RAADSVOORSTEL Rv. nr.: B en W-besluit d.d.: B en W-besluit nr.:

Transcriptie

1 RAADSVOORSTEL Rv. nr.: B en W-besluit d.d.: B en W-besluit nr.: Naam programma: Omgevingskwaliteit. Onderwerp: Nota Dierenwelzijn. Aanleiding: Het begrip dierenwelzijn is betrekkelijk jong. Invulling van het begrip is nog volop in ontwikkeling. De gemeentelijke Notitie Dierenwelzijn uit 2009 was een eerste aanzet om onderwerpen met betrekking tot dierenwelzijn en de wettelijke plichten met betrekking tot dit onderwerp, in beeld te brengen. Deze Nota Dierenwelzijn vormt een uitbreiding en actualisatie van de Notitie uit Doel: De Nota Dierenwelzijn heeft drie doelen: Het gemeentelijke dierenwelzijnsbeleid systematisch in beeld te brengen aan de hand van de verschillende rollen die de gemeente heeft in relatie tot dierenwelzijn. Het belang van dierenwelzijn af te wegen tegen andere belangen voor zover die conflicteren. Acties te formuleren waarmee we de komende jaren een extra impuls geven aan het welzijn van dieren in Leiden. Kader: De Notitie Dierenwelzijn 2009 (B&W 27 januari 2009) die aangeeft bij welke onderwerpen met betrekking tot dierenwelzijn de gemeente wettelijke plichten heeft en op welke wijze daar invulling aan gegeven wordt. Overwegingen: Het bereiken van de doelen zal deels plaatsvinden op gebieden waar de gemeente een directe verantwoordelijkheid heeft op het gebied van dierenwelzijn, zoals bij: het beheer van de openbare ruimte, de beperking van overlast door dieren in die openbare ruimte, het beheer van de kinderboerderij en andere gemeentelijke locaties waar dieren gehouden worden en bij de opvang van zwerfdieren. Daarnaast door het bevorderen van de samenwerking met en tussen verschillende lokale actoren om effectiever en efficiënter verbeteringen op het gebied van dierenwelzijn door te kunnen voeren. Financiën: 1

2 De nota heeft geen financiële consequenties, activiteiten worden uit bestaande formatie en budgetten bekostigd. Het team Stadsruimte van de afdeling Realisatie coördineert en bewaakt de uitvoering van deze nota. Evaluatie: Een evaluatie vindt plaats twee jaar na vaststelling van de nota. Bijgevoegde informatie: 1. Formele beantwoording inspraakreacties ontwerp-nota Dierenwelzijn 2. Nota Dierenwelzijn, 6 september 2012 (inspraak verwerkt) RAADSBESLUIT De raad van de gemeente Leiden: Gezien het voorstel van burgemeester en wethouders (raadsvoorstel van 2012), mede gezien het advies van de commissie, BESLUIT: De Nota Dierenwelzijn vast te stellen met daarin de volgende uitgangspunten: 1. De gemeente Leiden heeft voor dierenwelzijn zowel bestuurlijk als ambtelijk een aanspreekpunt. 2. Bij ontwikkeling, (her)inrichting en beheer van de openbare ruimte wordt ook rekening gehouden met de eisen die dieren stellen aan hun leefomgeving, onder andere door: a. in het groen zoveel mogelijk gebruik te maken van planten die ook voor insecten (bijen) interessant zijn als voedselbron (drachtplanten), b. bij vervanging van verlichting langs vliegroutes en fourageerplekken van vleermuizen, lampen te gebruiken waarvan uit onderzoek is gebleken dat ze voldoen aan de eisen die wij aan verlichting stellen, en die daarnaast vleermuizen zo min mogelijk verstoren, 3. Bij huisvesting, verzorging en omgang met dieren op de kinderboerderij zorgen we ervoor dat we blijven voldoen aan de (dierenwelzijns-)eisen die in het landelijk Keurmerk Kinderboerderijen zijn opgenomen. 4. Het beleid voor honden in de openbare ruimte zetten we voort conform de Nota Hondenbeleid van Van landelijke ontwikkelingen op het gebied van omgaan met honden, zoals het Protocol Inbeslaggenomen Honden, Het Sociaal Hondenvaardigheidsbewijs (Den Helder) en over relaties tussen huiselijk geweld en dierenmishandeling (Cirkel van Geweld) worden zodra er elders voldoende ervaringen mee is opgedaan, beoordeeld of ze integraal of in aangepaste vorm in Leiden toegepast kunnen worden. 6. Voor de opvang van zwerfdieren, zoals honden en katten, waarvan vermoed wordt dat ze een eigenaar hebben, het Streekdierentehuis Stevenshage te blijven inschakelen: 2

3 a. om aan de wettelijk plicht te voldoen om deze dieren gedurende 14 dagen op te vangen en te verzorgen (waarvoor het dierentehuis een vergoeding ontvangt) b. om het Streekdierentehuis na deze periode de mogelijkheid te bieden om voor niet opgehaalde dieren, een nieuwe eigenaar te zoeken, 7. Voor zwerfdieren die verwilderd zijn, en waar dus geen eigenaar meer valt te achterhalen (loslopende kippen, ganzen, duiven, konijnen) samen met de lokale dierenbeschermingsorganisaties een protocol op te stellen hoe bij overlast moet worden omgegaan met deze dieren. 8. In het crisisplan en het rampenbestrijdingsplan wordt rekening gehouden met het redden en opvangen van dieren. In de procesbeschrijving wordt de 24-uurs bereikbaarheid van de Dierenambulance opgenomen. 9. Voor de sportvisserij wordt de huidige situatie voortgezet. Bij regels voor het sportvissen speelt niet alleen dierenwelzijn een rol, maar ook het gebruik van ecologische oevers en biodiversiteit (het al dan niet uitzetten van vis) spelen mee. Als Leiden haar visrecht verhuurt aan een hengelsportvereniging, draagt zijn voor 6 jaar het visstandbeheer over. De gemeente kiest ervoor dit recht zelf te behouden. Individuele vissers hebben dan een schriftelijke toestemming van de gemeente nodig waarop de visvoorwaarden staan. Zij kunnen deze o.a. afhalen bij hengelsportwinkels. 10. Bij overlast van of schade door inheemse dieren (zoals meeuwen), continueren we de huidige aanpak door: a. via voorlichting aan te geven wat burgers en bedrijven zelf kunnen doen om overlast te voorkomen of beperken, b. de plek waar of het materiaal waarmee de overlast veroorzaakt wordt, fysiek ontoegankelijk te laten maken. c. pas in laatste instantie dieren te verstoren, verjagen of in te grijpen in het voortplantingsproces; waarbij deze laatste ingrepen uiteraard alleen toegepast worden als ze een bijdrage leveren om problemen of schade te voorkomen en er ontheffing bij het ministerie van EL&I voor verkregen is. 11. Bij het aanbod in bedrijfskantines (en recepties) er voor te zorgen dat er naast vleesen visproducten ook een gelijkwaardig aanbod aan vegetarische producten is. En één keer per jaar aandacht te vragen voor dierenwelzijn door een vis- en vleesloze dag in de kantines. 12. Door met het Streekdierentehuis Stevenshage, het Vogelasiel, de Dierenbescherming, de Kinderboerderij en andere actoren zoals dierenartsen te overleggen op welke manier dierenwelzijn extra aandacht kan krijgen, kan effectiviteit en efficiëntie van acties vergroot worden: a. bij betere informatie over aanschaf, huisvesting en verzorging van huisdieren komt dat niet alleen het dierenwelzijn ten goede, maar kan dit ook effect hebben op een vermindering van het aantal zwerfdieren en daarmee op de kosten voor de opvang van deze dieren. b. door gezamenlijke nascholing van de vrijwillige en professionele dierverzorgers en andere medewerkers van de verschillende organisaties worden de kwaliteit van het werk verhoogd, de kosten verlaagd en de onderlinge samenwerking bevorderd. 3

4 13. Bij vergunningaanvragen voor evenementen mag de gemeente geen eigen regels met betrekking tot dierenwelzijn hanteren; in een aantal gevallen stelt de Flora- en Faunawet wel eisen waaraan getoetst moet worden. Bij overtredingen van de Gezondheid en Welzijnswet Dieren of de Flora- en Faunawet kan proces verbaal opgemaakt worden (AID of Politie). 14. Bij het toekennen van subsidie aan activiteiten waarbij conflicterende belangen met betrekking tot dierenwelzijn in het spel zijn, zullen deze belangen duidelijk afgewogen moeten worden. Gedaan in de openbare raadsvergadering van 20 december 2012, de Griffier, de Voorzitter, Dit geamendeerde voorstel is op 20 december gewijzigd vastgesteld. 4

5 TECHNISCHE INFORMATIE Opsteller: Frits van der Sluis / Frank Plate Organisatieonderdeel: Realisatie Telefoon: f.van.der.sluis@leiden.nl Portefeuillehouder: 5

6 Onderwijs, Sport & MilieuB en W. nr d.d Onderwerp Nota Dierenwelzijn Besluiten:Behouden s advies van de commissie 1. Kennis te nemen van de inspraakreacties op de ontwerp-nota Dierenwelzijn en de Formele beantwoording inspraakreacties ontwerpnota Dierenwelzijn vast te stellen; 2. De insprekers schriftelijk op de hoogte te brengen van het antwoord en besluit van het college 3. De raad voor te stellen de, naar aanleiding van de beantwoording van de inspraak, gewijzigde Nota Dierenwelzijn vast te stellen met daarin de volgende uitgangspunten: 1. De gemeente Leiden heeft voor dierenwelzijn zowel bestuurlijk als ambtelijk een aanspreekpunt. 2. Bij ontwikkeling, (her)inrichting en beheer van de openbare ruimte wordt ook rekening gehouden met de eisen die dieren stellen aan hun leefomgeving, onder andere door: a. in het groen zoveel mogelijk gebruik te maken van planten die ook voor insecten (bijen) interessant zijn als voedselbron (drachtplanten), b. bij vervanging van verlichting langs vliegroutes en fourageerplekken van vleermuizen, lampen te gebruiken waarvan uit onderzoek is gebleken dat ze voldoen aan de eisen die wij aan verlichting stellen, en die daarnaast vleermuizen zo min mogelijk verstoren, 3. Bij huisvesting, verzorging en omgang met dieren op de kinderboerderij zorgen we ervoor dat we blijven voldoen aan de (dierenwelzijns-)eisen die in het landelijk Keurmerk Kinderboerderijen zijn opgenomen. 4. Het beleid voor honden in de openbare ruimte zetten we voort conform de Nota Hondenbeleid van Van landelijke ontwikkelingen op het gebied van omgaan met honden, zoals het Protocol Inbeslaggenomen Honden, Het Sociaal Hondenvaardigheidsbewijs (Den Helder) en over relaties tussen huiselijk geweld en dierenmishandeling (Cirkel van Geweld) worden zodra er elders voldoende ervaringen mee is opgedaan, beoordeeld of ze integraal of in aangepaste vorm in Leiden toegepast kunnen worden. 6. Voor de opvang van zwerfdieren, zoals honden en katten, waarvan vermoed wordt dat ze een eigenaar hebben, het Streekdierentehuis Stevenshage te blijven inschakelen: a. om aan de wettelijk plicht te voldoen om deze dieren gedurende 14 dagen op te vangen en te verzorgen (waarvoor het dierentehuis een vergoeding ontvangt) b. om het Streekdierentehuis na deze periode de mogelijkheid te bieden om voor niet opgehaalde dieren, een nieuwe eigenaar te zoeken, 7. Voor zwerfdieren die verwilderd zijn, en waar dus geen eigenaar meer valt te achterhalen (loslopende kippen, ganzen, duiven, konijnen) samen met de lokale dierenbeschermingsorganisaties een protocol op te stellen hoe bij overlast moet worden omgegaan met deze dieren. 6

7 8. In het crisisplan en het rampenbestrijdingsplan wordt rekening gehouden met het redden en opvangen van dieren. In de procesbeschrijving wordt de 24-uurs bereikbaarheid van de Dierenambulance opgenomen. 9. Voor de sportvisserij wordt de huidige situatie voortgezet. Bij regels voor het sportvissen speelt niet alleen dierenwelzijn een rol, maar ook het gebruik van ecologische oevers en biodiversiteit (het al dan niet uitzetten van vis) spelen mee. Als Leiden haar visrecht verhuurt aan een hengelsportvereniging, draagt zijn voor 6 jaar het visstandbeheer over. De gemeente kiest ervoor dit recht zelf te behouden. Individuele vissers hebben dan een schriftelijke toestemming van de gemeente nodig waarop de visvoorwaarden staan. Zij kunnen deze o.a. afhalen bij hengelsportwinkels. 10. Bij overlast van of schade door inheemse dieren (zoals meeuwen), continueren we de huidige aanpak door: a. via voorlichting aan te geven wat burgers en bedrijven zelf kunnen doen om overlast te voorkomen of beperken, b. de plek waar of het materiaal waarmee de overlast veroorzaakt wordt, fysiek ontoegankelijk te laten maken. c. pas in laatste instantie dieren te verstoren, verjagen of in te grijpen in het voortplantingsproces; waarbij deze laatste ingrepen uiteraard alleen toegepast worden als ze een bijdrage leveren om problemen of schade te voorkomen en er ontheffing bij het ministerie van EL&I voor verkregen is. 11. Bij het aanbod in bedrijfskantines (en recepties) er voor te zorgen dat er naast vleesen visproducten ook een gelijkwaardig aanbod aan vegetarische producten is. En één keer per jaar - op Werelddierendag - aandacht te vragen voor dierenwelzijn door een vis- en vleesloze dag in de kantines. 12. Door met het Streekdierentehuis Stevenshage, het Vogelasiel, de Dierenbescherming, de Kinderboerderij en andere actoren zoals dierenartsen te overleggen op welke manier dierenwelzijn extra aandacht kan krijgen, kan effectiviteit en efficiëntie van acties vergroot worden: a. bij betere informatie over aanschaf, huisvesting en verzorging van huisdieren komt dat niet alleen het dierenwelzijn ten goede, maar kan dit ook effect hebben op een vermindering van het aantal zwerfdieren en daarmee op de kosten voor de opvang van deze dieren. b. door gezamenlijke nascholing van de vrijwillige en professionele dierverzorgers en andere medewerkers van de verschillende organisaties worden de kwaliteit van het werk verhoogd, de kosten verlaagd en de onderlinge samenwerking bevorderd. 13. Bij vergunningaanvragen voor evenementen mag de gemeente geen eigen regels met betrekking tot dierenwelzijn hanteren; in een aantal gevallen stelt de Flora- en Faunawet wel eisen waaraan getoetst moet worden. Bij overtredingen van de Gezondheid en Welzijnswet Dieren of de Flora- en Faunawet kan proces verbaal opgemaakt worden (AID of Politie). 14. Bij het toekennen van subsidie aan activiteiten waarbij conflicterende belangen met betrekking tot dierenwelzijn in het spel zijn, zullen deze belangen duidelijk afgewogen moeten worden. 7

8 Perssamenvatting: De Nota Dierenwelzijn vormt een actualisatie van eerder vastgesteld beleid; het maatschappelijk denken over de omgang met dieren ontwikkelt zich voortdurend en maakt het noodzakelijk om het beleid regelmatig te herijken. In de Nota worden maatregelen voorgesteld ten aanzien van een breed spectrum van dierenwelzijn, zoals over het houden van (huis)dieren, over zwerfdieren, consumptie van dieren, dierenbescherming, overlast van dieren, sportvisserij etc. Al deze maatregelen zijn gericht op een verantwoorde balans tussen de belangen van mensen en dieren, waarbij de intrinsieke waarde van dieren mede als uitgangspunt dient. 8

9 Nota Dierenwelzijn (inspraak verwerkt) Gemeente Leiden 6 september

10 Inhoudsopgave 0. Samenvatting 1. Inleiding en context 1.1. Het begrip dierenwelzijn 1.2. Welke dieren komen er in Leiden voor? 1.2.a. Huisdieren 1.2.b. Landbouwhuisdieren 1.2.c. Proefdieren 1.2.d. In het wild levende dieren 2. Gemeentelijke rollen en verantwoordelijkheden 2.1. Directe verantwoordelijkheid 2.1.a. Het beheer van de openbare ruimte 2.1.b. De beperking van overlast door dieren in de openbare ruimte 2.1.c. Het beheer van kinderboerderij Merenwijk 2.1.d. De opvang van zwerfdieren 2.2. Voorbeeldfunctie 2.3. Bevordering van samenwerking 2.4. Bevordering van diervriendelijk gedrag van bewoners en/of bedrijven door middel van informatie en voorlichting 2.5. Ondersteuning van dierenbeschermingsactiviteiten van derden (financieel of anderszins) 2.6. Regels stellen 2.7. Aandacht voor het redden van dieren bij crises en rampen 2.8. Handhavend optreden tegen overtreding van regels en wetten bij dieronvriendelijk gedrag 3. Financiën, uitvoering en evaluatie Bijlagen: 1. Landelijke en gemeentelijke kaders 2. Literatuurlijst 3. Aantal huisdieren in Leiden 4. Cirkel van geweld 5. Externe instanties en personen waarmee is gesproken bij de totstandkoming van deze Nota 10

11 0. Samenvatting De Nota Dierenwelzijn heeft drie doelen: Het gemeentelijke dierenwelzijnsbeleid systematisch in beeld te brengen aan de hand van de verschillende rollen die de gemeente heeft in relatie tot dierenwelzijn. Het belang van dierenwelzijn af te wegen tegen andere belangen voor zover die conflicteren. Acties te formuleren waarmee we de komende jaren een extra impuls geven aan het welzijn van dieren in Leiden. De gemeente heeft een aantal rollen in relatie tot dierenwelzijn. Per gemeentelijke rol vatten we de belangrijkste beleidsopvattingen en acties samen. Directe verantwoordelijkheid De gemeente is direct verantwoordelijk voor dierenwelzijn bij: 1. Het beheer van de openbare ruimte 2. De beperking van overlast door dieren in de openbare ruimte 3. Het beheer van de kinderboerderij en andere gemeentelijke locaties waar dieren gehouden worden 4. De opvang van zwerfdieren Ad 1. Bij het opstellen van plannen voor inrichting en beheer van de openbare ruimte houden we zoveel mogelijk rekening met de eisen die dieren aan hun leefomgeving stellen. Via lokale acties proberen we de inwoners van de stad actief te betrekken bij het diervriendelijk inrichten, beheren en gebruiken van de buitenruimten in de stad. Twee actuele problemen krijgen bij het beheer van de openbare ruimte extra aandacht, namelijk de teruglopende bijenstand en de negatieve effecten van verlichting op vleermuizen. Helaas bestaat voor geen van beide problemen een pasklare oplossing. Met het oog op de teruglopende bijenstand onderzoeken we de mogelijkheid om bij nieuwe aanplant voortaan met name gebruik te maken van planten die veel nectar en stuifmeel leveren. Goed doorvoede dieren zijn minder kwetsbaar. Om dezelfde reden gaan we voortaan stukjes grond waarvan bekend is of verwacht wordt dat ze minstens een jaar braak liggen, inzaaien met eenjarige drachtplanten. We maken gebruik van het onderzoek naar de invloed van verlichting op vleermuizen (om verlichting langs vleermuisroutes te kunnen aanpassen) en van onderzoek naar alternatieven voor de gebruikte bestrijdingsmiddelen. Ad 2. Sommige in het wild levende dieren veroorzaken overlast. Wanneer we als gemeente optreden tegen schade of overlast door in het wild levende dieren, doen we dat bij voorkeur via voorlichting. In tweede instantie, wanneer voorlichting onvoldoende soelaas biedt, kiezen we voor preventieve maatregelen. Pas in derde instantie, indien voorlichting én het treffen van preventieve maatregelen niet afdoende effectief zijn gebleken ter voorkoming of beperking van schade en overlast, kan bestrijding van de dieren die schade of overlast veroorzaken, worden ingezet als uiterste middel. Bestrijding zal natuurlijk alleen worden ingezet als hiervan effect mag worden verwacht Als er voor ingrepen ontheffing nodig is van de Flora- en Faunawet, wordt die uiteraard aangevraagd. Pas als die ontheffing verleend is, kan dan actie worden ondernomen. Ad 3. In 2012 voldoet de kinderboerderij, na afronding van de verbouwing, aan de eisen die het Keurmerk Kinderboerderijen stelt. Ad 4. De opvang van zwerfdieren zoals honden, katten en andere kleine huisdieren, wordt verzorgd door het Streek-Dierentehuis Stevenshage. Samen met dierbescherming- en 11

12 dierenopvangorganisaties wordt een protocol opgesteld over hoe wordt omgegaan met zwerfdieren zoals, kippen, ganzen, duiven en konijnen. Voorbeeldfunctie De gemeente heeft een voorbeeldfunctie op het gebied van dierenwelzijn. Onze speerpunten hierbij zijn een goede verzorging van de dieren op de kinderboerderij en diervriendelijke catering in onze bedrijfskantines. We streven naar een volledig duurzame inkoop in 2015, diervriendelijke catering is daar een onderdeel van. Om in ieder geval één keer per jaar extra aandacht te vestigen op dierenwelzijn, wordt Werelddierendag een vis- en vleesloze dag in de kantines. Bevordering van samenwerking We hebben zowel op bestuurlijk als op ambtelijk niveau een aanspreekpunt voor dierenwelzijn. Daarnaast bevorderen we, voor thema s die specifieke aandacht behoeven, de samenwerking tussen de actoren die zijn betrokken bij dierenwelzijn. Bevordering van diervriendelijk gedrag van bewoners en/of bedrijven door middel van informatie en voorlichting Voorlichting is een belangrijk instrument om het welzijn van dieren te bevorderen. Wij gaan met de Dierenbescherming, dierenartsen en andere actoren in gesprek om te kijken hoe de kennis van de Leidse inwoners over de aanschaf, huisvesting en verzorging van huisdieren kan worden verbeterd. De voorbereiding hiervan start in 2012; in 2013 moeten de eerste concrete producten klaar zijn. Ondersteuning van dierenbeschermingsactiviteiten van derden (financieel of anderszins) We blijven het Streek-Dierentehuis Stevenshage inschakelen voor de opvang van zwerfdieren waarbij mogelijk de wijze van betaling - die nu via een subsidie plaatsvindt - wordt aangepast. Wij gaan met het Streek-Dierentehuis, het Vogelasiel, de Dierenbescherming en andere betrokkenen bespreken hoe onderlinge samenwerking en de deskundigheid van vrijwilligers kan worden bevorderd c.q. op peil kan worden gehouden. Dit vanwege steeds hogere kwaliteiteisen die voortvloeien uit wetgeving. Regels stellen Dierenwelzijn wordt in landelijke wetgeving geregeld. De Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren (GWWD) is bedoeld als een uitputtende wettelijke regeling voor het welzijn van dieren. Daarom mag dierenwelzijn in de gemeentelijke APV (Algemene Plaatselijke Verordening) niet worden opgenomen als grondslag voor het weigeren van vergunningen. Ten aanzien van het stellen van regels zijn drie onderwerpen in het bijzonder van belang: 1. Circussen en evenementen met dieren 2. Sportvisserij 3. Hondenbeleid Ad 1. Het is niet toegestaan om op gemeentelijk niveau regels voor dierenwelzijn vast te stellen waarmee circussen of evenementen met dieren kunnen worden verboden. Wel gelden voor circussen en evenementen met dieren landelijke regels waaraan voldaan moet worden. Bij het toekennen van subsidie aan evenementen kunnen er conflicterende belangen met betrekking tot dierenwelzijn voorkomen. Per geval zullende deze afgewogen moeten worden. Ad 2. De gemeente Leiden verhuurt het visrecht niet aan een hengelsportvereniging, maar behoudt zelf dit recht met betrekking tot de Leidse wateren. Individuele vissers hebben 12

13 een schriftelijke toestemming van de gemeente nodig om in Leids water te mogen vissen. Dit maakt het mogelijk om snel voorwaarden aan te passen, bijvoorbeeld bij achteruitgang van de visstand, schade aan ecologische oevers of wijzigende meningen ten aanzien van dierenwelzijn. Ad 3. Het beleid voor honden in de openbare ruimte zetten we voort conform de Nota Hondenbeleid van Als er in een bepaald gebied een grote mate van overlast wordt veroorzaakt door honden en/of hun bazen, kunnen bewoners- of buurtorganisaties dit melden dit bij het Servicepunt Woonomgeving van de gemeente. Het team Stadsdelen zal dan kijken naar mogelijkheden om extra uren GOA handhaving in te kopen voor een bepaalde duur in dit gebied. Den Helder werkt aan een Sociaal Honden Vaardigheidsbewijs of gelijkwaardige gedragstraining die moet worden behaald indien een hond meermaals probleemgedrag vertoont. Zodra Den Helder deze acties uitgewerkt heeft, wordt beoordeeld of deze integraal of in aangepaste vorm in Leiden toegepast kunnen worden. Bij bijtincidenten volgen we het protocol dat is ontwikkeld door de landelijke Werkgroep Hulp Inbeslaggenomen Honden. Doel van dit protocol is om inbeslagname en laten inslapen van honden zoveel mogelijk te voorkomen. Aandacht voor het redden van dieren bij crises en rampen In het crisisplan en het rampbestrijdingsplan is rekening gehouden met het redden en opvangen van dieren bij rampen en crises. In de procesbeschrijvingen wordt de 24- uurs bereikbaarheid van de Dierenambulance opgenomen. Handhavend optreden tegen het overtreden van regels en wetten bij dieronvriendelijk gedrag is primair een aangelegenheid van Politie, de Algemene Inspectiedienst (AID) en de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming (LID). Sinds 2011 is er dierenpolitie met agenten die volledig bevoegd zijn voor alle onderdelen van het politiewerk, maar daarnaast aan de Politieacademie een gespecialiseerde opleiding hebben gevolgd met betrekking tot dieren(welzijn). Burgers die dierenmishandeling willen melden, kunnen bellen met het speciale nummer Uit onderzoek blijkt dat er een relatie is tussen dierenmishandeling en andere vormen van huiselijk geweld. Het herkennen van de relatie tussen huiselijk geweld en dierenmishandeling kan leiden tot het voorkomen en beëindigen van mensen- en dierenleed. In het buitenland zijn er op grond hiervan talrijke maatregelen getroffen. Dit blijkt uit het onderzoeksrapport Cirkel van Geweld (zie bijlage 4). Dit rapport wordt onder de aandacht gebracht van het Steunpunt Huiselijk Geweld, huisartsen en dierenartsen. We volgen de verrichtingen van de Taskforce Huiselijk Geweld en Dierenmishandeling. 13

14 1. Inleiding en context Dieren zijn belangrijk voor onze samenleving. Huisdieren schenken veel mensen plezier. Vrij levende of wilde dieren zijn een onmisbaar onderdeel van de leefomgeving. Ook voor onze primaire levensbehoeften kunnen we niet zonder dieren. Zo is een aanzienlijk deel van ons voedselpakket afhankelijk van insecten. Insecten zorgen voor de bestuiving van bloemen, waar wij dan weer de vruchten van plukken. Dieren zijn niet alleen belangrijk voor de menselijke samenleving, ze hebben ook een eigen, intrinsieke waarde. De Nederlandse overheid erkent sinds de intrinsieke waarde van het dier. In de Gezondheids- en welzijnswet Dieren (GWWD) van 1996 wordt het begrip als volgt omschreven: "Erkenning van de intrinsieke waarde van het dier betekent dat het dier onafhankelijk van de mens een eigen waarde wordt toegekend en dat de belangen van het dier niet meer automatisch ondergeschikt zijn aan de belangen van de mens." Het is de landelijke wetgever die regels voor dierenwelzijn vaststelt. Onder invloed van onderzoek, dierenbeschermingsorganisaties, consumenten, media en politiek worden de normen geleidelijk aan strenger. Waarschijnlijk zullen de maatstaven zich blijven ontwikkelen. Wat nu nog acceptabel wordt gevonden, wordt over dertig jaar misschien als onethisch beschouwd. Het past bij de toegenomen aandacht voor dierenwelzijn om hier ook op lokaal niveau over na te denken. Het huidige college van burgemeester en wethouders is het eerste Leidse college dat dierenwelzijn expliciet als portefeuilleonderdeel heeft benoemd. Deze Nota Dierenwelzijn ligt er mede op verzoek van de Partij voor de Dieren; in het bestuursakkoord van de coalitie is namelijk afgesproken dat elke partij die in de raad is vertegenwoordigd met minder dan vier zetels, een beleidsonderwerp kan aandragen. De Nota Dierenwelzijn heeft drie doelen: Het gemeentelijke dierenwelzijnsbeleid systematisch in beeld te brengen aan de hand van de verschillende rollen die de gemeente heeft in relatie tot dierenwelzijn. Het belang van dierenwelzijn af te wegen tegen andere belangen voor zover die conflicteren. Acties te formuleren waarmee we de komende jaren een extra impuls geven aan het welzijn van dieren in Leiden. Welke rollen heeft de gemeente in relatie tot dierenwelzijn? De gemeente heeft op een aantal punten een directe verantwoordelijkheid voor dierenwelzijn. Namelijk bij: o het beheer van de openbare ruimte o de beperking van overlast door dieren in de openbare ruimte o het beheer van kinderboerderij en andere gemeentelijke locaties waar dieren gehouden worden o de opvang van zwerfdieren De gemeente heeft een voorbeeldfunctie De gemeente kan samenwerking bevorderen tussen instanties. De gemeente kan diervriendelijk gedrag van bewoners en/of bedrijven bevorderen door middel van informatie en voorlichting. De gemeente kan dierenbeschermingsactiviteiten van derden ondersteunen (financieel of anderszins). De gemeente kan regels stellen. Bijvoorbeeld in de APV. 1 Nota Rijksoverheid en dierenbescherming 14

15 De gemeente besteedt in het crisisplan en het rampenplan aandacht aan het redden van dieren. De gemeente kan handhavend optreden bij overtreding van regels met betrekking tot dieren die opgenomen zijn in de APV. In het tweede hoofdstuk van deze Nota beschrijven we per gemeentelijke rol welke onderwerpen er spelen en wat onze beleidsopvattingen zijn. Bij sommige onderwerpen zijn acties geformuleerd om een extra impuls te geven aan het dierenwelzijn. Hieraan voorafgaand schetsen we in het eerste hoofdstuk de belangrijkste algemene begrippen en feiten. Op een aantal plaatsen in deze nota staan ingekaderde teksten. Deze zijn bedoeld als illustratie van geschetste problemen, of om in de tekst genoemde principes te verduidelijken. Omdat deze Nota zich beperkt tot het gemeentelijke dierenwelzijnsbeleid, zijn er ook onderwerpen die buiten het bestek van de Nota vallen: Veel onderwerpen worden geregeld op rijksniveau. Zo zijn veel regels voor dierenwelzijn vastgelegd in de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren (GWWD). Regels voor het toepassen voor dierproeven zijn vastgelegd in de Wet op de Dierproeven. Burgers en bedrijven hebben eigen verantwoordelijkheden en maken eigen keuzes. De gemeente gaat bijvoorbeeld niet over de keuze van mensen om wel of geen vlees te eten. Sommige onderwerpen die elders een heet hangijzer zijn, spelen niet in het verstedelijkte Leiden. Bijvoorbeeld de discussie over megastallen. 1.1 Het begrip dierenwelzijn Dierenwelzijn kan worden gedefinieerd als de kwaliteit van leven zoals deze door het dier wordt ervaren 2. In onderzoeksliteratuur en wetgeving worden vijf gewaarborgde vrijheden van dieren onderscheiden. Een dier is: vrij van angst en ellende vrij van pijn en ziekte vrij van honger en dorst vrij van ongemak en onnodige beperkingen vrij om normaal diergedrag te vertonen. Deze vijf vrijheden worden expliciet vastgelegd in het wetsvoorstel voor de Wet Dieren (zie bijlage 1). Ze gelden ook als uitgangspunt voor deze Nota Welke dieren komen er in Leiden voor? Dieren die in Leiden leven, zijn voor een deel rechtstreeks afhankelijk van de mens. Wij hebben ze, soms letterlijk, in huis gehaald en zijn er verantwoordelijk voor dat ze goed verzorgd worden. Dit slaat op de eerste drie groepen die hieronder genoemd worden. Officieel worden ze wel gehouden dieren genoemd. Een groot deel van de dierlijke stadbewoners is hier echter op eigen gelegenheid gekomen. Indirect zijn ook die dieren vaak afhankelijk van de mens. Zij ervaren de stad als een geschikte woonomgeving en maken gebruik van wat de mens hen vaak onbewust biedt. Deze dieren worden hieronder de in het wild levende dieren genoemd. 2 M.B.M. Bracke et al., Wageningen

16 1.2.a. Huisdieren Het aantal huisdieren in Leiden is slechts bij benadering bekend. Het ontbreekt aan registratiegegevens. De landelijke kengetallen 3 zijn in bijlage 3 vertaald naar Leidse getallen. Volgens deze inschatting zijn er bijna evenveel huisdieren als mensen in Leiden. 1.2.b. Landbouwhuisdieren Het aantal landbouwhuisdieren in Leiden is zeer beperkt. Aan de Vlietweg bevinden zich enkele veehouderijen. Landbouwhuisdieren zijn verder nog te vinden in de kinderboerderijen en in paardenstallen en maneges. 1.2.c. Proefdieren In Leiden vinden dierproeven plaats ten behoeve van biomedisch onderzoek. Deze dierproeven worden verricht door het LUMC en door bedrijven op het Bio Science Park. Voor het verrichten van dierproeven gelden strikte regels op grond van de Wet dierproeven. Er is een vergunning nodig voor het verrichten van dierproeven en het fokken van proefdieren. Iedere dierproef moet vooraf door een dierexperimentencommissie (DEC) ethisch worden getoetst. De DEC brengt advies uit aan de vergunninghouder. Deze neemt uiteindelijk het besluit over het al dan niet toestaan van de uitvoering van de dierproef. De gemeente heeft geen zeggenschap over dierproeven. Dit is een rijksbevoegdheid. 1.2.d. In het wild levende dieren Het is niet overdreven om te zeggen dat er veel meer dieren dan mensen in de stad leven. Maar tegelijker tijd is het van deze in het wild levende dieren zelfs bij benadering niet mogelijk om aan te geven hoeveel meer het er zijn. Wel weten we via het stadsnatuurmeetnet onder andere welke soorten vogels, vlinders, libellen, vleermuizen en vissen er in de stad voorkomen. De soorten geven ons een redelijk beeld van de natuurlijke rijkdom of armoede van (onderdelen van) de stad. Door om het jaar te tellen, laten de getallen ook zien of soorten voor- of achteruitgaan. Van het overgrote deel van de in het wild levende dieren merken we niet eens dat ze in onze woonomgeving voorkomen. Een deel ervaren we als plezierige medebewoners en van een kleine deel ervaren we overlast. We zijn geneigd die plezierige medebewoners extra nestgelegenheid en voedsel aan te bieden. Voor de overlastveroorzakers kan het welzijn in de knel komen als wij proberen de overlast te beperken. 2. Gemeentelijke rollen en verantwoordelijkheden Dit hoofdstuk bevat een overzicht van de gemeentelijke rollen in relatie tot dierenwelzijn. Per rol worden de belangrijkste onderwerpen beschreven en worden conclusies en acties geformuleerd Directe verantwoordelijkheid 2.1.a. Het beheer van de openbare ruimte 3 Bevolkingsgegevens afkomstig van CBS bevolkingsregister 21 juni 2011 en Huisdiergegevens afkomstig van (geraadpleegd juni 2011), aangevuld met gegevens van (2009) 16

17 Algemeen Om rekening te kunnen houden met (het welzijn van) in het wild levende dieren in de stad, moeten we weten voor welke diergroepen de stad aantrekkelijk is of kan worden. Als we dan ook nog weten wat de stad aantrekkelijk maakt, kunnen we die kennis gebruiken bij de inrichting en het beheer van de openbare ruimte. Niet alleen om dieren meer ruimte te geven in de stad, maar ook om bij verwachte of geconstateerde overlast de stad juist onaantrekkelijker te maken voor bepaalde soorten. Voor beperking van overlast is een ingreep die de vestigingsmogelijkheid van een diergroep beperkt niet alleen de meest effectieve en meest diervriendelijke, maar jammer genoeg vaak ook de moeilijkst uitvoerbare. Vestiging wordt bepaald door drie V s: de aanwezigheid van Voedsel, Veiligheid en Voortplantingsmogelijkheid. Iedere soort stelt uiteraard andere eisen aan die V s. Maar alle drie moeten aanwezig zijn, wil een soort zich ergens vestigen. En één van de drie is meestal de beperkende factor die bepaalt hoe ver een populatie kan groeien. De gegevens uit het stadsnatuurmeetnet geven een indicatie of en waar beheersmaatregelen, bouwplannen of infrastructurele ingrepen effect kunnen hebben op de aanwezigheid van bepaalde diersoorten (zie: of Dankzij onderzoek weten we steeds meer over de eisen die dieren aan hun leefomgeving stellen. Van deze kennis is en wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt bij het opstellen van plannen voor inrichting en beheer van de openbare ruimte (waterplan, beheerplannen voor parken, handboek beheer openbare ruimte). Het bestaande groenstructuurplan wordt binnenkort vernieuwd. In al deze plannen is en wordt met nadruk ook aandacht geschonken aan de inheemse flora en fauna.twee actuele problemen krijgen extra aandacht, namelijk de teruglopende bijenstand van de afgelopen jaren en de negatieve effecten van verlichting op vleermuizen. Via lokale acties proberen we de inwoners van de stad actief te betrekken bij het diervriendelijk inrichten, beheren en gebruiken van de buitenruimten in de stad. De stadsvogelcampagne is hier een voorbeeld van. In 2009 kreeg Leiden hiervoor de Stadsvogelprijs van Vogelbescherming Nederland. Teruglopende bijenstand Naar schatting 80% van alle planten op aarde is voor voortplanting en evolutie afhankelijk van bestuiving door de naar schatting twintigduizend bijensoorten die op aarde voorkomen. Een recente studie van de Rabobank 4 concludeert dat circa 90 belangrijke landbouwgewassen afhankelijk zijn van bestuivende insecten. Voorbeelden zijn fruit, oliegewassen zoals zonnebloemen en koolzaad, noten, sojabonen, zaden voor tal van groenten, koffie en chocola. Deze 90 gewassen zijn samen goed voor ongeveer een derde deel van de totale wereldvoedselproductie en voor het overgrote deel van de voedseldiversiteit. Net als in veel andere landen is ook in Nederland de bijenvolksterfte in de afgelopen 10 jaar sterk gestegen. De wintersterfte bedroeg circa 29%. Nederland heeft daarmee de hoogste bijensterfte van Europa. Een "normale" wintersterfte is ca 8%. Onderzoek naar de sterk toegenomen sterfte bij honingbijen is nog lang niet afgerond. Het is dan ook nog niet duidelijk of er in de stad maatregelen te nemen zijn die een structurele bijdrage kunnen leveren om deze sterfte te beperken. Wel weten we dat goed gevoede, gezonde bijen minder last hebben van die extreme sterfte. Op advies van de imker die een aantal bijenstallen in de stad beheert, zal bekeken worden of bij nieuwe aanplant met name gebruik kan worden gemaakt van planten die veel nectar (en stuifmeel) leveren. Ook zal worden onderzocht of het mogelijk is om stukjes grond waarvan bekend is of verwacht wordt 4 Rabobank rapport The plight of the honey bee 17

18 dat ze minstens een jaar braak zullen liggen, voortaan in te zaaien met eenjarige drachtplanten. Er bestaat nog geen wetenschappelijke consensus over de oorzaken van de hoge bijensterfte. Een aantal gerenommeerde wetenschappers ziet het gebruik van insecticiden als een belangrijke veroorzaker, met name het middel Imidacloprid, dat in de jaren 80 is ontwikkeld. Er zit op sommige plekken in Nederland keer zoveel Imidacloprid in het oppervlaktewater als de norm toelaat. Het middel breekt erg langzaam af in water. Dit blijkt uit cijfers van Rijkswaterstaat voor 2005 en De metingen zijn gedaan in het westen van het land, waar glastuinbouw, bollenteelt en boomteelt sterk zijn vertegenwoordigd. In het gemeentelijk groen worden al 20 jaar geen bestrijdingsmiddelen meer gebruikt. Door voorlichting en preventieve maatregelen wordt geprobeerd overlast door insecten en andere dieren zoveel mogelijk te voorkomen. Bij de bestrijding van overlast door faraomieren en kakkerlakken wordt zeer beperkt gebruik gemaakt van bovengenoemd bestrijdingsmiddel. Bij kakkerlakken wordt dit middel pas toegepast als lijmvallen niet of onvoldoende werken. Bij de bestrijding van onkruid op verharding wordt gebruik gemaakt van een middel met glyfosaat als werkzame stof. Toepassen van dit middel gebeurt zeer selectief door gecertificeerde bedrijven, waardoor uitspoeling voorkomen wordt. Echter ook glyfosaat is een omstreden stof waarvoor gezocht wordt naar alternatieven. Vleermuizen en verlichting Het onderzoek naar de relatie tussen stad en natuur is betrekkelijk jong. Zo weten we al enige tijd dat verlichting invloed kan hebben op het al dan niet aanwezig zijn van vleermuizen. De Zoogdiervereniging heeft recent onderzoek gedaan welke lichtkleuren voor vleermuizen storend zijn. Er zijn ondertussen al lampen ontwikkeld die vriendelijk zijn voor milieu, vleermuis en mens. Conclusies/acties: Bij het opstellen van plannen voor inrichting en beheer van de openbare ruimte maken we zoveel mogelijk gebruik van kennis over de eisen die dieren aan hun leefomgeving stellen. Via lokale acties proberen we de inwoners van de stad actief te betrekken bij het diervriendelijk inrichten, beheren en gebruiken van de buitenruimten in de stad. Twee actuele problemen krijgen bij het beheer van de openbare ruimte extra aandacht, namelijk de teruglopende bijenstand en de negatieve effecten van verlichting op vleermuizen. Helaas bestaat voor geen van beide problemen een pasklare oplossing. Met het oog op de teruglopende bijenstand onderzoeken we de mogelijkheid om bij nieuwe aanplant voortaan met name gebruik te maken van planten die veel nectar en stuifmeel leveren. Goed doorvoede dieren zijn minder kwetsbaar. Om dezelfde reden gaan we voortaan stukjes grond waarvan bekend is of verwacht wordt dat ze minstens een jaar braak liggen, inzaaien met eenjarige drachtplanten. De nieuwe vleermuis-lampen worden uitgeprobeerd en als ze voldoen op meerdere plaatsen in bekende vleermuisroutes toegepast. We volgen het onderzoek naar alternatieven voor de gebruikte bestrijdingsmiddelen. 2.1.b. De beperking van overlast door dieren in de openbare ruimte Algemeen In het wild levende dieren kunnen overlast veroorzaken (zie ook bij 2.1.a). De verantwoordelijkheid voor het bestrijden van schadelijk of hinderlijk gedierte is wettelijk niet altijd duidelijk geregeld. De Bouwverordening bevat enkele bepalingen, gericht aan de gebruikers en eigenaren van bouwwerken, open erven en terreinen, om schade door schadelijk of hinderlijk gedierte te voorkomen. De zwarte rat, de bruine rat en de huismuis worden als schadelijk of hinderlijk gedierte beschouwd. Dit zijn de enige zoogdieren die geen bescherming genieten op grond van de Flora- en Faunawet. De gemeente is 18

19 verantwoordelijk voor handhaving van de Bouwverordening en heeft dus een toezichthoudende en handhavende rol. In vakjargon wordt ook wel gesproken van een gemeentelijke zorgplicht. Eigenaren en gebruikers van bouwwerken, open erven en terreinen zijn primair verantwoordelijk voor het voorkomen van overlast door dieren. Uiteraard gelden de bepalingen in de Bouwverordening ook voor de gemeente zelf als eigenaar en gebruiker van bouwwerken, open erven en terreinen. Los van de Bouwverordening hebben we als gemeente een algemene verantwoordelijkheid voor een goed beheer van de openbare ruimte. Vanuit die algemene verantwoordelijkheid proberen wij overlast door dieren te beperken. In navolging van enkele andere gemeentes (o.a. Amsterdam en Den Haag) willen wij in deze Nota als beleid vaststellen dat bij schade of overlast steeds de volgende afweging stapsgewijs wordt doorlopen. In volgorde van toepassing gaat het om: Voorlichting: o Algemeen: voorlichting over de leefwijze en het gedrag van soorten of soortgroepen en de overlast die dit mogelijk kan veroorzaken. o Eigen verantwoordelijkheid: voorlichting gericht op de mogelijkheden die burgers of bedrijven zelf hebben om schade en overlast te voorkomen, dan wel te beperken. Preventie van schade en overlast. De preventieve maatregelen zijn in eerste instantie gericht op de oorzaak van de overlast of schade, en gericht op een structurele oplossing. Indien op de oorzaak onvoldoende invloed kan worden uitgeoefend om de betreffende schade of overlast te voorkomen dan wel beperken,worden pas maatregelen genomen gericht op de veroorzaker van de overlast. Bestrijding van de dieren die schade en overlast veroorzaken. Deze bestrijding kan inhouden dat het voortplantingsproces beïnvloed wordt, maar ook dat er dieren weggevangen of gedood worden. Wegvangen of doden van dieren lijkt soms een oplossing om problemen op te lossen. Zolang de oorzaak van hun aanwezigheid (voedsel, nestgelegenheid) niet aangepakt kan worden, is het slechts een schijnoplossing. Soortgenoten zullen de plek van de verdwenen dieren snel innemen. Als er voor ingrepen ontheffing nodig is van de Flora- en Faunawet, wordt die uiteraard aangevraagd. Pas als die ontheffing verleend is, kan dan actie worden ondernomen. Meeuwenoverlast In de aanpak van de meeuwenoverlast is de nadruk op voorlichting en preventie zichtbaar. Burgemeester en wethouders hebben op 25 januari 2011 het Plan van aanpak Beperken meeuwenoverlast 2011 t/m 2014 vastgesteld. Het Plan van Aanpak behelst een brede, integrale aanpak van de meeuwenoverlast waarbinnen wordt gewerkt aan de volgende vijf doelstellingen: Leiden wordt een minder aantrekkelijk foerageergebied voor meeuwen; Geluidsoverlast en agressie door meeuwen worden beperkt; Het aantal geschikte broedlocaties wordt teruggedrongen; Er wordt regionaal afgestemd en waar mogelijk samengewerkt. Leiden leert leven met de meeuw. In april 2011 trapte wethouder Frank de Wit de campagne Geef meeuwen geen eten af. Minder eten weggooien bespaart geld en voorkomt meeuwenoverlast. Eén van de maatregelen die bij de campagne hoort is het stimuleren van het gebruik van de gele, stevige vuilniszakken 19

20 in de binnenstad. Daarnaast worden de mogelijkheden voor het plaatsen van ondergrondse containers verder uitgewerkt. Vossen In de jaren zeventig van de vorige eeuw wist de vos zich, na een zeer lange periode van afwezigheid, weer te vestigen in de duinen. Wereldwijd waren meeuwen ondertussen steden aan het ontdekken om er te broeden. De vossen in Meijendel zorgden voor een versneld vertrek van de broedende meeuwen uit het duin. Om zich te kunnen voortplanten heeft een paartje vossen een territorium nodig waarin zij voldoende voedsel, een plek voor een nest en voldoende schuilgelegenheid kan vinden. In een geschikt vossengebied komen naast territoriale vossen ook zwervende vossen voor. Die zwervers zijn jonge dieren die nog geen eigen territorium hebben kunnen veroveren en oude dieren die niet meer deelnemen aan de voortplanting. Als een territoriale vos dood gaat, is zijn territorium na een paar dagen al bezet door een zwerver. Zwervers zoeken uiteraard ook naar nieuwe gebieden. Zo hebben zwervers langzamerhand Leiden bereikt. Op de grens van Leiden en Oegstgeest zijn jonge vossen gesignaleerd, wat betekent dat de vossen in ieder geval in dit gebied een territorium hebben. Net als bij meeuwen is het bij vossen niet ongewoon of nieuw dat ze zich in steden vestigen. In Londen werd in de dertiger jaren van de vorige eeuw al de eerste stadsvos gesignaleerd. In Zwitserland huisden er in 2001 alleen al in 12 steden met meer dan inwoners, uitgebreide vossenpopulaties. Kan de vestiging van de vos consequenties hebben voor het welzijn van onze huisdieren, met name voor kippen en konijnen? Ja, dat kan zeker. Konden wij vóór de komst van de vos onze huisdieren rustig dag en nacht buiten laten, nu weet een vos de dieren die niet in een goed afgesloten nachthok slapen, al gauw te bemachtigen. Los van het welzijn van de vos, is het dan de vraag of bestrijding zin heeft in een gebied dat kennelijk geschikt voor vossen is? Ja zeggen jagers, nee zeggen onderzoekers. Onderzoek maakte duidelijk dat door het doden of wegvangen van vossen, ook niet-territoriale vrouwtjes gingen deelnemen aan de voortplanting en dat er per nest meer jongen geboren werden. Vossen kunnen drager zijn van ziekten of parasieten die ook vervelend zijn voor mensen en huisdieren. Contact met uitwerpselen, urine of dode vossen kan besmetting veroorzaken. Bij het bestrijden van ziekten of parasieten in een vossenpopulatie blijkt jacht contraproductief te werken. Want leeggeschoten vossenterritoria veroorzaken meer bewegingen bij zwervende vossen in de buurt en vergroten hierdoor de kans dat parasieten of ziekten zich sneller over een groot gebied verspreiden. Preventieve maatregelen om de kans op besmetting te beperken werken veel beter. Voorkom bijvoorbeeld dat groenten of vruchten uit tuinen waar ook vossen kunnen voorkomen, ongewassen (ongekookt) gegeten worden. Conclusies/acties: Wanneer we als gemeente optreden tegen schade of overlast door in het wild levende dieren, doen we dat bij voorkeur via voorlichting. In tweede instantie, wanneer voorlichting onvoldoende soelaas biedt, kiezen we voor preventieve maatregelen. Pas in derde instantie, indien voorlichting én het treffen van preventieve maatregelen niet afdoende effectief zijn gebleken ter voorkoming of beperking van schade en overlast, kan bestrijding van de dieren die schade of overlast veroorzaken, worden ingezet als uiterste middel. Bestrijding zal natuurlijk alleen worden ingezet als hiervan effect mag worden verwacht (zie de kadertekst over de vos). Als er voor ingrepen ontheffing nodig is van de Flora- en Faunawet, wordt die uiteraard aangevraagd. Pas als die ontheffing verleend is, kan dan actie worden ondernomen. 2.1.c. Het beheer van kinderboerderij Merenwijk en andere gemeentelijke locaties waar dieren gehouden worden 20

21 Kinderboerderijen zijn vanaf de jaren vijftig opgericht toen Nederland steeds verder verstedelijkte. Met als doel om kinderen (en volwassenen) in contact te blijven brengen met de boerderijdieren en te leren waar ons voedsel vandaan komt. Jaarlijks worden de Nederlandse kinderboerderijen door bijna 30 miljoen bezoekers, jong en oud, bezocht. Een kinderboerderij is een bedrijf dat, zoals zoveel Nederlandse bedrijven, aan een aantal (wettelijke en kwaliteits-) voorschriften moet voldoen. Om dit te kunnen toetsen, hebben de SKBN (Stichting Kinderboerderijen Nederland) en VMK (Vakgroep Medewerkers Kinderboerderijen) het Keurmerk Kinderboerderijen ontwikkeld. Dit is gedaan in overleg met o.a. het Ministerie van LNV (nu: ministerie van EL&I). Aan diergezondheid (dierenwelzijn) wordt in het nieuwe keurmerk veel aandacht besteed. Maar ook aan de scholing en ervaring van medewerkers, het voldoen aan ARBO-eisen, hygiene, veiligheid en inrichting van gebouwen en omgeving. Bij één van de nieuwste voorzieningen op de kinderboerderij in de Merenwijk - een weitje waar heel jonge kinderen en dieren met elkaar in contact kunnen komen - is extra aandacht besteed aan dierenwelzijn. Dit is gebeurd in nauwe samenwerking met het ministerie van EL&I en het Landelijk Informatie Centrum Gezelschapsdieren (LICG). Het ministerie en de SKBN gebruiken dit project als voorbeeld voor andere kinderboerderijen in Nederland. De kinderboerderij in de Merenwijk heeft een "voorlopig keurmerk erkende kinderboerderij". In verband met nieuwbouw en aanpassingen van bestaande voorzieningen is in overleg met de SKBN afgesproken nog even te wachten met het aanvragen van het definitieve keurmerk tot alle bouwwerkzaamheden achter de rug zijn. Conclusies/acties: In 2012 voldoet de kinderboerderi,j na afronding van de verbouwing, aan de eisen die het Keurmerk Kinderboerderijen stelt. 2.1.d. De opvang van zwerfdieren De gemeente heeft op grond van het Burgerlijk Wetboek de plicht om zwerfdieren op te vangen en gedurende 14 dagen te verzorgen. Het is de bevoegdheid van de burgemeester om na 14 dagen te bepalen wat er met deze dieren moet gebeuren. In de praktijk voeren gemeenten deze taak niet zelf uit. Het Streek-Dierentehuis Stevenshage doet dit voor een aantal gemeenten in de Leidse regio. Omdat de gemeente deze taak dus niet zelf uitoefent, wordt dit onderwerp verder behandeld in paragraaf 2.5. (Ondersteuning van dierenbeschermingsactiveiten van derden). Overigens gaat het hier in hoofdzaak om honden, katten en andere kleine huisdieren. Kippen, ganzen, duiven en konijnen die, zonder dat er een eigenaar bekend is in de openbare ruimte leven, vallen in feite ook in de categorie zwerfdier. Slechts bij klachten over deze zwerfdieren worden acties ondernomen om overlast te beperken. Een duidelijk protocol hiervoor ontbreekt. Conclusies/acties: De opvang van zwerfdieren zoals honden, katten en andere kleine huisdieren, wordt verzorgd door het Streek-Dierentehuis Stevenshage. Samen met dierbescherming- en dierenopvangorganisaties wordt een protocol opgesteld hoe wordt omgegaan met zwerfdieren zoals, kippen, ganzen, duiven en konijnen Voorbeeldfunctie De gemeente heeft een voorbeeldfunctie op het gebied van dierenwelzijn. Wij hebben hierbij twee concrete speerpunten, namelijk: een goede verzorging van de dieren op de kinderboerderij. diervriendelijke catering in de bedrijfskantines. 21