Het aardewerk van de erven op Flanders Expo Zone 1 (Sint-Denijs-Westrem, stad Gent, provincie Oost-Vlaanderen, België)

Transcriptie

1 LUNULA. Archaeologia protohistorica, XVII, 009, p Het aardewerk van de erven op Flanders Expo Zone (Sint-Denijs-Westrem, stad Gent, provincie Oost-Vlaanderen, België) Guy DE MULDER, Johan HOORNE & Bart BARTHOLOMIEUX. Inleiding De bedoeling van deze studie is een overzicht te bieden van het aardewerk, dat werd aangetroffen in de ijzertijdstructuren tijdens de preventieve opgraving op Flanders Expo Zone (zie voorgaande bijdrage). In het totale pakket van de als ijzertijd geïnterpreteerde sporen werd in 7 contexten scherven aangetroffen. Het betrof een totaal van 37 scherven. Verder dient ook het gefragmenteerde karakter van de ceramiek vermeld te worden. Deze scherven zijn onder te verdelen in: 3 bodems, wanden en 0 randen. Voor de telling van de individuen (MAI) werd geopteerd om enkele rekening te houden met het aantal randen. Randen in eenzelfde context, die niet op elkaar pasten, maar op basis van het randtype en de technische kenmerken toch konden beschouwd worden als tot eenzelfde exemplaar te behoren, werden als individu meegeteld. Op basis van deze telling werden 9 exemplaren (MAI) geïdentificeerd. Het aantal scherven per context is beperkt. Slechts 3 contexten hebben meer dan 0 scherven opgeleverd. De categorie tussen 0 en 0 scherven is eveneens beperkt tot kuilen, evenals de groep tussen 0 en 0 scherven met onderzochte archeologische sporen (fig. ). Een meerderheid van archeologische sporen ( contexten) heeft minder dan scherven per vondsteenheid opgeleverd. In 9 contexten was secundair verbrand aardewerk aanwezig. Meestal was dit beperkt tot een paar scherven met uitzondering van spoor 08 waar ca. 0 % van de ceramiek zwaar verbrand was ( exemplaren).. Aardewerkcategorieën De beschrijving van het baksels is gebaseerd op een visueel onderzoek van de technische kenmerken van het aardewerk. Een beperkt aantal baksels werd omwille van supplementaire informatie ook onder de microscoop bekeken. Hierbij werd aandacht besteed aan de klei en het gebruikte soort van verschraling. Naast het gewone protohistorische aardewerk dat dienst deed als voorraadpot, kook- en tafelwaar is er ook nog de groep van zoutcontainers (fig.). De twee belangrijke categorieën aardewerk zijn op te splitsen in 89 fragmenten gewone ceramiek en de groep van zoutcontainers/zgn. technische waar, die 8 fragmenten telde. Deze groep is enkel in contexten geattesteerd. Vakgroep Archeologie en Oude Geschiedenis van Europa, Universiteit Gent, Blandijnberg, 9000 Gent, guy.demulder@ugent.be Projectarcheologen, johan.hoorne@telenet.be; bart.bartholomieux@ gmail.com Fig.. Overzicht van het aantal archeologische sporen met scherven en de hoeveelheid per context op de site van Sint-Denijs-Westrem (zone ) Sp 00 Sp 87 Sp 00 Sp 7 Sp 39 Sp 03 Sp 08 Sp9 Sp 0 Sp 300 Sp 007 So 008 Sp 37.. Fijn aardewerk Verhouding schervenaantal-context 3 < 0 0>0 0>0 0> Deze categorie binnen het gewone aardewerk is relatief beperkt aanwezig in het aangetroffen schervenmateriaal. Het fijnwandige aardewerk heeft een overwegend zeer goede tot harde bakking. Het kleurenspectrum van de binnen- en buitenwanden bestaat uit reducerende kleuren als donkerbruin, grijs, grijsbruin tot grijszwart afhankelijk van de bakkingomstandigheden in de veldovens Als klei is eerder een fijnere kwaliteit gebruikt. De verschraling bestaat hoofdzakelijk uit fijn schervengruis. De wandafwerking kan omschreven worden als zeer goed geëffend tot geglad of lichte sporen van polijsting... Grofwandig aardewerk zoutcontainer aardewerk Fig.. De verhouding tussen gewone ceramiek en zoutcontainers bij de belangrijkste contexten te Sint-Denijs-Westrem (zone ). Het leeuwenaandeel van de aangetroffen ceramiek kan in de categorie grofwandig geplaatst worden. De bakking is sterk 3 > > Aantal contexten - 8 -

2 Guy DE MULDER, Johan HOORNE & Bart BARTHOLOMIEUX variërend van een matig goed tot relatief hard baksel. Het kleurengamma omvat een brede versie van oxiderende tot reducerende kleuren. De verschraling bestaat hoofdzakelijk uit schervengruis. De grootte van het schervengruis wordt bepaald door de kwaliteit van het aardewerk. Het gebruikte schervengruis kan algemeen omschreven worden als middelfijn tot grof van kwaliteit. De zandig aanvoelende scherven zijn eerder het gevolg van een natuurlijk zandig bestanddeel van de gebruikte klei dan van een doelbewuste toevoeging van zand als verschralingmiddel. Natuurlijke verschraling is tamelijk beperkt. Hetzelfde geldt voor de aanwezigheid van fijne keitjes. De wandafwerking van het grofwandige aardewerk vertoont een minder fijn karakter. Slechts een beperkt aantal vondsten heeft een goed geëffende wandafwerking. Een meerderheid van fragmenten vertoont de klassieke ruwe tot geruwde wandafwerking. In 87 gevallen (7,98 %) was er sprake van besmeten wanden..3. Zoutcontainers groep De eerste categorie heeft relatief dikke wanden en is tamelijk hard gebakken. De kleur van de wanden varieert van lichtgrijs tot rood/oranjerood. De magering is overwegend organisch. De wanden voelen zacht poederig aan (van den Broeke 98). In deze categorie kon een komvormig type geïdentificeerd worden... Zoutcontainers groep De tweede groep heeft eerder een zachte bakking met poreus aanvoelende wanden. De kern is roos of grijs en de buitenwand heeft een gele kleur met soms een groene schijn. De verschraling is overwegend plantaardig met soms een weinig schervengruis. Onder de diverse wandscherven werden enkele fragmenten van gootjes aangetroffen (van den Broeke 98)... Zoutcontainers/technisch aardewerk groep 3 Naast deze groepen werden nog een paar scherven in een verwante, maar verschillende techniek aangetroffen. Deze scherven vertoonden als uiterlijke kenmerken: een wat hardere bakking, donkergrijze tot grijszwarte kern, bruine tot bruinrode buitenwand. Deze techniek doet sterk denken aan een aantal gelijkaardige vondsten in Gallo-Romeinse contexten te Velzeke (De Mulder 999). Het is niet duidelijk of dit baksel aan de groep van zoutcontainers kan worden toegeschreven. P. van den Broeke kon na een visuele analyse het materiaal uit Velzeke niet identificeren binnen de door hem bestudeerde zoutcontainers. De functie van het aardewerk in dit baksel is dus nog onduidelijk. Bovendien is het voorlopig zowel in ijzertijd als Gallo-Romeinse contexten waargenomen. 3. Chronologie van het aardewerk 3.. Het vormengoed De oudste aardewerkvormen komen vooral in cluster E voor. In de paalsporen van een gebouw werden diverse significante vormen aangetroffen (zie Hoorne et al. in dit volume). Het aardewerk hoort er vooral in de eindfase van de late bronstijd en de vroege ijzertijd thuis. In spoor werden twee kommen met een bolvormig lichaam, korte schouder en licht uit-staande rand aangetroffen (fig. 3:-). De bodem was echter in beide gevallen niet meer bewaard. Dit type komt voor in de nederzetting van Kruishoutem/Wijkhuis, gedateerd in de eindfase van de late bronstijd/begin vroege ijzertijd (Bourgeois et al. 983; Bourgeois & Cherretté 00). Andere parallellen zijn geattesteerd in de Noordfranse site van Pont de Metz (Lemaire & Buchez 00) en in de Nederlandse vindplaats te Breda (Taayke 00). In beide gevallen worden ze gedateerd in de vroege ijzertijd. De greep met doorboring is kenmerkend voor de vroege ijzertijd in onze gewesten (fig. 3:3). Grepen zijn in de regio gekend o.a. door de losse vondsten te Sint- Niklaas en te Belsele (Mariën 9), in de nederzetting van Sint-Gillis-Waas/Reepstraat (niet gepubliceerde opgraving J. Bourgeois) en in de grafvelden uit deze periode in Wallonië (Guillaume 003). De brede open pot met korte uitstaande rand heeft eveneens verwanten in het Kruishoutemse repertorium (fig. 3:). Dit spectrum wordt verder vervolledigd door een fragment van een lappenschaal dat een gidsfossiel is voor de vroege ijzertijd en de beginfase van de late ijzertijd (fig. 3:). In dezelfde context werd een wandscherf, gedecoreerd met vingernagelindrukken, aangetroffen (fig. 3:). Een eerder uitzonderlijke vondst is een fragment van lepel in aardewerk (fig. 3:7). Voorbeelden in de regio zijn eerder schaars. Te Kruishoutem/Wijkhuis is een eenvoudig type gevonden in een context uit het einde van de late bronstijd. Het type open kom is chronologisch ook eerder in de late bronstijd en de vroege ijzertijd te situeren (fig. 3:8) naar analogie met voorbeelden uit Kruishoutem/Wijkhuis, Velzeke (De Mulder & Deschieter 007) en Erps-Kwerps (De Mulder et al. 008). Een ander vondsttype is een brede kom met afgeronde schouder en licht gebogen uitstaande rand (fig. 3:9). De overgang van schouder naar rand is geaccentueerd door een brede groef. Parallellen voor deze vondst zijn opnieuw gekend te Kruishoutem. Een situla-achtige pot heeft een hoge schouder, afgeronde knik en uitstaande hals (fig. 3:). De buik is licht besmeten. Het bovenste deel van de buik is overdekt met een lichte kamstreepversiering, terwijl de schouder en halspartij zeer goed geëffend tot geglad zijn. Zowel regionale contexten als Noord-Franse contexten in de Oisevallei plaatsen deze pot in de vroege ijzertijd (Hoorne et al. 008). In context 87 kwamen eveneens een aantal vormen voor die nog in de vroege ijzertijd te plaatsen zijn (fig. :-). Een pot met emmervormig lichaam, hoge schouder en licht uitstaande rand is verwant met het Harpstedt aardewerk (fig. :). De buik echter is niet besmeten maar eerder ruw geëffend. Regionale sites, o.a. te Berlare, wijzen op een datering in de vroege ijzertijd (De Clercq et al. 00a). Een min of meer gerelateerde type urne in het grafveld te Destelbergen leverde op basis van een absolute datering een ouderdom op in de transitieperiode van Ha D naar de vroeg La Tène fase (De Mulder et al. 009). Een tweede vorm heeft een breed buikig lichaam dat besmeten is en voorzien van een kleine - 8 -

3 Het aardewerk van de erven op Flanders Expo Zone (Sint-Denijs-Westrem, stad Gent, provincie Oost-Vlaanderen, België) Fig. 3. Aardewerk uit de eindfase van de late bronstijd/vroege ijzertijd. afgeronde schouder en korte hals (fig. :). De datering gaat vooral in de richting van de vroege ijzertijd, maar het type komt ook voor in de Jogasses context te Lede (De Swaef & Bourgeois 98). Hetzelfde geldt voor de open schaal met een knik, korte schouder en rechtopstaande rand, opgegraven in spoor 300 (fig. :). Dit type is frequent aanwezig in de vroege ijzertijd grafvelden van Wallonië (Guillaume 003), maar is in Lede nog aanwezig in een vroeg La Tène Ia context (De Swaef & Bourgeois 98). Een ander voorbeeld werd aangetroffen op de Noordfranse site Zuytpeene, waar dit fragment gedateerd werd in een ruime periode van Ha C tot de vroeg La Tène periode (Desfossés & Blancquaert 99). In dezelfde kuil was eveneens een gesloten vorm met naar binnen staande rand en afgeschuinde lip aanwezig; dit type is ook in Lede geattesteerd (fig. :). Vroeg La Tène vormen zijn eveneens frequent teruggevonden in de erven te Sint-Denijs-Westrem. Spoor 00 heeft met meest materiaal opgeleverd: 8 fragmenten (fig. :- 8). In deze context komt een bekervorm met hoog lichaam en licht afgeronde schouder en hals voor. Deze is op het lichaam versierd met een combinatie van verticale en horizontale rijen van vingertop- en nagelindrukken (fig. :). Deze vorm is sterk verwant aan het zogenaamde Haineaardewerk, dat vanaf 00 v. Chr. wordt gedateerd (Leman- Delerive 98). Verder zijn in deze afvalkuil ook nog een tweetal bekers met geknikte schouder en uitstaande rand aan het licht gekomen (fig. :-3). Hun geknikte vorm sluit aan bij het aardewerkrepertorium van de vroeg La Tène. Een aantal randen vertoont eveneens een uitstaand karakter (fig. :-)

4 Guy DE MULDER, Johan HOORNE & Bart BARTHOLOMIEUX 3 Fig.. Aardewerk uit de vroege ijzertijd/beginfase van de late ijzertijd

5 Het aardewerk van de erven op Flanders Expo Zone (Sint-Denijs-Westrem, stad Gent, provincie Oost-Vlaanderen, België) Fig.. Vroeg La Tène ceramiek

6 Guy DE MULDER, Johan HOORNE & Bart BARTHOLOMIEUX In een andere context (spoor 39) werd de voet van een hoge geëlanceerde bekervorm aangetroffen. (fig. :9). Dergelijke vormen komen vooral in het Marnegebied voor vanaf 00 v. Chr. Op de Kemmelberg is een type beker op hoge voet aangetroffen, die ook eerder na de de eeuw wordt gedateerd (Van Doorselaer et al. 987). Op de site van Kooigem/Bos komen ook een aantal bekers op hoge voet voor die geassocieerd zijn met de ceramiek van de Haine groep (Termote 987). Verder was er een randfragment met een naar binnen toelopende schouder en een korte, licht afgeronde rand (fig. :) die zowel aanwezig is de La Tène Ia context van Lede (De Swaef & Bourgeois 98) als in de vroeg La Tène nederzettingen van Huise/Lozer (Van Doorselaer 97) en Berlare/ Kerkveld (De Clercq & De Mulder 999). In de aardewerkcontexten te Sint-Denijs-Westrem werden eveneens een aantal klassieke schaalvormen uit deze periode herkend. Een fragment is toe te schrijven aan schalen uit de vroeg La Tène Ib fase (fig. :). De andere schaalvormen, vooral in context 7 (fig. :3-7), kennen zich door een knik met eerder strakke naar binnen gerichte rand (fig. :3). Verwante voorbeelden zijn aan het licht gekomen in Huise/ Lozer (Van Doorselaer 97) en te Evergem/Kluizen (Laloo et al. 008). Een tweede randscherf heeft een sterkere inclinatie naar binnen toe (fig. :). Een laatste vorm vertoont een knik met licht afgeronde schouder en naar buiten staande rand (fig. :). Een parallel voor dit type is opnieuw aanwezig in de nederzetting van Huise/Lozer (Van Doorselaer 97). Een verwant randfragment is aangetroffen in de de - 3 de -eeuwse contexten van Denderbelle (De Clercq et al. 00b). Chronologisch kunnen deze vondsten te Sint-Denijs-Westrem algemeen in de vroeg La Tène periode geplaatst worden. Naast drie schaaltypes leverde dit spoor een relatief goed bewaard randfragment met een korte afgeronde schouder en korte hals op (fig. :). Zoals de schalen komt dit type eveneens voor in de vroeg La Tène-nederzettingen, o.a te Sint-Marten-Latem/Brakel (Bourgeois 989). De geknikte randscherf met korte schouder in spoor 8 kan het best vergeleken worden met de voorbeelden in het al besproken spoor 00, dat gedateerd wordt in de vroeg La Tène periode (fig. :8). Eenzelfde vaststelling geldt voor het fragment in context 9 dat op de buik versierd is met schuine rijen spatelindrukken (fig. :9). Spoor 0 leverde ook nog een chronologisch identificeerbaar object op. Het betreft een tweeledige geknikte pot met naar binnen staande schouder (fig. :). Voorbeelden uit de vroeg La Tène periode in de regio zijn er voldoende: Berlare (De Clercq & De Mulder), Huise (Van Doorselaer 77) en de Kemmelberg (Van Doorselaer et al. 987). In context 09 werd een schaal aangetroffen met een afgeronde buik, een korte schouder en een licht uitstaande rand (fig. :). In hetzelfde spoor werd verder een individu met een korte uitstaande rand en slank schouderprofiel opgemerkt. Beide vormen, zeker de hoger vernoemde schaal, is gekend binnen het de -3 de -eeuwse vormengoed te Denderbelle (De Clercq et al. 00b). In het kader van de hier besproken vroeg La Tène contexten zijn twee opmerkingen te formuleren. Typische Jogasses ceramiek, zoals b.v. aangetroffen te Lede (De Swaef & Bourgeois 98) en Spiere/ De Hel (Delaruelle 00), ontbreekt in het vormenrepertorium op de site. In tegenstelling tot diverse lokale aardewerkcontexten, gedateerd in de fase La Tène Ib (0-00 v. Chr.), komen op de site te Sint-Denijs-Westrem de situlae-vormen en in mindere mate de scherp geknikte schalen bijna niet voor. Dit zou erop kunnen wijzen dat het vormenrepertorium van Sint-Denijs-Westrem in plaats van de de eeuw eerder in de de eeuw v. Chr. thuishoort. Een voorbeeld van een dergelijke vindplaats uit de de -3 de eeuw is de site van Denderbelle, waar C-dateringen de ceramische vaststellingen ondersteunen. De ceramiek in spoor 03 heeft een jongere leeftijd dan de andere vondsten (fig. :3-). De eerste vorm heeft een breed buikig afgerond lichaam met naar buiten staande rand. De buik is ruw, terwijl de overgang naar de schouder wordt gemarkeerd door een reeks vingertopindrukken (fig. :3). Dit type wordt gedateerd te Aalter/Langevoorde in de e eeuw v. Chr/begin van onze jaartelling (KIA-70: 0± BP). Een verwante vorm te Oedelem/Wulfsberge wordt iets ouder gedateerd (KIA-88: 07±BP) (De Clercq & Van Strydonck 007). In de kuil te Sint-Denijs-Westrem komt nog een kleinere variant qua profiel en decoratie voor (fig. :). Van een derde fragment kan enkel de hals hersteld worden maar op basis van de vorm is een fles duidelijk herkenbaar (fig. :). Voor parallellen kan verwezen worden naar het late ijzertijd grafveld van Ursel/Rozestraat, gedateerd in de ste eeuw v. Chr. tot de eerste helft van de ste eeuw n. Chr. (Bourgeois 998). De laatste randscherf is vermoedelijk afkomstig van een schaal (fig. :). Parallellen zijn voorhanden in de al aangehaalde site van Aalter/Langevoorde (De Clercq & Van Strydonck 007). Uit dit kort vergelijkend overzicht is duidelijk dat deze context chronologisch thuishoort in de laat La Tène-periode. Binnen het vondstenspectrum van de zoutcontainers konden enkele gootjes geïdentificeerd worden. Deze behoren tot het oudste type van dit aardewerk en gaan zeker terug tot ca. 00 v. Chr. Na 00 v. Chr. worden ze vervangen door andere types (van den Broeke 98; 007). Verder werd ook nog een komvormig type herkend (fig. :7). Op de rand waren ruwe vingerafdrukken aangebracht. Deze kom is afkomstig uit een context (00) die eerder na 00 v. Chr. gedateerd kan worden. Het type vindt aansluiting bij het repertorium van zoutcontainers gesitueerd vanaf dezelfde periode in Oss-Ussen (van den Broeke 98). Te Veurne/Stabelincksleed kwam in een zoutwinningssite een verwante, maar iets bredere, kom aan het licht. De vindplaats is ruim gedateerd in de La Tène II III periode (De Ceunynck & Termote 987). De fragmentaire staat van de andere randscherven maakte een chronologische attributie niet evident (fig. :8-9). 3.. Decoratiemotieven Decoratieve patronen werden slechts aangetroffen op 8 scherven (, 3 %). Dit gamma omvatte vooral vingertopindrukken, groeven en kamstrepen en in mindere mate spatel- en nagelindrukken, diamantknoppen en een uitgeknepen decor (fig. 7)

7 Het aardewerk van de erven op Flanders Expo Zone (Sint-Denijs-Westrem, stad Gent, provincie Oost-Vlaanderen, België) Fig.. Late ijzertijd aardewerk (-) en enkele decoratiepatronen (-). De diverse vingertop- en spatelindrukken komen vooral op de randen van het aardewerk (fig. :, :). Een andere wijze van aanbrengen is het overdekken van het lichaam van de pot met deze indrukken (fig. :8, :). Dit is vastgesteld zowel op de beker (fig. :), verwant aan de Haine groep, als andere wandfragmenten (fig. :8). Identieke decoratiepatronen zijn vastgesteld op de nederzetting van Denderbelle. Ook in de sites van de Haine groep is deze versieringswijze frequent aanwezig op het aardewerk (Mariën 9). Dit bevestigt de veronderstelling dat de vroeg La Tène site te Sint-Denijs- Westrem na 00 v. Chr. kan gesitueerd worden. Een andere plaats op het aardewerk, waar vingertopindrukken zijn aangetroffen, is de overgang van schouder naar hals; op een specifiek wandfragment zelf nog benadrukt door het aanbrengen van een stafband met vingertopindrukken (fig. :). De groeven kenmerken zich door een diversiteit van patronen. De eenvoudigste vorm is groeven die het lichaam van de pot schuin of verticaal overdekken (fig. :; :). Andere vormen weinig gestructureerde kruisende patronen (fig. :

8 Guy DE MULDER, Johan HOORNE & Bart BARTHOLOMIEUX Vingertopindrukken Groeven Decoratiemotieven Kamstreep Spatelindrukken Nagelindrukken Diamantknoppen Uitgeknepen decor Aantal BOURGEOIS J. & CHERRETTÉ B., 00. L âge du Bronze et le premier âge du Fer dans les Flandres occidentale et orientale (Belgique) : un état de la question. In: BOURGEOIS J. & TA- LON M. (eds), L âge Bronze du Nord de la France dans son contexte européen, Paris: 3-8. BOURGEOIS J., DE LAET S.J. & THOEN H., 983. Opgravingen en vondsten te Kruishoutem-Wijkhuis : sporen van de bandkeramische kultuur en nederzettingssporen uit de IJzertijd, Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, XXXVII: 3-. DE CEUNYNCK R. & TERMOTE J., 987. Een zoutwinningssite uit de midden- laat- La Tène-periode te Veurne, Westvlaamse Archaeologica, 3/3: Fig. 7. De gebruikte decoratiepatronen op de site van Sint-Denijs- Westrem (zone ). ). In twee contexten (7 en 00) maken de groefpatronen duidelijk onderdeel uit van een metopenversiering (fig. :7). Dergelijke geometrische patronen zijn nogal frequent in de vroeg La Tène periode als ornamentiek element. Ze komen onder andere voor op de Kemmelberg (Van Doorselaer et al. 987). Tenslotte vermelden we nog de dubbele attestatie van aardewerkfragmenten met een patroon diamantknoppen. Het is een gekend versieringsfenomeen op sites uit de diverse fasen van de late ijzertijd (Hoorne et al. 008).. Conclusie Ondanks het ruime areaal op de site van Sint-Denijs-Westrem waar ijzertijdsporen zijn vastgesteld, was het totale pakket aan aardewerkvondsten in zone toch beperkt in vergelijking met de Gallo-Romeinse erven. Grote ceramiekcontexten waren eerder schaars. De meeste sporen telden maar enkele scherven. Toch konden drie keramische fases onderscheiden worden. De eerste betrof een serie vondsten die eventueel nog in de eindfase van de late bronstijd, maar zeker in de vroege ijzertijd thuishoorden. De tweede belangrijke groep aan aardewerk vertegenwoordigde de vroeg la Tène periode, maar zoals hierboven al bediscussieerd, eerder vanaf 00 v. Chr. te dateren. Om af te ronden was er nog een enkele kuil, waarin aardewerk uit de eindfase van de laat La Tène periode, werd aangetroffen. Bibliografie BOURGEOIS J., 989. Mobiele vondsten en chronologie. In: VERMEULEN F., Kelten, Romeinen en Germanen tussen Leie en Schelde. Archeologische vondsten in Sint-Martens-Latem en in het zuiden van de Vlaamse Zandstreek, Gent: -3 (Scholae Archaeologicae, ). BOURGEOIS J., 998. La nécropole latènienne et gallo-romaine d Ursel-Rozestraat (Flandre orientale Belgique), Revue Archéologique de Picardie, -: -. DE CLERCQ W. & DE MULDER G., 999. Een vroeg La Tènenederzetting bij de Schelde. Archeologisch noodonderzoek in de verkaveling Kerkveld te Berlare, Vobov-Info, 9: DE CLERCQ W., CHERRETTÉ B., DE MULDER G. & VAN RECHEM H., 00a. Een waterput uit de vroege IJzertijd en een gebouw uit de Romeinse tijd in Berlare-N (gem. Berlare). In: IN T VEN I. & DE CLERCQ W. (red.), Een lijn door het landschap. Archeologieen het VTN-project II, Brussel: - 7 (Archeologie in Vlaanderen. Monografie ). DE CLERCQ W., VAN RECHEM H. & VAN STRYDONCK M., 00b. Activiteiten in een landschap uit de de - 3 de eeuw v.chr. te Denderbelle, plaats Fonteintje (gem. Lebbeke). In: IN T VEN I. & DE CLERCQ W. (eds.). Dwars door Vlaanderen. Het archeologische onderzoek bij de bouw van de Distrigas-pijpleiding Zeebrugge-Raeren ( ), Brussel: 3-8 (Archeologie in Vlaanderen. Monografie, ). DE CLERCQ W. & VAN STRYDONCK M., 007. La méthode de datation par radiocarbone comme indicateur chronologique alternatif pour l époque romaine. Possibilités et limites méthodologiques pour la période 00cal BC 00cal AD sur base d études de cas. In : SFECAG. Actes du congrès de Langres 7-0 mai 007, Marseille : DELARUELLE S., 00. De Ijzertijdbewoning van Spiere-De Hel, Kortrijk (Archeologische en Historische Monografieën van Zuid-West-Vlaanderen, 7). DE MULDER G., 999. Zoutcontainers/technisch aardewerk. In: DE MULDER G. & ROGGE M. (red.), 999. De Gallo-Romeinse vicus te Velzeke I. Sporen van Flavische en de -eeuwse bewoning, Zottegem: 90-9 (Publicaties van het Provinciaal Archeologisch Museum van Zuid-Oost-Vlaanderen-site Velzeke. Gewone reeks, ). DE MULDER G. & DESCHIETER J., 007. Een nieuwe kuil uit de late bronstijd vroege ijzertijd te Velzeke (provincie Oost- Vlaanderen), Lunula. Archaeologia protohistorica, XV: 3-7. DE MULDER G. & HOORNE J., 008. Terugkeer naar Erps- Kwerps/Villershof (provincie Vlaams-Brabant, België), Lunula. Archaeologia protohistorica, XVI:

9 Het aardewerk van de erven op Flanders Expo Zone (Sint-Denijs-Westrem, stad Gent, provincie Oost-Vlaanderen, België) DE MULDER G., VAN STRYDONCK M., BOUDIN M. & DEWEIRDT E., 009. Een voorlopig overzicht van de C-resultaten op gecremeerd bot en houtskool van het urnengrafveld van Destelbergen (Oost-Vlaanderen, B.), Lunula. Archaeologia protohistorica, XVII. DESFOSSES Y. & BLANCQUAERT G., 99. L âge du Fer dans le Nord Pas-de-Calais. L apport des fouilles du T.G.V.-Nord, Bulletin de la Commission départmentale d Histoire et d Archéologie du Pas-de-Calais, XIII/ : -7. DE SWAEF W. & BOURGEOIS J., 98. Un habitat du La Tène Ia à Lede (Aalst, Flandre orientale), Gent (Scholae Archaeologicae, 3). GUILLAUME A., 003. années de recherches hallstattiennes en Wallonie. Les rites funéraires, Amay (Bulletin du Cercle archéologique Hesbaye-Condroz, 7). HOORNE J., DE MULDER G., RYSSAERT C., BARTHOLOMIEUX B., BERKERS M., DE DONCKER G., ISERBYT N., KLINKENBORG S. & BOURGEOIS J., 008. Een voorlopige stand van zaken van het archeologisch noodonderzoek te Sint-Denijs-Westrem Flanders Expo (Oost-Vlaanderen, België), fase 007: nederzettingssporen uit de vroege en de late ijzertijd, Lunula. Archaeologia protohistorica, XVI: 7-7. HOORNE J., BARTHOLOMIEUX B. & DE MULDER G, 009. Enkele erven en een bijzondere kuilenzone uit de ijzertijd op Flanders Expo Zone (Sint-Denijs-Westrem, stad Gent, provincie Oost-Vlaanderen), Lunula. Archaeologia protohistorica, XVII. LALOO P., PERDAEN Y., DE CLERCQ W. & CROMBÉ Ph., 008. IJzertijdsporen in een Romeins landschap te Kluizen (Evergem, provincie Oost-Vlaanderen, België), Lunula. Archaeologie protohistorica, XVI: LEMAIRE F. & BUCHEZ N., 00. L habitat du premier Âge du Fer de Pont-de-Metz «Le champs aux oisons» (Somme), Revue Archéologique de Picardie, 3-: -0. LEMAN DELERIVE G., 98. Le groupe de la Haine au deuxième Age du Fer: interpretations nouvelles à partir de découvertes recentes du Nord de la France. In : XLVIIe de la Fédérations des Cercles d Archéologie et de l Histoire de Belgique. Vol II, Nivelles : 9-. MARÏEN M.-E., 9. La période de La Tène en Belgique. Le Groupe de la Haine, Bruxelles (Monographies d Archéologie Nationale ). MARÏEN M. E., 9. Céramique du groupe hallstattien de Saint-Vincent, Helinium, : 0-. TAAYKE E., 00. Het aardewerk uit de periode Late Bronstijd Midden-IJzertijd. In: KOOT C.W. & BERKVENS R. (red.), Bredase akkers eeuwenoud. 000 jaar bewoningsgeschiedenis op de rand van zand en klei, Breda: 7-78 (Rapportage Archeologische Monumentenzorg ). TERMOTTE J., 987. De Keltische hoogtenederzetting van Kooigem Bos. De opgravingscampagne 89, Westvlaamse Archaeologica, 3/: -7. VAN DEN BROEKE P.W. 98. Zeezout: een schakel tussen West- en Zuid-Nederland in de IJzertijd en de Romeinse tijd. Rotterdam Papers V: 9-. VAN DEN BROEKE P.W Zoutwinning langs de Noordzee: de pre-middeleeuwse sporen. In: DE KRAKER A.M.J. & BORGER G.J. (red.), Veen-Vis-Zout. Landschappelijke dynamiek in de zuidwestelijke delta van de Lage Landen, Amsterdam: -80 (Geoarchaeological and bioarchaeological studies, 8). VAN DOORSELAER A., 97. Een nederzetting uit de ijzertijd te Huise-Lozer, Oudheidkundige Opgravingen en Vondsten in Oost-Vlaanderen, : 3-3. VAN DOORSELAER A., PUTMAN R., VAN DER GUCHT K. & JANS- SENS FR De Kemmelberg, een Keltische bergvesting, Kortrijk (Westvlaamse Archaeologica. Monografieën, III)