Beoordelingsrapport Zeenaald

Transcriptie

1 Beoordelingsrapport Zeenaald Naam schip: Type schip: Ontwerper: Zeenaald(voorm. Coppelstock) Stalen geklonken S-Spant met kanohek Van der Houwen Ontwerpjaar: 1957 Bouwer: De Lier Bouwjaar: 1958 Lengte over dek: Lengte c.w.l.: Breedte: 10,53 m 7,65 m 2,65 m Diepgang: 1,75 Displacement: Ballast: Type romp: Bouwwijze romp: Bouwwijze dek: Bouwwijze opbouw: Tuigvorm: Rondhouten: Zeiloppervlak: Ligplaats: 5,870 ton Beton en ijzer, gewicht ca 2 ton Kanohek met doorgestoken roer Staal geklonken Staal Staal Sloep Hout Ca 48 m2 Middelharnis

2 Beschrijving We hebben voor de beoordeling voldoende foto s van het schip. Daarenboven beschikken we over het lijnenplan en de zeiltekening van het schip, alsmede enige informatie van de eigenaar. De boot, een stalen S spant, is in 1958 door van der Houwen gebouwd en als Copperlstock te water gelaten. De Zeenaald, zoals ze nu heet is een opmerkelijk slanke s-spant met een flink onderwaterschip een spitsgatter met kanohek,het bijzondere is dat de Zeenaald geklonken is. In 1958 werd het klinken nog maar weinig toegepast. Klinken is een tamelijk arbeidsintensief vakwerk en natuurlijk moet je goed opletten dat de klinkverbindingen waterdicht zijn. Je hebt twee tot drie man nodig om te klinken. Hierdoor werd het erg duur in vergelijking met elektrisch lassen. Blijft natuurlijk de vraag, wat de beweegredenen waren om er destijds voor te kiezen de Coppelstok/Zeenaald te klinken in plaats van te lassen. Waarschijnlijk was het de uitdaging om een zo n licht mogelijk stalen schip van deze lengte (10,53 m bij een gewicht van 5,870 ton) te bouwen. Dit kan, zoals blijkt, maar vraagt naast de toepassing van relatief dunne staalplaat ook veel kennis van metaal en vakmanschap. Anders kun je geen mooie strakke romp maken. Immers bij een geklonken schip moeten de spanten goed stroken, je kunt immers niet smokkelen (opvullen) zoals bij een gelaste constructie. Daar komt bij dat klinken een erg arbeidsintensieve techniek is, zoals al aangegeven, immers alle gaten moeten exact passend geboord, alle passingen moeten perfect zijn om lekkage te voorkomen en de geklonken nagel moet de juiste spanning hebben, niet te strak i.v.m. breukgevaar, niet te los i.v.m. het gevaar uit te lubberen. Verder moeten de nagelkoppen verzonken aanliggen, om een gladde huid te krijgen en moet de roestpreventie 100% zijn, ter voorkoming van dure problemen. Tenslotte moet men zich realiseren dat bij het klinken zoveel herrie vrij komt dat het gevaar van gehoorbeschadiging niet denkbeeldig is. Je zou zeggen, waarom dan niet gewoon gelast? Waarschijnlijk is het scheepsgewicht de doorslaande factor geweest. Overigens moet daarbij worden bedacht dat de Nederlandse jachtbouwers, die al bekend stonden om hun hoge kwaliteit bij staalbouw, met name na de oorlog grote faam hebben verworven door hun vakmanschap, waar het gaat om licht en strak te bouwen in staal wanneer werd gelast. Van de Stadt zag kans om een ontwerp van een houten RORC-jacht (36 ft overall Yawl) in hout te bouwen met een waterverplaatsing van 7 ton, terwijl de stalen zus met een huiddikte van 3mm boven de waterlijn en 4 mm daaronder, 7,5 ton verplaatste. Daarbij kan worden opgemerkt dat men dunner bouwde dan de toenmalige Lloyds voorschriften. Dit leidde tot lichtere schepen. Dat ze ondanks het

3 lassen van dunnere staalplaten zo mooi strak konden worden gehouden was het gevolg van deskundig strekken van de door het lassen ingebrachte vervorming door uitzettingsspanningen. Terug naar de Zeenaald: Door haar slankheid en relatief zwaar bovenschip stalen dek en opbouw moet de stabiliteit gezocht worden in de diepgang van 1.75 m wat haar ongetwijfeld ten goede komt bij het opkruisen. Om het dure lood als ballast uit te sparen werd ook vaak (beton) cement gebruikt in combinatie met blokken staal die zo netjes mogelijk werden opgestapeld. De overgebleven ruimtes konden eventueel aangevuld worden met ponsdoppen en afgewerkt met dunne cement. Het liefst werd toen portlandcement gebruikt om een water- en luchtdicht geheel te krijgen, ter voorkoming van roestvorming van ballast en huid. Een goedkopere methode was cement met alleen ponsdoppen te gebruiken maar dat was minder effectief. Op deze plaats is het wellicht goed om een ander aspect van de ballast van stalen schepen te noemen: Veelal wordt gewag gemaakt van een betrekkelijk laag ballastgewicht en dito ballastaandeel in het totaal gewicht. Daarbij wordt vaak vergeten dat bij een stalen schip de kielhuid en constructie van dikker staalplaat is gemaakt, terwijl voor de kielzool nog dikker materiaal werd gebruikt. Al dit staal weegt natuurlijk aan het goede = laagste eind van de kiel en draagt bij tot de voor het zeildraagvermogen zo nodige tegenwicht aan het tuig. Met andere woorden er is meer dan het afvullen met lood, (oud)ijzer, ponsdoppen en of beton dan wel portland cement. Het is allemaal een kwestie van meten. Erg precies hoeft dat ook niet, maar we mogen dat niet vergeten. Naast dit wat bouwtechnische verhaal willen wij ook nog melding maken van de lijnvoering van de Zeenaald. Niet vaak zien we zo n mooi getekende en vormgegeven stalen romp, waarbij, ondanks dat er geklonken is en ondanks dat er een groot kielvlak is en ondanks dat het gehele schip in staal is uitgevoerd, het totaalgewicht niet meer bedraagt dan kg. Dat is bij een lengte van 10,53m en een grootste breedte van 2,65m op de huid, een prachtige prestatie, waar latere scheepsbouwers met hun lastechniek vaak een puntje aan zouden kunnen zuigen. Het bewijs is hierbij duidelijk geleverd dat stalen schepen weliswaar wat zwaarder zijn, maar zeker niet altijd extreem zwaar. Niet alleen is het schip ondanks de bouwwijze relatief licht, het is ook bijzonder mooi gevormd. De spantvorm is echt een mooie S, waarbij de tumblehome in het bovenspant zich welhaast symetrisch verhoudt tot de ronding naar de kiel. Daartussen zien we een strakke spantvoering. De voor en achteroverhang zijn perfect in balans, en de zeeg over dek en over het potdeksel passen bij elkaar omdat ze er voor zijn gemaakt.

4 De Zeenaald heeft voldoende lateraal vlak om aan de wind goed te presteren, maar ook is de kiel diep genoeg om met de daarin opgenomen ballast voldoende tegenwicht te vormen tegen de krachten van het hoge tuigplan. Dit hoge tuigplan, met de grote aspectratio draagt ook bij aan goede aan de wind eigenschappen. Reken maar dat de Zeenaald als een scheermes zal sturen. Wat dit sturen betreft, wij zijn wel benieuwd naar de reden waarom de op tekening aangegeven roervorm, blijkens een van de foto s zo afwijkt. Het lijkt of het roer aan de onderzijde met 20% is ingekort en wat breder is gemaakt. Dat zal wellicht het manoeuvreren op de motor vergemakkelijken, we zijn wel bang dat dit afbreuk doet aan de zeilprestaties en vooral de feeling op het roer. Ook de erg grote uitsparing voor de schroef zal zich doen gevoelen. De Zeenaald is uitgerust met houten mast en giek, het ziet er naar uit dat het tuigplan nog origineel is, fractioneel met bakstagen en achterstag. Op de zeil tekening staat zelfs een boomfok. Natuurlijk altijd handig als je bij een overstag manoeuvre alleen maar even de highfield levers van de bakstagen moet omzetten. Een kind kan dan de was doen. Maar ook als het tuig inmiddels is gemoderniseerd tot een masttop tuigage, dan is dat iets dat rond eind 50er, begin 60er jaren gewoon werd. Wel zit je dan opeens met een erg grote Genua, waarvoor je best wel wat elleboogpower nodig hebt om die binnen te lieren. Het is allemaal een kwestie van voorkeur en smaak. De Zeenaald heeft een dekinrichting en opbouwconfiguratie, kenmerkend voor de tijd van haar ontwerp. Gelukkig is daarbij weinig of geen concessie gedaan aan de voor deze elementen gangbare esthetisch verantwoorde verhoudingen, zoals de VKSJ deze graag ziet. Ze straalt met haar uitrusting zeewaardigheid en balans uit. Wat een prachtig schip! De heer van der Houwen heeft wel een kunstwerk afgeleverd. In Nederland zijn wel meer kanohekkers met fraaie lijnen getekend, maar deze springt er toch wel uit. De beoordeling De Zeenaald valt met haar bouwjaar van 1958 onder de Classic-klasse van de VKSJ. Om tot een indeling in een der bovengenoemde klasse te komen beoordelen we de onderdelen van het schip naar de criteria voor de Classic klasse; eventueel geconstateerde afwijkingen in esthetica t.o.v. deze stijl bepalen of het schip eventueel dient te worden geplaatst in de Classic Historical klasse.

5 Wil het schip in aanmerking komen om in de Classic klasse geplaatst te worden dan dient er bij het ontwerp (en uitvoering) sprake te zijn van een ongestoorde esthetische balans tussen de vormgeving van het schip en zijn gebruiksdoeleinden; anders gezegd: de gebruiksdoeleinden mogen bij het ontwerp niet geleid hebben tot een onbalans in de (ongeschreven) esthetische verhoudingen, zoals deze vanuit het (vooroorlogse) perspectief werden beleefd. Het gaat hier om de balans die moet worden gevonden in de verhouding van de overhangen tot de L.O.A.; de zeeg die gekoppeld dient te zijn aan de gevonden verhouding van het L.O.A./L.W.L.; het minimum vrijboord in relatie tot de L.W.L.;de verhouding van de lengte van de opbouw t.o.v. de L.O.A.; de hoogte van de opbouw t.o.v. het minimum vrijboord en de verhouding van de lengte van het hondehok t.o.v. de totale lengte van de opbouw, en de hoogte van het hondehok t.o.v. het minimum vrijboord. De bijgeleverde foto s en de lijntekening en het tuigplan, geven ons aanleiding de Zeenaald inderdaad als Classic aan te merken. De daaraan gekoppelde authenticiteispercentages zal zij zeker halen. Conclusies: Met betrekking tot de Zeenaald kunnen we concluderen dat de vormgeving van de romp, inclusief haar opbouw, vrijwel geheel aan de klassieke verhoudingsgetallen van de gekozen klasse en leeftijd voldoet. We willen dan ook graag een positief advies aan het bestuur uitbrengen met betrekking tot het lidmaatschap der vereniging van dit schip. We vinden de Zeenaald een aangenaam ogend voorbeeld van een klassieker uit de vijftiger jaren, en wij wensen de eigenaren veel zeilplezier toe met dit mooie schip. Namens de beoordelingscommissie, Govert Munter, Warse Rooseboom en Maarten Lampe Roosendaal,

6 Bijlage Klasse-indeling Om tot de VKSJ toegelaten te worden dient een schip in één der volgende klassen ingedeeld te kunnen worden. Uitgangspunten zijn het historisch belang van het schip, alsmede een voldoende mate van authenticiteit in de uitvoering van het schip.. Vintage Een klasse van schepen met een bouwjaar tot 1950, waarvan de vormgeving grotendeels voldoet aan de vooroorlogse esthetische verhoudingen zoals deze door de vooraanstaande ontwerpers destijds werden gehanteerd. De vereiste minimum authenticiteitspercentages zijn hierbij: tot 1930: 55%; 1930 tot 1940: 60%; 1940 tot 1950: 65% Vintage Historical Een klasse van schepen met een bouwjaar tot 1950, waarvan de vormgeving weliswaar substantieel afwijkt van de vooroorlogse esthetische verhoudingen zoals deze door de vooraanstaande ontwerpers destijds werden gehanteerd, echter daarbij wel degelijk zijn oorsprong in vindt. De vereiste minimum authenticiteitpercentages zijn hierbij: tot 1930: 55%; 1930 tot 1940: 60%; 1940 tot 1950: 65% Classic Een klasse van schepen met een bouwjaar van 1950 tot 1970, waarvan de vormgeving grotendeels voldoet aan de vooroorlogse esthetische verhoudingen zoals deze door de vooraanstaande ontwerpers destijds werden gehanteerd. De vereiste minimum authenticiteitspercentages zijn hierbij: 1950 tot 1960: 65%; 1960 tot 1965: 70%; 1965 tot 1970: 75% Classic Historical Een klasse van schepen met een bouwjaar van 1950 tot 1970, waarvan de vormgeving weliswaar substantieel afwijkt van de vooroorlogse esthetische verhoudingen zoals deze door de vooraanstaande ontwerpers destijds werden gehanteerd, echter daarbij wel degelijk zijn oorsprong in vindt. De vereiste minimum authenticiteitspercentages zijn hierbij:

7 1950 tot 1960: 75%; 1960 tot 1965: 80%; 1965 tot 1970: 85% Semi Pre-Modern Een klasse van schepen met het bouwjaar van 1945 tot 1970, waarvan met name de vormgeving van de opbouw voor die tijd futuristische stijlelementen vertoont. De vereiste minimum authenticiteitspercentages zijn hierbij: 1945 tot 1955: 85%; 1955 tot 1970: 90% Premodern Een klasse van schepen met het bouwjaar van 1945 tot 1970, waarvan met name de vormgeving van de romp maar veelal ook de opbouw voor die tijd futuristische stijlelementen vertoont. De vereiste minimum authenticiteitspercentages zijn hierbij: 1945 tot 1955: 85%; 1955 tot 1970: 90% Vintage replica 1 Een jacht wordt beschouwd als Vintage-yacht replica 1, als dat jacht ontworpen is vóór 01 januari 1950 en gebouwd is na 31 december 1949 en er bij de constructie van dit jacht niet is afgeweken van de constructiemethoden en materiaalkeuzes zoals deze in 1940 gebruikelijk waren. Een klasse van schepen waarvan de vormgeving grotendeels voldoet aan de vooroorlogse esthetische verhoudingen zoals deze door de vooraanstaande ontwerpers destijds werden gehanteerd. De vereiste minimum authenticiteit percentages zijn hierbij: 1940: 70% Vintage replica 2 Een jacht wordt beschouwd als Vintage-yacht replica 2, als dat jacht ontworpen is vóór 01 januari 1950 en gebouwd is na 31 december 1969 en er bij de constructie van dit jacht niet is afgeweken van de constructiemethoden en materiaalkeuzes zoals deze in 1940 gebruikelijk waren. Een klasse van schepen waarvan de vormgeving grotendeels voldoet aan de vooroorlogse esthetische verhoudingen zoals deze door de vooraanstaande ontwerpers destijds werden gehanteerd. De vereiste minimum authenticiteit percentages zijn hierbij: 1940: 75%

8 Vintage replica 3 Een jacht wordt beschouwd als Vintage-yacht replica 3, als dat jacht ontworpen en gebouwd is na 31 december Een klasse van schepen waarvan de vormgeving grotendeels voldoet aan de vooroorlogse esthetische verhoudingen zoals deze door de vooraanstaande ontwerpers destijds werden gehanteerd. De vereiste minimum authenticiteit percentages zijn hierbij: 1940: 80% Vintage Historical replica 1 Een jacht wordt beschouwd als Vintage-historical yacht replica 1, als dat jacht replica 1 ontworpen is vóór 01 januari 1950 en gebouwd is na 31 december 1949 en er bij de constructie van dit jacht niet is afgeweken van de constructiemethoden en materiaalkeuzes zoals deze in 1940 gebruikelijk waren. Een klasse van schepen waarvan de vormgeving weliswaar substantieel afwijkt van de vooroorlogse esthetische verhoudingen zoals deze door de vooraanstaande ontwerpers destijds werden gehanteerd, echter daarbij wel degelijk zijn oorsprong in vindt. De vereiste minimum authenticiteit percentages zijn hierbij: 1940: 70% Vintage Historical replica 2 Een jacht wordt beschouwd als Vintage historical-yacht replica 2, als dat jacht replica 2 ontworpen is vóór 01 januari 1950 en gebouwd is na 31 december 1969 en er bij de constructie van dit jacht niet is afgeweken van de constructiemethoden en materiaalkeuzes zoals deze in 1940 gebruikelijk waren. Een klasse van schepen waarvan de vormgeving grotendeels voldoet aan de vooroorlogse esthetische verhoudingen zoals deze door de vooraanstaande ontwerpers destijds werden gehanteerd. De vereiste minimum authenticiteit percentages zijn hierbij: 1940: 75% Vintage Historical replica 3 Een jacht wordt beschouwd als Vintage-yacht replica 3, als dat jacht ontworpen replica 3 en gebouwd is na 31 december Een klasse van schepen waarvan de vormgeving grotendeels voldoet aan de vooroorlogse esthetische verhoudingen zoals deze door de vooraanstaande ontwerpers destijds werden gehanteerd. De vereiste minimum authenticiteit percentages zijn hierbij:

9 1940: 80% Classic replica 1 Een jacht wordt beschouwd als Classic-yacht replica 1, als dat jacht ontworpen is tussen 31 december 1949 en 01 januari 1970 en gebouwd is na 31 december 1969 en er bij de constructie van dit jacht niet is afgeweken van de constructiemethoden en materiaalkeuzes zoals deze in 1965 gebruikelijk waren. Een classic yacht replica 1 is een schip waarin de esthetische elementen in de vormgeving van het onderwaterschip, bovenwaterschip, dek, kuip, opbouw, tuig en materialen, in overeenstemming zijn met het Britannia -ideaal. De vereiste minimum authenticiteit percentages zijn hierbij: 1965: 75% Classic replica 2 Een jacht wordt beschouwd als Classic-yacht replica 2, als dat jacht ontworpen en gebouwd is na 31 december 1969 en er bij de constructie van dit jacht niet is afgeweken van de constructiemethoden en materiaalkeuzes zoals deze in 1965 gebruikelijk waren. Een classic yacht replica 2 is een schip waarin de esthetische elementen in de vormgeving van het onderwaterschip, bovenwaterschip, dek, kuip, opbouw, tuig en materialen, in overeenstemming zijn met het Britannia -ideaal. De vereiste minimum authenticiteit percentages zijn hierbij: 1965: 85% Een kandidaatschip dient aan het bovengenoemde van toepassing zijnde minimum authenticiteitspercentage te voldoen. Bij een papieren beoordeling wordt bepaald in welke klasse een kandidaatschip valt; bij een gunstig advies volgt in principe het lidmaatschap. Een praktijkschouw (werkelijk bezoek aan het schip) zal slechts plaats dienen te vinden indien de toelatingscommissie t.a.v. de verstrekte informatie gerede twijfel heeft omtrent het behalen van het vereiste minimum authenticiteitspercentage.

10 Indien tijdens een praktijkschouw mocht blijken dat het minimum vereiste authenticiteitspercentage niet kan worden behaald, zal er met de desbetreffende eigenaar besproken worden wat er aan het schip gedaan moet worden om alsnog binnen het minimum vereiste authenticiteitspercentage te komen. Als zowel de eigenaar als het bestuur van de VKSJ zich kunnen vinden in het betreffende plan van aanpak kan de eigenaar van het kandidaatschip voor een bepaalde tijd bij de VKSJ gezien worden als zijnde een aspirantlid. Om tot een indeling in een der bovengenoemde klasse s te komen beoordelen we de onderdelen van het schip naar de criteria voor de classic klasse; eventueel geconstateerde afwijkingen in esthetica t.o.v. deze stijl bepalen in welke andere klasse het schip eventueel dient te worden geplaatst. Wil het schip in aanmerking komen om in een klasse geplaatst te worden dan dient er bij het ontwerp (en uitvoering) sprake te zijn van een ongestoorde esthetische balans tussen de vormgeving van het schip en zijn gebruiksdoeleinden; anders gezegd: de gebruiksdoeleinden mogen bij het ontwerp niet geleid hebben tot een onbalans in de (ongeschreven) esthetische verhoudingen, zoals deze vanuit het (vooroorlogse) perspectief werden beleefd. Het gaat hier om de balans die moet worden gevonden in de verhouding van de overhangen tot de L.O.A.; de zeeg die gekoppeld dient te zijn aan de gevonden verhouding van het L.O.A./L.W.L.; het minimum vrijboord in relatie tot de L.W.L.;de verhouding van de lengte van de opbouw t.o.v. de L.O.A.; de hoogte van de opbouw t.o.v. het minimum vrijboord en de verhouding van de lengte van het hondehok t.o.v. de totale lengte van de opbouw, en de hoogte van het hondehok t.o.v. het minimum vrijboord.

11 Klasse Ontwerp Bouw Ontwerp Esthetische Materiaal Constructie Rompvorm Voorbeelden jaar jaar vormgeving vd romp vd romp Vintage < 1950 < 1950 Bestaand Britannia-ideaal Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant SOLWAY MAID, Friso, Englyn, Melody-A, Folkboat Vintage replica 1 < 1950 > 1950 Bestaand Britannia-ideaal Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant Een "Vintage" echter gebouwd na 1950; Hera ('46/'57) Vintage replica 2 < 1950 > 1970 Bestaand Britannia-ideaal Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant ZEEAREND Vintage replica 3 > 1970 > 1970 Nieuw Britannia-ideaal Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant Nieuw schip conform Vintage en tijdsbeeld van voor 1950 Vintage Historical < 1950 < 1950 Bestaand Brit.-ideaal / compromis Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant MISTY BLUE, KIEK UUT, Beulakermeerkruisers, bakdekkru < 1950 < 1965 Bestaand Niet geheel Brit.-ideaal Hout Traditioneel Enkel knikspant THE FAIR WIND < 1950 < 1950 Bestaand Niet geheel Brit.-ideaal Metaal Traditioneel Enkel knikspant Vintage Historical re < 1950 > 1950 Bestaand Brit.-ideaal / compromis Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant Een "Vintage-Historical" echter gebouwd na 1950 Vintage Historical re < 1950 > 1970 Bestaand Brit.-ideaal / compromis Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant Beulakkermeerkruiser modern gebouwd na1950 Vintage Historical re > 1970 > 1970 Nieuw Brit.-ideaal / compromis Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant Nieuw schip conform Vintage-Historical en tijdsbeeld van voor Classic Bestaand Britannia-ideaal Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant TAEPING, Martha McGilda, Barracuda, Jupiter Classic replica > 1970 Bestaand Britannia-ideaal Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant Isolde, Aurora, Den Dubbelen Arent

12 Classic replica 2 > 1970 > 1970 Nieuw Britannia-ideaal Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant Nieuw ontworpen schip naar het tijdsbeeld van Classic Historical Bestaand Brit.-ideaal / compromis Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant TRINTEL, Trewes Commodore Semi Pre-Modern Bestaand Niet geheel Brit.-ideaal Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant KINGS CRUISER, BABY WEEKENDERS Pre-Modern Bestaand Brit.-ideaal losgelaten Hout, metaal Traditioneel S-spant, rondspant MYTH OF MALHAM 1946, CAPTAIN JEWEL 1963