk te maken om op een economisch verantwoorde wijze ook in de meest afgelegen delen van het land een divers aanbod beschikbaar te stellen, al dan niet op bestelling van een eindafnemer. Met artikel 12 in zijn nieuwe formulering wordt tevens een wettelijke basis gegeven voor het voortzetten van de zogenaamde verrekenkorting (minimale handelsmarge voor levering via het Centraal Boekhuis). De organisaties van het boekenvak hebben in samenhang met de discussie over artikel 12 ook de strekking van artikel 6 aan de orde gesteld. Het tweede (in het gewijzigde wetsvoorstel vernummerd tot derde) lid van artikel 6 staat de verkoper toe in bepaalde gevallen vanwege bijzondere dienstverlening de door de uitgever vastgestelde vaste prijs te verhogen met de extra kosten die de aparte service met zich mee brengt. Naar het oordeel van het boekenvak levert de bij dit artikellid gegeven toelichting op het begrip bijzondere dienstverlening een problematische inperking op in vergelijking met de huidige aanvaarde handelspraktijk. Het wetsvoorstel en de memorie van toelichting zijn zodanig gewijzigd dat onder het begrip bijzondere dienstverlening ook is begrepen het in voorraad hebben van specifieke categorieën boeken. 4. Brede beschikbaarheid 1 CPB-SCP-rapport, Den Haag 2002, bladzijden 102, CPB-SCP-rapport, Den Haag 2002, bladzijden Het tweede aspect van het cultuurpolitieke doel is de distributie van boeken via een voldoende aantal verkooppunten. Hierbij spelen zowel het aantal als de spreiding van boekhandels en hun assortiment een rol. De praktijk in omringende landen wijst uit dat afschaffing van de vaste boekenprijs ertoe kan leiden dat kleine boekhandels, vooral in kleine plaatsen, het hoofd niet boven water kunnen houden. In Frankrijk bijvoorbeeld bestond decennia lang een systeem waarbij boekhandelaren zich vrijwillig aan de door uitgevers gestelde adviesprijzen hielden. Toen in 1974 de winkelketen FNAC haar winkels opende en op haar boeken 20% korting gaf, moesten veel andere boekhandels sluiten. Het CPB-SCP-rapport bevestigt dit effect en concludeert dat verticale prijsbinding een effectief instrument kan zijn om te stimuleren dat boeken bij een groot aantal verkooppunten beschikbaar zijn. 1 Het CPB-SCP-rapport wijst niettemin op een aantal ontwikkelingen dat dit effect tegenwerkt: technologische ontwikkelingen zoals de boekverkoop via internet, «e-books» en «printing on demand», en de tendens van boekhandels tot specialisatie enerzijds en schaalvergroting anderzijds. 2 Wat de internetboekhandel betreft maakt het wetsvoorstel geen uitzondering: in Nederland gevestigde internetboekhandels zijn verplicht de door de uitgever vastgestelde boekenprijs te hanteren. De ervaring zou uitwijzen dat het systeem van de vaste boekenprijs een positief ontwikkelingsklimaat zou bieden voor het type internetboekhandel dat «in breedte en diepte van het assortiment en in service op gelijke hoogte wil staan met de traditionele Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 5

6 boekhandel». E-books vallen buiten het voorstel, omdat de omzet en productie te marginaal zouden zijn. 1 De Raad wijst erop dat deze technologische ontwikkelingen de beschikbaarheid van boeken kunnen vergroten. Het loslaten van de vaste boekenprijs zou internetproducten en e-books en printing on demand kunnen bevorderen, omdat deze producten dan goedkoper kunnen worden. 2 De Raad adviseert in de toelichting nader in te gaan op de vraag of de vaste boekenprijs de beschikbaarheidsdoelstelling ook op de langere termijn kan realiseren. 1 Kamerstukken II 2002/03, , nr.3, blz. 11.AR. 2 Zie ook CPB-SCP-rapport, Den Haag 2002, bladzijde Aan de hand van de praktijk in landen als Frankrijk en België concludeert de Raad, evenals het CPB-SCP-rapport, dat de vaste boekenprijs een effectief instrument kan zijn in de overlevingskansen van kleinere boekhandels in kleinere plaatsen, waardoor boeken bij een groot aantal verkooppunten beschikbaar zijn. De indieners zien in deze constatering een belangrijke ondersteuning voor het wetsvoorstel dat immers de beschikbaarheid van boeken en muziekuitgaven bij een groot en ruim gespreid aantal verkooppunten tot doel heeft en daartoe de vaste prijs als een belangrijk instrument hanteert. In hun reactie op onderdeel II 3. Pluriformiteit zijn de indieners al ingegaan op de wijze waarop ook het gewijzigde artikel 12 bijdraagt aan het mogelijk maken dat boeken en muziekuitgaven overal beschikbaar kunnen zijn. Zij menen dat de door de Raad opgeworpen vraag of de vaste boekenprijs de beschikbaarheidsdoelstelling ook op de langere termijn kan realiseren, positief kan worden beantwoord. Mede op basis van de gegevens van het CPB-SCPrapport verwachten de indieners dat het uitgeven en verkopen van papieren boeken door uitgevers en boekverkopers via het kanaal van de fysieke boekhandel vooralsnog en naar verwachting nog voor vele jaren het overheersende patroon zal zijn. Zolang daarvan sprake zal zijn en de cultuurpolitieke doelstelling van pluriformiteit en beschikbaarheid van kracht blijft, zal er behoefte zijn aan het instrument van de vaste boekenprijs. De onderzoekers van CPB-SCP wijzen erop (Boek en Markt, blz. 143) dat internet geen goed substituut is voor boekhandels en boekenclubs als het gaat om consumenten die fun-shoppen of die zoeken naar boeken waarbij de opbouw van de informatie en/of illustraties belangrijk zijn. Voor in ieder geval deze consumenten blijft de traditionele goedgesorteerde boekhandel het belangrijkste kanaal. Met het systeem van de vaste boekenprijs wordt voorts beoogd concurrentie op prijs in het boekenvak tegen te gaan. Dit systeem is alleen maar sluitend als de verplichting tot toepassing van de vaste boekenprijs geldt voor iedereen die binnen Nederland boeken verkoopt. Een uitzondering maken voor de in Nederland gevestigde en op de Nederlandse markt werkende internetboekhandel zou daarom een fundamentele ondergraving van de geldigheid van de vaste boekenprijs betekenen. De internetboekhandel neemt overigens geen fundamenteel of principieel afwijkende positie in. Ook de internetboekhandel verkoopt papieren boeken en kampt daarom met dezelfde problemen en beperktheden van ons taalgebied als de fysieke boekhandel. De indieners zien de vaste boekenprijs dan ook als een instrument dat voor de internetboekhandel even ondersteunend kan werken als voor de fysieke boekhandel. Zij delen ten volle de opvatting dat de internetboekhandel de potentie heeft om de bereikbaarheid van het boek te vergroten voor boekenkopers die niet naar de fysieke boekhandel willen of kunnen gaan en voor klanten met speciale en gerichte belangstellingen. Voor nieuwe zelfstandige internetboekhandels of internetboekhandels als onderdeel van bestaande boekhandels wordt geen belemmering opgeworpen. Het marktaandeel in Nederland van internetboekhandels wijkt niet significant af van dat in ons omringende landen. Printing on demand (POD) kan in het boekenvak een wenselijke technische aanvulling zijn omdat het de mogelijkheid biedt van zeer kleine oplagen en van alsnog leveren van boeken die niet langer meer via de reguliere kanalen leverbaar zijn. Het valt dan ook toe te juichen dat het Centraal Boekhuis hierin actief is en experimenten op dit terrein uitvoert. Van belang voor het wetsvoorstel is dat naar de mening van de indieners POD een technische voorziening is. De vraag of de vaste boekenprijs van toepassing is, hangt niet af van de gebruikte techniek. Zodra de uitgever met toepassing van PODtechniek uitgaven in het handelsverkeer brengt die voldoen aan de wettelijke definitie van boek met onder meer als criterium dat er sprake moet zijn van een oplage van meerdere exemplaren is de Wet op de vaste boekenprijs van toepassing. Voor zover het oudere niet meer leverbare boeken betreft waarvan Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 6

7 de uitgever geen herdruk overweegt kan de uitgever, aangenomen dat de voorgeschreven minimumtermijn van de vaste boekenprijs verstreken is, POD-aankopen vrij maken van de vaste boekenprijs door deze op te heffen. Op het terrein van de bladmuziek is POD een veelvuldig gebruikte techniek. Op muziekuitgaven in POD-vorm is het wetsvoorstel dan ook onverkort van toepassing. Het marktaandeel van het E-book is nog zeer gering. Op de terreinen van naslagwerken en studieboeken, waar het voor een grotere groep aantrekkelijk zou kunnen zijn, ondervindt het merkbaar concurrentie van materiaal dat op internet beschikbaar is. 5. Betrokken groepen In grote lijnen zijn vier belangengroepen te onderscheiden: de kopers/lezers, de boekverkopers, de uitgevers en de auteurs. Voor een evenwichtige regeling is het noodzakelijk rekening te houden met het belang van elk van deze groepen. De lezers hebben verschillende belangen: zowel de veelzijdigheid van de boekenproductie en de kwaliteit van de boekhandel als een zo laag mogelijke boekenprijs. Boekverkopers zijn in het algemeen het meest gediend met een systeem dat hen in de gelegenheid stelt een breed assortiment boeken aan te bieden tegen een voor hen aantrekkelijke handelsmarge. In het bijzonder debuterende en minder gelezen auteurs zijn erbij gebaat een kans te krijgen op de boekenmarkt. Voor uitgevers is een redelijke handelsmarge en een snelle verkoop van de boeken (vooral binnen de eerste zes maanden) van belang. De Raad beveelt aan in de toelichting de uiteenlopende belangen van de onderscheiden groeperingen nader uiteen te zetten en daarbij ook de belangen van het brede publiek (de potentiële kopers en lezers) aandacht te geven. 5. Met deze aanbeveling verlegt de Raad het perspectief van de vaste boekenprijs als instrument voor het realiseren van een cultuurpolitiek doel, dat in de visie van de indieners voor de samenleving in haar geheel van belang is, naar een perspectief waarbij vanuit de vier bij de vaste boekenprijs betrokken belangengroepen naar de vaste boekenprijs wordt gekeken. De analyse vanuit deze invalshoek bevestigt overigens eerdere bevindingen. De scheidslijn ligt niet tussen de verschillende belangengroepen, waarbij de ene groep meer of minder zou zijn gebaat bij de vaste boekenprijs dan de andere. De echte scheidslijn ligt binnen elk van de groeperingen, waarbij onderscheiden kan worden naar een beperkte groep die voornamelijk is geïnteresseerd in bestsellers en hypeachtige verschijnselen en een aanzienlijk deel dat prijs stelt op een pluriform en divers aanbod dat toegankelijk is en ook voor verrassingen kan zorgen. De eerstgenoemden hanteren vooral economische marktprincipes, de tweede groepering laat zich daarnaast ook leiden door culturele overwegingen. Wat de groep lezers betreft is uit eerder onderzoek gebleken, dat (naast een groep mensen die niet leest en ook niet koopt) in hoofdzaak onderscheiden kan worden in twee groepen. Er is een groep die binnen een beperkt assortiment veel leest en leent en ook wel, maar veel beperkter koopt met een sterk prijsbewustzijn en een lage prijselasticiteit. Binnen deze groep is het merendeel van de leden van de Boekenclubs te vinden. Aan de wensen van deze groep wordt, zowel door de Boekenclub als door de boekhandel, onder meer tegemoetgekomen met goedkoop uitgevoerde edities. Daarnaast is er een groep waarvan de leden over een brede range boeken kopen en actief zijn zowel in het assortiment van de bestsellers als (zeer gespreid) in dat van de getalsmatig minder goed verkopende boeken en van studieboeken. De prijselasticiteit in deze groep is veel groter. In dit beeld past ook de constatering van de onderzoekers van CPB/SCP dat er geen aanwijzingen zijn gevonden voor de hypothese van denivellerende inkomensoverdracht: de groep consumenten die breed boeken koopt, doet in feite zelf aan interne subsidiering. III. Keuze voor publiekrechtelijke regeling 6. Als een stelsel van vaste boekenprijzen wenselijk is, is vervolgens de vraag aan de orde waarom dat niet door de branche zelf op privaatrechtelijke basis kan worden uitgevoerd, maar door de wetgever dient te worden opgelegd, Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 7

8 waarbij alle betrokkenen (uitgevers, boekhandelaren en de consument) verplicht worden zich aan de verticale prijsbinding te houden. In het huidige systeem van de vaste boekenprijs valt de handhaving en sanctiestelling onder de werking van het Reglement Handelsverkeer op privaatrechtelijke grondslag onder verantwoordelijkheid van de Commissie Handelsverkeer en de Commissie van Beroep. Zolang een en ander contractueel geregeld is, is er in beginsel sprake van een eigen keuze van de boekhandelaar, althans van de boekenbranche. De vraag of en waarom de Nederlandse mededingingsautoriteit (Nma) geen nieuwe ontheffing op de Mw kan verlenen, wordt naar de mening van de Raad in de memorie van toelichting onvoldoende besproken. 1 Invoering van een publiekrechtelijk systeem, waarbij het toezicht op de naleving wordt opgedragen aan een zelfstandig bestuursorgaan (zbo), behoeft naar de mening van de Raad nadere motivering. Daarbij verwijst de Raad naar de additionele regelingen die dan nodig zijn en die in de punten 9 tot en met 14 worden genoemd. 6. De huidige ontheffingen zijn verleend op 15 december 1997 op grond van artikel 9 g van de Wet economische mededinging (Wem). Verlenging van deze ontheffingen is niet meer mogelijk als gevolg van de intrekking van de Wem bij het in werking treden van de Mededingingswet (Mw). Een nieuw ontheffingsverzoek zou nu moeten worden ingediend bij de NMa en zou door deze moeten worden beoordeeld op basis van de Mw. Zoals de Raad onder punt 19 van zijn advies opmerkt, is door de Nederlandse wetgever voor de Mw als uitgangspunt gekozen dat de criteria daarvan overeenkomen met die van artikel 81 van het Europees Verdrag (EV). De NMa is als gevolg daarvan verplicht een ontheffingsverzoek te beoordelen aan de hand van de criteria van artikel 81 EV. Uiteraard kan een definitieve uitspraak over de haalbaarheid van een dergelijk ontheffingsverzoek eerst worden gedaan na onafhankelijke oordeelsvorming door de NMa. De indieners hebben zich er echter rekenschap van gegeven dat de tot nu toe beschikbare jurisprudentie en overige gegevens weinig tot geen aanleiding geven om te verwachten dat de NMa tot een inwilliging van het verzoek zou kunnen komen. Ondanks het feit dat op grond van jurisprudentie van het HvJ EG een nationale brancheregeling inzake de vaste boekenprijs inclusief muziekuitgaven is toegestaan, zou een door de NMa verleende ontheffing mogelijkerwijs in strijd zijn met het door de Nederlandse wetgever gekozen uitgangspunt. De Raad merkt immers ook al op dat, zolang er niet een voorstel van de Europese Commissie te verwachten is inzake de vaste boekenprijs voor bijvoorbeeld een categorale vrijstelling van het kartelverbod, die vervolgens doorwerkt in het Nederlands recht, de handen van de NMa in feite zijn gebonden. De enige keuze die dan overblijft is, zoals de Raad zelf ook onder punt 19 constateert, die voor een wettelijke regeling. De indieners volgen de Raad in zijn redenering en conclusie. Zij hebben het risico van de weg van een ontheffingsverzoek niet willen nemen. Zij willen echter benadrukken dat hun keuze voor een publiekrechtelijke regeling niet louter en alleen is ingegeven door de te verwachten onmogelijkheid van een ontheffing door de NMa. Zij menen in de memorie van toelichting voldoende cultuurpolitieke argumenten te hebben aangedragen om de keuze voor een wettelijke regeling te motiveren niet alleen vanuit de onmogelijkheid van privaatrechtelijke voortzetting van het huidige systeem, maar ook vanuit het perspectief van de wenselijkheid en verdedigbaarheid van een publiekrechtelijke regeling. Ten overvloede wijzen zij erop dat de toepasselijke regelingen in de overige landen van de Europese Unie alle met uitzondering van Denemarken en Italië van publiekrechtelijke aard zijn. IV. Reikwijdte van het voorstel 1 Verwezen wordt ook naar punt 19 van dit advies. 7. Afbakening De initiatiefnemers kiezen voor een Wet op de vaste boekenprijs die tevens schoolboeken en wetenschappelijke boeken omvat en die een looptijd heeft van twee jaar (artikelen 1 en 7 van het voorstel). In het CPB-SCP-rapport wordt als alternatief voor de huidige vaste boekenprijs een afgebakende boekenprijs genoemd, die deze categorieën boeken niet omvat en die een looptijd heeft van een halfjaar. Het CPB-SCP-rapport stelt dat boekverkopers van een groot deel van de boektitels de meeste exemplaren binnen een halfjaar verkopen. Wanneer een Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 8

9 titel slecht verkoopt, kan de boekverkoper in het huidige stelsel de afzet niet vergroten door de prijs ervan te verlagen. Dit verhoogt het voorraadrisico van de boekverkopers. 1 In het CPB-SCP-rapport wordt daarom voorgesteld om de looptijd te verkorten tot een halfjaar. Wat de schoolboeken betreft verwijst de Raad naar het rapport van de Stichting voor Economisch Onderzoek (SEO), dat concludeert dat de vaste boekenprijs nauwelijks bijdraagt aan het bereiken van beleidsdoelen voor schoolboeken in het voortgezet onderwijs. Volgens het rapport kunnen een breed titelaanbod en een hoge kwaliteit schoolboeken naar verwachting ook zonder vaste boekenprijs worden gerealiseerd. Het instrument zou tevens een negatieve invloed kunnen hebben op de beheersing van de kosten van schoolboeken voor ouders en studenten. 2 Op basis van deze bevindingen kwamen de Minister van Economische Zaken en de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen tot de conclusie dat voortzetting van het systeem van vaste schoolboekenprijzen na 2004 ongewenst is. 3 De Raad constateert dat de toelichting op het vorenstaande niet ingaat en adviseert dat alsnog te doen. De Raad merkt voorts in algemene zin op dat indien schoolboeken onder de vaste boekenprijs vallen om de prijs van het algemene boek te drukken, het de vraag is of het gerechtvaardigd is dat de koper van schoolboeken meebetaalt aan het bereiken van de cultuurpolitieke doelstellingen die het wetsvoorstel beoogt voor het algemene boek. Met betrekking tot de wetenschappelijke literatuur kan onderscheid worden gemaakt tussen hand- en studieboeken, waarvan de oplagen aanzienlijk kunnen zijn, en publicaties van onderzoeksresultaten. Vooral wetenschappelijke onderzoekspublicaties kampen met relatief hoge productiekosten, en een kleine, gespecialiseerde vraag, waardoor onderzoeksresultaten vaak niet meer in gedrukte vorm zijn uit te geven. De vraag is of de vaste boekenprijs het juiste middel is om de beschikbaarheid van dit genre te bevorderen. De Raad vraagt zich voorts af of het elektronisch publiceren, waarop in toenemende mate wordt overgegaan, niet een geschikter middel vormt om de pluriformiteit en beschikbaarheid te bevorderen. Het lezen op een scherm lijkt bij wetenschappelijke literatuur minder bezwaarlijk dan bij algemene boeken. In zoverre de vaste boekenprijs voor wetenschappelijke boeken dient ter subsidiëring van andere boeken, namelijk bevordering van de verkoop van niet-wetenschappelijke boeken, wordt blijkbaar voorrang gegeven aan één bepaald cultuurpolitiek doel boven een evenzeer wenselijk doel, namelijk de verspreiding van wetenschappelijke kennis. Een motivering voor deze afweging ontbreekt in het voorstel. De Raad adviseert het voorstel op dit punt te bezien en in de toelichting afdoende te motiveren waarom is afgezien van een afgebakende boekenprijs zoals voorgesteld in het CPB-SCP-rapport. 7. Het voorstel in het CPB/SCP-rapport voor een afgebakende vaste boekenprijs bevat vier elementen: een kortere geldigheidstermijn; afschaffen van de erkenningenregeling en het collectief exclusief verkeer; afschaffen van de vaste boekenprijs voor het wetenschappelijke boek; verbod op de vaste verrekenkorting. Op deze punten wordt in het volgende nader ingegaan. Tevens wordt ingegaan op de positie van het schoolboek. Duur 1 CPB-SCP-rapport, Den Haag 2002, bladzijden 110 en SEO, De vaste boekenprijs voor schoolboeken in het voortgezet onderwijs, Amsterdam, september Kamerstukken II 2001/02, , VIII, nr. 27. Als argument voor een afgebakende vaste boekenprijs hanteren de onderzoekers het gegeven dat boekverkopers van een groot deel van de boektitels de meeste exemplaren binnen een halfjaar verkopen en dat, wanneer een titel slecht verkoopt, de boekverkoper in het huidige stelsel de afzet niet kan vergroten door de prijs ervan te verlagen. Dit verhoogt het voorraadrisico van de boekverkopers. De onderzoekers menen de oplossing daarvoor te vinden in een algemene duurbeperking van de vaste boekenprijs tot een half jaar. De indieners hebben hier niet voor gekozen. Een dergelijke beperking wordt immers slechts beargumenteerd met de verkoopcyclus van «een groot deel van de boektitels». Daarmee zou echter ook na een half jaar een einde komen aan de vaste prijs voor langerlopende, bestendiger verkopende titels waarvoor een langdurige vaste prijs juist van belang is. Bij de doelstelling en het karakter van de vaste prijs past immers dat de eenmaal toegekende vaste prijs van kracht blijft zolang het boek of de muziekuitgave in het handelsverkeer is. Het Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 9

10 wetsvoorstel gaat dan ook uit van een in beginsel onbeperkte duur van de vaste prijs. Zoals in de memorie van toelichting is uiteengezet is de onbeperktheid in duur van belang voor alle boeken en muziekuitgaven waarnaar vele jaren lang een bestendige vraag bestaat en waarvan de beschikbaarheid en leverbaarheid over een langere periode gewenst zijn. Tussentijdse aanpassing van deze vaste prijs, bij voorbeeld aan het gestegen prijspeil, is in het wetsvoorstel mogelijk gemaakt telkens per halfjaar. Zowel de onderzoekers van CPB/SCP als het boekenvak in zijn reactie van 17 september 2003 wijzen op de gevallen waarin prijsverlaging een remedie zou kunnen zijn tegen afzetproblemen en de wenselijkheid om niet onbeperkt aan de oorspronkelijk vastgestelde vaste prijs gehouden te moeten zijn voor sterk aan de actualiteit gebonden boeken. De indieners hebben in hun gewijzigde wetsvoorstel in twee opzichten met deze situatie rekening gehouden. De hierboven vermelde mogelijkheid tot aanpassing van de vaste prijs, die in artikel 5 is opgenomen, biedt ook ruimte om de vaste prijs aanzienlijk te verlagen, bij voorbeeld bij een geconstateerde wel aanwezige, maar bij de verwachtingen achterblijvende vraag. De verlaagde prijs geldt vanaf dat moment als de nieuwe vaste prijs. De voordelen van het vaste-prijssysteem blijven dan behouden bij een realistischer verkoopprijs. Wanneer een uitgever echter constateert dat de vraag praktisch geheel is uitgeput en hij het wenselijk acht om de uitgave te verramsjen, kan hij met gebruikmaking van artikel 7 de vaste prijs geheel opheffen. De indieners hebben zich laten overtuigen dat de termijn van twee jaar die volgens het ingediende wetsvoorstel eerst zou moeten zijn verlopen, aan de lange kant is, gezien de huidige ervaringen. Zij hebben in het gewijzigde wetsvoorstel aangesloten bij het huidige Handelsreglement van het boekenvak dat opheffing van de vaste boekenprijs toestaat na verloop van één jaar. Het ligt voor de hand dat de uitgever die al na één jaar de vaste prijs van een boek of muziekuitgave opheft, met de verkoper een regeling treft voor de exemplaren die de verkoper nog tegen de oorspronkelijke prijs heeft ingekocht. Erkenningenregeling en collectief exclusief verkeer Het wetsvoorstel bevat niet een stelsel van exclusief verkeer en van erkenning. Afschaffen vaste verrekenkorting De indieners hebben deze aanbeveling van de onderzoekers niet opgevolgd. In hun reactie op II 3. Pluriformiteit en II 4. Brede beschikbaarheid hebben zij uiteengezet dat voortzetting van afspraken omtrent noodzakelijke voorwaarden voor het instandhouden van een infrastructuur zoals het Centraal Boekhuis en Centraal Depot passen in de opzet van het wetsvoorstel en aansluiten bij de wetgeving van andere landen, omdat zij geografische spreiding en beschikbaarheid van boeken door middel van bestellingen van geringe omvang en van nabestellingen van één of enkele exemplaren mogelijk en economisch verantwoord maken. Voortzetting van afspraken hierover is van essentieel belang voor de aanwezigheid van goedgesorteerde boekhandels en de beschikbaarheid van boeken in een dekkende geografische spreiding. Wetenschappelijke literatuur De indieners delen de analyse van de Raad, waarbij met betrekking tot wetenschappelijke literatuur onderscheid wordt gemaakt tussen enerzijds hand- en studieboeken met soms aanzienlijke oplagen en anderzijds publicaties van onderzoeksresultaten, die vaak kampen met relatief hoge productiekosten en een kleine, gespecialiseerde vraag. Wat deze laatste betreft is het de indieners bekend dat door het ontbreken van voldoende afzetmogelijkheden veel wetenschappelijke onderzoeksresultaten, zoals proefschriften, door de auteur in eigen beheer en voor eigen kosten worden uitgegeven. Aangezien deze uitgaven meestal niet in het handelsverkeer worden gebracht, zal de wet op de vaste boekenprijs hierop niet van toepassing zijn, nog afgezien van de vraag of zij in het Nederlands of het Fries zijn gesteld. De indieners zijn het met de Raad eens dat in toenemende mate in deze gevallen elektronische publicatie een geschikte vervanging kan zijn. Elektronische publicaties vallen niet onder de werking van deze wet. In een beperkt aantal gevallen is er sprake Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 10

11 van wetenschappelijke onderzoeksresultaten waarvan een uitgever meent dat door inhoud en vorm er voldoende afzetmogelijkheden zullen zijn om er een handelseditie van te maken. Aangezien er dan wel sprake is van een boek dat in het handelsverkeer wordt gebracht, moet voor deze handelseditie wel een vaste boekenprijs worden vastgesteld door de uitgever. Het boek verschilt dan voor de toepassing van de wet immers niet meer van hand- en studieboeken en van andere boeken die in het handelsverkeer worden gebracht. Het draagt dan op zijn eigen wijze bij aan de pluriformiteit en diversiteit van het boekenbestand. De indieners zien geen grond voor het bange vermoeden van de Raad dat de vaste boekenprijs voor wetenschappelijke boeken zou dienen ter subsidiëring van andere, niet-wetenschappelijke boeken, en dat daarmee voorrang zou worden gegeven aan één bepaald cultuurpolitiek doel boven het evenzeer wenselijke doel van de verspreiding van wetenschappelijke kennis. Voor de bloei van een kennissamenleving en kenniseconomie is een dynamische kennisontwikkeling noodzakelijk. Zo breed mogelijke verspreiding van kennis in al haar diversiteit en hoeveelheid is daarvoor een voorwaarde. De vaste boekenprijs ondersteunt de productie en distributie van boeken die aan deze brede kennisverbreiding bijdragen. In de ogen van de indieners gaat het bij de vaste boekenprijs juist om de wenselijkheid en mogelijkheid van kruissubsidiëring tussen boeken uit velerlei genres, hetgeen het door de Raad gevreesde éénrichtingverkeer uitsluit. Schoolboeken Het was en is de intentie van de indieners om degenen tegemoet te komen die op grond van hun onderwijssituatie verplicht zijn om door de onderwijsinstelling aangegeven boeken te kopen als schoolboek. De opmerkingen van de Raad over de positie van het schoolboek in het wetsvoorstel zijn voor de indieners aanleiding geweest om de uitwerking van deze intentie nader te overwegen. Zij hebben daarbij uiteraard wederom de rapportage van de SEO betrokken en de brief van de toenmalige minister van Economische Zaken A. Jorritsma en de staatssecretarissen van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen K. Adelmund en F. van der Ploeg van 23 november Met grote belangstelling hebben zij ook kennis genomen van de passage over het educatieve boek in de reactie van KVB, NUV en NBb op het wetsvoorstel. De heroverweging heeft geleid tot het toekennen van een uitzonderingspositie aan het schoolboek. De vaste boekenprijs zal niet van toepassing zijn op deze nader te definiëren categorie. De kopers op de markt van schoolboeken hebben geen vrije keus: de onderwijsinstelling en niet de koper bepaalt de keuze. Zowel in de SEO-rapportage als in de reactie van het boekenvak komt naar voren dat de markt voor boeken die, zoals het door het boekenvak wordt omschreven, bestemd zijn voor en in de praktijk voornamelijk ook gebruikt worden als verplichte leerstof in het reguliere onderwijs, mede daardoor afwijkt van de markt van andere boeken. De vaste boekenprijs is in deze markt geen essentieel middel ter bevordering van diversiteit en beschikbaarheid. De indieners hebben gemeend dat aan deze constatering dan ook de conclusie kan en moet worden verbonden dat voor de nader te definiëren categorie schoolboeken geen verplichting tot vaststelling en toepassing van de vaste boekenprijs zal gelden. Bij een uitzonderingspositie van het schoolboek is een nadere omschrijving in de wet van het begrip noodzakelijk. De bestaande aanduiding «schoolboek» ter onderscheiding van algemeen boek of wetenschappelijk boek is zonder nadere definiëring als wetsterm niet hanteerbaar. In de memorie van toelichting merkten de indieners al op dat het onderscheid dat in het Reglement Handelsverkeer van de KVB wordt gemaakt tussen het algemene boek, het schoolboek en het wetenschappelijk boek voor de toepassing van de wet niet meer relevant was. De prijsbinding zou volgens het oorspronkelijke ontwerp immers alle boeken betreffen die tekst bevatten in de Nederlandse en Friese taal en die voor het eerst in Nederland in het handelsverkeer worden gebracht. In de huidige situatie worden de aanduidingen a-, s- of w-boek toegekend door de uitgever. Er gelden geen strikte criteria voor. De aanduidingen dienen voor de uitgever vooral als een praktisch middel om de handelsmarge voor de boekverkoper te bepalen. In het boekenvak wordt tevens gesproken van het educatieve boek. Deze aanduiding richt zich meer op het gebruik. Voor een aantal boeken, zoals woordenboeken, atlassen, algemene naslagwerken, Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 11

12 beknopte encyclopedieën, biografieën en monografieën geldt immers dat ze behalve op titel van schoolboek of wetenschappelijk boek ook op titel van algemeen boek verkocht worden, afhankelijk van de vraag of ze door de koper in de reguliere onderwijsomgeving of in de particuliere privé-sfeer worden gebruikt. De indieners definiëren een schoolboek als een boek dat in vorm en inhoud gericht is op informatie-overdracht in onderwijsleersituaties in Basisonderwijs, Voortgezet onderwijs en Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en waarvan het gebruik binnen het les- en studierooster door de betrokken onderwijsinstelling is voorgeschreven. Voor een boek dat aan deze definitie voldoet geldt géén vaste boekenprijs, voor alle andere boeken wel, ook als zij in onderwijssituaties worden gebruikt. Op deze andere boeken, niet-zijnde schoolboeken, is wel de kortingsmogelijkheid van toepassing die in artikel 13 van het wetsvoorstel is voorzien. De in de memorie van toelichting vermelde mogelijkheid voor onderwijsinstellingen en ouderverenigingen om op te treden als boekverkoper en in die hoedanigheid met uitgevers te onderhandelen over handelsmarges blijft uiteraard bestaan en geldt voor alle boeken, inclusief schoolboeken. Muziekuitgaven vallen niet onder de definitie van schoolboek. Op muziekuitgaven die in de genoemde onderwijssoorten worden gebruikt, is de prijsbinding dus wel van toepassing. 8. Boekenclubs Het wetsvoorstel maakt voor boekenclubs na een periode van vier maanden uitzonderingen op de vaste boekenprijs mogelijk. Volgens de toelichting wordt, gelet op het specifieke karakter van de boekenclub en het belang ervan voor leesbevordering, voortzetting van de bijzondere behandeling ervan gerechtvaardigd geacht. 1 De veronderstelling is, dat via boekenclubs het culturele doel, brede verspreiding en een groot titelaanbod, wordt gediend met extra lage prijzen, in plaats van vaste hoge prijzen voor boeken die niet via boekenclubs worden verspreid. Als lage prijzen voor boekenclubproducten de leesbevordering dienen, geldt dat evenzeer voor boeken die niet in het pakket van een club zitten. De Raad adviseert daarom de uitzondering voor boekenclubs nader te motiveren, en daarbij ook in te gaan op de vraag, waarom in het geval van boekenclubs een periode van vier maanden toereikend is voor handhaving van de vaste boekenprijs, terwijl voor andere uitzonderingen een periode van zes maanden wordt verlangd, zoals bij herziene uitgaven. 1 Kamerstukken II 2002/03, , nr. 3, blz Onder II 5. Betrokken groepen werd al gewezen op het feit dat er een groep lezers is die binnen een beperkt assortiment veel leest en leent en ook wel, maar beperkter, koopt. De boekenclubs richten zich op dit segment in de markt. De boekenclubs bieden geen volledig vrije keuze uit een assortiment dat alle leverbare boeken omvat, maar stellen zelf een beperkt aanbod samen. Het is een ervaringsgegeven dat deze beperkingen van de boekenclub in combinatie met de lagere koopprijs aantrekkelijk zijn voor deze groep lezers wier boekenkeuze sterk genrebeperkt is, die zich daarin ook graag laten voorsorteren en die geen behoefte hebben aan rondkijken en een eigen keuze maken in een boekhandel. Dank zij het voorwerk dat de boekenclub voor deze groep lezers verricht en dank zij de regelmatige aanvoer van boeken als gevolg van de koopverplichting wordt door deze lezers meer en regelmatiger gelezen en gekocht dan wanneer er geen boekenclub zou zijn. De boekenclub richt zich daarmee op een marktsegment dat buiten het directe bereik van de boekhandel ligt en draagt daarmee inderdaad bij aan leesbevordering voor deze groep. De term «leesbevordering» moet hierbij niet te smal worden opgevat: onder leesbevordering is in het overheidsbeleid steeds ook het bevorderen van het kopen van boeken begrepen. De Raad adviseert tevens in te gaan op de vraag, waarom in het geval van boekenclubs een periode van vier maanden toereikend is voor handhaving van de vaste boekenprijs, terwijl voor andere uitzonderingen een periode van zes maanden wordt verlangd, zoals bij herziene uitgaven. Omdat deze vraag van de Raad een mogelijke interpretatie lijkt te bevatten die niet door de indieners is beoogd, is zij aanleiding geweest om de formulering van de artikelen 9 en 11 nader te bezien op inconsistenties. Dat heeft voor artikel 9 geleid tot een herziene formulering van de leden 2 en 4 en tot het schrappen van lid 3 en voor artikel 11 tot het schrappen van de overeenkomstige toepassing van de artikelen 5 en 7. De regeling rond de boekenclub luidt dan kort samengevat aldus: uitgever of importeur kunnen op verzoek van een boekenclub een boekenclubprijs vaststellen die lager is dan de reguliere vaste boekenprijs. De Tweede Kamer, vergaderjaar , , 7 12