Familiezaken. het licht. Door Hans Noppen. iv LadH, nummers 18 (blz.18), 19 (blz.13) en 20 (blz.21)

Transcriptie

1 Familiezaken In 1931 vroeg het warenhuis Au Bon Marché in Brussel aan Hergé een personage te bedenken om hun agenda voor volgend jaar op te vrolijken. Acht gags i van Cet aimable M.Mops (Die aardige meneer Mops) vulden zo deze agenda. ii Het zou het begin en einde van het optreden van dat merkwaardige heerschap kunnen zijn geweest, ware het niet dat het verschijnen van Flupke in één van die gags blijkbaar aanleiding gaf om als tegenprestatie meneer Mops ook incidenteel te laten opduiken in De guitenstreken van Kwik en Flupke. In een artikel van Les Amis de Hergé wordt meneer Mops zelfs als de vader van Flupke aangewezen. iii Het nog eens bekijken van die guitenstreken en de veranderingen in de loop der tijd - bracht nog meer (familie) aan het licht. Door Hans Noppen In een aantal afleveringen van het (Franstalige) tijdschrift van Les Amis de Hergé is al eens ingegaan op de familie van Flupke. iv Ik heb dat onderzoekje nog eens herhaald, maar dan voor de Nederlandse uitgaven. Startpunt was natuurlijk wel het verschijnen van de eerste (Franse) Quick en Flupkegags in Le Petit Vingtième (LPV); voorafgegaan door meneer Mops die in één van die uitgesponnen, spraakloze gags uit de agenda van Au Bon Marché v Flupke al aan de hand meeneemt (als een vader ja..). Agenda Au bon marché, 1932 Nog geen jaar later en duidelijk groter gegroeid, begroet Flupke in de LPV gag Le monde tel que le voudrait Flupke (Thuis en De wereld volgens Flupke) dan zijn papa. Chronologie Al snel bleek dat de zaak niet zo eenvoudig lag. Bij het opsporen van die gags waaruit een familierelatie bleek, stuitte ik op het fenomeneen dat in de loop der tijd lees: bij de verschillende uitgaven ooms en tantes wel eens van naam veranderden! Het prikkelde mij genoeg om de verschillende versies van een (relevante) gag op te sporen, waarbij bleek dat er nog meer veranderde! In feite zijn de gags die verschenen in weekblad Kuifje om te beginnen met Het wiegeliedje in nr.25 uit 1947, vergezeld van een opmerkelijke aankondiging, de eerste echte Nederlandse versies, maar zij werden voorafgegaan door die in Het Algemeen Nieuws (HAN) en ook de Franse versies bieden aanknopingspunten. Uit weekblad Kuifje, 1947 nr.25 Agenda Au bon marché, Le Petit Vingtième 16 maart weekblad Kuifje 23 november 1950 (Thuis) In de hiernaast vermelde tabel staan de bronnen met behulp waarvan ik meen alle varianten te hebben gevonden. Om te zien om welke kleinigheden dat soms ging, moet u straks eens kijken naar de reeks plaatjes uit de gag Tijd is geld met oom Jules, of is het oom Jan, of oom Julius, of toch oom Jules? Flupke Mops Het is inderdaad bijzonder aannemelijk dat meneer Mops de vader van Flupke is. Ergo: Flupke heet dus voluit Flupke Mops. Later duikt dit personage nog eens op in de gags Vaines recherches (Vruchteloos zoeken / Niet te vinden) en Onschuld. We leren dan naar alle waarschijnlijkheid (tenslotte zou het de huishoudster kunnen zijn) ook de naam i gag: grapje of grappige gebeurtenis in een film ii Goddin, Philippe, Hergé Chronologie d une œuvre, Tome 2, 2001, blz. 36, 37, 43 iii Maye, Frédéric, Les Amis de Hergé, nummer 18, december 1993, blz.18 iv LadH, nummers 18 (blz.18), 19 (blz.13) en 20 (blz.21) v Steeman, Stephane, Itineraire d un collectionneur chanceux, Casterman,

2 Nr. Bron Afkorting Periode Bijzonderheden/ wijzigingen 1 Le Petit Vingtième LPV De 300 gags door Hergé. Later is hiervan in de periode een selectie uitgebracht in vijf albums (series Noir&Blanc). In 1978 is in Archives Hergé deel 2 nogmaals een selectie van 119 gags uitgebracht. 2 Het Algemeen Nieuws HAN Voor een groot deel volledig hertekende LPV gags; mogelijk was het M. van den Broek, HAN-redacteur van de Rubriek voor de vrouw en van Het Kinderblad, die deze eerste Vlaamse vertalingen uit het Frans voor zijn rekening nam. 3 Le journal Tintin JT Identiek aan de HAN-versies maar met aangepaste tekstballonnen. Een aantal in kleur of met een steunkleur. 4 Weekblad Kuifje WK Identiek aan de HAN-versies maar met aangepaste tekstballonnen. Een aantal in kleur of met een steunkleur. Zeer waarschijnlijk allemaal (opnieuw) uit het Frans vertaald door François van der Drift. 5 Les exploits de Quick et Flupke EQF Eerste gekartonneerde reeks. Identiek aan de Le journal tintin-versies maar geheel in kleur en opnieuw beletterd. 6 De guitenstreken van GKF Eerste gekartonneerde reeks. Identiek aan de weekblad Kwik en Flupke Kuifje-versies maar geheel in kleur en opnieuw beletterd. Teksten herzien; zeer waarschijnlijk door Franke van de Weijer 7 De guitenstreken van GKFB Bundelingen. Identiek aan de weekblad Kuifje-versies met in Kwik en Flupke bundeling 6 extra gags. Incidenteel zijn teksten opnieuw beletterd en herzien; wellicht door René van de Weijer 8 Uit het archief van Hergé AH 1986 Een selectie van 33 onveranderde gags uit LPV waarbij door o.a. René van de Weijer nieuwe vertalingen uit het Frans zijn gemaakt in een mild Brussels/ Vlaams dialect 9 Reeks Quick & Flupke RQF Identiek aan de weekblad Kuifje-versies maar opnieuw ingekleurd, andere tekstballonnen en andere lettering. Teksten herzien door o.a René van de Weijer. Een aantal gags (in Hoogspanning) is van de hand van Johan de Moor. WK 10 augustus 1950 RQF Ieder op zijn beurt, 1986 RQF Riemen vast, 1991 van de moeder van Flupke: Mélanie. Maar die naam zijn we toch al elders tegengekomen? Ja, de vrouw van veearts J. Moraurat (dood aan de rat!) heet ook zo (LPV 23 januari 1930 Quick rend service / Quick is gedienstig). In het kader van de ongebreidelde veranderzucht van vertalers en bewerkers is daar later Mien van gemaakt (en de kachel is ineens een fornuis). In de gag Onschuld figureert hij nog een keer; helemaal in de oorspronkelijke stijl van meneer Mops: spraakloos. Bij het bekijken van een andere de gag: L éternelle victime, werd ik even op het verkeerde been gezet. Is Flupkes vader toch iemand anders? Neen, het is natuurlijk zijn oom Jules die de gepresenteerde sigaar in zijn binnenzak steekt. En toch sloeg de twijfel nog eens toe. Wanneer we de gag Saint-Nicolas van 10 december 1931 bekijken, zien we ongetwijfeld Flupkes vader die zijn zoon Flupke de zojuist verkregen trommel afpakt. Maar die meneer lijkt niet echt op de latere papa (of is Melanie voor de tweede keer getrouwd?) LPV Saint-Nicolas, 1931 SNB L éternelle victime, 5me Série,

3 Oom Jules Oom Jules komen we al eerder tegen in de gag Le temps c est de l argent, later getiteld: Kwik voegt de daad bij het woord (HAN) en nog weer later Tijd is geld. In deze gag is nogal met de namen gerommeld. Ik geef u alle varianten. Le Petit Vingtième, 30 maart 1930 Het Algemeen Nieuws, 28 nov 1940 Journal Tintin nr.32, 5 aug 1948 weekblad Kuifje nr.32, 5 oogst 1948 Les exploits de Quick et Flupke, 1948 De guitenstreken van K & F, 1949 doos bonbons, dan weer een doos bonbons, om te besluiten met die zak snoep. Ook dat knuffelverzoek geeft wat problemen. De wegen van onze vertalers en bewerkers zijn ondoorgrondelijk. Uit deze gags zou men kunnen afleiden dat oom Jules ook de oom is van Quick. Dan zijn Kwik en Flupke neven? Waarom dan noemt Flupke in de gag Pannekoeken bakken de moeder van Kwik mevrouw en niet tante? Maar de oom van Kwik lijkt niet op de oom van Flupke. Is oom Julius dan de oom van Kwiks moeder? Dan is het dus een broer van één van de grootvaders van Kwik. Maar zo zit het waarschijnlijk niet. Philippe Mouvet merkte des gevraagd hier het volgende over op: (...) wat betreft al die nonkels en tantes hier in België was het vroeger (en soms nog steeds) de gewoonte om goede vrienden en vrienden (of zelfs bevriende buren) van de ouders met nonkel en tante aan te spreken. Ze waren zo close dat ze zowat als famillie werden beschouwd. Ook werd er binnen de famillie in het aanspreken geen verschil gemaakt tussen verschillende generaties nonkels en tantes: de broer van de paps en die van de opa werden zonder onderscheid nonkel genoemd. Nonkels en tantes met hopen dus.... Als u het nu weet, mag u het zeggen! De versie uit 1986 is trouwens curieus. Casterman brengt in 1986 het album Uit het archief van Hergé, de guitenstreken van QUICK en FLUPKE uit met originele gags uit Le petit Vingtième. In de inleiding zegt de uitgever iets over de vertaling:... het leek ons aardig ze (Quick en Flupke; red.) een mild Brussels-Vlaams dialect te laten spreken, dat de lezers die ABN gewend zijn niet al te veel problemen zal opleveren. Wat een onderschatting! Waar om zijn niet die charmante, prima te begrijpen, smeuïge teksten van de gags in Het Algemeen Nieuws gebruikt? Nog meer ooms en tantes Dat Quick en Flupke oom en tantes hebben, was al snel duidelijk. In de gag Surdité (7 januari 1932 / LPV) maken we kennis met Quicks wel zeer dove tante die hij later (1988) niet meer als zodanig herkent! En wie is trouwens die meneer aan de muur? En in de gag Les affaires reprennent (31 jan 1935/ LPV) is kozijntje Flupke met zijn oom op stap. De guitenstreken van K & F, 1975 Uit het archief van Hergé, 1986 RQF Pure bluf, 1990 Oom Jules heet ook wel Jan en Julius (zie ook gag Kwik timmert, 2 e reeks) en Quick wordt Kwik en weer Quick. En wat te denken van die belle boite de bonbons! Eerst is het een schoone doos snoep, dan die mooie bonbondoos, vervolgens een prachtige RQF Leve de vooruitgang, 1987 Speelboek Verdienen, 1988 weekblad Kuifje 16 mei 1951 RQF Proefrit 22

4 Het Algemeen Nieuws, 6 nov 1941 De guitenstreken van K & F, 1952 LPV, 24 augustus 1933 / weekblad Kuifje 27 september 1951 RQF Vooruitgang De guitenstreken van K & F, 1958 LPV, 3 januari 1935 / weekblad Kuifje 28 december 1950 De guitenstreken van K & F, 1958 weekblad Kuifje, augustus 1958 En hoe heten dan al die oom en tantes? In ieder geval heeft Flupke een tante Marie. In de gag Fêtez Marie speelt zij een (gevaarlijke) hoofdrol. Waarschijnlijk kwam die pot zo hard aan dat zij zich later haar naam niet meer wist te herinneren en zich maar Rosa noemt. Maar de meest vruchtbare gag is Nieuwjaar. Daarin komt een stoet familieleden langs: weer (de?) tante Marie, tante Juul en oom Fred, een tante Mien (net als zijn moeder?) en oom Toon, en tante Coba en oom Hein. De guitenstreken van K & F, 1958 (Zonnebaden) De moeders In o.a. de gag Quick ébéniste van 1931 komen we de moeder van Quick tegen. In de latere versies (Kwik als meubelmaker, 1952 en Kwik wordt meubelmaker, 1986) heeft ze een ander kleedje aan maar lijkt niet echt op de pannenkoekenbakkende mama van En wie is de moeder van Flupke? In de gag Fortes chaleurs is zij duidelijk aanwezig. Later is deze blondine in een brunette veranderd, maar dat mag je bij dames van tijd tot tijd verwachten. De grootouders En dan de grootouders. In de gag Une mite invulnérable (Kwik wil een mot vangen, 1941 of De onkwetsbare mot, 1949) hangt een portret van Quicks grootvader aan de muur. In de al eerder aangehaalde gag Quick ébéniste van 1931 zien we een portret tegen de wand staan waarvan je je kunt afvragen of dat ook opa is. Maar dan in zijn jonge jaren. In de latere versies van deze gag zien we een oudere man die warempel weer wel lijkt op grootvader uit De onkwetsbare mot. 23

5 Le Petit Vingtième, 31 juli 1930 Het Algemeen Nieuws, 26 juni 1941 weekblad Kuifje, 14 october 1948 De guitenstreken van K & F, 1949 Journal Tintin nr.48, 25 nov 1948 weekblad Kuifje nr.48, 25 nov 1948 Le Petit Vingtième, 8 october 1931 Les exploits de Quick et Flupke, 1948 De guitenstreken van K&F/2, 1949 De guitenstreken van K & F, 1952 Tot slot een wisseltruc In de gag La bonne surprise (LPV / 31 juli 1930) besluit Quick naar zijn Matante in Dilbeek te gaan. Deze tante verhuist nogal eens, want eerst woont ze in Dilbeek, dan in Busbeek en later woont ze ineens in Oosterbeek en tenslotte op een boerderij. En hoe zijn tante, de kersenverkoopster heet, ontwaren we in het speelboek Verdienen uit 1988: Katrien Rommel. Het deed mij even denken aan de uitspraak van onze prinses Maxima die een rommelmarkt bezocht en aan één van de dames vroeg of ze al veel rommel had verkocht. De dame was zeer verontwaardigd. Maar goed dat het geen vlooienmarkt was. Nu we het toch over rommel hebben, met de prijzen wordt ook wat afgerommeld. Bij aanvang (1930) kosten die mooie kersen Frs.2,50 per half pond en dat vindt Quick wel wat duur. In 1941 kosten de schoone krieken al het dubbele. In 1948 kosten ze in België weer Frs.2,50 per half pond maar in Nederland krijg je daar zo maar een halve kilo voor (als je tenminste in Frs. kunt betalen). En dan weet Quick een heel poosje zonder de prijs te horen dat ze gewoon te duur zijn. In 1986 ten slotte moet hij Frs.2,50 voor een kwart kilo neertellen en zijn we weer op de prijs van 1930 terug. Die vertalers toch! De guitenstreken van K & F, 1975 Uit het archief van Hergé, 1986 RQF Speelboek Verdienen,