STCV. Nieuwsbrief. Mijlpaal. Vervolgdossier STCV II

Transcriptie

1 STCV Nieuwsbrief SHORT TITLE CATALOGUS JANUARI 25 V L A A N D E R E N NR. 4 OPLAGE: 3 EXEMPLAREN ISSN: REDACTIE : GORAN PROOT & STIJN VAN ROSSEM p.a. BIBLIOTHEEK STADSCAMPUS PRINSSTRAAT 9 B-2 ANTWERPEN TEL.: info.stcv@stcv.be Mijlpaal Op 17 januari 25 werd het laatste preciosum uit de collectie Bibliotheek Stadscampus van de Universiteit Antwerpen in de databank van de STCV ingevoerd. De beschrijving van het anderstalige, zeventiende-eeuwse drukwerk uit Vlaanderen is in deze collectie na vier maanden tot een goed einde gebracht precies volgens planning! Dit is voor het project een belangrijke mijlpaal. Tot midden 24 kon de gebruiker enkel Nederlandstalig drukwerk in de STCV opzoeken. Nu groeit de databank echter uit tot een volwaardig instrument, dat een veel completer beeld van de Vlaamse boekproductie geeft. Steven van Impe, de projectmedewerker die voor de beschrijvingen verantwoordelijk is, licht het resultaat in deze STCV Nieuwsbrief verder toe. Om dit resultaat te bereiken, hebben we echter ook duidelijke keuzes moeten maken. Tijdens het najaar van 24 hebben we ons volledig geconcentreerd op de beschrijvingen. Zowel het maken van digitale opnames als het verzorgen van nieuwe publicaties is daardoor op de achtergrond geraakt. Behalve een lezing in verband met onze publiekswerking en de STCV Nieuwsbrief zijn alle middelen ingezet voor de uitbouw van de databank. Nu wacht ons opnieuw een grote opgave: de beschrijving van het STCV-drukwerk in de Antwerpse Stadsbibliotheek. Volgens voorlopige cijfers komen nog ruim 22 exemplaren voor opname in aanmerking. De selectielijst zal chronologisch worden aangepakt. Op die manier is het steeds voor alle partijen duidelijk hoe ver de verwerking is gevorderd, en welk gedeelte van het werk nog voor ons ligt. In de volgende STCV Nieuwsbrief brengen we u op de hoogte van de vorderingen op het terrein. GP Vervolgdossier STCV II Volgende maand dient de STCV een vervolgdossier in voor subsidie door de Vlaamse Gemeenschap in het kader van het Archiefdecreet. Tijdens het tweede jaar van deze projectfase staat naast de afwerking van de collectie van de Antwerpse Stadsbibliotheek de Gentse Universiteitsbibliotheek op het programma. Meer verneemt u in STCV Nieuwsbrief nr. 5. GP

2 Het profiel van de collectie CST Het belang van de tweede fase van het STCV-project wordt meteen duidelijk wanneer men de resultaten naast die van de eerste fase plaatst. Tijdens de eerste fase (2-23) werd enkel het Nederlandstalige drukwerk uit Vlaanderen opgenomen. Na de opheffing van dat taalcriterium is het aantal edities uit de collectie preciosa van de bibliotheek Stadscampus (CST) van de Universiteit Antwerpen verdrievoudigd (tabel 1). Tabel 1 Collectie CST (preciosa) Aantal edities (beschrijvingen) Aantal exemplaren Fase 1 (Nederlandstalig drukwerk) Fase 2 (Latijn, Frans,...) Totaal Analyses in vroegere bijdragen waren steeds gebaseerd op een gedeelte van de Vlaamse, 17de-eeuwse boekproductie. Dat maakt het soms moeilijk om met een aantal resultaten om te gaan. Zo zag het er bijvoorbeeld naar uit dat in Vlaanderen nauwelijks andere dan religieuze werken werden gedrukt. Voor het eerst beschikken we over betrouwbare en volledige gegevens van een relatief kleine maar volledig verwerkte collectie. Daardoor kunnen een aantal elementen al wat worden genuanceerd. In de volgende bladzijden volgt een schets van het profiel van de collectie CST. Ik neem enkel het zeventiende eeuwse drukwerk uit Vlaanderen onder de loep, waarvoor ik me baseer op een download van 18 januari 25 uit de STCVdatabank. In de grafieken is enkel rekening gehouden met de edities die zich in de collectie CST bevinden. Verdeling in de tijd De collectie preciosa van de CST bevat opmerkelijk genoeg vooral Vlaams drukwerk uit de eerste helft van de zeventiende eeuw. Grafiek 1 laat een dalende trend zien. Het aantal edities daalt van gemiddeld 4 per vijf jaar (161-5) naar 25 ( ). 6 Grafiek 1: Aantal edities (beschrijvingen) (17de-eeuwse Vlaamse drukken, collectie CST) Deze grafiek is niet representatief voor de hele collectie CST. Uit een studie van de volledige collectie preciosa, die zowel postincunabels als 19de-eeuws drukwerk uit de hele wereld bevat, blijkt dat het aantal bewaarde boeken met de jaren steeds toeneemt. Het Latijnse boek maakt daarbij plaats voor het Franse en Nederlandstalige boek, en de edities na 165 komen steeds vaker uit Nederland (vooral Amsterdam) en de Franse hoofdstad. Het aandeel van werken gedrukt in Vlaanderen neemt zowel in relatieve als absolute termen af. 2

3 Productiecentra Deze afname komt vooral op rekening van Antwerpen, dat naar het eind van de eeuw aan belang inboet (grafiek 2). De opmerkelijke piek van Gentse werken in de periode is te wijten aan de aanwezigheid van een groot aantal plakkaatboeken. Sommige daarvan dragen een Antwerps impressum. Grafiek 2: Aantal edities per stad (17de-eeuwse Vlaamse drukken, collectie CST) Antwerpen Brussel Leuven Gent Doeltalen Als we de doeltalen bekijken dat zijn de talen waarin de boeken werden gedrukt dan steekt Latijn (55%) met kop en schouders uit boven het Nederlands (33%) en het Frans (9%). Verder werd elf maal Spaans opgetekend, oud-grieks (4), Hebreeuws (2) en Italiaans (1), samen goed voor 3% van de edities. In Antwerpen en de universiteitsstad Leuven overheerst het Latijn (grafiek 3). In Brussel en Gent werd vooral in het Nederlands gedrukt. Opnieuw hangt het hoge aantal Nederlandstalige werken in de Leiestad samen met de juridische publicaties uit de periode (vgl. grafiek 2). Het grootste deel van het Franstalig werk verscheen in Brussel, waar ook de meeste Spaanse drukken het licht zagen. Grafiek 3: Doeltalen per stad (17de-eeuwse Vlaamse drukken, collectie CST) Antwerpen Brussel Leuven Gent Latijn Nederlands Frans Spaans 3

4 Grafiek 4 geeft de doeltalen in functie van de tijd weer. Spaanse en Franse edities zijn numeriek onbelangrijk, al lijkt het aandeel aan Franse titels langzaam toe te nemen. Duidelijk is de afname van Latijnse boeken, waardoor het Nederlandstalig drukwerk een steeds groter deel van de boekproductie inneemt. Grafiek 4: Doeltalen (17de-eeuwse Vlaamse drukken, collectie CST) Nederlands Frans Latijn Spaans Onderwerpen Tijdens de eerste fase van het project, toen enkel de Nederlandstalige boeken werden beschreven, domineerden de werken met een religieus karakter. De opname van anderstalig drukwerk nuanceert dit beeld. In de STCV wordt aan elke beschrijving minstens één inhoudelijke descriptor gegeven. 24 van 646 opgenomen beschrijvingen uit de collectie CST is als religieus getypeerd (37% van de edities). 27% van de beschreven werken heeft een historisch karakter. Verder bevat de collectie ca. 17% literaire en bijna 35% juridische publicaties. Zowel in de religiosa, de historica als de litteraria overheerst het Latijn als doeltaal. Het leeuwendeel van de juridica werd echter in de volkstaal gedrukt. Illustraties Naast een of meer inhoudelijke descriptoren krijgt elk boek ook een aantal typografische kenmerken. Grafiek 5 geeft aan hoeveel edities illustraties in het voorwerk, illustraties binnen collatie en illustraties buiten collatie bevatten. De eerste en eenvoudigste vorm van illustratie is het meest courant. Doorgaans gaat het om een gegraveerde titelpagina. Illustraties binnen collatie zijn al heel wat minder frequent, en werken met toegevoegde illustraties komen maar weinig voor. Deze boeken waren dan ook heel wat duurder dan werken die louter uit gezette letters waren samengesteld. Voor zover uit deze beperkte set gegevens conclusies kunnen worden getrokken, kan men wel stellen dat gedurende de hele eeuw er steeds een kleine markt is geweest voor dit verluchte drukwerk. 4

5 Grafiek 5: Illustraties (17de-eeuwse Vlaamse drukken, collectie CST) Illustraties in het voorwerk Illustraties binnen collatie Illustraties buiten collatie Totaal aantal edities Formaten Wanneer we het overzicht bekijken van de aanwezige formaten in de collectie CST, dan levert dit een merkwaardig beeld op (grafiek 6). Quarto s komen net iets vaker voor dan werken in folio. Beide formaten zijn elk goed voor ongeveer 31% van de beschreven drukken. De derde en vierde plaats worden ingenomen door de octavo s (ca. 22% van de edities) en de duodecimo s (ca. 11%). Betekent dit dat de Vlaamse drukkers in de zeventiende eeuw in hoofdzaak folio s en quarto s afleverden? Geenszins! Maar wegens hun waarde de prijs van het papier weegt in de totale kostprijs van een boek fel door zijn die werken het best bewaard Grafiek 6: Formaten (17de-eeuwse Vlaamse edities, col. CST) Plano Folio Quarto Octavo Duodecimo Sextodecimo Octodecimo Vicesimoquarto Onduidelijk formaat Conclusie Het is steeds gevaarlijk om verregaande conclusies te trekken uit een relatief beperkte set gegevens. De samenstelling van de collectie CST is het resultaat van een gerichte collectievorming, waarbij het accent onder meer op juridische werken is gelegd. Toch geeft dit eerste overzicht het belang aan van de voortzetting van het STCV-project. Pas wanneer ook de Latijnse, Franse en anderstalige edities in kaart zijn gebracht, kan de Vlaamse boekproductie in al zijn facetten worden bestudeerd. Steven Van Impe 5

6 De STCV verhuist naar SBA Vanaf 1 februari 25 verhuist Steven Van Impe naar de Antwerpse Stadsbibliotheek (SBA), waar hij de STCV zal aanvullen met het niet-nederlandstalige drukwerk dat in de zeventiende-eeuw in Vlaanderen werd gedrukt. U kan Steven bereiken op dit adres: Stadsbibliotheek Antwerpen Hendrik Conscienceplein 4 B-2 Antwerpen steven.vanimpe@ua.ac.be Publicaties Goran PROOT, De STCV Nieuwsbrief: een veelzijdig instrument voor publiekswerking in de sector van het oude boek, [Antwerpen, 25], 4 blz. (beschikbaar in pdf-formaat op de website van de STCV onder bibliografie ). In deze bijdrage licht de auteur de redenen toe waarom de STCV voor de STCV Nieuwsbrief heeft gekozen om haar externe communicatie te verzorgen. Het artikel bespreekt de uiteenlopende eigenschappen van dit instrument, en geeft een klaar en duidelijk beeld van de materiële en menselijke middelen die daarbij worden ingezet. Chinese karakters (houtsneden) uit: Franciscus de Rougemont, Historia Tartaro-Sinica nova, Lovanii: typis Martini Hullegaerde, 1673 (f. X1 verso-x2 recto) (Opgenomen in de STCV op 12 jan. 25) De STCV Nieuwsbrief is eveneens on line beschikbaar ( onder Bibliografie ). Om de nieuwsbrief te ontvangen volstaat het een bericht te sturen naar de redactie. Het volgende nummer verschijnt in juni 25. 6