Eindrapport project ECO 2

Transcriptie

1 Eindrapport project ECO 2 Rurale ondernemers realiseren ECOnomische x ECOlogische meerwaarde op het platteland door samenwerking & innovatie. 1 Sven Defrijn Bart Schoukens Sylvie Fosselle Projectperiode: 1 oktober september 2010

2 2 Samenvatting ECO² is een samenwerking tussen Boerenbond, de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), agro bedrijfshulp, het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), Lisro vzw en Rurant vzw met steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO).Het project richt zich op het ontwikkelen van nieuwe marktgerichte activiteiten en ontwikkelingsstrategieën voor plattelandsgebieden die de typische plattelandskwaliteiten vrijwaren en versterken. Dit gebeurt door (agrarisch) natuurbeheer in de economische sfeer te trekken, wat enerzijds een economische meerwaarde creëert en anderzijds duurzaamheid in de tijd garandeert. Buitenlandse ervaringen wijzen uit dat een combinatie van systemen, waarbij agrarisch natuurbeheer vanuit economische principes gebiedsgericht in samenwerkingsverbanden wordt ingericht, succesvol is bij de ontwikkeling van gebieden. De onderzochte systemen zijn: - organiseren van samenwerkingsverbanden van landbouwers m.b.t. landschaps- en natuurbeheer (agrobeheergroepen), - faciliteren van systemen van agrarisch aannemingswerk in de landschapssfeer en - oprichten van landschapsfondsen gefinancierd en beheerd door lokale belanghebbenden (bedrijven, bewoners, landbouwers). Deze systemen werden in het project ECO² met succes in Vlaanderen uitgetest. Op die manier kunnen rurale ondernemers ECOlogische x ECOnomische meerwaarde realiseren op het platteland door samenwerking en innovatie. De ervaringen opgedaan in ECO² kunnen nu als basis dienen voor een toekomstgericht beleid voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer in Vlaanderen.

3 Algemene probleemstelling De huidige instrumenten en aanpak voor agrarisch natuuren landschapsbeheer botsen op hun beperkingen. Naarmate de belangstelling voor agrarisch natuurbeheer groeit, zijn steeds meer financiële middelen vereist. Wij mogen niet uit het oog verliezen dat het hier gaat om initiatieven in het kader van een economische bedrijfsuitbating en de geleverde inspanningen dienen marktconform vergoed te worden om ook economisch duurzaam te zijn. Bovendien dienen zich in Vlaanderen ter compensatie van grote economische projecten, zoals o.a. havenuitbreidingen en waterbeheerprojecten ook steeds meer grootschalige natuurprojecten aan. In veel gevallen situeren deze projecten zich in gebieden die op dit ogenblik nog in agrarisch gebruik zijn en waarbij landbouw als economische actor dan ook betrokken partij is. Door toenemende druk op het ruimtegebruik in Vlaanderen wordt verweving van landbouw met andere functies zoals landschaps- en natuurbeheer belangrijker. Ondanks de vele inspanningen die bijna steeds op individuele initiatieven gestoeld zijn, blijven op het vlak van natuur- en landschapsbeheer duurzame resultaten vaak uit. Daarom worden vanuit Europa drie belangrijke aandachtspunten naar voren geschoven in het kader van agrarisch natuurbeheer : (i) streven naar het verhogen van de biodiversiteit, (ii) streven naar een meer gebiedsgerichte aanpak en (iii) streven naar een meer gecoördineerde aanpak. Buitenlandse ervaringen wijzen uit dat een combinatie van systemen, waarbij agrarisch natuurbeheer vanuit economische principes gebiedsgericht in samenwerkingsverbanden wordt ingericht, succesvol is bij de ontwikkeling van gebieden. Deze systemen zijn : - organiseren van samenwerkingsverbanden van landbouwers m.b.t. landschaps- en natuurbeheer (agrobeheergroepen), - systemen van agrarisch aannemingswerk in de landschapssfeer, - oprichten van landschapsfondsen gefinancierd en beheerd door lokale belanghebbenden (bedrijven, bewoners, landbouwers). Binnen het project ECO² wensen we deze systemen te introduceren in Vlaanderen en tot ontwikkeling te brengen. Samenwerking tussen partners De projectmatige samenwerking tussen Boerenbond, agro bedrijfshulp, VLM en ANB ligt voor de hand. Als organisatie wil de Boerenbond bovenstaande aandachtspunten ondersteunen, met de wetenschap dat ze enerzijds van belang zijn om op langere termijn als landbouwsector een rol te blijven spelen op het vlak van landschaps- en natuurbeheer en anderzijds omdat deze uitgangspunten ook nieuwe mogelijkheden scheppen tot maatschappelijke dienstverlening op een economische basis. Als grootste landbouw- en plattelandsorganisatie ( leden) in Vlaanderen, kan Boerenbond gebruik maken van lokale structuren die over geheel Vlaanderen actief zijn en inhoudelijke en organisatorische expertise (vb. op vlak van coöperatieve samenwerking) om de oprichting van agrobeheergroepen en agrobeheercentrum vorm te geven. De Vlaamse Landmaatschappij heeft als missie het inrichten van de open ruimte in Vlaanderen. Hierdoor is de VLM betrokken partij bij heel wat grootschalige natuur-en landinrichtingsprojecten. Bovendien tracht de VLM via het PDPO invulling te geven aan het EU beleid inzake agrarisch natuurbeheer door het afsluiten van beheersovereenkomsten met individuele landbouwers. Vanuit de EU wordt steeds meer aangedrongen op een gebiedsgerichte aanpak van het agrarisch natuurbeheer en op meer samenwerking tussen de boeren op dit vlak. Agro bedrijfshulp heeft als ledenorganisatie jarenlange expertise opgebouwd in het laten samenwerken van zijn leden. Agro bedrijfshulp heeft ook ruime ervaring met de oprichting en begeleiding van machine- en samenwerkingscoöperaties. Vanuit die ervaring, en de vele vragen die vanuit het werkterrein kwamen, was het logisch dat agro bedrijfshulp de uitdaging aanging om een juridisch en sociaalrechterlijk kader uit te werken voor landbouwers die wensen te participeren aan landschaps- en natuuronderhoud. Het Agentschap voor Natuur en Bos staat in voor het beleid, het duurzaam beheren en het versterken van natuur, bos en groen in Vlaanderen, samen met alle partners. Het ANB participeerde in het ECO²-project omdat het project zich richt op het ontwikkelen van nieuwe marktgerichte 3

4 4 activiteiten voor de landbouwsector ten voordele van het natuur en landschapsbeheer. Het ANB wou de stelling testen dat landbouw en natuurbeheer in een constructief model kunnen gebracht worden met een duidelijke omkadering en plaatsing. Het ANB legde zich in het ECO²-project toe op het ondersteunen van een beheerstructuur om agrarisch aannemingswerk voor natuur- en landschapsbeheer uit te werken. Een aanpak die kansen schept tot een beter wederzijds begrip tussen de sectoren landbouw en natuur, maar tegelijk betrokken landbouwers uitzicht kan bieden op een bijkomend inkomen door diversifiëring in bedrijfsvoering. Door het projectmatig samenbrengen van deze partners kan tot een integrale aanpak gekomen worden van de eerder gestelde problematieken. Meer concreet stonden de projectpartijen in voor de volgende activiteiten : - Vlaamse Landmaatschappij : inzetten bedrijfsplanners, project Inrichting koppelingsgebieden Gentse kanaalzone - Boerenbond : uitbouw agrobeheergroepen via plaatselijke structuren, kennisverzameling en -verspreiding via het Agrobeheercentrum - agro bedrijfshulp : faciliteren inzet landbouwers in agrarisch aannemingswerk - Agentschap Natuur en Bos : ondersteuning agrarisch natuur- en landschapsonderhoud

5 Projectonderdeel 1 : Uitbouwen samenwerkingsverbanden agrarisch landschapsen natuurbeheer via Agrarische Beheergroepen (ABG s) Specifieke aanleiding en doelstelling Steeds meer land- en tuinbouwers engageren zich om natuur- en landschapsbeheer in te passen binnen hun economische bedrijfsvoering. Vaak gebeurt dit op individuele basis. Buitenlandse ervaring toont aan dat systemen waarbij landbouwers collectief instaan voor het beheer van bepaalde gebieden tot meer effectiviteit en efficiëntie en duurzaamheid leiden. Via een meer gecoördineerde aanpak, waarbij groepen boeren onder deskundige begeleiding binnen een bepaald gebied de handen in elkaar slaan, zowel op het vlak van de planning, als op het vlak van de uitvoering, kan meer natuurresultaat bereikt worden op een manier die beter inpasbaar is binnen de economische bedrijfsvoering. Daarom werden in dit projectonderdeel landbouwers gestimuleerd en ondersteund om samen te werken m.b.t. agrarisch natuur en landschapsbeheer in zogenaamde agrobeheergroepen. 5 Activiteiten Sensibiliseren van land- en tuinbouwers Voor de duurzaamheid van het initiatief was het van belang dat dit gedragen en getrokken werd van onderuit (m.a.w. boereninitiatief in boerenhand). Via tal van infovergaderingen, excursies, artikels in landbouwpers, toelichtingen voor lokale groepen van boeren, studiedagen, werd het concept van agrobeheergroepen geïntroduceerd in de Vlaamse landen tuinbouw. Daarbij werd maximaal gebruik gemaakt van beschikbare kanalen van landbouwmedia en -netwerken. Meerwaarde creëren door uitwerken van systeembenaderingen voor collectief beheer Collectief landschaps- en natuurbeheer is nieuw in Vlaanderen. Om de voordelen hiervan zichtbaar te maken naar landbouw en natuur, werden systeembenaderingen uitgewerkt inspelend op lokale noden en vragen. Hierbij werd aandacht besteed aan de praktische, juridische, wettelijke, economische, aspecten, waarbij zowel efficiëntie als effectiviteit verbeterd konden worden. Vooral het juridisch kader ontbrak nog vaak. Daartoe werden diverse modelcontracten uitgewerkt voor de organisatie van het beheer binnen een agrobeheergroep (contracten overdracht beheer) en voor overeenkomsten met derden (onderhoudsovereenkomsten, gebruiksovereenkomsten). Oplossingen werden gezocht om beheertechnisch een antwoord te bieden aan bepaalde gebiedsdoelstellingen. Gezien de ervaring in Nederland m.b.t. deze thematiek werd kennis uitgewisseld met lokale agrarische natuurverenigingen en hun koepelverenigingen aldaar om te leren uit de positieve en negatieve ervaringen en op basis hiervan een op Vlaanderen geënte werking uit te bouwen. Diverse systeembenaderingen werden uitgewerkt voor bijvoorbeeld het integraal beheer van holle wegen, een meer flexibel instrument voor botanisch beheer, collectief leveren van blauwe diensten, dit in samenwerking met diverse beleidsinstanties en actoren. Lokale samenwerking concretiseren en formaliseren De oprichting van een agrobeheergroep creëert een duurzaam engagement van landbouwers die natuur- en landschapsbeheer wensen in te passen in hun bedrijfsvoering. Landbouwers werden begeleid om dit samenwerkingsverband

6 6 op gepaste wijze juridisch te omkaderen. Daartoe werden in de meeste gevallen feitelijke verenigingen opgericht, met statuten en huishoudelijk reglement, en een bestuur verkozen uit de leden. Ter ondersteuning hiervan werden modelstatuten en -huishoudelijk reglement opgesteld, aanpasbaar aan de lokale situatie. Binnen de duur van het project ( ) werden 32 kiemen voor opstart van een agrobeheergroep onderzocht. Dit heeft na 2 jaar projectwerking reeds geresulteerd in een 6-tal opgerichte ABG s (met gemiddeld 10 a 15 leden) en nog bijkomend een 15 à 20 oprichtingstrajecten in ontwikkeling. Overzicht ABG-trajecten in oprichting/onderzoek opgericht 1 ABG Kruibeke-Bazel-Rupelmonde 2 ABG Leie- en Scheldekouters 3 ABG Landschapszorg ABL 4 ABG Waterconservering Wuustwezel 5 ABG Tongeren-Bilzen 6 ABG Dijleland 7 ABG Brechtse heide 8 ABG Voeren 9 ABG Beverhoutsveld 10 ABG Boortmeerbeek 11 ABG Peer 12 ABG Merksplas 13 ABG Stadsbos Deinze 14 ABG Lampernisse 15 ABG Pajottenland 16 ABG Gentse Kanaalzone 17 ABG De Looboeren 18 ABG Oude Kale 19 ABG Hoegaarden-Tienen-Vissenaken 20 ABG Weelde 21 ABG Vlaamse Ardennen 22 ABG Kalkense Meersen 23 ABG Diksmuide-Blankaart 24 ABG Linkerschelde oever 25 ABG Sint-Lievens-Houtem 26 ABG Ramskapele-Nieuwpoort

7 Voorbeelden ABG Dijleland : landschapsbeheer Het Dijleland wordt gekenmerkt door een hoge dichtheid aan houtkanten in holle wegen en op taluds. Ze hebben een belangrijke ecologische en recreatieve waarde als groene linten in het landschap alsook voor het tegengaan van erosie. Het behoud ervan vraagt echter een intensief beheer (meestal hakhoutbeheer), zoniet scheuren hakhoutstoven uit en ontstaat hinder van overhangende takken. Opstellen van beheervisie voor onderhoud van houtkanten in het Dijleland door medewerkers van het agrobeheercentrum in samenwerking met de bedrijfsplanner van de VLM. Landbouwers kunnen voor het beheer van houtkanten een beheersovereenkomst sluiten met de overheid (VLM), maar voor individuele landbouwers is het vaak niet vanzelfsprekend om aan de voorwaarden te voldoen en ze hebben ook niet allemaal de tijd én de machines om dit beheer op zich te nemen. Door een agrobeheergroep (ABG) op te richten, kunnen ze het beheer gezamenlijk aanpakken en efficiënt organiseren. Ondertussen zijn 17 landbouwers lid van de ABG. Binnen de groep worden afspraken gemaakt m.b.t. het beheer. Landbouwers die zelf aan de slag willen, verwerven op die manier een bijkomend inkomen, voor zij die dit wensen uit te besteden wordt een oplossing voorzien. De ABG vormt een aanspreekpunt voor gemeenten, regionaal landschap, jagers, natuurverenigingen, om samenwerking op het terrein te realiseren. De ABG organiseert de beheerwerken van jaar tot jaar onder deskundige begeleiding van een veldwerker agronatuurbeheer. Die begeleidt de bestuurswerking van de ABG en biedt ondersteuning bij het opstellen en opvolgen van beheerplannen, het organiseren van vormingsactiviteiten, het uitwerken van nieuwe initiatieven enzovoort. ABG Waterconservering Wuustwezel Omwille van o.m. de klimaatsverandering treden steeds meer problemen op m.b.t. wateroverlast en verdroging. Water valt immers minder frequent, maar wanneer het valt des te heviger. Deze problemen doen zich met name vooral voor in gebieden met een zandige ondergrond (dat slecht water vasthoudt), zoals in de Kempen. Eind de jaren 90 van vorige eeuw werd daartoe in het kader van InterregIIa het project Watermanagement in het Benelux-Middengebied opgestart. Het doel van dit project was om het principe van waterconservering te promoten bij de landbouwers in de grensregio van Nederland en Vlaanderen. Waterconservering staat voor het zolang mogelijk vasthouden van grondwater tijdens winter en voorjaar, zodat in de zomer de behoefte voor beregening gereduceerd wordt. In het geval van Wuustwezel werden hiervoor stuwtjes geplaatst op private slootjes. Met het beëindigen van het Interreg-project viel echter ook de opvolging en ondersteuning weg, waardoor veel stuwtjes in onbruik zijn geraakt. Om het enthousiasme terug te activeren en tegelijkertijd meer kennis en ervaring te introduceren bij de betrokken landbouwers en zo de continuïteit van het beheer van deze 7

8 8 Kennisuitwisseling in groep : waterconservering d.m.v. stuwpeilbeheer in Wuustwezel. Persvoorstelling ABG Leie- en Scheldekouters stuwtjes te garanderen, richtten de landbouwers de agrobeheergroep (ABG) Waterconservering Wuustwezel op. Binnen de ABG wordt het stuwpeilbeheer opgevolgd en wisselen de landbouwers kennis en ervaringen hieromtrent uit. Binnen de groep worden nieuwe initiatieven voorgelegd en besproken en vorming op maat aangereikt. Vijftien boeren zijn bereid om in totaal 22 sluisjes te bedienen. Zij beheren en regelen de stuwen zelf. Het herstellen van stuwtjes werd in groep georganiseerd. Er werden ook elektronische peilmeters geplaatst zodat het waterpeil in het veld gemeten kan worden. Deze informatie wordt gekoppeld aan de handelingen m.b.t. stuwtjes van de landbouwers, die ze noteren op daartoe bestemde fiches. Op die manier kunnen de resultaten van het beheer op regelmatige basis besproken worden in groep. Landbouwers zien nu al in toenemende mate de meerwaarde in van de maatregelen. Dit is meteen ook de beste garantie op het verderzetten ervan! ABG Leie- en Scheldekouters : samen in de bres voor akkervogels Akkervogels zoals de gele kwikstaart, patrijs en veldleeuwerik zijn afhankelijk van de landbouw voor hun voedselvoorziening (zaden in winter, insecten in zomer) en nestgelegenheid (hagen, heggen, ruige grasstroken). Door efficïëntere landbouwuitbating krijgen zij het steeds moeilijker. In het West- Vlaamse Sint-Denijs hebben 15 landbouwers zich verenigd in een agrobeheergroep om het tij te keren voor de akkervogels. In een gebied van 200 ha leggen zij voor 5 % graanranden, gemengde grasstroken en vogelvoedselgewassen aan om optimale condities te creëren voor de akkervogels. Zij sluiten hiervoor een contract af voor 5 jaar met de VLM en krijgen hiervoor een vaste vergoeding. Omdat niet elke landbouwer de tijd en machines heeft om de beheerwerken te verrichten, worden binnen de groep afspraken gemaakt. Zo maait een landbouwer de gemengde grasstroken volgens een specifiek duorandenbeheer. Ook voor de aankoop van zaden voor aanleg van vogelvoedselgewassen kunnen landbouwers afspraken maken in groep. Zo gebeurt het beheer veel efficiënter en neemt ook het resultaat toe. Daar pikken zowel de akkervogels als de landbouwers hun graantje van mee. ABG Kruibeke-Bazel-Rupelmonde Toen een gebied van 700 hectare aan de oevers van de Kruibeekse Schelde in het kader van het Sigmaplan als overstromingsgebied werd erkend, was dat geen aangenaam nieuws

9 weidevogelbeheer en de inpasbaarheid ervan binnen de bedrijfsvoering. Hiertoe worden op regelmatige basis vormingsmomenten en excursies naar voorbeeldinitiatieven georganiseerd. De voorzitter van de ABG stelt het als volgt : Die grond is niet meer van ons, maar we hebben er nog wel een kans. Daarom is het belangrijk dat we ons constructief opstellen om de milieudoelstelling te halen. Niemand heeft ons verplicht om van die weidevogels te houden. Maar we moeten ze wel respecteren. Alleen zo ligt er voor ons nog een toekomst in dat gebied. 9 Excursies naar voorbeeldinitiatieven : de ABG Kruibeke op bezoek bij de agrarische natuurvereniging (ANV) De Amstel. voor de plaatselijke landbouwers. Maar liefst 70 plaatselijke landbouwers voelden zich met de rug tegen de muur geplaatst. De landbouwers besloten zich echter constructief op te stellen en gingen praten met de mensen van Waterwegen & Zeekanalen die het gebied inrichten. Ze kregen het voor elkaar een deel van de onteigende gronden te blijven beheren tijdens de aanleg van de ringdijk. Het gaat hier om gronden die een weidevogeldoelstelling hebben gekregen.er werd een jaarlijkse onderhoudsovereenkomst opgesteld die bepaalde dat de akkers naar weiland moesten omgezet worden. Dat betekende uiteraard slechts een oplossing op korte termijn, maar de kiem voor een samenwerking met Waterwegen & Zeekanaal was wel gelegd. Van de 70 betrokken landbouwers zijn er intussen nog 43 op zo n 250 hectare actief. De landbouwers hopen in de toekomst constructief samen te werken met het Agentschap voor Natuur en Bos, de toekomstige eigenaar van de terreinen. Hiertoe worden gesprekken gevoerd met W&Z, ANB en de landbouwers binnen de beheercommissie. Om de samenwerking en de kennisuitwisseling te optimaliseren richten de landbouwers een ABG op. Zo kunnen ze extra kennis opdoen en ervaring uitwisselen m.b.t. Draagvlak creëren en samenwerking stimuleren met andere actoren Een agrobeheergroep staat niet op zichzelf. Door samenwerking met regionale landschappen, bosgroepen, natuur-, jagers- en landeigenaarsverenigingen, gemeenten, provincies, polders en waterringen, kunnen extra kansen gecreëerd worden met win-win voor landbouw, natuur en landschap. Daarom werd van in het begin reeds intensief contact gezocht met tal van organisaties en samen gezocht naar mogelijkheden tot samenwerking. In navolging hiervan werden afspraken gemaakt en projecten opgezet met diverse partners, o.a. : - Twee LNE-projecten draagvlakverbreding landbouw en milieu rond akkervogels werden opgzet met regionale landschappen Zenne, Zuun en Zoniën en Vlaamse Ardennen ; - Een ADLO-demoproject rond blauwe diensten werd opgestart i.s.m. Proclam, vzw Kerkuil, Polder Noordwatering, - Met het Regionaal Landschap Haspengauw werd afgesproken om samen het beheer van holle wegen te stimuleren. - Met de gemeente Beernem werden mogelijkheden onderzocht om in het Beverhoutsveld volgens de doelstellingen van het GNOP een botanisch beheer te realiseren door lokale landbouwers. - Afspraken werden gemaakt met de Hubertus Vereniging Vlaanderen om samenwerking tussen jagers en landbouwers te ondersteunen wat betreft habitatverbetering. - Via een structureel overleg bij VLM werden de terreinbeherende natuurverenigingen op regelmatige basis de vorderingen inzake de agrobeheergroepen toegelicht en besproken. Oprichten van een agrobeheercentrum De ABG-trajecten werden begeleid zowel op organisatorisch als inhoudelijk vlak. Meer specifiek werden hierbij volgende taken opgenomen vanuit een agrobeheerscentrum :

10 10 - Stimuleren en begeleiden bij opstarten ABG s - Organisatorische begeleiding van ABG s en ABG-trajecten in oprichting - Inhoudelijke begeleiding van ABG s bij het uitwerken van nieuwe projecten en organisatie van vormingsactiviteiten. - Kennisontwikkeling vanuit de ervaring ten velde, inhoudelijk studiewerk en kennisuitwisseling met andere onderzoeks- en kenniscentra. - Kennisdoorstroming gelijkaardige projecten - Overleg met overheid en centrale administraties - Netwerkvorming met natuur-, landschaps- en eigenaarsverenigingen. Om de ABG s en het Agrobeheercentrum in de toekomst meer bedrijfszekerheid te garanderen en hun werking te kunnen bestendigen is het van belang dat het hele initiatief ook beleidsmatig verankerd wordt. In eerste instantie werd daarom nagegaan waar in de bestaande wetgeving het systeem van ABG s kon geïntroduceerd worden. Daarnaast werd ook nagegaan in welke diverse beleidsvisies het instrument agrobeheergroep een potentiële invulling geeft. Op wettelijk vlak kennen beheergroepen reeds een verankering binnen het Natuurdecreet, waar ze gedefinieerd worden als : een door de Vlaamse Regering erkende lokale of regionale vereniging van betrokkenen die, voor een bepaald gebied, het beheer en de bescherming van de natuur of het natuurlijk milieu tot doel heeft. Momenteel ontbreekt echter nog een besluit van de Vlaamse regering om hieraan uitvoering te geven. Uit een analyse van een aantal recente beleidsnota s blijkt duidelijk dat het instrument agrobeheergroep een potentiële invulling geeft aan diverse beleidsvisies (zie bijlage 1). Dit beleidskader wordt in het vervolgproject (ECO 2 bis) verder uitgewerkt (zie toekomstperspectieven). Evaluatie Agrobeheergroepen succesvol geïntroduceerd in de Vlaamse land- en tuinbouw. Binnen het project ECO² werden 6 agrobeheergroepen opgericht en nog 15 à 20 trajecten tot oprichting van een ABG opgestart. Daarbij werd het draagvlak verhoogd voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer bij land- en tuinbouwers. Verhoogde effectiviteit en efficiëntie Vele agromilieumaatregelen komen het best tot expressie wanneer ze gebiedsgericht en met een voldoende hoge participatiegraad worden ingezet. Door de organisatie van het beheer in groep, kunnen de beheerswerken op een efficiënte manier georganiseerd worden en kunnen meer landbouwers lokaal overtuigd worden om beheerovereenkomsten af te sluiten. Bovendien kunnen publieke transactiekosten worden verminderd door het bundelen van organisatorische en administratieve taken. De agrobeheergroep fungeert als lokaal aanspreekpunt, zodat niet élke landbouwer steeds individueel moet gecontacteerd worden. Met de agrobeheergroepen wordt dan ook rechtstreeks ingespeeld op de vraag naar coördinatie van beheermaatregelen en uitvoering ervan, duurzaamheid van de maatregelen en afstemming met diverse actoren om een breed draagvlak te creëren. Samenwerking bevorderen rond landschaps- en natuurbeheer Binnen het project ECO² werd het concept van agrobeheergroepen breed uitgedragen naar diverse actoren : regionale landschappen, natuur-, jagers- en landeigenaarsverenigingen, lokale, provinciale en regionale overheden, Daarbij werd gezocht naar mogelijkheden tot samenwerking. Dit leidde tot een aantal formele en informele samenwerkingsverbanden. We stelden daarbij vast dat gedurende de duur van het project de oorspronkelijke scepsis bij de natuursector en overheden omgebogen werd tot een vraag naar verdere verdieping en uitbreiding. Deze relatie dient nu verder uitgebouwd te worden. Kennisontwikkeling en innovatie Kennis en innovatie werd gestimuleerd d.m.v. kennisuitwisseling binnen en tussen ABG s, en vorming op maat georganiseerd door het agrobeheercentrum. Binen de groepen wordt kennis uitgewisseld in verband met zowel de beheerstechnische als economische inpasbaarheid van maatregelen in de bedrijfsvoering. Vanuit deze ervaring ten velde in combinatie met studiewerk en kennisuitwisseling met gelijkaardige initiatieven werd praktische kennis ontwikkeld i.v.m. collectief natuur- en landschapsbeheer door boeren.

11 Internationale erkenning voor biodiversiteitsinspanningen Eco² en agrobeheergroepen zijn een begrip geworden wanneer het gaat over natuur- en landschapsbeheer door landbouwers. Ook internationaal is hiervoor erkenning. Zo heeft de werking van de agrobeheergroepen binnen ECO² de hoofdprijs gewonnen van de European Syngenta Biodiversity Award

12 Projectonderdeel 2: Faciliteren agrarisch aannemingswerk 12 Specifieke aanleiding en doelstelling. Moderne landbouwbedrijven zijn goed gemechaniseerd, maar in een aantal gevallen kan dit materiaal onvoldoende renderen. Vanuit deze vaststelling zoeken landbouwers naar mogelijkheden om hun materieel breder in te zetten. Daarnaast wensen een aantal landbouwers, door een goede arbeidsorganisatie op het bedrijf, tijd te maken voor bijkomende (economische) activiteiten. Door de evolutie van Europees en Vlaams landbouw- en natuurbeleid, wordt er steeds meer werk gegenereerd in landschaps- en natuuronderhoud. Veel van deze werkzaamheden zijn op het lijf geschreven van landbouwers. De individuele landbouwer die aan dergelijke opdrachten wenst te participeren stuit op heel wat problemen. Veel van de werken zijn te groot om uitgevoerd te worden door één individuele (en slechts deeltijds actief op dit terrein) landbouwer. De noodzakelijke samenwerking met collega s organiseren is voor de individuele landbouwer vrijwel onmogelijk zonder de nodige begeleiding. Landbouwbedrijven beschikken niet over vaak noodzakelijke attesten, erkenningen en registraties. Ook het gebrek aan kennis over het juridische en sociaal-rechterlijke kader waarbinnen dergelijke activiteiten kunnen ontwikkeld worden is een grote hinderpaal. Het zoeken van opdrachten in de markt is bijna onmogelijk. De procedures die dienen gevolgd te worden om in te schrijven op aanbestedingen zijn vaak te ingewikkeld en omslachtig. Daardoor vormen ze een te hoge drempel voor de landbouwers die erin willen participeren. Deze vaststellingen, in combinatie met de concrete vragen vanop het terrein, waren voor agro bedrijfshulp de aanleiding om de nodige know-how en dienstverlening te ontwikkelen voor de geïnteresseerde landbouwers. Dit resulteerde in de uitbouw van een coöperatief aannemingsbedrijf dat individuele landbouwers op alle vlakken begeleidt in hun zoektocht naar mogelijke opdrachten in de sector van agrarisch landschaps- en natuurbeheer. Activiteiten De activiteiten van agro aanneming binnen ECO² kunnen opgesplitst worden in 2 grote werkdomeinen : - de verdere uitbouw van de back-office, het statuut waarbinnen landbouwers hun bijkomende activiteiten uitvoeren en aannemingsregelgeving van agro aanneming (bvb registratie en erkenning als aannemer, aanbestedingsprocedures, ). - Het zoeken en coördineren van opdrachten, maken van offertes en het zoeken naar uitvoerders. Uitbouw back-office In eerste instantie werd het juridisch en fiscale kader, waarbinnen landbouwers kunnen ingeschakeld worden, verder ontwikkeld. De belangrijkste domeinen waarmee rekening dient gehouden te worden zijn arbeidsreglementering, sociaal en fiscaal statuut van de landbouwer, BTW-wetgeving en verzekeringsaspecten. Het uitgewerkte systeem maakt het mogelijk dat landbouwers in hoofd- of nevenberoep kunnen werken als vennoot van het coöperatief aannemingsbedrijf agro aanneming. Agro aanneming zorgt ook voor de verzekering burgerlijke aansprakelijkheid bij uitvoering van werken. Daarnaast wordt, in het kader van de welzijnswetgeving gezorgd voor de nodige ondersteuning van de landbouwers (o.a. persoonlijke beschermingsmiddelen, instructiefiches, risico-analyses, ). Als aannemingsbedrijf dient alle aannemingsgerelateerde regelgeving opgevolgd te worden en zo nodig in de courante activiteiten geïmplementeerd te worden. Om te kunnen inschrijven op bepaalde prijsvragen werd de erkenning klasse I aangevraagd. Daarnaast doet agro aanneming de gehele administratieve afwikkeling van alle projecten : - Zoeken aanbestedingen, opstellen & indienen offertes - Zoeken uitvoerders, coördinatie van de werken - Oplevering werken, facturatie & uitbetalingen, betalingsopvolging. Genereren en begeleiden van opdrachten. Uiteraard vormt dit het uiteindelijke doel van onze werkzaamheden binnen ECO² : zonder gegunde opdrachten kunnen er

13 ook geen boeren aan de slag. In een eerste fase werd de meeste energie gestopt in het benaderen van potentiële opdrachtgevers (openbare besturen, regionale landschappen, terreinbeherende verenigingen). De grootste uitdaging was potentiële opdrachtgevers er van overtuigen dat agro aanneming zich enerzijds gedraagt als een gewoon aannemingsbedrijf, maar dat de specifieke werking van agro aanneming belangrijke meerwaardes creëert. Voor veel opdrachtgevers is het snel duidelijk dat de lokale kennis van de landbouwers-uitvoerders een belangrijke meerwaarde vormt voor de duurzaamheid en kwaliteit van de uitgevoerde werken. In de praktijk komt het er op neer dat opdrachtgevers snel ervaren dat de coördinator de spil is in het uitvoeren van de opdracht en dat hij daarbij een belangrijke adviesfunctie vervult naar zowel uitvoerders als opdrachtgevers. Vanuit de vaststelling dat er dikwijls nieuwe uitvoerders-landbouwers ingeschakeld worden, wordt ook heel wat tijd geïnvesteerd in opleiding en begeleiding van landbouwers. In een aantal gevallen betreft dit groepsopleidingen, vooral rond uitvoeringspraktijk, veiligheid en persoonlijke beschermingsmiddelen. In andere gevallen betekent dit de individuele begeleiding van de uitvoerder bij de opstart van de werkzaamheden. Enkele voorbeelden van opdrachten : Holle wegen Zuid Limburg. Holle wegen zijn in Haspengouw een van de belangrijke landschapselementen in het Zuid-Limburgese landschap. Deze holle wegen werden decenia lang niet meer onderhouden, met gevolg dat naast de overlast door overhangende takken bij naburige landbouwers, ook de ecologische waarde achteruit ging in de holle weg. Hiervoor werden door het Regionaal Landschap Haspengouw en de participerende gemeenten besloten om achtergesteld onderhoud te laten doen door de aanliggende landbouwers. De opdracht werd gegund aan agro aanneming. 15 landbouwers werden begeleid om 22 holle wegen te verjongen. De hakhoutstoven werden weer teruggezet en het overaanbod aan hout werd eruit gezaagd, zodat er weer licht en lucht in de holle weg kon komen. De paden konden weer opdrogen en de holle weg werd weer aangenaam voor de lokale wandelaar. Het betrekken van de landbouwers -die bereid waren een cursus als land-schapsbouwer te volgen- bij dit werk, maakte dat hun bereidheid ook groot was om na afloop van de opdracht, de zorg ervan blijven op te nemen middels een beheerovereenkomst. Door de erkenning van de rol van de landbouwer in dit project, vergrootte het draagvlak voor landschapsonderhoud bij landbouwers zienderogen, en zijn deze landschapselementen gevrijwaard voor de toekomst. Anderzijds is het zo dat door de nauwe samenwerking tussen landbouwers, Regionaal Landschap Haspengauw en Voeren en de VLM er voldoende vertrouwen tussen alle actoren ontstond om het reguliere onderhoud van de holle wegen te continueren via een agrobeheergroep. Ruilverkaveling Vliermaalroot. Bij de inrichting van het ruilverkavelingsgebied Vliermaalroot, werd agro aanneming gevraagd om niet enkel de nieuwe afrasteringen te zetten, maar ook de gehele aanplanting te doen met landbouwers. Meer dan 8 kilometer prikkeldraadafsluiting in het gebied van Hoeselt, Bilzen en Kortessem, 13

14 14 werd gezet door lokale landbouwers. Daarnaast werden ruim 3 kilometer wandelweg afgerasterd met gladde draad. 320 lindebomen werden aangeplant langs wegen, wandelpaden en wachtbekkens,naast 120 wilgen in de nattere gebieden, en een dreef van 44 kastanje bomen. Anderhalve kilometer haag werd aangeplant en het gebied werd met 8000 stuks besdragend bosgoed ook aantrekkelijk gemaakt voor de vogels. De 20 lokale landbouwers die meewerkten, waren fier op de eigen invulling van hun ruilverkaveling, die vanaf nu ook een aangenaam werkterrein werd voor de uitvoering van hun beroep. De inzet van landbouwers in de aanleg van de ruilverkaveling betekende voor de Vlaamse Landmaatschappij ook een meerwaarde, gezien de vroege betrokkenheid van de landbouwers bij de totstandkoming van het ruilverkavelingsgebied. Ook hier zou het ideaal zijn indien het regulier onderhoud van de bestaande en nieuw verwezenlijkte KLE s via een ABG aan de betrokken landbouwers zou kunnen toevertrouwd worden. op te stellen en in de praktijk te brengen was onvoldoende aanwezig. Gevolg was dat de rietvelden er vrijwel onbeheerd bij lagen. Op vraag van de gemeente stelde agro aanneming een beheerplan op dat voor een volledig jaar de uit te voeren maatregelen en de frequentie weergeeft. Verschillende maatregelen zijn : maaien grasstroken, controle en reinigen van het watercircuit, verwijderen ongewenste boomopslag tussen riet, verjongen van het riet, knotten wilgen, aanleg takkenwal, hakhoutbeheer, Twee Gooikse landbouwers voeren het beheer van deze rietvelden uit met de gepaste ondersteuning van de coördinator agro aanneming. De gemeente is tevreden van het resultaat op het terrein en ervaart dat ze geen bijkomende zorgen meer heeft omtrent de rietvelden. Organisatie winterdiensten Beheer rietvelden Gooik In Leerbeek, deelgemeente van Gooik in Vlaams-Brabant, werden bij de uitvoering van de ruilverkavelingsplannen twee grote rietvelden aangelegd die afvalwater van twee woonkernen zouden gaan zuiveren. Bijkomend bij het riet werden op hetzelfde terrein ook struiken en (knot)bomen aangeplant. Na de inrichtingswerken is de gemeente Gooik bevoegd voor het beheer ervan. De gemeentelijke diensten hadden al voldoende werk en ook de concrete kennis om een beheerplan Voor een tiental gemeenten - vooral in Vlaams-Brabant - en voor The Brussels Airport Company participeert agro aanneming met heel wat landbouwers-vennoten in de uitvoering van de winterdienst. Concreet gaat het over sneeuw ruimen en strooien / sproeien van dooizout. De eerste opdracht die werd aangevat was voor de gemeente Pepingen. Het gemeentepersoneel blijft actief bij de uitvoering van de winterdienst maar nieuw was dat twee landbouwers uit de gemeente een selectie van straten voor hun rekening namen. Een concrete samenwerking dus tussen gemeente en landbouwers. Voor de gemeente biedt deze werkwijze het voordeel dat ze niet extra hoeft te investeren in personeel en machines en het

15 15 Uitgevoerde werken eco² Aantal per deelgemeente Tabel 1. Spreiding dossiers opmerking : de grote concentratie opdrachten in Zuid-Limburg is het gevolg van de activiteiten van de Hagendorser. Hoewel deze activiteit met 329 opdrachten zich buiten ECO² afspeelde houden we eraan om deze in het overzicht op te nemen, gezien dit toch een specifieke opdracht in het kader van landschapsonderhoud betreft. beoogde resultaat kan sneller bereikt worden. Verschillende gemeenten volgden waarbij er telkens naar streven om met het aanwezige materiaal en met landbouwers uit de gemeente de werken uit te voeren. Voor enkele gemeenten (vb Hoegaarden) voeren we de volledige winterdienst uit. Voordeel om met agro aanneming en zijn landbouwersvennoten deze werken uit te voeren is dat ze een deel van de nodige machines hebben, ervaring om deze machines te bedienen, gewend om zelfstandig te werken in een flexibel uurrooster. Agro aanneming organiseert en zorgt voor de - noodzakelijke - intense coördinatie. Tijdens de winter waren zo n 120 landbouwers actief betrokken bij de uitvoering van de diverse winterdiensten Omzet (Euro) ANB gemeente privé provincie sociale economie omzet aantal dossiers VLM terreinbeherende vereniging Aantal dossiers landschapsinrichting en -beheer groenbeheer hagen scheren landbouwloonwerk winterdiensten Tabel 2. Aantal dossiers per soort opdrachtgever & omzet. Tabel 3. Aantal dossiers per soort activiteit.

16 16 Evaluatie De vooropgestelde output-indicatoren wat betreft aantal nieuwe vennoten, aantal en uitgevoerde opdrachten werden ruimschoots bereikt. Wanneer de opdrachten inhoudelijk geanalyseerd worden, springen de winterdiensten in het oog. De flexibiliteit van de landbouwers en de landelijke spreiding van mogelijke uitvoerders speelden een grote rol in het verwerven van die opdrachten. In de loop van de projectperiode stelden we vast dat er in bepaalde gevallen een grote verwevenheid ontstaat tussen de werking van ABG s en het agrarisch aannemingswerk. In de mate dat de werking van een bepaalde ABG ook veel door boeren uit te voeren werken genereert, dient een aangepaste begeleiding en coördinatie van die aannemingswerken uitgewerkt te worden. De omgekeerde beweging is dat vanuit een aantal concrete aannemingsopdrachten de vraag ontstaat om een ABG op te richten. De op stapel staande ABG in Voeren (zie voorbeeld achterstallig onderhoud holle wegen Voeren) is hiervan een goed voorbeeld. In eerste instantie werd door individuele boeren via agro aanneming achterstallig onderhoud uitgevoerd in holle wegen. Eens deze fase voorbij ontstond de vraag om het beheer van deze holle wegen via beheersovereenkomsten met VLM in te bedden in de werking van een ABG. Afhankelijk van de (financiële) haalbaarheid van het uit te voeren beheerplan dient aanvullende financiering gezocht te worden. Vanuit de ABG wordt de nodige coördinatie georganiseerd om alle werken tijdig en correct volgens het overeengekomen beheerplan uit te voeren. Deze coördinatie vergt uiteraard specifieke technische kennis. Dit voorbeeld toont de verwevenheid aan tussen de begeleiding van de ABG s en de coördinatie van de uit te voeren werken. We stellen vast dat landbouwers een sterke betrokkenheid met de uit te voeren werken ontwikkelen. Zelfs wanneer ze in eerste instantie enkel uit economische overwegingen bepaalde opdrachten aanvaarden, zien we dat er op korte termijn een verantwoordelijkheidsgevoel en betrokkenheid groeit. Ook vanuit zijn omgeving weet de landbouwer zich gesteund in deze verbreding van zijn werkzaamheden : de activiteit als land-schaps-bouwer beïnvloedt op positieve wijze het imago van de landbouwer. De grote spreiding van boeren die werken in landschaps- en natuurbeheer willen uitvoeren is een grote troef. Het is tegelijkertijd ook een zwakte : voor vele opdrachten dienen telkens nieuwe uitvoerders gezocht te worden. In de mate dat het netwerk van kandidaat uitvoerders groter wordt, stelt dit probleem zich minder. Er dient echter steeds opnieuw rekening gehouden te worden met de inpasbaarheid van de concrete opdracht in de gewone bedrijfsvoering. Voor opdrachtgevende lokale overheden is het een grote meerwaarde dat agro aanneming niet alleen de nodige technische kennis bezit om opdrachten uit te voeren, maar dat er ook inhoudelijk mee gedacht wordt met de opdrachtgever hoe bepaalde werken efficiënt kunnen aangepakt worden.

17 Projectonderdeel 3 : Naar een gebiedsgerichte, participatieve en marktgerichte aanpak voor landschapsontwikkeling Specifieke aanleiding en doelstelling Door de uitbreiding van de Gentse haven dreigde de leefkwaliteit in de kanaaldorpen te verminderen. Om de leefbaarheid op langere termijn te garanderen, worden overgangszones ingericht tussen de economische zones en de woonkernen : de koppelingsgebieden. Deze koppelingsgebieden worden de komende jaren via inrichtingsplannen van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) ingericht als bos-, park-, natuur- en landbouwgebied. De natuur-, bos- en parkzones worden door de overheid gefinancierd en ingericht. Voor de landbouwzones in de koppelingsgebieden ligt dit enigszins anders. Aangezien landbouw de hoofdfunctie is in deze zones, is het noodzakelijk om de landbouwsector zelf een grote rol te laten spelen in de invulling van deze buffering. De landbouwsector is voortdurend areaal verloren aan de uitbreidende havenactiviteiten en is eerder afwijzend voor verdere claims in het resterende landbouwgebied. Daarnaast wensen de bewoners van de havendorpen, de verschillende overheden en het bedrijfsleven het behoud van leefbare kanaaldorpen door een buffering in koppelingsgebieden. Hoe kunnen landbouwers worden gestimuleerd om naast hun gangbare activiteiten ook te voorzien in ruimte en onderhoud voor bomenrijen en buffering langs hun percelen in de koppelingsgebieden? In de Gentse haven zijn bestaande overheidsmiddelen zoals subsidies van de Vlaamse overheid of de gemeentelijke subsidies voor de aanleg en het onderhoud van bomenrijen niet succesvol genoeg om landbouwers aan te zetten tot het planten van opgaand groen. De gronddruk in de Gentse Kanaalzone is immers zeer hoog. Niettegenstaande bomenrijen en heggen in deze buffergebieden maatschappelijk een grote meerwaarde bieden, kan de overheid geen hogere vergoedingen aan de landbouwers geven. Een nieuwe aanpak was nodig. Buitenlandse voorbeelden tonen aan dat een gebiedsfonds een uitstekend middel is om alle betrokken partijen te sensibiliseren en te mobiliseren voor landschaps- en / of natuurbeheer zolang dat lokaal is en verbonden kan worden met de directe omgeving van de partijen. Activiteiten Algemene beschrijving van de activiteiten Het project ECO² in de Gentse kanaalzone beoogde een kader te creëren voor de potentiële markt voor landschappelijke buffering waarin alle stakeholders een eigen rol spelen. Er is immers een duidelijke maatschappelijke vraag naar buffering tussen kanaaldorpen en industriezone ; er zijn bedrijven met heel wat middelen en er is een potentieel aanbod van de landbouwers om de landschapsbouw uit te voeren mits zij hiervoor marktconform vergoed worden. Hierop speelt het project in. Het principe van het project wordt beschreven aan de hand van onderstaand schema. Participatief - ineractief beleid Overheid: Goed leven/wonen/werken in leefbare Gentse Kanaalzone Initiator/facilitator/regisseur Procesbegeleiding Biedende partij Landbouwers/ grondgebruikers Principeschema Innovatieve financiering Appreciatie Overeenkomst Product Landschappelijke buffering Draagvlak Win-win zoeken Vragende partij Burgers/bedrijven Sponsoring Het uitgangspunt van het project is het product landschappelijke buffering. Er is een vraag naar dit product van bewoners en (in mindere mate) van bedrijven. Zij kunnen zorgen voor sponsoring. De landbouwers en de grondgebruikers zijn de biedende partij. Zij kunnen de landschapsbouw uitvoeren. De overheid legt niets op, zij faciliteert het proces via een participatieve en interactieve aanpak. Deze aanpak vraagt een degelijke procesbegeleiding. De (soms conflictieve) partijen moeten op dezelfde lijn gebracht worden. Bovenop de reguliere vergoedingsmechanismen van de overheid is (in dit gebied) een nieuw financieringsmechanisme nodig zodat landbouwers marktconform vergoed kunnen worden. 17

18 18 Het feit dat bedrijven en bewoners mee financieren voor de buffering, maakt hen medeverantwoordelijk voor het landschap waarin ze wonen en werken, bovendien is dit een duidelijke appreciatie van bedrijven en bewoners voor de landbouwer die zijn taak als landschapsbouwer opneemt. De activiteiten in de praktijk Vanuit bovenstaand principeschema werd een procesplan uitgewerkt en werden volgende stappen uitgevoerd : Analyse Het gebied en de doelgroepen werden grondig geanalyseerd. Strategische krachtlijnen werden bepaald voor de uitvoering : - Landschapsontwikkeling vanuit de landbouw - Lokale verankering voor bedrijven, landbouwers en bewoner - Winwin-situaties voor bewoners, bedrijven, landbouwers en lokale overheden Draagvlak opbouwen bij sleutelfiguren Via overleg werd draagvlak gecreëerd bij het bestuurlijk niveau en intermediairen. Er werd gevraagd het project mee te ondersteunen (logistiek, financieel via bestaand subsidiereglement, aanwezigheid op werkvergaderingen, ). Project aftoetsen bij landbouwers De landbouwers van het gebied werden geïnformeerd over project en de haalbaarheid werd samen met hen afgetoetst via infovergaderingen. Landbouwers geven landschapsontwikkeling vorm De landbouwers werkten samen de Vlaamse Landmaatschappij een landschapsplan uit via landschapsateliers. Om het project zoveel mogelijk slaagkans te geven is een breed draagvlak nodig. Alle partijen zijn immers nodig om het project te doen slagen. Het is dan ook noodzakelijk om voor alle partijen winwin-situaties te zoeken of te creëren zodat het voor hen interessant wordt om te participeren. Het is vanzelfsprekend indien vanuit de vragende partij middelen naar de biedende partij gaan om de landschapsbouw te vergoeden dat hiervoor privaatrechterlijke contracten tussen beide partijen worden afgesloten. Concept landschapsontwikkeling en fondsenwerving aftoetsen bij bewoners Er werd samen met de bewoners en verenigingen van het gebied gezocht op welke manier bewoners kunnen bijdragen aan de realisatie van de landschapsbouw. Campagne starten De campagnestijl buffer boom(t) werd uitgewerkt en communicatiedragers (broodzakken, flyers, website, affiches) werden ontwikkeld. Een landschapsdag met activiteiten werd georganiseerd.

19 Concept landschapsontwikkeling en fondsenwerving aftoetsen bij de bedrijven, vraag tot participatie in de vorm van fondsenwerving Aftoetsen hoe de bedrijven best benaderd worden in het kader van de fondsenwering. Draagvlak creëren en steun vragen voor de realisatie van de landschapsbouw. 19 Engagement van alle partijen op papier : het ECO²-charter Het engagement van alle betrokken partijen werd op papier gezet samen met de minister, de gouverneur, lokale overheden, bedrijven, bewoners en landbouwers. Oprichten van het landschapsfonds Gentse kanaalzone Door het oprichten van een landschapsfonds werd van het engagement van alle betrokken partijen verder gezet. Tevens werd op die manier medeverantwoordelijkheid voor de landschappelijke buffering aan betrokken bedrijven, landbouwers en burgers gegeven. Het landschapsfonds bevat een beheersstructuur waarin de afgevaardigden van alle stakeholders zetelen en beslissen over de aanwending van het geld en het functioneren van het fonds. Contracten afsluiten met landbouwers Het engagement van de landbouwers werd in contractvorm omgezet. Naast de beheerovereenkomsten werden 14 privaatrechterlijke contracten voor onderhoud en aanplant van knotbomenrijen, houtkanten en hoogstambomenrijen afgesloten voor een duur van 10 jaar. 3 landbouwers wensten te planten zonder contractbinding en zonder vergoeding. Plantactie en uitvoeren landschapsbouw Via een boomplantactie werd het resultaat van samenwerking en bomen aanplanten bekend gemaakt bij het grote publiek. Bedrijven, bewoners, landbouwers en overheid plantten samen de eerste bufferbomen aan. 7000m bomenrijen, houtkanten en heggen werden in de winter verder aangeplant door de landbouwers. Evaluatie Participatieve en interactieve aanpak Het unieke aan het ECO²-project is de klemtoon op samenwerking tussen en medeverantwoordelijkheid van landbouwers, bewoners en bedrijven in de koppelingsgebieden van de Gentse Kanaalzone. Elke doelgroep is afzonderlijk benaderd, omdat dit de beste garantie bood op succes.

20 20 Landbouwers geven de landschapsontwikkelingsplannen vorm Er werd bewust voor geopteerd om eerst een traject af te leggen met de landbouwers. Zij hebben vrijwillig, in overleg met de Vlaamse Landmaatschappij, de landschapsontwikkelingsplannen getekend. Dat product werd voorgesteld aan de bevolking en de bedrijven. Resultaat : zeventien landbouwers hebben ingetekend op het ECO²-project, samen goed voor 7 km bomenrijen, heggen en houtkanten. Het gaat hierbij voornamelijk om landbouwers in bijberoep. Toch werkten er ook een aantal van de weinige landbouwers in hoofdberoep mee. Het resultaat is iets minder dan gehoopt. Enkele grotere landbouwers zijn niet mee op de kar gesprongen waardoor er grote vlekken open blijven. De samenwerking met de meewerkende landbouwers was wel constructief. De gefaseerde aanpak was zeker voor de landbouwers een pluspunt. Bewoners zijn moeilijker te engageren Oorspronkelijk bestond het idee een fondsenwervingsbeurs op te zetten. De Vlaamse Landmaatschappij zou het kader bieden waarbinnen lokale actoren acties of activiteiten organiseren. Al snel bleek dat fondsenwerving bij de bevolking weinig realistisch was en bijgevolg werd het concept aangepast naar een landschapsdag. Uit overleg met sleutelfiguren uit het verenigingsleven, om te polsen naar interesse bleek zelfs de inhoudelijke medewerking aan een landschapsdag voor een aantal actiegroepen en verenigingen niet evident. Bedrijven steunen het project Ondanks de crisis overtrof het financieel resultaat de verwachtingen : twintig bedrijven steunen ECO² samen voor De geplande bomenrijen kunnen daarmee in elk geval al worden aangelegd en onderhouden. Draagvlak bij regionale en lokale overheden spelen een cruciale rol Het stadsbestuur van Gent en het gemeentebestuur van Evergem hebben het project van bij de start gesteund. De lokale besturen hebben het project mee uitgedragen, wat zeker mee aan de basis ligt van het goede resultaat bij de bedrijven. Een eveneens belangrijke rol, speelde de minister van leefmilieu - zelf inwoner van Evergem - die veel bedrijven over de streep trok door het schrijven van een brief gericht naar de bedrijven waarin ze aangaf het project te ondersteunen. Overheid als facilitator? Het ECO²-project gaat uit van een louter begeleidende rol voor de overheid. Door de voorgeschiedenis van het project was dit geen evident uitgangspunt. Een deel van de bevolking heeft moeite met dit uitgangspunt omdat de buffering door de overheid in de groene gebieden nog steeds niet is gerealiseerd. Door de moeizame mobilisatie van bewoners heeft de Vlaamse Landmaatschappij het project dan ook méér in handen genomen dan oorspronkelijk de bedoeling was. Het landschapsfonds : een fonds als multifunctionele tool Een fonds als financieringstool In dit project werd op zoek gegaan naar een innovatief financieringsmechanisme dat moest beantwoorden aan verschillende eisen : gelden van verschillende bronnen verzamelen, beheer door lokale actoren, uitgaven over lange termijn (20-30 jaar), fiscale aftrekbaarheid, Een fonds kan financiële middelen verzamelen van verschillende partijen die in de loop van de tijd uitgegeven kunnen worden. Aanvankelijk was het de bedoeling zowel overheidsgeld als privaat geld in het fonds te verzamelen. Omdat het onzeker was of dit als ongeoorloofde staatssteun beoordeeld zou worden en er weinig tijd voor was om dit uit te pluizen, werd besloten om enkel privaatgeld te verzamelen in het fonds. Hierdoor kan bovenop de overheidsvergoeding een surplus van het privaatgeld worden gegeven. Helaas maakt deze constructie van gescheiden vergoedingen (een stuk privaat, een stuk van de VLM of van de gemeente) de administratie (vb. contracten en uitbetalingen) er niet gemakkelijker op. Hiervoor moet een oplossing gezocht worden. Een fonds als samenwerkingstool Een fonds wordt beheerd door een beheerorgaan dat zelf kan bepalen waarvoor het geld wordt ingezet. Wanneer lokale actoren in dat beheerorgaan zetelen, moeten zij samenwerken om de middelen van het fonds zo goed mogelijk in te zetten. Zij moeten samen beslissen welke beheermaatregelen het meest noodzakelijk zijn voor de streek.

21 Een fonds als katalysator voor medezeggenschap en medeverantwoordelijkheid Het fonds kan een forum zijn voor creatieve ideeën van de lokale gemeenschap. Een landschapsfonds geeft ruimte voor betrokkenheid van de streek voor het behoud en het verbeteren van de omgeving en het landschap. Indien verschillende partijen meefinancieren (bijvoorbeeld, lokale overheid, regionale overheid, private ondernemers of particulieren en de financiën mee beheren,dragen zij mee de verantwoordelijkheid voor de leefbaarheid van een gebied. Indien het beheer in handen van lokale actoren is die begaan zijn met hun gebied, is dit een belangrijke stap vooruit voor een duurzaam beheer. Werking van het fonds Koning Boudewijnstichting Het fonds werd opgericht in de schoot van de Koning Boudewijnstichting (KBS). Deze stichting van openbaar nut heeft reeds veel ervaring met fondsen, is algemeen bekend en geniet het vertrouwen bij het publiek. De KBS heeft rechtspersoonlijkheid en mag fiscale attesten aan de schenkers uitreiken (fiscale aftrekbaarheid is een belangrijke voorwaarde om bedrijven mee te laten financieren). Niet alle instellingen kunnen fiscaal aftrekbare giften ontvangen. Deze instellingen moeten rechtspersoonlijkheid bezitten, geen winst nastreven en bovendien moeten ze worden erkend door het Ministerie van Financiën. Een eigen vzw of stichting oprichten met rechtspersoonlijkheid was in dit project - gezien de korte uitvoeringstermijn - geen optie. Een fonds met een structuur De KBS legt een aantal algemene richtlijnen op voor alle bij de Stichting opgerichte fondsen. Deze regelt de uitvoering van alle individuele overeenkomsten. Elk fonds kan bijzondere bepalingen voor zijn beheer of structuur opstellen. Het landschapsfonds Gentse Kanaalzone heeft als doel het financieren van landschappelijke buffering door landbouwers via de aanplant van kleine landschapselementen in de koppelingsgebieden van de Gentse Kanaalzone. Het fonds heeft een duur van 20 jaar. Na deze periode kan het fonds mogelijks worden verlengd. Het landschapsfonds maakt deel uit van de KBS, die juridisch verantwoordelijk is voor de daden en de financiële verbintenissen die het aangaat. Bestuurscomité Elk fonds wordt beheerd door een onafhankelijk bestuurscomité. Het bestuurscomité is verantwoordelijk voor het beheer van het fonds. Het organiseert de activiteiten en ziet toe op het goede verloop ervan. Het controleert alle aspecten van de administratie van het fonds. Het bestuurscomité beslist over de aanwending van de financiële middelen van het fonds en stelt de jaarbegroting op. Het bestuurscomité bespreekt de strategische ontwikkelingen, de uitdagingen en de middelen die het doeltreffend acht om de doelstellingen van het fonds te verwezenlijken. Het bestuurscomité komt minstens één keer per jaar samen om beslissingen te nemen. Het is gebruikelijk dat de beslissingen bij consensus worden genomen. In het bestuurscomité zetelen : - De stichters of hun vertegenwoordigers : één van de landbouwers, één van de bedrijven en één van de burgers - Een secretaris (van de KBS) - Een externe voorzitter - Een persoon van de Vlaamse Landmaatschappij zonder stemrecht, Adviesgroep Haar taak bestaat erin de (samen)werking en de doelstellingen van het fonds te evalueren alsook de manier waarop deze bereikt worden. Ook de samenwerking tussen de partners van het fonds en de publieksacties worden besproken. De adviesgroep komt minstens één keer per jaar samen om aanbevelingen en adviezen te formuleren voor het bestuurscomité. In de adviesgroep zetelen : - Per doelgroep maximum 3 vertegenwoordigers - Een onafhankelijke voorzitter. - Een secretaris van de Vlaamse Landmaatschappij zonder stemrecht. Inkomsten en uitgaven van het fonds De inkomsten bestaan uit de giften van de bedrijven van de Gentse kanaalzone ( ). Deze werden éénmalig opgehaald. Het bestuurscomité of de adviesgroep kan beslissen of er nog een fondsenwervingsactie moet opgezet worden. Het bestuurscomité beslist over de uitgaven van het fonds. Deze zullen dienen om de landschapsbouw te bekostigen. 21

22 22 ECO 2 -contract Landbouwers Vergoeding aanplant en/of beheer (knot)bomen Euro Landschapsfonds Gentse kanaalzone Surplus ECO 2 Euro Beheersovereenkomst aanplant en beheer houtkant + heg Euro Onafhankelijke voorzitter Bestuurscomité Adviesgroep Landbouwers Burgers Bedrijven Structuurschema van het landschapsfonds

23 Conclusies en aanbevelingen voor het beleid Het agrarisch natuur- en landschapsbeheer kende de voorbije jaren een belangrijke ontwikkeling onder impuls van een stimulerend beleid via beheerovereenkomsten en projecten als ECO². Binnen ECO² sloegen overheid en landbouworganisaties de handen in elkaar om het natuurbeheer door landbouwers op een hoger niveau te tillen. Met succes werden systeembenaderingen uitgetest die aanleiding gaven tot verhoogde resultaatsgerichtheid, efficiëntie, duurzaamheid en samenwerking. Deze kunnen nu als basis dienen voor een toekomstgericht beleid voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer in Vlaanderen. Het project toont daarmee aan dat via een innovatieve en samenwerkingsgerichte aanpak, waarin publieke en private partners elkaar vinden in een constructieve dialoog, het creëren van ecologische en economische meerwaarde hand in hand kan gaan. Op basis van de inzichten opgedaan tijdens het project worden aanbevelingen geformuleerd naar het beleid om deze ontwikkeling verder kansen te geven en te stimuleren Participatie van landbouwers aan agrarisch natuur- en landschapsbeheer verhogen Agrarisch natuurbeheer staat of valt bij het draagvlak van landbouwers om hieraan deel te nemen, naast reeds bestaande minimumverplichtingen. Via het project werden landbouwers gestimuleerd en ondersteund om agrarisch natuur- en landschapsbeheer in te passen in hun bedrijfsvoering. Kansen /sterkten Aanbevelingen - Draagvlak agrarisch natuurbeheer neemt toe. Stimulerende aanpak en samenwerking overheid - landbouworganisatie werkt. Steeds meer landbouwers nemen initiatieven om natuur- en landschapsbeheer in te passen in hun bedrijfsvoering dankzij de stimulerende aanpak via beheerovereenkomsten en projecten als ECO². Dankzij de samenwerking tussen overheid en landbouworganisatie ontstaan win-wins en kunnen meer landbouwers bereikt worden. Beleidsknelpunten worden sneller geïdentificeerd omwille van een goede doorstroming van praktijk en beleid. - Praktische knelpunten vinden collectief een oplossing binnen een ABG. Voor individuele landbouwers is het vaak niet vanzelfsprekend om aan de voorwaarden van beheerovereenkomsten te voldoen en ze hebben ook niet allemaal de tijd én de machines om dit beheer op zich te nemen. Dankzij de collectieve aanpak in agrobeheergroepen (ABG s) kunnen meer landbouwers overtuigd worden om agrarisch natuur- en landschapsbeheer op te nemen in hun agrarische bedrijfsvoering. Zo kunnen in groep afspraken gemaakt worden met betrekking tot de uitvoering van het beheer, wat zowel de efficiëntie als de effectiviteit ten goede komt. - Oprichting van een agrobeheercentrum dat de samenwerking tussen overheid en landbouworganisaties bestendigt m.b.t. agrarisch natuur- en landschapsbeheer en zorgt voor de verdere uitbouw van het draagvlak en de ondersteuning van (groepen van) landbouwers op vlak van agrarisch natuur- en landschapsbeheer(zie verder).

24 24 Knelpunten Aanbevelingen - Rechtszekerheid - lange termijn. Een belangrijke drempel voor landbouwers om deel te nemen aan agrarisch natuur- en landschapsbeheer totnogtoe, is de vrees om achteraf beperkingen of verplichtingen opgelegd te krijgen (zonder vergoeding), omwille van de extra natuurwaarde die gecreëerd wordt en wijzigend beleid. Tevens wordt gevreesd dat de afbakening van beheergebieden een weerslag heeft op het afleveren van vergunningen en de exploitatiemogelijkheden beperkt. - Om landbouwers te overtuigen om extra natuurwaarde te creëren is het van belang dat zij de garantie krijgen dat nieuwe natuur ook vrije natuur is, m.a.w. dat de inspanningen die de landbouwers nu nemen hun mogelijkheden in de toekomst niet beknotten als gevolg van deze inspanningen (opleggen van verplichtingen, bestemmingswijziging, niet afleveren van vergunningen). Deze garanties dienen wettelijk verankerd te worden, steunend op een evaluatie van de bijdrage van de gerealiseerde natuur aan de natuurkwaliteit op lokaal en streekniveau en compensatiemechanismen voor geleverde inspanningen en ontvangen vergoeding.. - Nood aan duurzame overeenkomsten voor beheer natuurterreinen. Veel landbouwers werken samen met terreinbeherende natuurorganisaties, via eenmalige kostenloze gebruiksovereenkomsten. Op korte termijn biedt dit voor beide partijen een oplossing. Op lange termijn is dit, omwille van een verschralingsbeheer en nood aan aangepaste bedrijfsvoering, vaak onhoudbaar. Door een gebrek aan een lange termijn overeenkomst met gefundeerde onderbouwing van beheervergoeding is het moeilijk om een duurzame samenwerking op te bouwen tussen landbouwer en terreinbeheerder en als landbouwer investeringen te doen m.b.t. specialisatie van het bedrijf richting natuurbeheer. - Rechtszekerheid - controles. De afstemming tussen natuur- en landbouwbeleid is niet altijd ideaal. Een voorbeeld hiervan is de code goede landbouwpraktijk waarbij bepaalde kruiden vermeden dienen te worden omwille van de competitie met landbouwgewassen en beheerovereenkomsten waar deze omwille van hun natuurwaarde worden gestimuleerd. Op die manier wordt rechtsonzekerheid gecreëerd voor de landbouwer, met mogelijke financiële implicaties tengevolge van controles. - Wettelijke beperkingen. Tengevolge van het besluit van de Vlaamse regering van 6 juli 2008 is het niet mogelijk om beheerovereenkomsten te sluiten in uitbreidingsperimeters van natuur- en bosreservaten. Nochtans tonen buitenlandse ervaringen juist aan dat het inzetten van agromilieumaatregelen in nabijheid van natuurreservaten (vb. in kader van weidevogelbeheer) een belangrijke meerwaarde bieden m.b.t. het bereiken van doelstellingen binnen de reservaten. Dit verbod ontneemt belangrijke kansen tot samenwerking tussen landbouwers en natuurverenigingen en ondergraaft het draagvlak voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer bij landbouwers die in het verleden hier wel beheerovereenkomsten konden sluiten. - Mogelijkheden onderzoeken en testen voor langdurige overeenkomsten voor die gronden die in eigendom zijn van het Agentschap Natuur en Bos en van natuurverenigingen, met een onderbouwde beheervergoeding, waar mogelijk en passend in de beheerdoelstellingen van het gebied. - Afstemming tussen de code van goede landbouwpraktijk en voorschriften van beheerovereenkomsten in het kader van concepten zoals goede landbouw- en milieuconditie. - Beheerovereenkomsten toelaten in uitbreidingsperimeters van natuur- en bosreservaten voor zover ze passen in het realiseren van de beoogde natuurdoelstellingen in deze reservaten.

25 - Nood aan optimalisatie van het huidig instrumentarium m.b.t. subsidiëring agrarisch natuur- en landschapsbeheer. De beheerovereenkomsten laten op dit moment in een aantal gevallen te weinig flexibiliteit toe voor aanpassing aan de noden en potenties van een gebied (op vlak van beheer (1) en vergoedingen (2) ). Gemeentelijke en provinciale subsidiereglementen trachten bovendien een aantal aanvullende vergoedingen in te vullen t.o.v. de (Vlaamse) beheerovereenkomsten (3), maar ze zijn niet altijd op elkaar afgestemd. Gemeentelijke en provinciale subsidiereglementen zijn vaak niet bij Europa aangemeld. Het is echter niet haalbaar voor alle overheden individueel deze procedureslag te doorlopen van toetsing met Europese staatssteunregelgeving. - Het uitwerken (en regelmatig actualiseren) van een catalogus van groene en blauwe diensten naar Nederlands voorbeeld om beheerovereenkomsten aan te passen aan de potenties en noden van het gebied en om instrumenten van diverse bestuursniveaus op elkaar af te stemmen, beter te onderbouwen en te conformeren met de Europese verplichtingen Landschapsbeheer door landbouwers in kader van aanbestedingen overheid onvoldoende gewaardeerd. De maatschappelijke meerwaarde om landbouwers in te schakelen in de uitvoering van landschapbeheer (en hierdoor draagvlak te creëren bij doelgroep) bij overheidsopdrachten wordt momenteel niet gevaloriseerd in de gunning van deze opdrachten. - Onderzoeken van de mogelijkheden om in het kader van wetgeving op overheidsopdrachten in bepaalde omstandigheden opdrachten preferentieel te gunnen aan landbouwers. (1) vb. aanpassingen van voorschriften beheerovereenkomsten perceelsrandenbeheer in functie van combinatie van doelstellingen gebied is niet mogelijk (akkervogels, bijen, erosie, functionele agro-biodiversiteit), aanpassing van maaidata, omwille van de vigerende regelgeving. Samenstelling van beheerpakketten op basis van beheeractiviteiten op maat van terrein is op dit moment niet mogelijk. (2) vb. in regio s met intensieve teelten kennen beheerovereenkomsten weinig succes, aangezien zij hiervoor niet marktconform zijn. Toch kan de maatschappelijke vraag hiervoor soms groot zijn. Een gebiedsgerichte berekening van de beheervergoeding (op basis van inkomensderving en extra kosten) kan hiervoor een oplossing bieden. (3) vb. gemeentelijke subsidies voor knotten bomen (deze verschillen vaak van gemeente tot gemeente)

26 26 2. Samenwerking stimuleren en resultaat verhogen op vlak van agrarisch natuur- en landschapsbeheer Kansen / sterkten - Aanpak agrobeheergroepen slaat aan bij landbouwers. Het project ECO² toont aan dat landbouwers bereid zijn om samen te werken rond natuur- en landschapsbeheer, wanneer zij hiervoor voldoende ondersteuning krijgen en zelf het initiatief in eigen hand kunnen nemen. Binnen het project werden 6 ABG s (10 a 15 landbouwers) opgericht verspreid over Vlaanderen met daarnaast een 15-tal oprichtingstrajecten lopende. - Participatie en draagvlak landbouwers neemt toe binnen ABG. Voor individuele landbouwers is het vaak niet vanzelfsprekend om aan de voorwaarden van beheerovereenkomsten te voldoen en ze hebben ook niet allemaal de tijd én de machines om dit beheer op zich te nemen. Dankzij de collectieve aanpak in agrobeheergroepen (ABG s) kunnen meer landbouwers overtuigd worden om agrarisch natuur- en landschapsbeheer op te nemen in hun agrarische bedrijfsvoering. Zo kunnen in groep afspraken gemaakt worden met betrekking tot de uitvoering van het beheer, wat zowel de efficiëntie als de effectiviteit ten goede komt. Door zelf het initiatief in eigen hand te nemen, neemt ook het draagvlak voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer toe en bijgevolg ook de duurzaamheid ervan. - Hogere resultaatgerichtheid. Door collectief beheerovereenkomsten te sluiten via een ABG kunnen deze meer gebiedsgericht en gecoördineerd ingezet worden. Binnen de groep worden de werkzaamheden opgevolgd en worden nieuwe initiatieven voorbereid. Dankzij de begeleiding en vorming van de agrobeheergroepen vanuit het agrobeheercentrum, verbetert de kennis en doeltreffendheid van het uitgevoerde beheer. - Samenwerking bevorderen met anderen. De agrobeheergroepen vormen een aanspreekpunt voor samenwerking met andere partners, zoals overheden, natuur- en landschapsverenigingen, wildbeheereenheden, bosgroepen,... Zo werden in kader van ECO² op terrein diverse samenwerkingsinitiatieven opgezet met regionale landschappen, gemeenten, natuurverenigingen, Aanbevelingen - Oprichting van een agrobeheercentrum (ABC) als koepelorganisatie van ABG s op Vlaams niveau en praktijkgericht kenniscentrum, dat instaat voor :. Draagvlak creëren, toeleiden en begeleiden van landbouwers in agrarisch natuur- en landschapsbeheer.. Begeleiding van de agrobeheergroepen op zowel inhoudelijk als organisatorisch vlak (met inbegrip van begeleiding van uitvoering van de werkzaamheden). Advisering inzake agrarisch natuur- en landschapsbeleid.. Samenwerking en overleg bevorderen met andere actoren op vlak van agrarisch natuur- en landschapsbeheer. - Agrobeheergroepen als preferentiële partner betrekken bij planning van uitvoering van beheerdoelstellingen in agrarisch gebied. Knelpunten - Op dit moment ontbreekt een structureel kader (en bijhorende financiering) voor de ondersteuning van ABG s. - Op dit moment kunnen landbouwers enkel op individuele basis beheerovereenkomsten sluiten, terwijl het collectief en projectmatig sluiten van beheerovereenkomsten meer kansen biedt op resultaat. Bovendien creëert dit extra transactie- en fiscale kosten bij het uitvoeren van werkzaamheden door landbouwers in kader van de ABG. Aanbevelingen - Middelen vrijmaken voor een structurele begeleiding van ABG s via een ABC. - Voorzien van mogelijkheid tot sluiten van collectieve beheerovereenkomsten door ABG s.

27 3. Kennisopbouw agrarisch natuur- en landschapsbeheer stimuleren 27 Kansen / sterkten - Projectwerking laat toe flexibele samenwerkingsverbanden op te zetten om in functie van de problematiek en draagvlak bottomup innovatieve oplossingen uit te werken. Binnen ECO² en andere projecten werd kennis opgebouwd en uitgewisseld m.b.t. agrarisch natuurbeheer. De ervaringen leren dat er veel kansen bestaan om win-wins te creëren tussen landbouw en natuur. - In Vlaanderen kan kennis opgedaan worden op basis van buitenlandse ervaringen. Binnen ECO² is dan ook geregeld kennis uitgewisseld met de Nederlandse partners en werden diverse kennisuitwisselingsactiviteiten georganiseerd tussen Vlaamse boeren / ABG s en Nederlandse agrarische natuurverenigingen. Aanbevelingen - Mogelijkheden voorzien voor projectwerking m.b.t. kennisopbouw agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Knelpunten - Het onderzoek en de kennis m.b.t. agrarisch natuur- en landschapsbeheer in Vlaanderen staat nog in zijn kinderschoenen. Er is nood aan meer kennisontwikkeling (ecologisch, economisch, beheertechnisch, landbouwkundig ) en innovatieve oplossingen om de kansen tot win-wins op vlak van natuur en landbouw ten volle te benutten. - De bestaande kennis is versnipperd aanwezig over verschillende instanties en de landbouw- en natuuronderzoeksinstellingen hebben dit nog niet of onvoldoende in hun werking structureel ingebed. - Geen structurele doorstroming tussen onderzoek en praktijk (kennisnoden, resultaten). - Onafhankelijk wetenschappelijk en praktijkonderzoek m.b.t. agrarisch natuur- en landschapsbeheer inbedden in bestaande organisaties (ILVO, INBO, proefcentra, universiteiten, ). - Organiseren van een Vlaams kennis- en overlegplatform agrarisch natuur- en landschapsbeheer om de uitwisseling van kennis tussen verschillende organisaties rond dit thema te bevorderen en acties hieromtrent te ondernemen. - Erkenning van een ABC (zie boven) op Vlaams niveau, om de doorstroming van kennis bevorderen tussen onderzoek en praktijk, onderzoeksvragen te identificeren en innovaties stimuleren in de praktijk. 4. Samenwerking bevorderen tussen verschillende actoren op vlak van natuur- en landschapsbeheer. Kansen / sterkten - Samenwerking tussen landbouw en natuur is niet altijd even evident. Dankzij het project ECO² en het creëren van positieve voorbeelden wordt vertrouwen gecreëerd van waaruit samenwerking op terrein kan groeien. - De agrobeheergroepen vormen een aanspreekpunt voor samenwerking met anderen, zoals overheden, natuur- en landschapsverenigingen, wildbeheereenheden, bosgroepen,... Zo werden in kader van ECO² op terrein diverse samenwerkingsinitiatieven opgezet met regionale landschappen, gemeenten, natuurverenigingen, Aanbevelingen - Ondersteuning en erkenning van een ABC (zie boven) als koepelorganisatie van ABG s, dat helpt de samenwerking tussen verschillende actoren te bevorderen. - Voorzien in een overleg- en kennisplatform agrarisch natuur- en landschapsbeheer op Vlaams niveau.

28 28 5. Oprichten landschapsfondsen stimuleren Kansen / sterkten Aanbevelingen - ECO² heeft aangetoond dat zelfs in economisch moeilijke tijden het mogelijk is, mits goede aanpak, private financiering voor landschaps- en natuurbeheer los te weken. - Een landschapsfonds waarin verschillende partijen participeren, helpt de samenwerking tussen deze verschillende partijen te ondersteunen. Bovendien genereert het betrokkenheid en medeverantwoordelijkheid voor de inrichting en het beheer van een gebied. Opdat een fonds optimaal zou kunnen werken, is een samenstelling van financiën uit verschillende bronnen (overheidsgeld (lokaal-regionaal) - privaat geld) aangewezen. Knelpunten - Door de verschillende gescheiden bronnen van financiering (privaat fonds - lokale en regionale overheid) zijn evenveel overeenkomsten met de landbouwers noodzakelijk. Dit brengt heel wat administratie met zich mee. Aanbevelingen - Streven naar één fonds met gemengde financiering en één beheersovereenkomst tussen fonds en uitvoerder van beheerswerken. Een dergelijke fondsstructuur of meerdere alternatieve structuren kunnen uitgewerkt worden en ter goedkeuring worden voorgelegd aan de Europese Commissie. Op die manier moet niet telkens opnieuw de staatssteuntoets uitgevoerd worden wanneer een fonds met gemengde financiën zou worden opgericht.

29 29 Toekomstperspectieven : ECO²bis Binnen het project werden een aantal succesvolle oplossingsrichtingen ontwikkeld. Het is nu van belang die verder vorm te geven, te verspreiden alsook structureel te omkaderen. Dit wordt in het vervolgproject ECO²bis geconcretiseerd in de volgende doelstellingen : Doelstelling 1 : Uitbouw agrobeheercentrum (ABC) als pilootcentrum voor agrarisch landschaps- en natuurbeheer OP HET TERREIN. Deze heeft als taken : - Opstarten en begeleiden van ABG s.tijdens de projectduur richten nieuwe ABG-trajecten zich op met volgende prioriteiten : duurzaam beheer van inrichtingsprojecten, omvorming van landbouw- naar natuurgebieden, collectief en gebiedsgericht afsluiten van beheerovereenkomsten, blauwe diensten. - Prospectie en toeleiding van opdrachten van agrarisch landschapsbeheer naar landbouwers - Optimaliseren van het operationeel juridisch statuut van participerende landbouwers - Beleidsadvisering en bijdrage aan de kennisopbouw vanuit de ervaring ten velde. Doelstelling 2 : Inhoudelijke en BELEIDSMATIGE ondersteuning van ABG s en het agrobeheercentrum. Hieronder horen de volgende taken : - Sensibiliseren, begeleiden en bevorderen samenwerking verschillende actoren rond agrarisch landschap- en natuurbeheer ten behoeve van draagvlak ABG-werking. - Uitwerken en uittesten van systeembenaderingen voor de inzet van ABG s bij uitvoering van beleid inzake agrarisch landschaps- en natuurbeheer. - Beleidsaanbevelingen door middel van voorstellen voor juridisch kader voor agrobeheergroepen en agro-beheerscentra - Inhoudelijke ondersteuning pilootcentrum ABC door evaluatie, kennisverzameling, -opbouw en -diffusie. Doelstelling 3 : Verdere ontwikkeling van de gebiedsgerichte, participatieve en marktgerichte aanpak voor landschapsontwikkeling, met als taken : - Nazorg en evaluatie van het pas opgerichte gebiedsgerichte landschapfonds Gentse Kanaalzone en de nieuwe samenwerkingsverbanden ; - Kennisdiffusie van gebiedsgerichte, participatieve landschapfondsen- Kennisvalorisatie bij nieuwe trajecten tot oprichten van een gebiedsgericht, participatief landschapsfonds.

30 Bijlage 1 : Beleidsnota s Vlaamse Ministers en invulling via agrobeheergroepen 30 Uit een analyse van een aantal recente beleidsnota s blijkt duidelijk het instrument agrobeheergroep een potentiële invulling geeft aan diverse beleidsvisies. Beleid Natuur en Leefmilieu In de Beleidsnota leefmilieu en natuur van Minister Schauvlieghe worden ABG s expliciet opgenomen in de beleidsdoelstellingen omtrent het beleid open ruimte, het mestbeleid en het biodiversiteitbeleid. Impliciet komt het concept ook voor bij het integraal waterbeleid, beleid bodem en natuurlijke rijkdommen, biodiversiteitbeleid en beleidsonderbouwing. - Beleid open ruimte [OD 98] : Door het inschakelen van agrobeheergroepen die op hun beurt samenwerkingsverbanden kunnen vormen met natuurverenigingen, andere open-ruimte actoren of lokale besturen, wil ik de gebiedsgerichte aanpak versterken. / / Het agrarisch natuurbeheer in Vlaanderen is in volle ontwikkeling. We bekijken in samenspraak met de minister bevoegd voor Landbouw hoe we dat kunnen stimuleren. - Mestbeleid [OD 88] : bestaande, adviserende en sensibiliserende instrumenten (knipperlichten, audits, agrobeheergroepen, bedrijfsplanners, ) worden verder uitgebouwd en nieuwe instrumenten worden onderzocht. / / De Mestbank zal zowel door gebruik van rekenmodellen als ook door staalnames op het terrein het verband tussen bemesting en waterkwaliteit onderzoeken en nagaan hoe de waterkwaliteit kan verbeterd worden en welke maatregelen zich opdringen individueel en collectief in probleemgebieden. - Biodiversiteitsbeleid [OD 55, i.v.m. Natura 2000] : De projecten focussen op een complementaire inzet van gerichte verwerving door overheid en terreinbeherende verenigingen, (natuur)inrichting, beheerovereenkomsten, vergoedingen aan eigenaars en gebruikers, sensibilisering en concrete samenwerking, bv. in (agro)beheergroepen. - Integraal waterbeleid [OD 21 en 23] : Gebiedsgerichte aanpak van waterkwaliteit. De schade door overstromingen wordt maximaal voorkomen en beperkt, o.a. door toepassing van het principe vasthouden - bergen - afvoeren. - Beleid bodem en natuurlijke rijkdommen [OD 47] : We stimuleren gemeenten en landbouwers om over te gaan tot erosiebestrijdingswerken en passende beheersmaatregelen. De individuele landbouwers zullen nog sterker worden gesensibiliseerd om zich vrijwillig ertoe te verbinden passende beheersmaatregelen uit te voeren, via het sluiten van een beheersovereenkomst erosiebestrijding met de VLM. Agrobeheergroepen kunnen een belangrijke rol spelen inzake erosiebestrijding. Het is immers van belang dat maatregelen op het (landbouw)terrein hiervoor op elkaar afgestemd worden. Via agrobeheergroepen kunnen landbouwers gesensibiliseerd en geïnformeerd worden inzake erosiebestrijding en kan de uitvoering ervan op een effectieve en efficiënte wijze georganiseerd worden. - Beleidsonderbouwing [OD 109] : Het concept ecosysteemdiensten wordt verder onderzocht. De ecosysteemdienstbenadering is een veelbelovend hulpmiddel om gewenste maatschappelijke win-win of trade-off situaties te identificeren voor een multi-functionele open ruimte in Vlaanderen en het levert een waardevol kader om actoren met verschillende interesses bij elkaar te brengen. Er is nood aan een degelijk vergoedingensysteem voor zij die deze diensten helpen leveren. Landbouw en Plattelandsbeleid Eveneens binnen de beleidsnota rond Landbouw en plattelandsbeleid van Minister Peeters en zijn verschillende aanknopingspunten te vinden waaraan het instrument agrobeheergroepen invulling geeft, waaronder multifunctionele landbouw ondersteunen, samenwerkingsverbanden stimuleren. - Multifunctionele bedrijven kansen geven [1.5 en 3.1.1] : Landbouw doet immers meer dan enkel het verbouwen van land, maar levert ook diensten zoals het onderhoud van het landschap. De landbouwer verruimt steeds meer zijn werkveld tot buiten de traditionele landbouwonderneming met activiteiten als thuisverwerking en -verkoop van hoeveproducten, hoevetoerisme, zorgfuncties, landschaps- en natuurbeheer, enz. In proces van verbreding wordt er meestal een goede overgang gemaakt van een kleinschalige naar een professionele aanpak. Om economisch haalbaar te zijn is een zekere schaalgrootte noodzakelijk. Hiervoor moet er een beroep kunnen worden gedaan op professionele omkadering en advies. Ik wil hierin de sector de nodige kansen geven en ondersteuning bieden

31 - Samenwerking in de landbouw [3.1.3] : Het blijft een belangrijk aandachtpunt om samenwerkingsverbanden in land- en tuinbouw te ondersteunen. - Landbouw en water [3.3.1] : Duurzaam waterbeheer is een van de terreinen waar landbouw nog heel wat mogelijkheden heeft, zowel wat betreft kwantiteit als kwaliteit van het waterverbruik. We werken verder aan het concept blauwe diensten en aan de uitwerking van deze diensten die door landbouwers worden geleverd tegen een gepaste vergoeding. De verdere uitwerking en uitvoering van de waterbeheerplannen en bijhorende actie- en maatregelenprogramma s zullen gebeuren met respect voor de landbouw. Veel aandacht zal daarbij gaan naar het ontwikkelen van win-winsituaties voor landbouw en waterbeheer en naar het inzetten van de best beschikbare instrumenten om nadelige effecten voor de land- en tuinbouw te beperken of te milderen. - Landbouw en natuur [3.3.2] : De door de EU opgelegde instandhoudingdoelstellingen hebben een invloed op de Vlaamse land- en tuinbouw. Het is daarom noodzakelijk om ook bij de landbouw een draagvlak te realiseren voor dit proces en de sector intensief te betrekken bij de realisatie ervan. - Duurzame ontwikkeling en GLB [4.1] : Met de Health Check van 2008 werd besloten om middelen van de eerste pijler van het GLB over te dragen naar de tweede pijler, ten einde binnen landbouw meer te kunnen werken aan de strijd tegen en aanpassing aan klimaatverandering, het waterbeheer, het tegengaan van biodiversiteitverlies, en het stimuleren van hernieuwbare energiebronnen. / / Europa en het GLB kunnen ook na 2013 een grote toegevoegde waarde leveren aan de verdere verduurzaming van landbouwproducten en -processen. Dit omdat vele van de toekomstige uitdagingen - zoals het verlies aan biodiversiteit, dierenwelzijn, de strijd tegen en de aanpassing aan klimaatverandering, en de toenemende druk op natuurlijke hulpbronnen - een gecoördineerde Europese samenwerking vereisen. Bovendien zal de combinatie van een stijgende wereldvoedselvraag met druk op natuurlijke hulpbronnen, Europa in de toekomst ertoe aan te zetten om het concept van groene groei, waarbij verduurzaming en verdere productiviteitsstijging hand in hand gaan, tot bij onze landbouwbedrijven te brengen. Voor milieugerichte investeringen binnen de agrovoedingssector worden eveneens extra middelen ter beschikking gesteld. De financiële middelen voor agromilieumaatregelen die inspelen op waterkwaliteit, klimaatsverandering en biodiversiteit worden eveneens opgetrokken. - Plattelandsbeleid [7.1] : De aandacht voor het landschap en natuur in het plattelandsbeleid is essentieel omdat het een basis vormt voor een goede omgevingskwaliteit, een aantrekkelijke woon- en werkomgeving en een kans op nabije ontspanning. In de komende vijf jaar wordt de gebiedsgerichte en projectmatige aanpak verder uitgebouwd. Onroerend erfgoed Minister Bourgeois ziet kansen in het raakvlak met de beleidsdomeinen leefmilieu en landbouw : - Gebiedsgerichte beheerplanning landschap, bos en natuur Samen met mijn collega bevoegd voor Leefmilieu onderzoek ik de mogelijkheid om te komen tot één gebiedsgerichte beheersplanning voor landschap, bos en natuur. Deze beheersplanning kan de verschillende beheersdoelstellingen omvatten. - Dialoog versterken met landbouwsector Ik besef dat een stevig uitgebouwd doelgroepenbeleid noodzakelijk is om de zorg voor het onroerend erfgoed op het platteland te verbeteren. De oorspronkelijke groep bewoners en gebruikers, voornamelijk landbouwers, pleiten voor een dynamisch plattelandsbeleid dat ten goede komt aan hun landbouwactiviteiten. Omdat ik ervan overtuigd ben dat alle actoren op het platteland elkaar kunnen versterken, wil ik met alle betrokken partners, zoals de natuur- en landbouwsector, in een constructieve dialoog treden. 31

32 ECO² is een samenwerking tussen de Boerenbond, de Vlaamse Land maatschappij, agro bedrijfshulp, het Agentschap voor Natuur en Bos, Lisro vzw en Rurant vzw, met de steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). 8961