CO₂ reductie in de asfaltketen van Dura Vermeer

Transcriptie

1 CO₂ reductie in de asfaltketen van Dura Vermeer Onderzoek naar de mogelijkheden tot een CO₂ reductie in de asfaltketen van Dura Vermeer Daan Kristel Climate and Management De Haagse Hogeschool ! 1 /! 100

2 2! / 100!

3 Titelpagina Afstudeeropdracht: Persoonsgegevens Naam: Daan Kristel Studentnummer: Faculteit: Technologie, Innovatie & Samenleving Opleiding: Climate and Management Adres: Michiel de Ruyterweg JZ, Delft Telefoon: Opdrachtgever Bedrijfsnaam: Dura Vermeer groep N.V. Adres: Taurusavenue AC, Hoofddorp Telefoon: (010) Bedrijfsbegeleider: Madeleine Schenk Schoolbegeleiding Naam school: De Haagse Hogeschool Adres: Johanna Westerdijkplein EH, Den Haag Telefoon: (070) Afstudeerbegeleider: Afstudeerbegeleider: Fred Zoller Bas Hilckman Inleverdatum: ! / 100!

4 Voorwoord Voor u ligt de scriptie: CO₂ reductie in de asfaltketen van Dura Vermeer. Dit onderzoek is gehouden om de mogelijkheden tot een verduurzaming in de asfaltketen van Dura Vermeer duidelijk te maken. Deze scriptie is geschreven in het kader van mijn afstuderen voor de opleiding Climate&Management. De scriptie is het resultaat van een onderzoek dat ik gedurende de periode Augustus tot en met Januari heb gedaan. Deze scriptie is geschreven in opdracht van mijn stagebedrijf, Dura Vermeer. Dura Vermeer is een van de grootste bouwbedrijven van Nederland en al 160 jaar werkzaam in de sector. Dura Vermeer focust zich op alle sectoren van de bouw en infrastructuur. Voor een verdere beschrijving van Dura Vermeer zie hoofdstuk 1. Gedurende het onderzoek ben ik geholpen door mijn directe stagebegeleiders, Madeleine Schenk en Theo Baggerman. In samenwerking met mijn stagebegeleiders heb ik de onderzoeksvraag van dit onderzoek geformuleerd en door middel van hun hulp heb ik het onderzoek succesvol kunnen uitvoeren. Bij deze wil ik graag mijn stagebegeleiders bedanken voor de hulp die zij mij hebben geboden tijdens mijn onderzoek. Daarnaast wil ik mijn docenten vanuit de opleiding Climate&Management Fred Zoller en Bas Hilckman bedanken voor de hulp en feedback die zij mij hebben gegeven gedurende mijn onderzoek. Daarnaast zou ik graag alle collega s bij Dura Vermeer willen bedanken voor hun hulp en de fijne samenwerking die ik heb ervaren gedurende mijn onderzoek. Ik ben zeer blij geweest met alle support en aanmoedigingen die ik vanuit Dura Vermeer heb ontvangen en dit heeft mij geholpen om mijn onderzoek door te zetten, hiervoor mijn oprechte dank. Als laatste wil ik Age Vermeer bedanken voor het openen van mogelijkheden binnen het onderzoeksveld. Door de afspraken die Age Vermeer heeft gemaakt en waar ik bij heb mogen zijn is het onderzoek op een succesvolle manier verlopen. Bij deze wens ik u veel leesplezier toe, Daan Kristel Datum: ! / 100!

5 Samenvatting Het wereldwijde vervoer over land wordt mogelijk gemaakt door de infrastructuur die hiervoor is aangelegd. Hiervoor zijn verschillende manieren aanwezig, waarvan asfaltwegen veruit de grootste zijn. Binnen Nederland is er door middel van een ketensamenwerking de mogelijkheid om asfalt te kunnen produceren en gebruiken. Dura Vermeer is werkzaam binnen deze asfaltketen en produceert en verwerkt asfalt in Nederland. Dura Vermeer als een van de grootste bouwbedrijven in Nederland streeft ernaar om zo duurzaam mogelijk te ondernemen. Dura Vermeer is op zoek naar een methodiek om de huidige CO₂ uitstoot in de asfaltketen te reduceren. Door het reduceren van de CO₂ uitstoot in de asfaltketen wil Dura Vermeer ervoor zorgen dat er in de toekomst nog steeds rendabel asfalt kan worden geproduceerd. Daarnaast heeft Dura Vermeer de wens om door middel van een CO₂ zuinige productie van asfalt een sterkere marktpositie te krijgen. Binnen Dura Vermeer heerst veel kennis en expertise op het gebied van asfaltproductie. Daarnaast heerst er ook een redelijk conservatieve houding tegenover veranderingen waardoor de transitie naar een CO₂ zuinigere asfaltketen niet gemakkelijk wordt gerealiseerd. Daarnaast is een obstakel in de asfaltketen dat er door middel van samenwerking tussen partners wordt gewerkt. Dit zorgt ervoor dat iedere partner zich op haar eigen exploitatiegebied richt en de link tussen de verschillende partners niet optimaal wordt gemaakt. Uit de Carbon Footprint van Dura Vermeer blijkt dat de CO₂ uitstoot van de asfaltproductie de hoogste CO₂ uitstoot is na het wagenpark. De asfaltproductie telt voor 26,6% van de gehele CO₂ uitstoot van Dura Vermeer. Dura Vermeer heeft het idee dat in de toekomst door toedoen van emissierechten het uitstoten van CO₂ duurder wordt. Om deze toekomstige kosten te kunnen vermijden is Dura Vermeer een onderzoek gestart om te zien waar er binnen de asfaltketen een CO₂ reductie kan worden behaald. De Carbon Footprint van de asfaltketen van Dura Vermeer geeft aan dat gedurende het gehele productieproces van asfalt er in drie onderdelen de grootste CO₂ uitstoot wordt geproduceerd. Winning en transport van grondstoffen De productie van asfalt Het transport van asfalt. Het onderzoek heeft op basis van deze drie bronnen van CO₂ uitstoot gekeken naar mogelijke maatregelen die hierin een CO₂ reductie kunnen realiseren. Op het gebied van CO₂ reductie in de asfaltketen is weinig literatuur te vinden en om deze reden is het onderzoek uitgevoerd door middel van communicatie met experts op verschillende onderwerpen. Om ervoor te zorgen dat het effect van de maatregelen die zijn onderzocht snel duidelijk wordt, wordt er door middel van een CO₂ reductie tool in de vorm van een Excel rekenmodel een overzicht gemaakt van de mate van CO₂ reductie die de maatregel geeft en de kosten van deze maatregel. 5! / 100!

6 De maatregelen zijn aan de hand van de trias energetica onderzocht en opgebouwd. De drie stappen van de trias energetica zijn als houvast gebruikt om ervoor te zorgen dat de maatregelen in de goede wijze worden toegepast met het optimale resultaat. Beperk de energiebehoefte Overkappen van grondstoffen Reductie in het aantal verschillende asfaltmengsels Gebruik duurzame energie productie en gebruik van biogas Efficient gebruik fossiele brandstoffen Circulaire transportmethode Lignine toepassen als bindmiddel. 6! / 100!

7 Voorwoord 4 Samenvatting 5 1. Inleiding aanleiding Probleemstelling Doelstelling Onderzoeksvraag Deelvragen Onderzoeksopzet Onderzoeksmethodiek Communicatie momenten Afbakening van onderzoeksvragen Relevantie van het onderzoek Dura Vermeer Asfalt Opbouw van een asfaltweg Productieproces asfalt asfaltketen Dura Vermeer Voorgaand onderzoek CO₂ uitstoot asfaltketen Winning van grondstoffen Productie asfalt Transport asfalt Onderzoeksresultaten Beschrijving CO₂ reductie maatregelen Beperk de energiebehoefte Duurzame energie bronnen Efficient gebruik fossiele brandstoffen CO₂ reductie tool Conclusie en aanbevelingen Conclusie Aanbevelingen 51 Begrippenlijst 52 Bijlage 1. Communicatiemomenten Brainstorm Sessie Dura Vermeer Interview Cor Millenaar Meeting de Boer tenten 58 7! / 100!

8 1.5 Meeting Gemeente Amsterdam Meeting Gemeente Apeldoorn Meeting provincie Overijssel Interview Niels Rood Meeting gemeente Eemnes Gesprek Elbert Roest 68 Bijlage 2 - SDE Bijlage 3. Business case biogas Gemeente Eemnes 71 Bijlage 4. Voorgaand onderzoek carbon foot print asfaltketen 73 Inleiding 76 Bijlage 5. Cabron footprint asfaltketen Dura Vermeer ! / 100!

9 ! 9 /! 100

10 1. Inleiding 1.1 aanleiding De wereldwijde mobiliteit is in de afgelopen eeuw sterk toegenomen en daarnaast ook zeer gemotoriseerd. Om al deze mobiliteit mogelijk te maken zijn er wegen aangelegd die ondertussen al weer zijn verbreed en verlengd. Alleen al in Nederland is er zon km openbare weg beschikbaar. Het onderhoud van deze wegen en de aanleg van nieuwe wegen vraagt om een continue toevoer van materialen. Het overgrote deel van de wegen in Nederland bestaat uit asfaltwegen. Een wel bekend begrip op dit gebied is dat de mobiliteit wereldwijd een van de redenen is van de opwarming van de aarde door de verbranding van fossiele brandstoffen. Bij de verduurzaming van de mobiliteit wordt daarom vaak gekeken naar de uitstoot van de voertuigen en wordt het wegdek grotendeels vergeten. Echter is het asfalt waar op gereden wordt ook een directe bron van CO₂ emissies door de grondstoffen die ervoor worden gebruikt en de uit aardolie gewonnen bitumen die erin is verwerkt. De vraag naar asfalt zal in de komende jaren blijven aanhouden aangezien het huidige wegennet om continu onderhoud vraagt. Om die reden is het van belang dat er gedurende de verduurzaming van de mobiliteit in Nederland ook gekeken wordt naar het wegdek en hoe hier een CO₂ reductie in kan worden behaald. Dura Vermeer streeft als ontwikkelende en innoverend bouwbedrijf om zo duurzaam mogelijk te ondernemen. Dura Vermeer is een van de grootste bouwbedrijven in Nederland en werkzaam in de bouw en infrastructuur. Kijkend naar de werkwijze van Dura Vermeer valt af te leiden dat de asfaltproductie na de leaseauto s de grootste bron van CO₂ uitstoot bedraagt. Figuur 1 - Samenvatting resultaten Duurzaamheid en MVO (Dura Vermeer) Binnen Dura Vermeer heerst de vraag hoe de asfaltketen zo kan worden aangepast dat er nog steeds kan worden voldaan aan de vraag naar asfalt en op het zelfde moment de CO₂ uitstoot van! 10 / 100!

11 de keten kan worden gereduceerd. Om deze vraag te kunnen beantwoorden is er voorafgaand aan de afstudeerstage een onderzoek gedaan naar het functioneren van de asfaltketen van Dura Vermeer om inzicht te krijgen in de keten en duidelijk te maken in welke sectoren de grootste CO₂ uitstoot vrijkomt. Om CO₂ reductie te realiseren binnen de asfaltketen is het van belang dat er vanuit het eerste onderzoek wordt gekeken naar de sectoren binnen de keten die de grootste uitstoot veroorzaken. Aangezien er in de grootste uitstoot posten de meeste reductie te behalen valt zal dit de eerste stap van het onderzoek zijn. 1.2 Probleemstelling Dura Vermeer is op zoek naar een manier waarmee zij een CO₂ reductie binnen haar asfaltketen kan realiseren. Dura Vermeer is zelf verantwoordelijk voor de productie, transport en aanleg van het asfalt maar niet voor de winning van grondstoffen. Binnen haar eigen ondernemingsgebied heeft Dura Vermeer stappen gezet tot CO₂ reductie. Echter is Dura Vermeer op zoek naar manieren waardoor de CO₂ uitstoot verder kan worden gereduceerd om zo de productie van asfalt in de toekomst rendabel te houden. Dura Vermeer verwacht dat in de toekomst maatregelen vanuit het Kyoto protocol en de klimaattop in Parijs een sterkere rol zullen gaan spelen en dat de kosten van het uitstoten van CO₂ zullen stijgen. Om deze reden is Dura Vermeer opzoek naar een nieuwe manier van asfaltproductie. Door te kijken naar het gehele proces binnen de asfaltketen van grondstofwinning tot de aanleg en hergebruik van het asfalt wil Dura Vermeer een verdere reductie in CO₂ uitstoot behalen. De probleemstelling van het onderzoek luidt: Welke maatregelen kan Dura Vermeer nemen binnen haar asfaltketen om een CO₂ reductie van minimaal 10% te behalen binnen een periode van drie jaar? 1.3 Doelstelling De doelstelling van dit onderzoek is tweeledig: Enerzijds wil Dura Vermeer inzichtelijk maken welke maatregelen Dura Vermeer kan nemen om in 2017 een CO₂ reductie van minimaal 10% te behalen in haar asfaltketen ten opzichte van de Carbon Footprint van En anderzijds is het voor Dura Vermeer als commercieel bedrijf van belang dat de maatregelen financieel haalbaar zijn en waar mogelijk een financieel voordeel bieden. 1.4 Onderzoeksvraag Uit de doelstelling die is geformuleerd volgt de volgende onderzoeksvraag. Onderzoeksvraag: Op welke manier kan er in de asfaltketen van Dura Vermeer een CO₂ reductie van 10% worden behaald in 2017 ten opzichte van de Carbon Footprint van Voor Dura Vermeer als commercieel bedrijf is van belang om het antwoord op de onderzoeksvraag ook financieel te onderbouwen om te laten zien wat de investering en terugverdien tijd hiervan is. 11! / 100!

12 Onderzoeksvraag: Op welke manier kan er in de asfaltketen van Dura Vermeer een CO₂ reductie van 10% worden behaald in 2017 ten opzichte van de Carbon Footprint van Om deze onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zijn er verschillende deelvragen geformuleerd zoals hieronder is weergegeven. 1.5 Deelvragen Deelvraag 1: Op welke wijze functioneert de asfaltketen van Dura Vermeer? Deelvraag 1 is beantwoord in het voorgaande onderzoek waarin de asfaltketen van Dura Vermeer is onderzocht en in kaart is gebracht. Deelvraag 1 is niet opgesteld aan de start van het onderzoek maar is de onderzoeksvraag van het voorgaande onderzoek geweest. De bevindingen uit het voorgaande onderzoek zijn van belang om een antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag. Deelvraag 1 zal aan de start van het onderzoek worden beantwoord en voor een volledig verslag van het voorgaande onderzoek kunt u terecht in bijlage 4. Wat is asfalt? Hoe ziet de asfaltketen van Dura Vermeer eruit? Welke sectoren binnen de asfaltketen zijn verantwoordelijk voor de CO₂ uitstoot? Wat is de CO₂ uitstoot die vrijkomt per ton asfalt? Deelresultaat: Inzicht in de asfaltketen van Dura Vermeer en de CO₂ uitstoot per ton asfalt. Deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO₂ uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren? In deze deelvraag wordt ingegaan op de mogelijkheden die er bestaan om de huidige CO₂ uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren. De maatregelen worden per sector binnen de asfaltketen beschreven en onderbouwd. Welke mogelijke maatregelen zijn er voor Dura Vermeer om de CO₂ uitstoot te reduceren? Op welke sectoren zijn de maatregelen van toepassing? Wat is de financiële impact van de maatregelen voor Dura Vermeer? Deelresultaat: Overzicht van de CO₂ reducerende maatregelen die van toepassing zijn voor de asfaltketen van Dura Vermeer. Deelvraag 3: Op welke wijze is een CO₂ reductie-tool samen te stellen die Dura Vermeer inzicht geeft in de mogelijkheden om een CO₂ reductie van 10% te behalen tegenover de huidige CO₂ uitstoot? In deze deelvraag worden de maatregelen die eerder zijn beschreven toegepast binnen de asfaltketen van Dura Vermeer. Dit onderdeel wordt vertaald naar een CO₂ reductie tool waarin de winst van de maatregelen wordt weergegeven. Hoeveel CO₂ moet er worden gereduceerd om een CO₂ reductie van 10% te realiseren? Wat is de kosten besparing van de maatregelen die Dura Vermeer kan toepassen? Deelresultaat: CO₂ reductie tool die voldoet aan de eisen van Dura Vermeer en voor Dura Vermeer inzichtelijk maakt welke mogelijke maatregelen er genomen kunnen worden.! 12 / 100!

13 1.6 Onderzoeksopzet Voorgaand onderzoek. Op welke manier kan er in de asfaltketen van Dura Vermeer een CO₂ reductie van 10% worden behaald in 2017 ten opzichte van de Carbon Footprint van Om een antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag is het van belang geweest om te starten met een verkennend onderzoek waarin de asfaltketen van Dura Vermeer in kaart is gebracht. Dit voorgaande onderzoek vormt de basis waarop het verdere afstudeeronderzoek is gedaan. Door middel van het inzichtelijke maken van de CO₂ uitstoot en de onderdelen die deze uitstoot veroorzaken kunnen er gerichte maatregelen worden onderzocht die een reductie in CO₂ in de asfaltketen realiseren. Met de bevindingen die gedurende dit onderzoek zijn gedaan is er een start gemaakt met het onderzoek naar de mogelijkheden op het gebied van CO₂ reductie. De bevindingen en adviezen die in dit onderzoek worden gegeven zijn direct gebaseerd op de resultaten uit het voorgaande onderzoek. Het voorgaande onderzoek zal kort worden beschreven in dit rapport en voor een volledig verslag van het onderzoek zie bijlage 4. Literatuur Vanuit de opleiding Climate&Management wordt de trias energetica gehanteerd om een duurzame transitie te laten verlopen. Om het onderzoek naar de asfaltketen van Dura Vermeer op de juiste manier te laten verlopen is er gedurende het onderzoek gebruik gemaakt van de stappen die in de trias energetica worden beschreven. Door middel van kijken naar de huidige uitstoot en dit proberen te reduceren en vervolgens waar mogelijk duurzame energiebronnen toe te passen kan een zo gunstig mogelijk scenario worden geschetst. De trias energetica is ontwikkeld in 1979 door de studiegroep StadsOntwerp en milieu aan de TU Delft. De drie stappen van de trias energetica zijn basisregels bij het duurzaam ontwerpen in de bouw. De trias energetica richt zich op het ontwerpen van gebouwen maar is voor het onderzoek naar asfaltketen ook geschikt bevonden. De basisregels van de trias energetica zijn: Figuur 2 - Trias Energetica (Deduurzaamwinkel, 2015! 13 / 100!

14 De trias energetica is gehanteerd om de maatregelen die in het onderzoek zijn beschreven optimaal te laten functioneren. De stappen van de trias energetica zorgen ervoor dat de maatregelen op zo efficiënt mogelijke manier worden toegepast. Door middel van de trias energetica kan er worden voorkomen dat er grote ingrijpende maatregelen worden genomen zonder dat deze het gewenste effect opleveren. In het hoofdstuk resultaten zal er een verdere uitleg gegeven worden over de link tussen de trias energetica en de maatregelen die zijn onderzocht. De visie die Dura Vermeer hanteert op het gebied van duurzaamheid sluit aan op de stappen die in de trias energetica worden beschreven. Dura Vermeer is op zoek naar manieren die de energiebehoefte binnen de asfaltketen reduceren. Dit wordt gedaan om zowel financiële als duurzame doeleinden te behalen. De tweede en derde stap van de trias energetica is niet direct bij Dura Vermeer aanwezig in de visie duurzaamheid. Echter is er wel de wens om de CO₂ uitstoot van Dura Vermeer te reduceren en daarin helpen de stappen twee en drie. 1.7 Onderzoeksmethodiek Aan de start van het onderzoek naar de CO₂ reductie mogelijkheden in de asfaltketen van Dura Vermeer is er gekeken wat de meeste geschikte onderzoeksmethodiek zou zijn. Op basis van het voorgaande onderzoek waarin de Carbon Footprint van de asfaltketen is weergegeven is er een start gemaakt met het onderzoek naar de CO₂ reductie maatregelen. Vanuit de bevindingen van het voorgaande onderzoek zijn er drie onderdelen benoemd waarin de grootste CO₂ wordt uitgestoten. Deze drie onderdelen zijn onderzocht op het gebied CO₂ uitstoot en de mogelijkheden die er zijn om deze CO₂ uitstoot te reduceren. Brainstorm Het onderzoek is gestart met een brainstorm sessie met de directieleden van de sector asfalt. Deze brainstorm sessie heeft als doel om te komen tot inzicht in maatregelen die de CO₂ uitstoot in de asfaltketen kunnen reduceren. In de brainstorm sessie is een moment geweest waarin alle ideeën die binnen de groep heersen zijn besproken en is er een korte presentatie gegeven van de ideeën die er aan de start van het onderzoek zijn. De brainstormsessie met de directieleden van de sector asfalt heeft geleid tot een aantal inzichten in mogelijke maatregelen om de CO₂ uitstoot te reduceren en een eventueel financieel voordeel hierbij. Deze inzichten worden verder verkend in expert-interviews waarbij deskundige op de betreffende onderdelen wordt gevraagd naar hun mening en ideeën met betrekking tot de mogelijkheden om de CO₂ uitstoot te reduceren. De informatie uit deze interviews, gecombineerd met de uitkomsten van de brainstormsessie en de theoretische achtergrond van de trias energetica leidt tot de beantwoording van de deelvragen en vervolgens het beantwoorden van de hoofdvraag van dit onderzoek. Voor een volledig verslag van de brainstorm sessie zie bijlage 1.1 brainstorm sessie Communicatie momenten Er is besloten dat het communiceren met experts de meeste geschikte manier van onderzoeken is. Dit is omdat er veel kennis is binnen de asfaltketen van Dura Vermeer en dat door deze kennis te combineren het beste resultaat kan worden behaald. Het communiceren met experts is gedaan door middel van het houden van interviews, meetings en enquêtes. Het doel van deze aanpak is geweest om te zien welke kennis er aanwezig is op het gebied van CO₂ reductie in de asfaltketen en om te zien in hoeverre er nu wordt ingezet op CO₂ reductie.! 14 / 100!

15 In de tabel hieronder zijn per deelvraag beschreven wat het beoogde doel van het communicatiemoment is geweest. Vervolgens zijn deze momenten gekoppeld aan de deelvragen die zijn opgesteld om aan te tonen waarop het communicatiemoment antwoord dient te geven. In hoofdstuk 3 resultaten wordt dezelfde tabel weergegeven met daarin het resultaat dat het communicatiemoment heeft opgeleverd. Deze resultaten zijn in hoofdstuk 3.1 verder uitgelegd en beschrijven hoe deze tot een CO₂ reductie kunnen bijdragen. Deelvraag 1: Wat is de CO₂ uitstoot in de asfaltketen van Dura Vermeer? Om antwoord te kunnen geven op de deelvraag 1 is het van belang geweest om met experts binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te spreken. Geïnterviewde/functie Doel interview Deelresultaat Age Vermeer Divisie Directeur - Dura Vermeer Age Vermeer is de initiatiefnemer op het gebied van duurzame ontwikkeling bij Dura Vermeer. Cor Millenaar Millenaar & Van Schaik transport Het onderdeel transport van het asfalt wordt gedaan door Millenaar en Van Schaik. Inzicht krijgen in het onderzoek naar de asfaltketen. Duidelijkheid krijgen waar Dura Vermeer zich op focust binnen de asfaltketen. Duidelijk krijgen welke doelen Dura Vermeer stelt op het gebied van duurzaamheid. Inzicht krijgen in de werkwijze van Millenaar & van Schaik. Zien op welke manier er wordt omgegaan met duurzaamheid en waar mogelijkheden zijn op dit gebied. Het gesprek met Age Vermeer is gehouden om een antwoord te kunnen geven op deelvraag 1: Wat is de CO2 uitstoot in de asfaltketen van Dura Vermeer? Age Vermeer is zelf bezig met het kijken naar mogelijkheden tot verduurzaming van de asfaltketen en heeft veel kennis op dit gebied. Het interview zal daarom worden gehouden om een eerste beeld te krijgen van het onderzoeksonderwerp. Gesprek met Cor Millenaar is gehouden om een aspect van deelvraag 1: Wat is de CO2 uitstoot in de asfaltketen van Dura Vermeer? te kunnen beantwoorden. Het transport van het asfalt wordt gedaan door Millenaar & van Schaik en dit is een van de sectoren waarin CO2 wordt uitgestoten. Het interview zal een antwoord geven op de vraag: Hoe verloopt het transport binnen de asfaltketen? Henk Den Ouden Directeur asfalt proces Roland Bouwman Directeur asfalt Geert-jan van Driel omgevingsmanager Age Vermeer Divisie Directeur Theo Baggerman KAM-Manager/veiligheidskundige Madeleine Schenk Kam adviseur Deze bijeenkomst is in de vorm van een brainstorm sessie gehouden. Inzicht krijgen in de ideeën die er zijn binnen de directie van Dura Vermeer op het gebied van duurzaamheid in de asfaltketen. Zien in hoeverre mijn ideeën overeenkomen met de bestaande ideeën binnen Dura Vermeer. Tabel 1 - overzicht communicatie momenten Deelvraag 1 De brainstorm sessie heeft als direct doel om te zien in hoeverre mijn ideeën op het gebied van duurzaamheid in de asfaltketen overeenkomen met die van de directie van Dura Vermeer. Het resultaat van de sessie zal zijn dat er inzicht komt in de ideeën die er heersen en dat er wordt besproken of mijn ideeën aan de start van het onderzoek haalbaar worden geacht.! 15 / 100!

16 Deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO₂ uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren Om een antwoord te kunnen geven op deelvraag 2 is er gekeken naar het voorgaande onderzoek waarin de Carbon Footprint van de asfaltketen in kaart is gebracht. Op basis van deze footprint zijn de drie grootste bronnen van CO₂ uitstoot benoemd. Voor deze bronnen van CO₂ uitstoot is er met verschillende personen gesproken om te zien hoe hier een CO₂ reductie kan worden behaald. Geïnterviewde/Instantie Doel interview Deelresultaat Van der Wiel Biogas Willem Driest Bedrijfsleider Guido Krol Project Engineer Inzicht krijgen in de mogelijkheden van lokale biogas productie. Bespreken wat de benodigdheden zijn voor lokale biogas productie Bespreken of Van Der Wiel Biogas wil samenwerken met Dura Vermeer om biogas te produceren. Het interview met Van der Wiel Biogas geeft antwoord op deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO₂ uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren? Het toepassen van biogas is een van de maatregelen die kan worden toegepast om de CO₂ uitstoot van de asfaltcentrale te reduceren. De Boer tenten BV Marc Westerwaal Commercieel Directeur Inzicht krijgen of een overkapping in de vorm van een tent een mogelijkheid zou kunnen zijn voor de asfaltcentrale. Het interview met de Boer Tenten geeft antwoord op een gedeelte van deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO₂ uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren? Het interview zal inzicht geven of het toepassen van een overkapping bij de asfaltcentrale gerealiseerd kan worden om een CO₂ reductie te behalen.! 16 / 100!

17 Geïnterviewde/functie Doel interview Deelresultaat Gemeente Apeldoorn Age Vermeer Divisie directeur Sander Lubberhuizen Teammanager gemeente Apeldoorn Jan Wienk Bedrijfsleider Dura Vermeer Robbert Rouwenhorst Directievoerder gemeente Apeldoorn Provincie Overijssel Herman Post Eric Hooijer Jordi de Boer projectleider groot onderhoud Age Vermeer Divisie Directeur Jan Wienk Bedrijfsleider Dura Vermeer Rob Zantinge Projectleider Gemeente Amsterdam Age Vermeer Divisie directeur Jan Jorna Statutair directeur Tjeerd Roozendaal Directeur ingenieursbureau, Gemeente Amsterdam Inzicht krijgen in de samenwerking tussen opdrachtgever en uitvoerder vanuit het oogpunt van de opdrachtgever. In overleg met de opdrachtgever bespreken of een minder aantal mengsels mogelijk zou kunnen zijn. Inzicht krijgen in de obstakels die de opdrachtgever ervaart in de samenwerking met uitvoerders. Voor de meeting met de provincie Overijssel zijn dezelfde doelen benoemd als voor de meeting met de gemeente Apeldoorn, omdat dit ook een opdrachtgever is van Dura Vermeer. Inzicht krijgen in de samenwerking tussen opdrachtgever en uitvoerder vanuit het oogpunt van de opdrachtgever. In overleg met de opdrachtgever bespreken of een minder aantal mengsels mogelijk zou kunnen zijn. Inzicht krijgen in de obstakels die de opdrachtgever ervaart in de samenwerking met uitvoerders. Voor de meeting met de gemeente Amsterdam zijn dezelfde doelen benoemd als voor de meeting met de gemeente Apeldoorn en de Provincie Overijssel, omdat dit ook een opdrachtgever is van Dura Vermeer. Inzicht krijgen in de samenwerking tussen opdrachtgever en uitvoerder vanuit het oogpunt van de opdrachtgever. In overleg met de opdrachtgever bespreken of een minder aantal mengsels mogelijk zou kunnen zijn. Inzicht krijgen in de obstakels die de opdrachtgever ervaart in de samenwerking met uitvoerders. De meeting met de gemeente Apeldoorn geeft een antwoord op deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO₂ uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren? In de meeting zal de toepassing van een minder aantal asfaltmengsels besproken worden. Deze maatregel zal de CO₂ uitstoot van de asfaltcentrale reduceren. Daarnaast zal er gesproken worden over een optimale manier van samenwerking tussen opdrachtgever en uitvoerder. De meeting met de provincie Overijssel dient hetzelfde deelresultaat als het gesprek met de gemeente Apeldoorn. De meeting beantwoord een aspect van deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO₂ uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren? De meeting met de gemeente Amsterdam geeft antwoord op deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO₂ uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren? Zoals in de meetings met de gemeente Apeldoorn en de provincie Overijssel zal er worden gesproken over het reduceren van het aantal asfaltmengsels om zo de efficiëntie van de asfaltproductie te stimuleren.! 17 / 100!

18 Geïnterviewde/functie Doel interview Deelresultaat Agrarische sector Niels Rood Wethouder Gemeente Eemnes Elbert Roest Burgemeester Laren Inzicht krijgen in hoeverre de agrarische sector in Eemnes bereid is om samen te werken met Dura Vermeer om de productie van biogas te realiseren Inzicht krijgen of de gemeente Eemnes open staat tot samenwerking met Dura Vermeer op het gebied van biogas productie. Duidelijkheid scheppen over het onderzoek dat de gemeente Eemnes zou hebben uitgevoerd op het gebied van biogas. Inzicht krijgen in de aanwezigheid van biomassa in de vorm van waterplanten in de omgeving van de gemeente Laren Bespreken hoe deze biomassa kan worden gebruikt voor de productie van biogas. Het resultaat van de enquête die wordt uitgevoerd bij de agrarische sector in Eemnes geeft antwoord op deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO2 uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren Het bezoek aan de agrarische sector zal duidelijk maken of er door middel van samenwerking met de lokale agrarische sector biogas kan worden geproduceerd uit lokale bronnen. Het interview met Niels Rood van de gemeente Eemnes geeft antwoord op deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO2 uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren? Het gesprek zal een inzicht geven in hoeverre het realiseren van biogas in samenwerking met de gemeente Eemnes haalbaar is. Daarnaast is het van belang om te weten hoe het onderzoek van de gemeente Eemnes naar biogas is verlopen en wat de resultaten hiervan zijn geweest. Het gesprek met Elbert Roest heeft als doel een antwoord vinden op deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO2 uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren? Het gesprek met Elbert Roest zal inzicht geven in de aanwezigheid van waterplanten in de Gooise plassen en in hoeverre dit kan worden gebruikt voor de productie van biogas. Tabel Overzicht communicatie momenten Deelvraag 2.! 18 / 100!

19 Deelvraag 3: Op welke wijze is een CO₂ reductie-tool samen te stellen die Dura Vermeer inzicht geeft in de mogelijkheden om een CO₂ reductie van 10% te behalen tegenover de CO₂ uitstoot in 2014? Deelvraag 3 is een deelvraag die wordt beantwoord door middel van het samenstellen van een CO₂ reductie tool. De resultaten die worden behaald door het beantwoorden van deelvraag 2 zullen worden verwerkt in een CO₂ reductie tool die op die manier Dura Vermeer inzicht kan geven in het effect dat de maatregelen behalen in de asfaltketen. De CO₂ reductie tool dient inzicht te geven op het gebied van CO₂ reductie en op financiële haalbaarheid. Door deze beiden factoren te beschrijven moet het voor Dura Vermeer snel duidelijk worden welke investering er vereist is en wat de verwachte resultaten van deze investering kan zijn.! 19 / 100!

20 1.8 Afbakening van onderzoeksvragen. Voorafgaand en gedurende het onderzoek zijn er een aantal kaders gesteld. De volgende afbakeningen zijn voor of tijdens het onderzoek bepaald: Dit afstudeeronderzoek zal worden uitgevoerd bij Dura Vermeer divisie Infrastructuur in Hoofddorp. Dit onderzoek zal worden uitgevoerd in de periode tot Dit onderzoek richt zich op de asfaltketen van Dura Vermeer. Onder het begrip asfaltketen wordt altijd gesproken over de asfaltketen van Dura Vermeer. Onder de asfaltketen wordt verstaan het gehele productieproces van asfalt, vanaf de winning van grondstoffen tot aan de productie, aanleg en hergebruik van het asfalt. Alle maatregelen worden op financieel haalbaarheid beoordeeld. De hoeveelheid asfalt wordt gemeten in tonnage. Dura Vermeer houdt haar berekeningen bij in gewicht. Voor een verdere begrippenlijst kunt u terecht op pagina Relevantie van het onderzoek. In de afgelopen jaren is er meer aandacht ontstaan voor het onderwerp CO₂ uitstoot. Door middel van afspraken als het Kyoto protocol in 1997 en de afspraken in Parijs in 2015 wordt er vanuit de overheid steeds meer gefocust op duurzaamheid. Dura Vermeer dient als een van de grootste bouwbedrijven van Nederland een voorbeeld te geven op het gebied van duurzaamheid in de bouw. Daarnaast heeft het onderzoek naar CO₂ reductie voor Dura Vermeer een directe financiële relevantie in de vorm van emissierechten. Door vroegtijdig te sturen op duurzaamheid kan Dura Vermeer ervoor zorgen dat in de toekomst nog steeds winst kan worden behaald ondanks de naar verwachting stijgende kosten van emissierechten.! 20 / 100!

21 ! 21 /! 100

22 1. Dura Vermeer Om een duidelijk beeld te kunnen weergeven van het onderzoek en de kaders waarin dit is uitgevoerd wordt er eerst een beschrijving van Dura Vermeer gegeven. Het onderzoek is gedaan op de afdeling Dura Vermeer divisie infra BV. Dura Vermeer is actief in bouw, infrastructuur, engineering en dienstverlening. Projecten worden daarbij in opdracht van derden en voor eigen risico ontwikkeld, gerealiseerd en geëxploiteerd. Dura Vermeer is onderscheidend en gaat vernieuwend te werk. Samen met onze partners bieden wij toonaangevende, integrale en duurzame oplossingen voor uiteenlopende bouwopgaven. Wij zijn daarmee een solide partner voor onze relaties, gericht op continuïteit en duurzaamheid. Dura Vermeer benut en bouwt haar 160 jaar aan kennis en ervaring voortdurend uit om ook in de toekomst met vakmanschap een optimale bijdrage te leveren aan het waarmaken van de ambities van klanten. Daartoe is Dura Vermeer relatiegedreven en beschikt zij over een solide financiële basis om de ambities waar te maken. Dura Vermeer is zich bewust van haar maatschappelijke invloed en ziet maatschappelijke verantwoordelijkheid als vanzelfsprekend. We zien dit terug in alles wat wij doen: in onze projecten, in onze organisatie, zowel direct als indirect. Dit betekent dat innovatie, een open en integere stijl van zaken doen, klantvriendelijkheid, maar zeker ook de zorg voor milieu en duurzaam ondernemen wezenskenmerken zijn in de dagelijkse bedrijfsvoering. Figuur 3 - Organogram Dura Vermeer Groep NV! 22 / 100!

23 Duurzaamheid beleid Dura Vermeer Dura Vermeer heeft haar visie op het gebied van duurzaamheid en MVO als volgt opgesteld: We hebben de visie dat van duurzaam ondernemen niet alleen wijzelf, maar ook de klant beter moet worden. Om die reden zijn we altijd op zoek naar innovaties en oplossingen waarbij het mes aan beide kanten snijdt. Dit betekent: veiligheid voor iedereen die betrokken is bij Dura Vermeer projecten; werken met menselijke vindingrijkheid en het bieden van gezonde en integere arbeidsomstandigheden voor al onze medewerkers; grondstoffenschaarste tegengaan door recycling, zuinig en bewust (her)gebruik van materialen, water en energie. Vanaf de eerste schets van een project tot onderhoud en beheer; bouwen aan klimaatbestendige oplossingen om klimaatveranderingen tegen te gaan. reduceren van de CO²-uitstoot van ons zélf en die van onze omgeving; innoveren voor toekomstige behoeften van onze samenleving (nul-op-de-meter); toegevoegde waarde bieden door te ontwerpen vanuit de eindgebruiker (vraaggestuurd). goedkopere en snellere productie en reductie van faalkosten met behulp van als BIM, Systems Engineering, LEAN bouwen en ketensamenwerking; gezamenlijk investeren in marktinitatieven als Stroomversnelling, Green Deal Circulair Inkopen, BREEAM, Green Deal Circulaire Gebouwen, CO²-Prestatieladder, Veiligheidsladder, Bewuste Bouwer en social return; dialoog aangaan met klanten en het periodiek houden van klanttevredenheidsonderzoeken; rapportage. Dura Vermeer is al sinds de jaren 60 werkzaam in de asfaltsector en heeft in de afgelopen jaren vele innovaties en aanpassingen gedaan binnen de sector. Het huidige klimaatbeleid vraagt om een nieuwe manier van produceren en verwerken en daarom is Dura Vermeer bezig met het analyseren en verduurzamen van haar asfaltketen. Dura Vermeer heeft de wens om haar CO₂ uitstoot te reduceren om een aantal doelen te behalen. - Dura Vermeer wil haar marktpositie verbeteren door op een duurzame manier te produceren. - Dura Vermeer wil een kosten besparing behalen op het gebied van energiekosten en in de toekomst emissierechten.! 23 / 100!

24 2. Asfalt In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de eigenschappen van het onderzoeksonderwerp; asfalt. Dit is van belang om te kunnen begrijpen hoe de productie van asfalt wordt gedaan en de CO₂ uitstoot die vrijkomt gedurende dit proces. Daarnaast wordt er duidelijk gemaakt hoe en waarom er een CO₂ reductie moet worden behaald in de asfaltketen. Asfalt Asfalt zoals dat nu wordt toegepast in de infrastructuur in Nederland bestaat uit drie basis grondstoffen, dit zijn steenslag zand en vulstoffen. De vulstoffen die in asfalt worden gebruikt zijn bitumen, een grondstof afkomstig uit de aardolie verwerking. Deze bitumen zorgen voor de samenhang in het asfalt. Asfalt stamt af uit de oudheid en werd gewonnen op die plekken waar in de natuur ruwe aardolie aan het aardoppervlak aanwezig was en zich mengde met stenen en zand. Nadat de vluchtige delen uit de olie verdampten bleef een soort asfaltmengsel over dat duizenden jaren geleden al werd gebruik door mensen voor het afdichten van gebouw tegen water en het aanleggen van wegverhardingen. Het productieproces van asfalt is tegenwoordig veranderd aangezien het wordt geproduceerd in moderne asfaltcentrales. Echter zijn de grondstoffen die worden gebruikt voor het produceren van asfalt grotendeels hetzelfde gebleven. Alle grondstoffen die in asfalt worden verwerkt zijn van natuurlijk herkomst alleen wordt bitumen tegenwoordig in olieraffinaderijen geproduceerd door destillatie van ruwe, speciaal geselecteerde aardoliën. Deze ruwe aardolie bestaat voor 50 tot 80% uit bitumen. Dit proces van verdampen en condenseren scheid de bestanddelen als benzine en gasolie van de zwaardere delen, het bitumen. In het asfalt is het bitumen het bindmiddel dat de grondstoffen aan elkaar hecht. De andere grondstoffen die in asfalt worden toegepast zoals steenslag en zand zijn van directe natuurlijke herkomst. Door het kiezen van een bepaalde verhouding van grondstoffen en de omvang van de grondstoffen kunnen er verschillende asfaltmengsels geproduceerd worden met ieder andere eigenschappen. Aangezien asfalt voor veel wegen in Nederland wordt toegepast en niet iedere weg dezelfde eigenschappen vereist zijn er vele verschillende asfaltmengsels. Een fietspad hoeft bijvoorbeeld niet aan dezelfde eisen te voldoen als een snelwegen waar zware voertuigen over rijden. Het fietspad heeft te maken met veel lichter verkeer waardoor er een dunnere laag asfalt kan worden gebruikt en een ander type steenslag. Het wegennet in Nederland maakt vele zaken mogelijk en vertragingen kosten veel geld. Daarom worden de snelwegen in Nederland streng gecontroleerd en worden er hoge eisen gesteld aan het asfalt dat wordt toepast. Zo zijn er eisen op het gebied van geluid dat de wegen veroorzaken, de waterdoorlatendheid van het wegdek en de stevigheid. Ruwe steenslag zorgt ervoor dat de voertuigen op de weg een betere grip hebben met het wegdek en op die manier kunnen ongelukken worden voorkomen. Daarnaast is hevige regenval geen vreemd verschijnsel in Nederland en is het van belang dat het wegdek een goede afvoer van water heeft. Op die manier kan de weg ook gebruikt worden in geval van een nat wegdek. De infrastructuur in Nederland ligt vaak dicht in de buurt van bebouwde gebieden waardoor geluidsoverlast een groot probleem kan veroorzaken. Door de juiste vorm van asfalt te gebruiken en geluidswanden kan de overlast van geluid door verkeer worden gereduceerd.! 24 / 100!

25 2.1 Opbouw van een asfaltweg Asfaltwegen worden opgebouwd uit drie verschillende asfaltlagen met allen een verschillende functie. De verschillende lagen zijn in de afbeelding hieronder weergegeven. Deklaag Tussenlaag De drie lagen van het asfalt verschillen van elkaar in samenstelling. Zo heeft de onderlaag een hogere mortel hoeveelheid en grotere ronde stenen. Deze laag zorgt ervoor dat het asfalt soepel is en verbind de fundering onder de weg met het asfaltmengsel. De tussenlaag is de stap tussen de onderlaag en de deklaag. De tussenlaag heeft minder mortel en kleinere hoekige stenen om stevigheid te realiseren. Dit is een tussen weg tussen de onderlaag en de deklaag. Op deze manier wordt de overgang van soepel asfalt in de onderlaag naar stevig asfalt in de deklaag gemaakt door middel van een middenweg. Uit ervaring blijkt dat dit de flexibiliteit van het asfalt ten goeden komt en de levensduur verlengt. Onderlaag Figuur 4 - Opbouw asfaltweg Bovenop het asfalt ligt de deklaag, dit is de laag die wij zien op de weg en waar op wordt gereden. Deze laag is stevig om spoorvorming op de weg te voorkomen. De bedoeling van de deklaag is om de weg zo efficiënt en comfortabel mogelijk te maken. Verschillende deklagen kunnen worden toegepast om verschillende eigenschappen te dienen. Zo zijn er deklagen die geluid reducerend werken en deklagen die water doorlatend zijn. Er zijn uitzonderingen op de basis opbouw van asfalt maar de meeste wegen zijn opgebouwd uit de drie genoemd lagen. Een voorbeeld van een andere laag zou kunnen zijn wanneer een nieuwe weg wordt aangelegd en de onder- en tussenlagen niet worden verwijderd. Voor de verschillende lagen gelden verschillende wetten. De overheid stelt strenge eisen aan de deklaag aangezien deze laag de meeste invloed heeft op de wijze waarop de weg functioneert. De deklagen moeten voldoende grip bieden aan de voertuigen die gebruik maken van de weg, daarnaast moet de weg een zekere stevigheid om zoals eerder genoemd spoorvorming te voorkomen. Het asfalt dient ook s winters een goede grip te bieden en dus voor zo ver mogelijk vorst bestendig zijn. Asfaltwegen horen niet te breken of scheuren als er zwaar verkeer van de weg gebruik maakt. Gedurende het afbreken van een weg worden de verschillende lagen afzonderlijk van elkaar gefreesd. Op die manier worden de mengsels niet gemixt en kunnen de lagen op een hoogwaardige manier gerecycled worden met een minimum aan kwaliteit verlies.! 25 / 100!

26 2.2 Productieproces asfalt Binnen de asfaltketen speelt Dura Vermeer een rol in het productieproces van het asfalt en vervolgens de verwerking bij de projecten hiervan. De productie van het asfalt vind plaats bij de asfaltcentrale s en wordt van uit de centrale s getransporteerd naar de projecten. Om asfalt te produceren zijn er zoals eerder genoemd een aantal grondstoffen nodig; steenslag, zand en bitumen. Al deze grondstoffen zijn in verschillende vormen, maten en kwaliteitsverhoudingen opgeslagen bij de asfaltcentrale. Aangezien er verschillende recepten zijn voor verschillende type asfalt zijn er ook verschillende type grondstoffen (steenslag, zand, bitumen). Ondanks deze verschillende asfaltmengsels blijft het productieproces bij de centrale grotendeels hetzelfde per mengsel. Een verschil tussen mengsels kan zijn de verhoudingen of de soort grondstoffen die worden gebruikt of de temperatuur waarop het mengsel wordt gemaakt. In de afbeelding hieronder is weergegeven hoe de asfaltcentrale functioneert. Figuur 5 - Productieproces asfaltcentrale (Dura Vermeer, 2015) Zoals in de afbeelding te zien is de input van de centrale oud asfalt dat wordt gerecycled en nieuwe grondstoffen. Zodra dit beiden is gedroogd in de droogtrommels worden de nieuwe grondstoffen opgeslagen in de voorraadsilo s. Hieruit worden daaropvolgend de benodigde grondstoffen in de weegbak gestort en wordt het gedroogde oud asfalt toegevoegd. vervolgens wordt de inhoud van de weegbak gestort in de mengbank en wordt de benodigde hoeveelheid bitumen en vulstoffen toegevoegd. Na het mengproces wordt het asfalt in de eindsilo opgeslagen tot het wordt afgenomen en wordt getransporteerd richting het project. In het productieproces worden er grote hoeveelheden gas verstookt om de grondstoffen te drogen en vervolgens om het mengsel op temperatuur te brengen. De reden hiervoor is dat de grondstoffen droog moeten worden gemengd aangezien anders de bitumen niet goed met de grondstoffen zal binden. Daarnaast is het van belang om het mengsel op temperatuur te brengen om de bitumen vloeibaar te maken.! 26 / 100!

27 Bij al deze processen van verwarming wordt aardgas verbruikt wat hand in hand gaat met de uitstoot van CO₂. 2.3 asfaltketen Dura Vermeer De asfaltketen zoals in dit onderzoek beschreven wordt omschrijft het gehele proces van grondstof productie tot de aanleg en hergebruik van het asfalt door Dura Vermeer. Met enige kennis over het onderwerp asfalt en het productieproces hiervan wordt in dit hoofdstuk een beschrijving gegeven van de asfaltketen van Dura Vermeer. Dura Vermeer is op zoek naar een manier waarmee in de gehele asfaltketen een CO₂ reductie kan worden behaald door middel van een betere samenwerking of andere manier van denken. Voor een gedetailleerdere beschrijving van de asfaltketen van Dura Vermeer zie bijlage 4 Onderzoek asfaltketen Dura Vermeer. Zoals eerder benoemd is Dura Vermeer verantwoordelijk voor het produceren en verwerken van het asfalt. Binnen haar eigen ondernemingsgebied is Dura Vermeer bezig geweest met het reduceren van CO₂ uitstoot. Om een verdere CO₂ reductie te behalen is er besloten om naar de gehele asfaltketen te kijken om te zien of in de gehele keten een CO₂ reductie kan worden behaald.! 27 / 100!

28 In Nederland zijn er verschillende partijen verantwoordelijk voor een onderdeel van de asfaltketen. Zo is Dura Vermeer verantwoordelijk voor de productie en verwerking van asfalt maar niet voor de winning en het transport van de grondstoffen. Dit wordt gedaan door externe partijen waarvan Dura Vermeer de grondstoffen voor asfalt inkoopt. Door deze samenwerking tussen partijen is het produceren van asfalt in Nederland mogelijk. Deze vorm van samenwerking heeft voordelen op het gebied van efficiëntie omdat iedere partij zich focust op haar eigen onderdeel en op die manier haar eigen proces verzorgt. Echter is deze focus ook direct een reden van inefficiëntie, doordat iedere partij zich focust op haar eigen werkzaamheden en doelen wordt er nauwelijks gekeken naar het algemene beeld van de keten. Door meer samenwerking tussen de partijen te realiseren zou er een stap vooruit kunnen worden gemaakt naar een duurzamere vorm van asfalt produceren. productie steen productie vulstof zandwinning productie bitumen transport grondstoffen naar Asfaltcentrale Productie asfalt Transport asfaltgranulaat Transport naar project Verwijdering Aanleg exploitatie Figuur 6 - Organogram asfaltketen Dura Vermeer! 28 / 100!

29 Kijkend naar de organogram van de asfaltketen zijn er vier partijen werkzaam om de grondstoffen te produceren. Vanuit deze partijen worden de grondstoffen getransporteerd naar de asfaltcentrale waar het asfalt wordt geproduceerd. Van hieruit wordt het asfalt getransporteerd naar de projectlocatie en aangelegd. Na verloop van tijd wordt het asfalt verwijderd en terug getransporteerd naar de asfaltcentrale. Dit oude asfalt wordt als asfaltgranulaat verwerkt om als gerecycled asfalt in het productieproces te worden gebruikt. De samenwerking met de verschillende partijen verloopt op dit moment op goede wijze. Echter kan er zoals eerder genoemd op een betere wijze worden samengewerkt tussen de verschillende partijen om op die manier de CO₂ uitstoot van de asfaltketen te reduceren.! 29 / 100!

30 2.4 Voorgaand onderzoek CO₂ uitstoot asfaltketen Het afstudeeronderzoek naar CO₂ reductie binnen de asfaltketen van Dura Vermeer is voorafgegaan met een onderzoek dat de Carbon Footprint van de asfaltketen in kaart heeft gebracht. Dit voorgaande onderzoek is gedurende tien weken gedaan bij Dura Vermeer en heeft als resultaat een Carbon Footprint opgeleverd van de drie meest geproduceerde asfaltmengsels van Dura Vermeer, voor een overzicht van de Carbon Footprint zie bijlage 5 Carbon Footprint asfaltketen Dura Vermeer. Deze Carbon Footprint is ontworpen om inzicht te krijgen in de CO₂ uitstoot die vrijkomt gedurende het gehele productieproces van asfalt. Vanaf de winning van grondstoffen tot aan het hergebruik van het asfalt is er duidelijk geworden hoeveel CO₂ uitstoot er vrijkomt. Op basis van deze gegevens is het onderzoek gestart dat beschrijft welke maatregelen Dura Vermeer kan nemen om haar CO₂ uitstoot te reduceren. De maatregelen zijn gekozen op basis van de hoeveelheid CO₂ uitstoot die vrijkomt bij de verschillende handelingen binnen de asfaltketen. Zo levert de grootste post van CO₂ uitstoot de meeste mogelijkheden om een reductie te realiseren. Dura Vermeer produceert gemiddeld per jaar zo n ton asfalt wat gepaard gaat met een CO₂ uitstoot van rond de ton CO₂. Daarnaast worden alle tonnen asfalt getransporteerd door middel van vrachtwagens die op jaarbasis gemiddeld kilometers afleggen van de asfaltcentrale naar de projectlocatie en terug. Deze afgelegde kilometers zijn verantwoordelijk voor een gemiddelde uitstoot van ton CO₂. CO2 uitstoot 1 ton asfalt. transport DV 7,13 verwerking DV 0,97 Grondstofwinning externe partijen 14,3 productie DV (asfaltcentrale) 17,8 Grondstofwinning externe partijen verwerking DV productie DV (asfaltcentrale) transport DV Figuur 7 - Cirkeldiagram Carbon Footprint asfaltketen Dura Vermeer! 30 / 100!

31 De werkzaamheden van Dura Vermeer binnen de asfaltketen veroorzaken op jaarbasis gemiddeld ton CO₂ en dit zijn alleen in het produceren en het transporteren van het asfalt. Gedurende de productie van 1 ton asfalt komt gemiddeld 40 kg CO₂ vrij. Zoals in de tabel is weergegeven is het grootste deel van die uitstoot afkomstig van de werkzaamheden van Dura Vermeer. Om deze redenen is Dura Vermeer op zoek naar nieuwe manier van asfaltproductie die een zelfde hoeveelheid asfalt oplevert met minder CO₂ uitstoot. Op basis van het voorgaande onderzoek waarin de Carbon Footprint van de asfaltketen van Dura Vermeer in kaart is gebracht kunnen er drie sectoren worden beschreven binnen de asfaltketen waarin de grootste hoeveelheid CO₂ wordt uitgestoten. De drie sectoren waar de meeste CO₂ uitstoot wordt geproduceerd binnen de asfaltketen zijn: - productie van de grondstoffen en het transport - Productie van asfalt - transport van asfalt In dit hoofdstuk wordt per sector beschreven hoe de CO₂ uitstoot tot stand komt. Dit is van belang om te weten om op die manier maatregelen te kunnen nemen om die huidige CO₂ uitstoot te reduceren op een succesvolle manier Winning van grondstoffen Er is een bezoek gebracht bij de Graniet Import Benelux om inzicht te krijgen in hun werk methode en welke stappen zij zetten richting verduurzaming van hun productieproces. De Graniet Import Benelux haalt haar steenslag voor een groot deel uit de Bremanger Quarry uit Noorwegen. Deze groeve onderscheid zich van andere groeven door het feit dat de steen op een manier wordt gewonnen die niet het gehele gebied verwoest. De groeve bevindt zich in de buurt van de Noorse kustplaats Florø, een belangrijke plek voor de offshore industrie in Noorwegen. Bremanger Quarry ligt beschut in een baai, waardoor schepen rustig kunnen laden. Dankzij een diepgang van meer dan 30 meter kunnen de grootst mogelijke zeeschepen gebruikt worden. Door het gebruik van grote bulk carriers wordt het transport naar de afnemer zo economisch en efficiënt mogelijk geregeld. Het laden gaat met een snelheid tot ton per uur, door gebruik te maken van een uniek drijvend laadsysteem. Doordat de groeve zich uit het zicht bevindt en het eerste breekproces ondergronds plaatsvindt, is de impact op het landschap minimaal. Door tien jaar ervaring en diverse steekproeven in de gehele berg kan er intussen met zekerheid gesteld worden dat de gehele reserve van meer dan 1 miljard ton steen van dezelfde kwaliteit is. In de groeve rijden grote dumptrucks slechts korte horizontale afstanden, in tegenstelling tot in een traditionele groeve, waarbij ze over grotere afstanden omhoog en omlaag moeten rijden. Hierdoor wordt een brandstofbesparing van 40% gerealiseerd. Vervolgens dumpen de trucks de stenen in een verticale schacht van 180 meter lengte. Door de werking van de zwaartekracht kunnen de stenen een snelheid tot 200 kilometer per uur bereiken. In deze drie sectoren zijn drie verschillende partijen die hierin handelen. Voor de grondstofwinning is de grootste leverancier van grondstoffen de Graniet Import Benelux. Deze partij is verantwoordelijk voor de winning van de steenslag in het asfalt en het transport hiervan naar Nederland. Graniet import heeft haar eigen CO₂ uitstoot in kaart gebracht door middel van een! 31 / 100!

32 !"#"$%&'($)"#%*+,-'#%."$"/01%.2 +%*,-.#/$!"#$%"&#%'"()*%# KL#$%"&#%'"()*%# F7'"# 1$%$$,&)%*,-.#&!"#$%"&#%'"()*%#& 8&A',$"& 0$1#%'"()*%# F7'"# M$.N.7/"1 F7'"# +%*,-.#/$ KL#$%"&#%'"()*%#!"#$%"&#%'"()*%# F7'"# 0/""/"1 2$3$%4$"&#*#& 5'($&6'#$%/''7& 8&7',$"& 9$$(.:/) ;$$#%'"()*%#&8& 9$7<7*((/"1 A',$"&2'($& 6'#$%/''7& ;$$<&I 2$3$%4$"&"''%& 1$%$$,&)%*,-.#!"#$%"&#%'"()*%#& 8&A',$"& 0$1#%'"()*%# F7'"# M$.N.7/"1 F7'"# F7'"# A',$"&2'($& 6'#$%/''7& ;$$<&BC&D&8&E 2$3$%4$"&"''%& 1$%$$,&)%*,-.#!"#$%"&#%'"()*%#& 8&A',$"& 0$1#%'"()*%# F7'"# M$.N.7/"1 F7'"# Figuur 8 - Keten Graniet Import Benelux (Graniet Import Benelux, 2015) Carbon Footprint. Uit deze footprint wordt duidelijk dat het produceren van de steenslag gepaard gaat met een lage CO₂ uitstoot. Het transport van de steenslag naar Nederland wordt gedaan per zeeschip vanaf de productielocatie. De grondstoffen worden gewonnen in Noorwegen en Schotland Productie asfalt Het produceren van asfalt vindt zoals eerder benoemd plaats bij de asfaltcentrale van Dura Vermeer. In dit geval wordt de asfaltcentrale in Eemnes beschreven. De CO₂ uitstoot die vrijkomt bij de asfaltcentrale is te onderscheiden in drie bronnen; elektriciteit, gasolie, aardgas. Deze bronnen produceren in verschillende mate CO₂ uitstoot die gedurende het productieproces vrijkomen. Op basis van de grootte van de CO₂ uitstoot is er niet gekeken naar het elektriciteit verbruik en het gasolie verbruik. De reden hiervoor is geweest dat de verbranding van aardgas veruit de grootste bron van CO₂ uitstoot is en daarom de bron is waarin de meeste CO₂ reductie kan worden gerealiseerd. De asfaltcentrale verbruikt op jaarbasis gemiddeld 2,4 miljoen m3 aardgas. Dit wordt gebruikt om verschillende doeleinden te behalen zoals het drogen van grondstoffen en het mengen van grondstoffen. Het drogen van de grondstoffen wordt gedaan om zo het vochtgehalte in voornamelijk de steenslag te verdampen. De steenslag heeft een hoog vochtgehalte door twee verschillende redenen. Allereerst worden de stenen bij de product gewassen om zo het stof van de stenen te wassen. Dit wordt gedaan omdat dit vanuit wet en regelgeving slechts een bepaald percentage mag bedragen. Het gevolg hiervan is dat de steenslag met een hoog vochtgehalte aankomt bij de asfaltcentrale.! 32 / 100!

33 Naast het wassen van de steenslag is er een tweede reden die ervoor zorgt dat de stenen moet worden gedroogd. Bij de asfaltcentrale zijn velen verschillende soorten stenen opgeslagen in afgesloten vakken. Echter zijn deze vakken niet afgedekt om hemelwater te weren. Aangezien de hopen steenslag soms meerdere dagen kunnen liggen bij de asfaltcentrale heeft hemelwater invloed op het vochtgehalte in de steenslag. Naast het droogproces dat wordt gehanteerd bij de asfaltcentrale heeft de asfaltcentrale te maken met een groot aantal verschillende mengsels. Zoals eerder is benoemd verschillen asfaltmengsels van verschillende gebieden. Dit is nodig omdat iedere weg verschillende eigenschappen behoort te hebben. Dit aantal verschillende mengsels heeft als gevolg dat er geregeld start en stops gemaakt moeten worden om nieuwe grondstoffen in de asfaltcentrale te plaatsen en om zo andere mengsels te kunnen produceren. Deze start en stops zorgen voor een aantal problemen op het gebied van CO₂ uitstoot. Ze zijn geen directe bron van CO₂ uitstoot maar het zorgt er wel voor dat de asfaltcentrale minder efficiënt functioneert door het moeten verwijderen en vervangen van grondstoffen. Daarnaast heeft het tot gevolg dat het produceren van asfalt in grote hoeveelheden lastiger wordt omdat verschillende mengsels in verschillende opslag locaties moeten bewaard Transport asfalt. Het transport van het asfalt wordt verzorgt door Millenaar & van Schaik, een partner van Dura Vermeer. Millenaar & van Schaik probeert om met de meest duurzame vrachtwagens te rijden en door middel van kleine maatregelen de CO₂ uitstoot te reduceren. Echter blijft het transporten van het asfalt een lastig aspect om een grote CO₂ reductie in te behalen omdat er nog weinig tot geen alternatieve duurzame transport methodes zijn hiervoor. Zoals vanzelfsprekend is de bron van de CO₂ uitstoot in de transport sector de verbranding van fossiele brandstoffen. Millenaar & van Schaik heeft al haar chauffeurs de cursus het nieuwe rijden laten volgen om op die manier een lager brandstof verbruik te realiseren. Naast het brandstof verbruik kampt de transport sector met het probleem dat gemiddeld de helft van de gereden kilometers leeg worden gereden en dus in principe zinloos zijn. Dit is omdat de vrachtwagens geladen van de asfaltcentrale naar de projectlocatie rijden maar op de projectlocatie vaak geen vracht mee terug kunnen nemen. De sector transport is zeer gebonden aan de tijd wanneer opdrachtgevers om levering vragen. Na een gesprek met Millenaar & van Schaik is gebleken dat de meeste transporten worden gedaan tussen zes uur in de ochtend en twee uur s middags. Deze periode van afname zorgt ervoor dat de hoeveelheid asfalt van de dag in een periode van acht uur moet worden getransporteerd. Dit zorgt ervoor dat er een grote vraag naar transport aan de start van de dag maar dat aan het begin van de middag deze vraag afneemt en de transport sector in een relatief korte periode al haar werk moet doen. Uit het gesprek met Cor Millenaar is gebleken dat de asfalt sector problemen ervaart met het principe liever te veel dan te weinig. Uit ervaring is er gebleken dat opdrachtgevers in de meeste gevallen liever een vrachtwagen te veel asfalt bestellen dan een te weinig omdat de kosten van een extra vrachtwagen lager liggen dan de kosten van het wachten op een vrachtwagen die nog was geweest. In principe wordt er bij projecten die acht en een halve vrachtwagen vereisen altijd negen vrachtwagens gevraagd. Het gevolg hiervan is dat er een extra vrachtwagen moet worden ingezet en dus extra kilometers moet rijden zonder dat dit altijd echt nodig is.! 33 / 100!

34 ! 34 /! 100

35 3. Onderzoeksresultaten In hoofdstuk 3 worden de resultaten van het onderzoek beschreven. De resultaten die hier worden beschreven zijn het antwoord op deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO₂ uitstoot binnen de asfaltketen van Dura Vermeer te reduceren? In dit hoofdstuk worden de mogelijkheden voor CO₂ reductie in de asfaltketen van Dura Vermeer beschreven. Deze maatregelen zullen zo mogelijk worden vertaald naar de CO₂ reductie tool waarin wordt weergeven wat het directe effect van de maatregelen betekend op de CO₂ uitstoot. De maatregelen zoals in hoofdstuk 3 zijn beschreven zijn gedurende het onderzoek onderzocht op haalbaarheid en effect. Dit is gedaan door middel van het houden van interviews zoals in de inleiding van het onderzoek is beschreven. In de tabel zoals hieronder is weergegeven worden de interviews opnieuw getoond en daarnaast wordt het behaalde resultaat van deze interviews getoond. De tabel zoals hieronder is weergeven met de interviews is de basis waarop de maatregelen beschreven zijn. In hoofdstuk 3.1 worden deze resultaten uitgebreid beschreven en het effect dat zij kunnen betekenen voor de asfaltketen. Geïnterviewde/Instantie Doel interview Opbrengsten Van der Wiel Biogas Willem Driest Bedrijfsleider Guido Krol Project Engineer Inzicht krijgen in de mogelijkheden van lokale biogas productie. Bespreken wat de benodigdheden zijn voor lokale biogas productie Bespreken of Van Der Wiel Biogas wil samenwerken met Dura Vermeer om biogas te produceren. Het gesprek met Willem Driest en Guido Krol heeft alle doelen behaald die aan de start van het interview zijn benoemd. Er is duidelijkheid gekomen in de mogelijkheden en de benodigdheden die er zijn om lokaal biogas te produceren. Van der Wiel Biogas kijkt naar de mogelijkheden die zij hebben om in samenwerking met Dura Vermeer lokaal biogas te produceren. De Boer tenten BV Marc Westerwaal Commercieel Directeur Inzicht krijgen of een overkapping in de vorm van een tent een mogelijkheid zou kunnen zijn voor de asfaltcentrale. Het gesprek met Marc Westerwaal heeft het doel bereikt dat aan de start van het interview benoemd is. na een bezoek aan de asfaltcentrale met Marc Westerwaal is er gekeken naar de mogelijkheden die een overkapping in de vorm van een tent zou kunnen bieden. Na een onderzoek heeft Marc Westerwaal laten weten dat de toepassing van een tent niet haalbaar is in verband met de vereiste hoogte van 13 meter.! 35 / 100!

36 Geïnterviewde/functie Doel interview Opbrengsten Provincie Overijssel Herman Post Eric Hooijer Jordi de Boer projectleider groot onderhoud Age Vermeer Divisie Directeur Jan Wienk Bedrijfsleider Dura Vermeer Rob Zantinge Projectleider Voor de meeting met de provincie Overijssel zijn dezelfde doelen benoemd als voor de meeting met de gemeente Apeldoorn, omdat dit ook een opdrachtgever is van Dura Vermeer. Inzicht krijgen in de samenwerking tussen opdrachtgever en uitvoerder vanuit het oogpunt van de opdrachtgever. In overleg met de opdrachtgever bespreken of een minder aantal mengsels mogelijk zou kunnen zijn. Inzicht krijgen in de obstakels die de opdrachtgever ervaart in de samenwerking met uitvoerders. De meeting met de provincie Overijssel heeft de doelen die vooraf zijn vastgesteld behaald. De meeting heeft duidelijkheid gebracht in de samenwerking tussen opdrachtgever en uitvoerder en de obstakels die er worden ervaren gedurende deze samenwerking. Het directe doel om de bereidheid tot een reductie van het aantal asfaltmengsels is besproken met de Provincie. De provincie heeft aangegeven dat zij al bezig zijn met het selecteren van een standaard aantal mengsels en ziet graag meer innovaties van de kant van de uitvoerders. Gemeente Amsterdam Age Vermeer Divisie directeur Jan Jorna Statutair directeur Tjeerd Roozendaal Directeur ingenieursbureau, Gemeente Amsterdam Voor de meeting met de gemeente Amsterdam zijn dezelfde doelen benoemd als voor de meeting met de gemeente Apeldoorn en de Provincie Overijssel, omdat dit ook een opdrachtgever is van Dura Vermeer. Inzicht krijgen in de samenwerking tussen opdrachtgever en uitvoerder vanuit het oogpunt van de opdrachtgever. In overleg met de opdrachtgever bespreken of een minder aantal mengsels mogelijk zou kunnen zijn. Inzicht krijgen in de obstakels die de opdrachtgever ervaart in de samenwerking met uitvoerders. De meeting met de gemeente Amsterdam heeft de vooraf bedoelde doelen behaald. Het gesprek heeft duidelijk gemaakt in hoeverre de gemeente open staat tot een reductie van het aantal asfaltmengsels om op die manier de efficiëntie van de asfaltproductie to bevorderen. De gemeente heeft aangegeven hoe de samenwerking tussen opdrachtgever en uitvoerder verloopt en geeft aan welke obstakels hierin worden ervaren. De gemeente Amsterdam zou graag een vervolg gesprek houden met experts vanuit de gemeente. Dit gesprek heeft helaas niet plaats kunnen vinden gedurende de afstudeer periode. Gemeente Apeldoorn Age Vermeer Divisie directeur Sander Lubberhuizen Teammanager gemeente Apeldoorn Jan Wienk Bedrijfsleider Dura Vermeer Robbert Rouwenhorst Directievoerder gemeente Apeldoorn Inzicht krijgen in de samenwerking tussen opdrachtgever en uitvoerder vanuit het oogpunt van de opdrachtgever. In overleg met de opdrachtgever bespreken of een minder aantal mengsels mogelijk zou kunnen zijn. Inzicht krijgen in de obstakels die de opdrachtgever ervaart in de samenwerking met uitvoerders. De meeting met de gemeente Apeldoorn heeft de doelen die ervoor zijn opgesteld behaald. Er is inzicht ontstaan in de werkwijze van de opdrachtgever en er is besproken of een vermindering van het aantal mengsels mogelijk zou zijn. Gedurende de meeting is er duidelijkheid ontstaan over de obstakels die de opdrachtgever ervaart gedurende de samenwerking en de wensen die er bij de opdrachtgever heersen in deze samenwerking.! 36 / 100!

37 Geïnterviewde/functie Doel interview Opbrengsten Agrarische sector Eemnes Niels Rood Wethouder Gemeente Eemnes Elbert Roest Burgemeester Laren Inzicht krijgen in hoeverre de agrarische sector in Eemnes bereid is tot samenwerking met Dura Vermeer. Inzicht krijgen of de gemeente Eemnes open staat tot samenwerking met Dura Vermeer op het gebied van biogas productie. Duidelijkheid scheppen over het onderzoek dat de gemeente Eemnes zou hebben uitgevoerd op het gebied van biogas. Inzicht krijgen in de aanwezigheid van biomassa in de vorm van waterplanten in de omgeving van de gemeente Laren Bespreken hoe deze biomassa kan worden gebruikt voor de productie van biogas. De enquête die is uitgevoerd bij de agrarische sector in Eemnes heeft de doelen bereikt die hiervoor waren opgesteld. Door de communicatie met de personen in deze sector is er duidelijk geworden dat de meerderheid van de sector bereid is tot samenwerking. Van de 7 ondervraagden hebben 5 aangegeven open te staan voor samenwerking. Het gesprek met Niels Rood van de gemeente Eemnes heeft het gewenste resultaat opgeleverd aangezien de doelen van het interview zijn behaald. Het gesprek heeft duidelijk gemaakt dat de gemeente Eemnes positief staat tegenover de productie van biogas uit lokale bronnen en zou dit graag in samenwerking van Dura Vermeer realiseren. Niels Rood heeft naar aanleiding van het gesprek de business case gegeven van het voorgaande onderzoek dat door de gemeente is uitgevoerd. Deze business case toont hoe de gemeente haar onderzoek heeft uitgevoerd en wat de bevindingen hiervan zijn geweest. Het gesprek met Elbert Roest heeft de doelen die vooraf zijn gesteld grotendeels behaald. Het gesprek heeft inzicht getoond in de aanwezigheid van biomassa in de vorm van waterplaten die aanwezig zijn de Gooise plassen. Echter is er geen beeld van de kwantiteit en kwaliteit van deze biomassa waardoor het lastig is om vast te stellen wat de meerwaarde hiervan is. Er is inzicht gekomen in de wijze waarop de biomassa zou kunnen worden gebruikt voor de productie van biogas echter is dit niet helemaal goed vast te stellen omdat er geen besef is van de hoeveelheid en kwaliteit van de biomassa. Voor een beter begrip van deze aspecten is het nodig om een vervolg gesprek te houden met de personen die deze weten. Tabel Overzicht communicatie momenten Deelvraag 2 met opbrengsten! 37 / 100!

38 3.1 Beschrijving CO₂ reductie maatregelen Dura Vermeer heeft de ambitie om de huidige CO₂ uitstoot te reduceren om de productie van asfalt in de toekomst financieel rendabel te houden. Door al maatregelen te ondernemen voor deze direct nodig zijn kan Dura Vermeer vermeiden dat zij in de nabije toekomst problemen zal krijgen op het gebied van financieel haalbaar asfalt. De visie van Dura Vermeer is dat in de huidige markt emissierechten nog geen grote rol spelen, echter wordt verwacht dat dit in de toekomst zal veranderen waardoor het vroeg nemen van maatregelen op dit moment een slimme stap zal zijn. Het opstellen van een Carbon Footprint heeft Dura Vermeer inzicht gegeven in de CO₂ uitstoot die gedurende het gehele productieproces van asfalt vrijkomt. Op basis van dit inzicht is er besloten om op drie onderdelen te focussen. Aan de hand van de stappen zoals in de trias energetica zijn beschreven zijn er maatregelen onderzocht die een reductie in CO₂ uitstoot kunnen opleveren. De eerste stap die voor ieder onderdeel van belang is, is om te kijken hoe het huidige energieverbruik kan worden verminderd. Zodra het energieverbruik zo optimaal mogelijk verloopt is het zaak om te onderzoeken hoe de energie die benodigd is voor het produceren wordt gewonnen uit duurzame bronnen. Zodra deze stappen zijn gerealiseerd kan er gekeken worden naar het efficiënt gebruik maken van fossiele brandstoffen waar nodig. Aan de hand van het voorgaande onderzoek zijn er drie sectoren benoemd waarin een CO₂ reductie mogelijk is. Zoals in het vorige hoofdstuk is benoemd zijn de drie sectoren waarin arin dit mogelijk is: - productie van de grondstoffen en het transport - Productie van asfalt - transport van asfalt Figuur 9 - Trias Energetica Zoals de doelstelling van het onderzoek beschrijft is het directe doel van het onderzoek een overzicht van CO₂ reducerende maatregelen te produceren. In dit hoofdstuk worden op basis van de grootste bronnen van CO₂ uitstoot, maatregelen beschreven die tot een CO₂ reductie in de asfaltketen van Dura Vermeer leiden Beperk de energiebehoefte Beperken energiebehoefte asfaltproductie Het produceren van asfalt gebeurd bij de asfaltcentrale van Dura Vermeer. Dura Vermeer heeft twee eigen asfaltcentrale s en is aandeelhouder in 4 asfaltcentrale s in Deventer, Bergen op Zoom, Amsterdam en Rotterdam. De asfaltcentrale van Dura Vermeer zelf zijn gelegen in Eemnes en Nijmegen. Het project heeft zich gericht op de asfaltcentrale in Eemnes en de reductie maatregelen zijn gebaseerd op de bevindingen bij deze centrale. Zoals eerder benoemd zijn er drie bronnen van CO₂ emissies waarvan het aardgas verbruik veruit de grootste bron van emissies vormt. Om deze bron van emissies te reduceren is er door middel van de trias energetica een scenario aan maatregelen gevormd die leiden tot een reductie in de energiebehoefte. Uit het voorgaande onderzoek is gebleken dat het gasverbruik is gekoppeld aan twee handelingen in de asfaltcentrale, het drogen van de grondstoffen en het mengproces.! 38 / 100!

39 Reduceren gas verbruik Zoals benoemd is het drogen van de grondstoffen een van de redenen voor het hoge aardgas verbruik. Dit wordt veroorzaakt door het wasproces dat wordt toegepast bij de leverancier van de steenslag en het feit dat de stenen soms lange tijd in de open lucht worden opgeslagen. Het wassen van de stenen wordt gedaan door Graniet Import Benelux die dit vanuit wet en regelgeving moeten doen om het stofgehalte in de stenen te reduceren. Op dit moment wordt dit gedaan door de stenen met vocht te wassen wordt het stof verwijderd tot een toegestane percentage. In België wordt dit gedaan door middel van hoge druk waardoor de stenen een lager vochtgehalte hebben bij het verlaten van de leverancier. Echter is dit in Nederland niet mogelijk omdat er een lager stofgehalte geaccepteerd wordt en dit alleen kan worden behaald door middel van wassen. Door te kijken of de wet en regelgeving kan worden aangepast op het gebied van stofgehalte zou het wasproces van de steenslag worden aangepast om zo een lager vochtgehalte te houden en daarmee het droogproces kan worden gereduceerd. Hierbij moet centraal staan dat de kwaliteit van het asfalt niet mag verminderen door een andere wijze van wassen. Overkapping, Een andere manier om het aardgas verbruik van het droogproces te reduceren is door het weren van hemelwater. Zoals de asfaltcentrale nu functioneert liggen de grondstoffen soms gedurende lange tijd in de open lucht waardoor het vochtgehalte in de grondstoffen hoog is door toedoen van Neerslag. Door een bezoek aan de asfaltcentrale Amsterdam is er inzicht gekomen in de benodigdheden van een dergelijke overkapping. Een overkapping voor de grondstof opslag zou een hoogte van minimaal 13 meter moeten hebben om op die manier de mogelijkheid tot laden en lossen mogelijk te houden voor de vrachtwagens. Deze hoogte is direct een van de redenen waarom een overkapping een lastig realiseerbaar principe is. Er is in overleg met de directie van Dura Vermeer contact gelegd met twee partijen die gespecialiseerd zijn in het plaatsen van grote overkappingen. Idagro gespecialiseerd in het plaatsen van stallen en De Boer tenten zijn benaderd om te zien of het plaatsen van een overkapping een haalbaar principe zou zijn. Idagro Bij Idagro is er contact gemaakt met Marco Noordman, er is in het gesprek gesproken over het plaatsen van een overkapping bij de asfaltcentrale in Eemnes. Op basis van een plattegrond die is verstuurd heeft Idagro een schets gemaakt van de overkapping en de locaties waar de spanten worden geplaatst. In bijlage *** is de schets door Idagro weergeven. Uit de schets die is opgesteld door Idagro is te zien dat het gehele gebied dat op dit moment als grondstof opslag dient zal worden overkapt en ook de wegen die hier doorheen leiden. De kosten van een dergelijke overkapping bedragen tussen de 110,- tot 115,- excl. BTW/m2. De Boer tenten. Een andere vorm van overkappen is door het plaatsen van een tent. Hiervoor is er contact gemaakt met De Boer Tenten gespecialiseerd in het plaatsen van tijdelijke overkappingen. Aangezien de overkapping bij de asfaltcentrale alleen is bedoeld om regenwater te weren en geen dragende functie dient te vervullen is het plaatsen van een tent een van de mogelijkheden.! 39 / 100!

40 Om de mogelijkheden te bespreken is er een gesprek gevoerd met Marc Westerwaal van De Boer tenten om te zien of dit een haalbaar principe zou kunnen zijn. Na een gesprek en een bezoek aan de asfaltcentrale is er geconcludeerd dat een tent niet haalbaar is in verband met de hoogte van 13 meter die moet worden behaald. Door deze conclusie is er verder in het onderzoek niet gekeken naar het plaatsen van een tent. Aantal asfaltmengsels. Zoals eerder benoemd veroorzaakt de grote hoeveelheid verschillende asfaltmengsels problemen op het gebied van efficiëntie. De wisseling tussen verschillende mengsels vraagt om een grote hoeveelheid verschillende grondstoffen en het reinigen en herstarten van de asfaltcentrale wanneer een andere mengsel moet worden geproduceerd. Dura Vermeer heeft een eerste stap gezet naar het reduceren van het aantal mengsels. Door deze reductie zijn er op dit moment zo n 200 verschillende mengsels beschikbaar. De reden voor dit grote aantal verschillende mengsels is gebaseerd op de vraag van de opdrachtgever en het grote aantal verschillende wegen in Nederland. Een asfalt fietspad heeft niet dezelfde opbouw als een asfalt snelweg en heeft dus andere grondstoffen en verhoudingen. Op die manier heeft iedere weg een geschikt asfaltmengsel. Daarnaast speelt de opdrachtgever een directe rol in het aantal mengsels. Gemeente en provincies zijn veruit de grootste opdrachtgever op het gebied van infrastructuur en verschillen zeer met elkaar qua voorkeur. Een provincie kan de voorkeur hebben voor een mengsel dat uit ervaring goed bevalt al is dit niet altijd het meest geschikte mengsel voor die weg of locatie. Het grote aantal mengsels is dus ontstaan door twee redenen; De vraag naar specifieke mengsels van opdrachtgevers en het verschillende type wegen vragen om verschillende asfaltmengsels. Na gesprekken met verschillende personen binnen Dura Vermeer en de asfaltcentrale werd duidelijk dat het aantal verschillende mengsels voornamelijk is gebaseerd op de vraag van de opdrachtgevers en dat dit lastig te veranderen is. Het idee binnen Dura Vermeer heerst dat wanneer een mengsel niet meer beschikbaar is voor een opdrachtgever deze naar een andere aanbieder zal overstappen om hier het mengsel te krijgen. Op basis van deze informatie zijn er afspraken gemaakt met de provincie Overijssel, de gemeente Amsterdam en de gemeente Apeldoorn aangezien provincie en gemeentes de grootste opdrachtgevers zijn voor Dura Vermeer. Uit de gesprekken met de provincie en de gemeentes is gebleken dat het idee van minder mengsels ook heerst bij de opdrachtgevers. Vanuit de opdrachtgever wordt er meer initiatief verwacht vanuit de kant van de uitvoerder. Voor Dura Vermeer is het dus van belang om te bepalen welke mengsels het beste functioneren op het gebied van kwaliteit, levensduur en duurzaamheid en deze mengsels te kiezen om te produceren. Het produceren van een 20 tal verschillende mengsels in plaats van 200 heeft voor Dura Vermeer directe voordelen zoals een lagere hoeveelheid aan verschillende grondstof die moeten worden opgeslagen. Het produceren van minder mengsels zorgt voor minder start-stops gedurende het productie proces aangezien er minder van grondstoffen hoeft te worden gewisseld. Op deze manier wordt de energiebehoefte verminderd. Het wordt voor Dura Vermeer mogelijk om just-in-time leveringen te doen doordat er minder gewisseld hoeft te worden tussen grondstoffen waardoor de asfaltcentrale minder vaak hoeft te worden gereinigd. Een ander voordeel dat het reduceren van mengsels in principe zou kunnen opleveren is het verhogen van de kwaliteit van de mengsels die worden geproduceerd. Door minder verschillende mengsels te hanteren en te focussen op een klein aantal mengsels zorgt dit ervoor dat de productie van de mengsels met minder falen kan verlopen. Er zijn namelijk minder wisselingen tussen mengsels en dus minder handelingen. Hoe minder handelingen er worden gedaan hoe lager het risico op fouten.! 40 / 100!

41 Om een reductie in asfaltmengsels te realiseren zonder dat de opdrachtgever ontevreden is is het van belang dat er tussen Dura Vermeer en de opdrachtgever een goede communicatie is. Door slechts de beste mengsels te produceren en de opdrachtgever te informeren en te sturen naar het meest geschikte mengsel voor het project kunnen er kwalitatief betere wegen worden opgeleverd en kan de asfaltcentrale op een efficiëntere wijze produceren. Het reduceren van asfaltmengsels is een CO₂ reductie maatregel die niet eenvoudig is uit te drukken in CO₂ reductie. Deze CO₂ reductie zou zichtbaar kunnen worden als er over een lange periode een minder aantal mengsels wordt geproduceerd en er wordt gekeken naar de veranderingen die er gedurende deze periode zijn voorgekomen. Om deze reden wordt het reduceren van asfaltmengsels niet meegenomen in de CO₂ reductie tool omdat er geen directe CO₂ reductie aan kan worden gekoppeld Duurzame energie bronnen. De tweede stap die volgt op het reduceren van de energiebehoefte is het gebruiken van duurzame energiebronnen. Kijkend naar de asfaltcentrale en haar grootste bron van CO₂, het aardgas. Zou de toepassing van biogas een duurzaam alternatief kunnen vormen. Biogas Greenchoice Om te zien in hoeverre het gebruik van biogas mogelijk is om de asfaltcentrale van energie te voorzien is er gesproken met Greenchoice, een leverancier van duurzame energie. Het gebruik van biogas is op twee manieren lastig om te realiseren. - Er is slechts een kleine voorraad aan biogas - De prijs van biogas ligt hoger dan de prijs van aardgas. In overleg met Greenchoice is er gekeken naar de mogelijkheden die er zijn voor de asfaltcentrale. Het gemiddelde jaarlijkse aardgas verbruik bij de asfaltcentrale bedraagt 2,4 miljoen m3 en dit kan niet volledig worden ingevuld met biogas. Greenchoice heeft aangegeven dat er vanaf miljoen m3 biogas beschikbaar zou zijn. Het toepassen van biogas is niet haalbaar gebleken vanwege het prijsverschil tussen aardgas en biogas van Greenchoice. Op dit moment betaald Dura Vermeer per m3 0,17. De prijs van biogas van Greenchoice zou 0,27 per m3 kosten waardoor de investering te hoog zou uitvallen. In verband met het feit dat het gebruik van Biogas van Greenchoice een te grote investering zou betekenen voor Dura Vermeer is er een tweede mogelijk geboden in de vorm van bosgecompenseerd aardgas. Dit gas concurreert met de prijs die voor het gewone aardgas wordt betaald maar voor iedere afname plant of beschermt Greenchoice een stuk bos. Op die manier wordt de uitstoot van de CO₂ gecompenseerde door de geplante of beschermde bomen. Dura Vermeer ziet het gebruik van bosgecompenseerde aardgas echter niet als een duurzame energiebron omdat er nog steeds gebruik wordt gemaakt van een fossiele brandstof als aardgas. Om deze redenen is het gebruik van bosgecompenseerd aardgas voor Dura Vermeer geen wenselijke maatregel. Biogas productie uit lokale bronnen Aangezien het biogas dat door Greenchoice wordt geleverd financieel niet haalbaar is gebleken is er gekeken of er andere manieren zijn om de stap naar biogas mogelijk te maken. Kijkend naar de! 41 / 100!

42 omgeving van de asfaltcentrale zijn er vele agrarische bedrijven dichtbij. Het produceren van biogas door middel van lokale biomassa zou een mogelijk haalbare maatregel zijn. Om te zien in hoeverre de lokale productie van biogas haalbaar kan zijn is er contact gezocht met van der Wiel Biogas. Vervolgens is er met Willem Driest en Guido Krol van Van der Wiel Biogas een afspraak gemaakt bij de asfaltcentrale om te zien welke mogelijkheden er zijn op het gebied van lokale biogas productie. Naast het gesprek met Van der Wiel biogas is er gesproken met enkele betrokkenen in de omgeving van de asfaltcentrale. Om te kunnen weten in hoeverre lokale biogas productie haalbaar is is er een bezoek gebracht aan enkele agrarische bedrijven in de omgeving van de asfaltcentrale. Uit deze bezoeken is gebleken dat de meerderheid van de agrarische bedrijven bereid zijn tot samenwerking met Dura Vermeer. Voor de agrarische bedrijven zou het betekenen dat zij de biomassa die zij nu gebruiken voor bemesting of storten op een stortplaats, verwerken om biogas te produceren. Om te zien in hoeverre de gemeente Eemnes bereid is tot samenwerking is er contact gemaakt met de gemeente en is een gesprek met Niels Rood gehouden. De gemeente Eemnes heeft in 2015 gekeken naar de mogelijkheid van de productie van biogas om het zwembad van Laren te kunnen voorzien van energie. Voor een overzicht van de business case van de productie van biogas in de gemeente Eemnes zie bijlage 3. Het gesprek met Niels Rood heeft duidelijk gemaakt dat de gemeente Eemnes zeer bereid is tot samenwerking met Dura Vermeer om de productie van biogas te realiseren. Uit ervaring van het vorige onderzoek dat de gemeente heeft gevoerd is er een financieel probleem op het gebied van biogas productie. De gemeente heeft ervaren dat het produceren van biogas door middel van biomassa van verschillende agrarische bedrijven samen gaat met hoge boekhouding kosten. Dit ontstaat omdat ieder bedrijf een hoeveelheid biomassa levert en dat voor iedere levering een proef moet worden gedaan om de kwaliteit van de biomassa te bepalen om zo de vergoeding voor de biomassa te kunnen bepalen. Door deze test en de boekhouding die daarbij komt is het business plan van de gemeente Eemnes onhaalbaar gebleken. Combinatie van installaties. In het gesprek met Niels Rood is er gesproken over het combineren van verschillende vergist installaties om zo een haalbaar business plan te kunnen maken. Door middel van het plaatsen van een kleine micro vergister bij agrarische bedrijven met een groot aantal boerderij dieren kan er per bedrijf een hoeveelheid biogas worden geproduceerd zonder dat deze hoeft te worden getest. De levering van de verschillende partijen worden niet in 1 installatie verzamelt waardoor het testen en de boekhouding die hiermee gepaard gaat niet nodig is. In combinatie met het een grote biogas installatie direct in de buurt van de asfaltcentrale zou de energiebehoefte van de asfaltcentrale voor een groot deel door biogas kunnen worden voorzien. Door een samenwerking aan te gaan met de intensieve veehouderij in Nederland kan er een grote hoeveelheid biogas worden geproduceerd in de installatie naast de asfaltcentrale.! 42 / 100!

43 Biomassa De biomassa die kan worden gebruikt voor de productie van biogas kan bestaan uit verschillende bronnen. Zoals hiervoor genoemd kan een stroom van mest een bron van energie leveren. Echter is het transport van mest naar de asfaltcentrale niet volledig duurzaam vanwege het transport van de mest. De intensieve veehouderij is niet in de omgeving van Dura Vermeer te vinden waardoor dit niet direct de meest geschikte biomassa vormt. Na het gesprek met Niels Rood is er een afspraak gemaakt met de burgemeester van Laren, Elbert Roest. In het gesprek met Meneer Roest is gesproken over de mogelijkheid die de gemeente Laren kan bieden in toevoer van biomassa. De gemeente Laren kamt namelijk met een probleem van exotische waterplanten die aanwezig zijn in de plaatselijke plassen rondom Laren. Deze waterplanten verspreiden zich snel over de plassen en de vaarroutes worden regelmatig vrijgemaakt om het transport over water mogelijk te houden. Op dit moment wordt de verwijderde biomassa niet direct voor een doel gebruikt en daarom gestort op de oevers van de plassen. De biomassa die op dit moment aanwezig is in de plassen zou gebruikt kunnen worden om de asfaltcentrale van biogas te kunnen voorzien. Deze vorm van biogas winning heeft twee voordelen tegenover het gebruik van mest uit de intensieve veehouderij. De waterplanten kunnen dichterbij de asfaltcentrale gewonnen worden en de planten kunnen door middel van water transport naar de asfaltcentrale gebracht worden. Deze vorm van transporteren van de biomassa is dus korter en in principe CO₂ zuiniger door middel van het transport over water. Naast de voordelen voor de productie van biogas heeft het gebruik van waterplanten voor biogas productie nog een voordeel. Op dit moment veroorzaakt de aanwezigheid van de waterplanten problemen in de Gooise plassen, door een functie te geven aan de waterplaten kan dit probleem sneller worden opgelost aangezien het probleem nu een doel dient. SDE+ subsidie In het gesprek met Niels Rood en Marco Radstake van de gemeente Eemnes is er besproken wat de mogelijkheden tot subsidie zijn voor de realisatie van biogas productie. De subsidie is begin 2016 bekend gemaakt en kan vanaf maart worden aangevraagd. Het is mogelijk om subsidie aan te vragen voor de productie van biogas door middel van een vergister. Uit het overzicht van de subsidie bedragen (bijlage 2) is te lezen dat voor het vergisten van biomassa een maximale vergoeding van 0,064 per Kwh is aan te vragen. Uit 1 m3 biogas wordt 8,8 KwH gewonnen. Er vanuit gaande dat deze vergoeding volledig wordt verstrekt zou dit betekenen dat per m3 biogas die wordt geproduceerd een vergoeding van 0,56 wordt betaald. De hoeveelheid subsidie voor de SDE+ in 2016 is vastgesteld op 8 miljard en zodra dit op is is het niet langer mogelijk om een subsidie aan te vragen. Daarnaast is het mogelijk dat andere initiatieven worden gerealiseerd met niet de maximale subsidie per m3. Daarom is het van belang om te zien hoeveel subsidie nodig is om het project rendabel te maken Efficient gebruik fossiele brandstoffen Maatregelen transport asfalt. Zoals in het voorgaande hoofdstuk beschreven kampt de transport sector van het asfalt met enkele problemen die de reductie van CO₂ uitstoot lastig maken zoals het gebrek aan alternatieve transportmethode s, gemiddeld de helft van de kilometers wordt leeg gereden en de sector moet in een korte tijdperiode haar werkzaamheden verrichten. Op basis van deze problemen zijn er voor de sector enkele mogelijkheden die zouden kunnen leiden tot een meer efficiënte en CO₂ zuinige werkmethoden. Uit het gesprek dat is gevoerd met! 43 / 100!

44 Cor Millenaar is gebleken dat de aanpak van lege kilometers zeer lastig is in verband met de vraag van het asfalt in een korte tijdsperiode en het feit dat de asfaltwagen niet alles kan transporten omdat dit de laadbak zou vervuilen en dit ten koste zal gaan van de volgende asfaltlading. Daarnaast is het principe van liever te veel dan te weinig een probleem voor de sector omdat dit in sommige gevallen voor onnodige extra gereden kilometers zorgt. Uit het gesprek met Cor Millenaar is duidelijk geworden dat de huidige problematiek vaak ontstaat door de vraag die opdrachtgevers stellen op het gebied van levering. De huidige problematiek zou kunnen worden verholpen door een betere communicatie met opdrachtgevers. Zo zou een spreiding van levermomenten helpen om de transport sector meer tijd te geven om haar product te leveren en op die manier efficiënter te werk gaan. Circulaire transportmethode s Zoals benoemd is het probleem dat de transport sector ervaart dat de helft van de gereden kilometers wordt gereden zonder vracht. Dit ontstaat doordat de huidige methode van transport op een lineaire manier wordt gedaan. Door heen en weer te rijden tussen asfaltcentrale en projectlocatie zijn er geen mogelijkheden om op de terugweg een functie te vervullen. Door een betere samenwerking tussen verschillende partijen binnen de asfaltketen zou het transport op een meer circulaire methode kunnen functioneren. Een voorbeeld van zo n methode zou zijn het transporten van het asfalt waar vervolgens vanaf de projectlocatie afval wordt vervoerd naar de stortplaats op de weg terug. Op die manier kan een deel van de zinloos gereden kilometers worden ingevuld. Deze transport methode kan enkel succesvol verlopen als er een goede communicatie bestaat tussen verschillende betrokken partijen binnen de asfaltcentrale en de opdrachtgever. Het directe doel van het transporteren van asfalt moet altijd de prioriteit vormen omdat de opdrachtgever moet kunnen vertrouwen op de levering van het asfalt. Lignine Toepassen als bindmiddel. Een andere manier om op een efficiënte manier te werken met fossiele brandstoffen is door te kijken naar alternatieve bindmiddelen dan bitumen. Lignine wordt als restproduct gewonnen uit de papierindustrie. Uit zeer recente experimenten is gebleken dat lignine als vervanging van bitumen kan functioneren. Lignine zou in principe 25% van de bitumen kunnen vervangen als bindmiddel. Op deze manier wordt er een eerste stap gezet naar een bindmiddel niet afkomstig uit een fossiele brandstof. Het principe lignine als bindmiddel is nog zeer nieuw en daarom nog weinig bekend. Om deze maatregel toe te kunnen passen is het voor Dura Vermeer van belang om te zien welke kennis er nu aanwezig op het gebied van lignine toepassing en kijken wat de resultaten zijn geweest van tests. Op dit moment ligt de prijs van lignine hoger dan de prijs van bitumen. Per ton lignine wordt er gemiddeld 350,- per ton lignine en 170,- per ton bitumen. Op dit moment kan lignine op financieel oogpunt niet concurreren met het gebruik van bitumen. Echter is de verwachting die Dura Vermeer dat de aardolie prijs in de toekomst zal stijgen door het opraken hiervan. Zodra deze prijzen meer concurreren zou het gebruik van lignine financieel een voordeel kunnen bieden.! 44 / 100!

45 4. CO₂ reductie tool Het doel van het onderzoek naar de asfaltketen van Dura Vermeer is om een scenario aan maatregelen op te stellen die een CO₂ reductie van 10% kunnen realiseren in de asfaltketen van Dura Vermeer in 2017 ten opzicht van de Carbon Footprint van In hoofdstuk is er een beschrijving gegeven van de maatregelen die in het gedurende het onderzoek zijn onderzocht. Voor Dura Vermeer is het nuttig om een scenario aan maatregelen te hebben maar de wens is om snel te kunnen zien wat de investering van de maatregel betreft en het effect dat de maatregel heeft op de CO₂ uitstoot in de asfaltketen. Uit het voorgaande onderzoek is een Excel bestand ontworpen waarin de Carbon Footprint van de drie meest geproduceerde asfaltmengsels per ton is beschreven. Om Dura Vermeer snel te kunnen tonen hoe de maatregel effect heeft in de CO₂ uitstoot van de asfaltketen is het Excel bestand uit het voorgaande onderzoek uitgebreid met de CO₂ reducerende maatregelen. Door middel van cirkeldiagrammen kan er worden getoond hoe de CO₂ uitstoot is zonder de toepassing van maatregel en hoe deze is met het gebruik van de maatregelen. Zoals in de doelstelling van het onderzoek is benoemd is het beoogde CO₂ reductie doel een reductie van 10% CO₂ in 2017 ten opzichte van de Carbon Footprint van Uit de Carbon Footprint van het voorgaande onderzoek is gebleken dat de gemiddelde uitstoot per ton geproduceerd asfalt 40 Kg CO₂/ton is. Op basis van deze gegevens is het om het doel van het onderzoek te behalen nodig om een CO₂ reductie van 4 Kg/ton asfalt te behalen. Het behalen van een CO₂ reductie van 4 kg/ton asfalt kan op verschillende manieren behaald worden. Er kan door middel van een combinatie aan maatregelen een reductie van 4 kg behaald worden. In het Excel bestand met de reductie maatregelen kan er door middel van het combineren van maatregelen een co reductie van 4 kg per ton asfalt worden behaald. Om het effect van de maatregelen te beschrijven is het duidelijker om per maatregel te beschrijven in welke mate deze moet worden ingezet om de doelstelling van 4 kg CO₂ reductie te behalen. Biogas. Om door middel van het gebruik van biogas een CO₂ reductie van 4 kg per ton asfalt te behalen is het nodig om m3 aardgas te vervangen door biogas. Om deze hoeveelheid biogas uit lokale bronnen bij de asfaltcentrale te kunnen realiseren is er een investering van 1.8 miljoen euro nodig. Kijkend naar de prijs die nu wordt betaald voor het aardgas en de mogelijkheden tot subsidie kan deze investering in korte tijd worden terugverdiend. De huidige betaalprijs voor het aardgas bedraagt 0,17 per m3. De maximale subsidie die wordt betaald per m3 biogas bedraagt 0,56. Het is te makkelijk om ervan uit te gaan dat de maximale subsidie zal worden verstrekt voor de realisatie van biogas. Door middel van het bepalen van een terugverdien tijd kan er worden berekend hoeveel subsidie er nodig is per m3 biogas. Om het investeringsbedrag van ,- in 10 jaar tijd terug te verdienen is er een vergoeding van 0,24 per m3 biogas vereist. Overkapping Uit de tool is af te leiden wat de besparing in m3 gas is per m2 overkapping. Om een besparing van 10% CO₂ uitstoot te behalen door middel van het overkappen van de grondstof opslag zou betekenen dat er een overkapping van m2 nodig is. Echter is het overkappen niet voor alle grondstoffen even effectief waardoor dit niet aan te raden is. Het overkappen van de grondstoffen met de meeste vochtopname heeft het hoogste effect. Deze grondstoffen nemen meer vocht op waardoor het weren van hemelwater een groot voordeel is.! 45 / 100!

46 Uit de tool is af te leiden dat het overkappen van grondstoffen door middel terugverdient kan worden in een periode van ongeveer 14 jaar. Deze berekening is gemaakt per m2. De meest geschikte manier om het overkappen van grondstoffen rendabel te doen is door middel van een combinatie met andere maatregelen door grondstoffen als zand en kleine steenslag te overkappen kan het vochtgehalte hierin worden gereduceerd wat resulteert in een reductie in het droogproces en dus het gasverbruik. Om een overkapping rendabel te krijgen en in een periode van 14 jaar terug te kunnen verdienen is het noodzakelijk dat de overkapping per m2 60 m3 aardgas bespaard. Lignine Het gebruik van lignine als alternatief bindmiddel voor bitumen is een maatregel die in de praktijk nog niet kan worden uitgevoerd. Het is echter voor Dura Vermeer wel interessant om te zien wat het potentieel effect zou kunnen zijn van het gebruik van lignine. Zoals uit het gesprek met Dave van Vliet van TNO is gebleken kan lignine in principe 25 % van de bitumen vervangen. De overige 75% aan bindmiddel zal worden ingevuld met bitumen. Op dit moment ligt de wereldwijde aardolie prijs bijzonder laag waardoor de prijs van bitumen zeer laag is. Door deze lage prijs van bitumen is het lastig om met lignine te concurreren tegenover bitumen. Uit de tool is te zien in hoeverre het gebruik van lignine een CO₂ reductie kan betekenen voor de asfaltketen.! 46 / 100!

47 5. Conclusie en aanbevelingen 5.1 Conclusie Voor dit onderzoek is de volgende onderzoeksvraag geformuleerd: Op welke manier kan er in de asfaltketen van Dura Vermeer een CO₂ reductie van 10% worden behaald in 2017 ten opzichte van de Carbon Footprint van Om bovenstaande onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zijn er deelvragen opgesteld met hierbij een aantal subonderwerpen. Tijdens het onderzoek zijn deze deelvragen beantwoord. Op basis hiervan kan de conclusie getrokken worden. Deelvraag 1: Wat is de CO₂ uitstoot van de asfaltketen van Dura Vermeer in 2014? Zoals in het rapport is benoemd functioneert de asfaltketen door middel van samenwerking tussen verschillende partijen. De CO₂ uitstoot van de asfaltketen is in het voorgaande onderzoek berekend(zie bijlage 4). De totale uitstoot in de asfaltketen in 2014 is gemiddeld 40 kg CO₂/ton asfalt. De Carbon Footprint is berekend voor de drie meest geproduceerde asfaltmengsels van Dura Vermeer. (ZOAB, AC 11, AC 22). Wat opvalt is dat de Carbon Footprint voornamelijk wordt bepaald door drie onderdelen binnen de asfaltketen, dit zijn: De grondstofwinning en het transport van grondstoffen 35,5% De productie van asfalt door de asfaltcentrale 44,3% Het transport van asfalt naar projectlocatie 17,7% Dura Vermeer heeft de vraag, hoe CO₂ reductie in de asfaltketen kan worden gerealiseerd? Het beantwoorden van deelvraag 1 geeft aan wat het probleemgebied is. Vervolgvraag is: In hoeverre leiden de handelingen van Dura Vermeer tot deze CO₂ uitstoot? Dan wel in hoeverre wordt deze door andere onderdelen in de asfaltketen veroorzaakt. Op basis van de bevindingen van deelvraag 1 is duidelijk geworden dat de productie en transport van asfalt voor 62% van de CO₂ uitstoot verantwoordelijk zijn. Om deze reden is het van belang om te kijken of er binnen deze onderdelen maatregelen mogelijk zijn om CO₂ te reduceren. Dit vanwege de directe invloed die Dura Vermeer op deze onderdelen heeft. Vervolgens is er gekeken of er bij andere onderdelen een reductie kan worden gerealiseerd om op die manier de gehele asfaltketen CO₂ efficiënter te laten functioneren. Deelvraag 2 Uit de inzichten die zijn gekregen door het antwoord op deelvraag 1 volgt deelvraag 2: Welke mogelijkheden zijn er om de CO₂ uitstoot binnen de asfaltketen altketen van Dura Vermeer te reduceren? Per onderdeel winning, transport en productie is onderzocht welke maatregelen mogelijk zijn om CO₂ reductie e te realiseren. Aan de hand van de trias energetica is er een beschrijving gegeven van maatregelen die een CO₂ reductie e in de asfaltketen van Dura Vermeer kunnen realiseren. Trias Energetica! 47 /! 100

48 De productie van asfalt bij asfaltcentrale. De CO₂ uitstoot die vrijkomt gedurende het productieproces bij de asfaltcentrale wordt veroorzaakt door het verbruik van aardgas. Per jaar wordt gemiddeld 2,4 miljoen m3 aardgas verbruikt om asfalt te kunnen produceren. Dit verbruik in aardgas vindt plaats gedurende het droogproces en het mengproces. De volgende mogelijkheden om CO₂ te reduceren zijn onderzocht. De vijf maatregelen liggen binnen de invloedssfeer van Dura Vermeer. 1. Overkappen van grondstoffen. De productie van asfalt vraagt om een laag vochtgehalte in de grondstoffen, hierdoor is het noodzakelijk om de grondstoffen te drogen. Dit vind plaats door middel van verwarming in een droogtrommel en hetgeen vraagt om een hoog verbruik van aardgas. Een van de maatregelen die de vraag naar aardgas zou kunnen reduceren is het verlagen van het vochtpercentage aanwezig in de grondstoffen. De grondstoffen liggen in de huidige situatie opgeslagen bij de asfaltcentrale en kunnen hier in sommige gevallen lange tijd verblijven voordat ze toegepast worden. (voor elk type asfalt zijn andere grondstoffen nodig). Door neerslag neemt het vochtpercentage in de grondstoffen toe. Om dit te voorkomen is het een mogelijkheid om de grondstoffen te overkappen 2. Biogas Het mengen van het asfalt vind plaats op een gemiddelde temperatuur van 150ºC. Deze warmte wordt behaald door middel van de verbruik van aardgas. Om een reductie in verbruik van aardgas en daarmee CO₂ uitstoot te realiseren, is het van belang om te kijken naar duurzame energiebronnen. Het aardgas dat nu wordt gebruikt bij de asfaltcentrale kan worden vervangen door biogas. Biogas zorgt ervoor dat de CO₂ uitstoot omlaag gaat, aangezien het biogas wordt gewonnen uit lokale biomassa stromen. (mest, waterplanten, rioolslib) In samenwerking met de agrarische sector rondom de asfaltcentrale, kan er voldoende biogas worden geproduceerd om de asfaltcentrale van biogas te voorzien. De haalbaarheid van deze maatregel is in de CO₂ reductie tool aangetoond. 3. Reductie in het aantal typen asfaltmengsels. Een probleem dat nu wordt ervaren binnen de asfaltketen is dat er een te veel aan verschillende asfaltmengsels wordt geproduceerd wat ten koste gaat van de efficiëntie bij de asfaltcentrale. Hetgeen leid tot een hoger verbruik van aardgas. Door middel van een reductie in het aantal asfaltmengsels kan er voortgang worden geboekt op het gebied van: efficiëntie, grondstof opslag, energieverbruik en kwaliteit. 4. Lignine toepassen als bindmiddel In de huidige staat is het gebruik van lignine in asfalt een zeer nieuw en experimenteel onderwerp. Echter zou het grote voordelen kunnen bieden vanwege de mogelijkheid om de op aardolie gebaseerde bitumen te vervangen. Op deze manier kan wellicht door middel van onderzoek en experimenten het gebruik van bitumen worden gereduceerd of zelfs verwijderd om op die manier niet langer afhankelijk te zijn van een fossiele grondstof.! 48 / 100!

49 5. Transport asfalt naar projectlocatie Voor onderdeel transport is het lastig om een CO₂ reductie te realiseren. Er zijn weinig alternatieven voor transport. Uit gesprekken met de transporteur is gebleken dat er wordt gestuurd om een zo zuinig mogelijke manier van transporteren te realiseren. Echter zijn er geen tot nauwelijks andere manieren om het transport van asfalt vanaf de asfaltcentrale naar de projectlocatie te realiseren dan door middel van vrachtwagens. Een betere samenwerking tussen verschillende partijen en asfaltcentrale s kan de gereden afstanden verminderen. Op dit moment wordt er vaak gebruik gemaakt van de asfaltcentrale van Dura Vermeer zelf, terwijl deze niet altijd de dichtstbijzijnde centrale bij de projectlocatie is. Door middel van een betere samenwerking tussen asfaltcentrale s in Nederland kan er gebruik worden gemaakt van een asfaltcentrale die dichterbij de projectlocatie is. Daarnaast worden gemiddeld de helft van de kilometers leeg gereden aangezien er vanaf de projectlocatie geen goederen mee terug worden genomen. Dit zijn op dit moment in zekere zin zinloze kilometers. Door een functie te geven aan deze kilometers kan er wellicht geen CO₂ reductie worden behaald in de asfaltketen maar wel een verbetering in efficiëntie. Deelvraag 3 Om de resultaten van deelvraag 2 duidelijk te maken qua effect en vereisten zijn zo mogelijk deze verwerkt in een CO₂ reductie tool. Dit is gedaan in de Carbon Footprint die is opgesteld van de asfaltketen van Dura Vermeer. Hierin is expliciet gemaakt wat de impact van de maatregelen betekent voor de CO₂ uitstoot in de asfaltketen en de investering die hiervoor nodig is. Daarnaast biedt de tool ook een inzicht in de te verwachte terugverdien tijd die hiervoor geldt. In de onderstaande tabel is te zien wat het effect van de maatregelen is op de CO₂ uitstoot. Voor een verder overzicht kunt u terecht in de CO₂ reductie tool. CO₂ reductie maatregel Hoeveelheid Kg CO₂ reductie per ton Biogas m3 2,81 Overkappen grondstoffen 300 m2 0,13 Lignine als bindmiddel 15% 1,42% 1 ton Zoab 44 Kg Co2/ton (2014) 1 ton Zoab 39,38 Kg CO2/ton (2017) 7,13 0,97 7,13 0,97 17,80 14,86 18,10 16,98 Productie 1 ton asfalt centrale Kg CO2/ton ZOAB grondstoffen Kg CO2 transport Kg CO2 asfaltset/ton Productie 1 ton asfalt centrale Kg CO2/ton ZOAB grondstoffen Kg CO2 transport Kg CO2 asfaltset/ton! 49 /! 100

50 Conclusie Uit de antwoorden op de deelvragen wordt de onderzoeksvraag beantwoord: Op welke manier kan er in de asfaltketen van Dura Vermeer een CO₂ reductie van 10% worden behaald in 2017 ten opzichte van de Carbon Footprint van 2014? De asfaltketen van Dura Vermeer kan een CO₂ reductie van 10% behalen door middel van. Het produceren en toepassen van biogas uit lokale bronnen - 69% (-2.81 kg CO₂/ton) Door het overkappen van grondstoffen bij de asfaltcentrale - 3% (-0,13 kg CO₂/ton) Door het reduceren van haar aantal verschillende asfaltmengsels Door te het gebruik van lignine als alternatief bindmiddel - 25% (-1 kg CO₂/ton)! 50 / 100!

51 5.2 Aanbevelingen Om ervoor te zorgen dat de CO₂ uitstoot in de asfaltketen van Dura Vermeer kan worden gerealiseerd kan er op basis van de conclusie de volgende aanbevelingen worden gedaan: De grootste reductie in CO₂ uitstoot kan worden behaald door de focus te leggen op de volgende maatregelen: Productie en gebruik biogas Het toepassen van lignine Het reduceren van het aantal asfaltmengsels Het overkappen van grondstoffen. 1. De meest doeltreffende maatregel om CO₂ reductie in de asfaltketen te kunnen realiseren is door middel van biogas. Daarom is mijn aanbeveling aan Dura Vermeer om in samenwerking met de gemeente Eemnes en Van der Wiel te gaan kijken hoe de samenwerking kan worden georganiseerd om de realisatie van biogas te behalen. Tevens is het mijn aanbeveling voor Dura Vermeer om zich in te schrijven voor de SDE+ subsidie mogelijkheden. Dit houdt in dat er uiterlijk maart 2016 een besluit moet worden gemaakt of de productie van biogas een maatregel is die Dura Vermeer wil nemen. 2. De tweede meest doeltreffende maatregel om CO₂ reductie te behalen is door middel van het gebruik van lignine. Mijn aanbeveling aan Dura Vermeer zou zijn om te kijken of de realisatie van een testvak mogelijk is om op die manier de mogelijkheden van lignine als bindmiddel te kunnen verkennen. 3. Uit de gesprekken met de opdrachtgevers van Dura Vermeer is gebleken dat er volledige bereidheid is om het aantal typen asfaltmengsels te reduceren. Mijn aanbeveling voor Dura Vermeer zou zijn om een doel te stellen om deze reductie in mengsels daadwerkelijk te realiseren. Er kan bijvoorbeeld voor een nieuw project worden afgestemd met de opdrachtgever om te kiezen voor een beperkt aantal mengsels, om vervolgens vast te stellen hoe hierop wordt gereageerd Mocht dit een positieve uitkomst hebben dan kan dit eventueel in meerdere projecten worden gekopieerd. 4. De maatregel om grondstoffen te overkappen levert geen hoge reductie in CO₂ uitstoot op. Desondanks is het overkappen van grondstoffen wel een maatregel die in het principe van de trias energetica als eerste zou worden toegepast. Daarom is het mijn persoonlijke aanbeveling om de overkapping in combinatie met de productie van biogas toch te realiseren. De terugverdien tijd van de overkapping ligt hoog maar kan wellicht worden verkort door een combinatie met biogas. Persoonlijke noot. Het is van groot belang om voor de realisatie van de maatregelen om ervoor te zorgen dat de huidige visie binnen Dura Vermeer ten opzichte van duurzaamheid veranderd. Gedurende mijn onderzoek heb ik vaak gemerkt dat er bij directieleden en andere betrokkenen van het onderzoek een gesloten houding aanwezig is tegenover vernieuwing in het kader van duurzaamheid. Het is mijn inziens van belang dat er een meer open gedachte ontstaat binnen Dura Vermeer die een bereidheid toont tot vernieuwing in het kader van duurzaamheid. Hierbij raad ik Dura Vermeer aan duurzaamheid niet langer te zien als een lastig aspect maar juist als een kans die Dura Vermeer kan helpen om ook in de toekomst succesvol te ondernemen. Hiervoor is een nieuwe manier van denken nodig die open staat voor vernieuwing en innovaties om op die manier op lange termijn kansen te kunnen pakken en uiteindelijk CO₂ verder te reduceren.! 51 / 100!

52 Begrippenlijst Asfalt Bitumen Asfaltketen Steenslag Lignine Biogas Biomassa Mortel Carbon Footprint Asfalt is een materiaal dat wordt samengesteld stenen, zand en bitumen Bitumen is een stroperige vloeistof die van nature voorkomt in aardolie De asfaltketen is het gehele productieproces van de winning van grondstoffen tot de aanleg en hergebruik van asfalt Steenslag is de benaming van een gebroken steen. Lignine is na Cellulose het meest voorkomende organisch materiaal op aarde en is aanwezig in bomen en planten Biogas is het product van de vergisting van organische materie met als hoofdbestanddelen Methaan en Koolstofdioxide Biomassa is een begrip dat het totale droog gewicht organismen en planten omvat Mortel is de benaming van een vulling met zand Carbon Footprint is de engelse term voor de biologische voetafdruk die een persoon of bedrijf achter laat op de aarde. Het beschrijft de totale behoefte die er nodig is om in de behoefte te kunnen voldoen! 52 / 100!

53 Bijlage 1. Communicatiemomenten 1.1 Brainstorm Sessie Dura Vermeer Aanwezigen: Henk Den Ouden Directeur asfalt proces Roland Bouwman Directeur asfalt Geert-jan van Driel omgevingsmanager Age Vermeer Divisie Directeur Theo Baggerman KAM-Manager/veiligheidskundige Madeleine Schenk Kam adviseur Daan Kristel Doel De brainstorm sessie heeft als doel om te zien welke ideeën er heersen op het gebied van CO₂ reductie in de asfaltketen. Door middel van de brainstorm sessie is het mogelijk om alle ideeën die er in de directie groep heersen te bespreken en deze te vergelijken met de ideeën die ikzelf heb aan de start van het onderzoek. Opbouw brainstorm: - De brainstorm zal beginnen met het verzinnen en noteren van ideeën. - Vervolgens wordt er een korte presentatie gegeven van de ideeën die ik heb aan de start van het onderzoek. - De resultaten van deze twee handelingen worden vervolgens vergeleken om te zien in hoeverre deze wel of niet overeenkomen. De reden voor de opbouw van de brainstorm is om ervoor te zorgen dat de ideeën die er heersen binnen Dura Vermeer duidelijk worden. Door te starten met het verzinnen van maatregelen en daarna pas de presentatie te geven kan er worden voorkomen dat er enkel wordt gesproken over de ideeën die ikzelf heb aan de start van het onderzoek. Ideeën Hieronder is een lijst gegeven van de ideeën die gedurende de eerste fase van de brainstorm zijn benoemd. Bitumen gebruiken ja of nee Minder bitumen toepassen Kijken naar concurrerende grondstof leveranciers. Overkappen van grondstoffen (asfaltcentrale Amsterdam als referentie) Overkappen in samenwerking met De Boer tenten Lignine als bindmiddel gebruiken (proefvak Zeeland door H4X) Kijken naar fijnstof gebruiken van restwarmte uit de asfaltcentrale just in time levering Recycling van asfalt Sloophout als brandstof gebruiken (ECN) kleinschalige kernenergie Besparing door minder asfaltmengsels te produceren leveringstijd van asfalt meer verspreiden over de dag! 53 / 100!

54 Er is na de brainstorm een korte presentatie gegeven waarin de ideeën die ik heb worden gepresenteerd. Hier is een lijst van de ideeën die ik aan de start van het onderzoek heb. Lignine gebruiken als bindmiddel i.p.v. bitumen. Overkappen van grondstoffen bij de asfaltcentrale Gebruik maken van groende brandstoffen Kijken naar andere grondstofleveranciers Circulaire transportmethode toepassen. Op basis van de ideeën die er gedurende de brainstorm sessie zijn besproken is het onderzoek gestart om te zien in hoeverre deze ideeën haalbaar zijn. Uit het aantal dat is benoemd gedurende de brainstorm sessie is er gekeken naar de maatregelen die in eerste opzicht het meeste rendement opleveren. - Gebruik van groene energie - Overkappen van grondstoffen - Toepassen van lignine als vervanger voor bitumen - Minder aantal asfaltmengsels produceren - Circulaire transportmethode Conclusie De brainstorm sessie heeft een begin gemaakt in de focus op enkele maatregelen die een CO₂ reductie in de asfaltketen kunnen realiseren. Door middel van de sessie is er een link gelegd tussen de ideeën die er heersen binnen Dura Vermeer en de ideeën die ik had aan de start van het onderzoek en in hoeverre deze overeenkomen.! 54 / 100!

55 1.2 Interview Cor Millenaar Aanwezigen: Henk den Ouden Cor Millenaar Daan Kristel Het interview met Cor Millenaar is in samenwerking met Henk Ouden gepland om inzicht te krijgen in de werkwijze die Millenaar & van Schaik hanteert. Daarnaast is het interview gehouden om te zien waar Millenaar & van Schaik op in zet op het gebied van duurzaamheid en waar verdere mogelijkheden zijn op dit gebied. Welke maatregelen hanteert Millenaar & van Schaik op dit moment om het energieverbruik te reduceren? Gebruik van meest moderne voertuigen. Moderne voertuigen schelen 7000 euro aan brandstofkosten per auto per jaar. rijstijl van de chauffeurs wordt bijgehouden. Bij te lang draaien slaat de motor af na 10 minuten. De voertuigen van Millenaar & van Schaik worden uitgerust met de nieuwste banden. Gemiddeld wordt er per voertuig kilometer per jaar gereden. Hoe staan jullie tegenover het just in time leveren van asfalt? Dit is lastig in verband met stopboetes als er niet kan worden doorgegaan met asfalteren, 1500 euro. ivm verschillende mengsels wordt alles op 1 dag gedraaid voor 1 mengsel. probleem met kleine werken waardoor je soms moet stoppen en de set stil staat wat veel wachttijd veroorzaakt. Jullie zijn bezig met het opvangen van warmte uit de motor, wat zijn de directe voordelen van dit systeem? Wordt toegepast om lagere temperaturen te kunnen weerstaan. Het kan voordelig zijn als je bij lage temperatuur asfalt nodig hebt. grootste probleem is dat de laadbak koud is en daar gaat warm asfalt in. De eerste lading asfalt gaat altijd een koud circuit in: koude silo daarna koude bak en daarna koude hopper. Een andere methode zou zijn om wagens eventueel binnen zetten om op te warmen. Zijn er mogelijkheden om met meerdere partijen samen te werken om zo een circulaire manier van transporteren te realiseren? Hiervoor moet de planning en tijd optimaal verlopen. niet alle soorten lading zijn geschikt voor iedere asfaltbak. gemodificeerde bitumen blijven plakken in de laadbak waardoor andere middelen niet kunnen worden getransporteerd. kost waarschijnlijk meer dan het oplevert. Hoe zijn de transporten verdeeld over de dag? Wanneer zijn de pieken en dalen qua asfalt transport? En hoe wordt omgegaan met deze pieken en dalen? De pieken van het transport zijn vanaf 6 uur s ochtends tot 2 uur s middags waarna veel wagens stil staan. Andere tijden zijn lastig te realiseren omdat de infrastructuur bij de asfaltcentrale dit niet toestaat. Hiervoor zouden meerdere chauffeurs nodig zijn wat lastig is in de huidige tijd. Worden drukke periodes op de wegen vermeden om op die manier de doorstroom te verbeteren? De eerste lading wordt vaak voor de spits gehaald. De spits wordt vermeden door voor en na de spits te halen en te brengen.! 55 / 100!

56 Rijden vrachtwagens vaak leeg? Zo ja, hoe wordt hiermee omgegaan? Lastig om dit anders te doen ivm vergunningen en verschillende partners. In een straal van 30 a 40 km is het goedkoper om gelijk leeg terug te rijden. duurt zeer lang om het freesasfalt in de vrachtwagens te laden waardoor het te duur is.! 56 / 100!

57 1.3 Gesprek Van der Wiel Biogas Asfaltcentrale Eemnes Aanwezigen: Age Vermeer Daan Kristel Guido Krol - project engineer Willem Driest - Bedrijfsleider Doel Het gesprek met Willem Driest en Guido Krol van Van der Wiel biogas is gehouden om te zien of er in samenwerking met Van Der Wiel een biogasinstallatie kan worden geplaatst om de asfaltcentrale van biogas te kunnen voorzien. Het gesprek is gehouden bij de asfaltcentrale in Eemnes. Dura Vermeer is op zoek naar een manier om met het gebruik van lokale bronnen biogas te produceren om op die manier de asfaltcentrale van biogas te kunnen voorzien. Resultaten Voor Van der Wiel is het van belang om precies te weten voor welke doeleinden het biogas wordt gebruikt en uit welke bronnen dit kan worden geproduceerd. Een biogas installatie die meerdere verschillende produceren vergist is lastig te realiseren in verband met wetgeving. Het gebruik van maïs in vergistingsprocessen wordt vaker toegepast maar is twijfelachtig omdat maïs wordt gezien als een voedingsstof en daarom niet zou moeten worden vergist. Voor de asfaltcentrale is het gebruiken van organisch afval het meest rendabele product. Echter is er in de omgeving geen grote slacht industrie waardoor dit niet voor handen is. Een andere bron zou rioolslib uit de omgeving kunnen zijn. De branders die door de asfaltcentrale worden gebruikt moeten worden aangepast om biogas te kunnen voorzien. Van der Wiel zal contact opnemen met de beheerders van deze branders om te zien waar aanpassingen nodig zijn.! 57 / 100!

58 1.4 Meeting de Boer tenten Aanwezigen: Marc Westerwaal Daan Kristel Doel Het bezoek aan De Boer tenten is gedaan om te kijken of het gebruik van tenten een mogelijke manier is om de grondstofopslag bij de asfaltcentrale te overkappen. Het directe doel van deze overkapping is het weren van hemelwater om zo het gasverbruik bij de asfaltcentrale te reduceren. Resultaten Het overkappen van de grondstoffen bij de asfaltcentrale zou haalbaar moeten zijn door middel van tenten. Het is voor De Boer van belang om te weten waar de funderingen van de tenten zouden kunnen komen en hoe de ondergrond bij de asfaltcentrale is. Daarnaast is het van belang om te weten of er pijpleidingen in de grond aanwezig zijn. Op die manier kan De Boer tenten bepalen of de fundering van de tenten kan worden gedaan door middel van verankering in de grond of het plaatsen van balast waaraan de tent kan worden verbonden. De overkapping dient een hoogte van 13 meter te hebben om zo het laden en lossen van vrachtwagens in de overkapping mogelijk te maken. Dit vereist een stevige fundering om de hoogte te kunnen realiseren. Vervolg gesprekken Marc Westerwaal. Na het bezoek aan De Boer tenten is er een bezoek geleverd aan de asfaltcentrale samen met Marc Westerwaal om te zien welke mogelijkheden er bestaan en waar de stellages van de tenten kunnen worden geplaatst. Conclusie. Na het bezoek aan de asfaltcentrale heeft Marc Westerwaal uiteindelijk laten weten dat het overkappen door middel van tenten niet haalbaar is in verband met de vereiste hoogte van 13 meter.! 58 / 100!

59 1.5 Meeting Gemeente Amsterdam Age Vermeer - Divisie directeur Jan Jorna - Statutair directeur Tjeerd Roozendaal - Directeur ingenieursbureau, Gemeente Amsterdam Daan Kristel Doel Het gesprek met de met de gemeente Amsterdam is gehouden om inzicht te krijgen in de visie van de gemeente als het gaat om een vermindering van het aantal verschillende asfaltmengsels. Dura Vermeer is op zoek naar een manier waarop het asfalt op een efficiëntere manier kan worden geproduceerd en een reductie van het aantal verschillende mengsels zou hierbij kunnen helpen. Resultaten De gemeente Amsterdam is zelf op zoek naar manieren van duurzaamheid en staat open voor een andere vorm van aanpak. Bij de gemeente is het besef dat de huidige manier niet optimaal functioneert en dat dit op een andere manier beter zou kunnen. Naast het overleg tussen opdrachtgever en opdrachtnemer is de gemeente Amsterdam geïnteresseerd in de communicatie tussen concullega s. De gemeente gelooft dat een dergelijke samenwerking tussen partijen de duurzaamheid ten goede komt. Uit ervaring van Dura Vermeer is gebleken dat dit niet zo gemakkelijk verloopt omdat concurrenten hun eigen geheimen niet te makkelijk blootstellen. De marge op het product asfalt is zeer klein en dit heeft als effect dat het innoveren binnen dit product zeer lastig verloopt. Het mag volgens de gemeente Amsterdam niet zo zijn dat er niet meer in geïnvesteerd wordt in het product asfalt omdat er niets meer aan te verdienen is. Het asfalt is een product dat vele mogelijkheden bied in het dagelijks leven en zou met de toekomst mee moeten gaan. Uit ervaring worden er eisen gesteld aan de tijdsperiode waarin een project mag worden uitgevoerd. Aangezien het werk aan infrastructuur gepaard gaat met overlast voor het verkeer en dit wordt gezien als een verlies. Deze manier van werken zorgt ervoor dat ook veel asfalt s nachts moet worden geproduceerd om zo het verlies te minimaliseren. Door een minder aantal mengsels zou dit op een efficiëntere manier kunnen omdat er voor een grote hoeveelheid asfalt kan worden geproduceerd aan de start van het project. Nu is het zo dat dit vaak niet kan omdat er andere mengsels zijn besteld en deze ook rond dezelfde tijd moeten worden geleverd. De gemeente Amsterdam besteed de helft van haar uitgaven aan het thema verhardingen. Met deze kennis is het veilig om te zeggen dat het thema verhardingen voor de gemeente een belangrijke sector is waar veel financiële waarde aan is gehecht. De gemeente Amsterdam heeft ervaren dat projecten vaak worden gewonnen op het gebied van tijd. Uitvoerders concurreren met elkaar om in een zo korte mogelijke periode het project te realiseren om op die manier de overlast te minimaliseren. Dit gaat echter niet altijd samen met het leveren van kwaliteit omdat er in sommige gevallen een te korte tijdsperiode wordt gereserveerd voor het project. De Gemeente Amsterdam is van mening dat het nodig is om een minima aan projectperiode te stellen om zo de kwaliteit van het project te waarborgen. Zowel de gemeente Amsterdam en Dura Vermeer ervaart dat de deskundigheid binnen de asfaltketen af neemt. Hierdoor is het belangrijk om goed met elkaar samen te werken om de kennis en expertise die nog aanwezig is te behouden.! 59 / 100!

60 Uit ervaring is gebleken dat vertrouwen tussen opdrachtgever en uitvoerder een probleem is. Een vorm van vertrouwen zou op twee manieren moeten worden gewonnen; Goede ervaringen en goede communicatie. Op deze manier zou de uitvoerder meer ruimte moeten krijgen om haar visie in het project te behalen en de opdrachtgever een betere kwaliteit. De gemeente Amsterdam is aan het kijken naar een nieuwe manier van omgaan met verhardingen. De gemeente Amsterdam heeft het idee het toekomst beeld van verhardingen in de stad zeer anders is dan het er nu uitziet. De gemeente heeft het idee dat slimme wegen en slimme auto s in de toekomst het verkeer over snelwegen zullen realiseren. Echter is deze manier van transporteren in de binnenstad waarschijnlijk te complex waardoor er gefocust moet worden op een goede vorm van openbaar vervoer in de binnenstad en voldoende parkeer ruimtes aan de randen van de stad. De gemeente Amsterdam is van mening dat het huidige tempo waarin ontwikkelingen worden gedaan niet snel genoeg is en dat ontwikkelingen op dit tempo te laat komen. Daarom wil de gemeente graag in gesprek met Dura Vermeer samen met de experts van de gemeente Amsterdam op het gebied van asfalt verhardingen. Er zal een tweede afspraak worden ingepland. De contactpersonen voor het onderwerp verhardingen bij de gemeente Amsterdam: Contactpersoon team wegen: Arend de Heer, Nijs Korenvarer.! 60 / 100!

61 1.6 Meeting Gemeente Apeldoorn Age Vermeer - Divisie directeur Sander Lubberhuizen - Teammanager gemeente Apeldoorn Jan Wienk - Bedrijfsleider Robbert Rouwenhorst - Directievoerder gemeente Apeldoorn Daan Kristel Doel De meeting met de gemeente Apeldoorn is gehouden om te zien of de gemeente als een van de opdrachtgevers van Dura Vermeer openstaat tot een reductie van verschillende asfaltmengsels om de efficiëntie van asfaltproductie te stimuleren. Resultaten De gemeente Apeldoorn is van mening dat er een criteria moet komen voor de hoeveelheid CO₂ die wordt uitgestoten in plaats van het op prijs gebaseerde criteria dat nu wordt gehanteerd. Een te lage inschrijfprijs van uitvoerders is afschrikken voor opdrachtgevers omdat dit samen gaat met een lage en slechte kwaliteit van het project. Om een betere kwaliteit te realiseren voor het asfalt moet er verantwoordelijkheid ontstaan bij zowel de opdrachtgever als bij de uitvoerder. De Gemeente Apeldoorn is op zoek naar een manier om een garantie te hebben voor een goede kwaliteit weg, de prijs hiervan is tot op zekere hoogte niet de prioriteit. Echter moet de prijs van het project wel altijd financieel haalbaar blijven. De gemeente Apeldoorn is sinds 2008 bezig met het selecteren van meest geschikte en favoriete type asfaltmengsels. De bedoeling hiervan is om te zorgen voor een herhaalbaar gebruik van deze geselecteerde mengsels. Het is voor een opdrachtgever als de gemeente Apeldoorn een wens dat er vanuit kan worden gegaan dat de kwaliteit van het asfalt is gewaarborgd en dat dit wordt gerealiseerd zonder de benodigde controle van de kwaliteit. De uitvoerder moet goed begrijpen wat de filosofie en visie van het bedrijf en de opdrachtgever is en moet hieraan vasthouden. De contactpersonen die de aanbesteding winnen moeten direct verbonden zijn en blijven met het project. Nu gebeurt te vaak dat een aanbesteding wordt gewonnen door toedoen van enkele personen en gedurende de realisatie van het project zijn deze personen niet langer verbonden met het project en wordt de uitvoering gedaan door personen die niet aanwezig waren gedurende de eerste fase van het project. Een nieuwe manier van aanbesteden is vereist om de samenwerking ten goede te komen. Door als opdrachtgever en uitvoerder direct om de tafel te zitten en te kijken welke mogelijkheden er bestaan voor het project kan er in de ontwerp fase duidelijk worden welke kansen en gevaren er zijn voor het project. Daarnaast kan er zeer duidelijk worden gemaakt welke visie de opdrachtgever en uitvoerder hebben en of deze overeen komen.! 61 / 100!

62 Kennis en expertise is aan het verdwijnen in de sector asfalt. Door kennis en expertise van de opdrachtgever en de uitvoerder te bundelen kan er nog steeds een goede kwaliteit product worden opgeleverd. De uitvoering van het asfalteren moet beter worden gestuurd en het aanleggen van asfalt moet goed worden gedaan. Door dit te waarborgen kan er vertrouwen worden gekweekt bij de opdrachtgever en dit kan in toekomstige projecten voordelen bieden op kwaliteit en samenwerking. Het aanleggen van asfalt moet meer waarde krijgen in het productieproces van een weg. Op dit moment wordt de nadruk gelegd op de kwaliteit van het asfalt maar de aanleg hiervan is van groot belang voor de kwaliteit van de weg. Conclusie. De Gemeente Apeldoorn staat open voor het reduceren van het aantal verschillende asfaltmengsels. Echter is de gemeente ook op zoek naar een betere vorm van vertrouwen tussen opdrachtgever en uitvoerder. Dit kan alleen worden behaald door een betere communicatie en het kweken van vertrouwen door middel van goede ervaringen.! 62 / 100!

63 1.7 Meeting provincie Overijssel. Herman Post - Eric Hooijer - Jordi de Boer - projectleider groot onderhoud Age Vermeer - Divisie Directeur Daan Kristel Jan Wienk - Bedrijfsleider Rob Zantinge - Projectleider Doel In overleg met de provincie bespreken of een reductie van het aantal verschillende asfaltmengsels kan worden behaald om zo een efficiëntere en CO₂ zuinigere manier asfaltproductie te realiseren. Resultaten De Provincie Overijssel heeft in overleg met verschillende uitvoerders gesproken over deze maatregel. De provincie vraagt gemiddeld tien verschillende mengsels om haar te projecten te realiseren en heeft hiervoor gekozen voor de de beste mengsels die in de markt worden geproduceerd De provincie Overijssel laat tijdens haar projecten de keuze van de asfaltmengsels vaak aan de markt over en vertrouwd erop dat hier de meest geschikte keuze wordt gemaakt. Uit ervaring merkt de Provincie Overijssel dat er vaak wordt gekozen om vertrouwde mengsels toe te passen en dat niet mengsels lastiger zijn toe te passen. De Provincie Overijssel heeft als beeld dat door een hoger aantal standaarden er minder fouten in de asfaltmengsels zullen voorkomen. Uit ervaring weet de provincie dat experimentele mengsels worden toegepast en dat dit soms gepaard gaat met de bijbehorende schade. In 2010 werden nog alle grondstoffen die in de mengsels werden toegepast beschreven. Dit is tegenwoordig niet meer te realiseren binnen de huidige markt waardoor er in sommige gevallen weinig bekend is over verschillende mengsels. De provincie en Dura Vermeer ervaren beiden dat de kennis en ervaring in de asfaltwereld aan het verdwijnen is en dat expertise op het gebied van asfalt steeds lastiger te vinden is. Er zijn meerdere manieren om asfalt duurzamer te maken zoals het reduceren van de CO₂ uitstoot, de levensduur verlengen en de kwaliteit van het asfalt waardoor de mobiliteit beter verloopt. Echter wordt dit niet altijd gedaan omdat er in sommige gevallen ook s winters asfalt wordt aangelegd bij te koude temperaturen waardoor de levensduur van het asfalt soms maar 2 a 3 jaar bedraagt. Tegenwoordig worden veel projecten geselecteerd op de hoeveelheid omgevingshinder het project veroorzaakt. De omgevingshinder zou Dura Vermeer in de MVI moeten meenemen. Het produceren van een minder aantal mengsels hoeft op de korte termijn geen prijs reductie te behalen. Op de langere termijn is dit echter wel noodzakelijk om de productie in grote hoeveelheden te kunnen realiseren. Het aannemen van uitvoerders door middel van performance wordt toegepast alleen staat dit op dit moment nog in de kinderschoenen. Dit dient in de toekomst te zorgen voor een betere samenwerking tussen opdrachtgever en uitvoerder.! 63 / 100!

64 De Provincie Overijssel heeft in samenwerking met gemeentes ervaren dat er vaak wordt gekozen voor het goedkoopste aanbod en het minste hinder. Dit garandeert niet dat dit ook altijd de beste kwaliteit oplevert waardoor de duurzaamheid van het product minder is. Bij uitvoerders heerst het besef dat het niet logisch is om gebruik te maken van een asfaltcentrale terwijl er in de omgeving van het project meerdere centrale s aanwezig zijn. Dit besef is een eerste stap naar een duurzamere manier van asfalt transport. Zowel Dura Vermeer als de Provincie Overijssel zijn van mening dat een mindere hoeveelheid asfalt altijd een duurzamere manier is. Daarom wordt er geëxperimenteerd met dunnere lagen asfalt. Dit mag echter niet ten kosten gaan van de kwaliteit van het asfalt. De provincie is van mening dat uitvoerders meer ruimte moeten krijgen om tot innovaties te komen op het gebied van asfalteren. Dit gebeurt nog niet omdat er niet volledig wordt vertrouwd dat deze innovaties leiden tot een beter product waardoor er geen ruimte voor is. Door middel van een goede communicatie tussen twee partijen zouden deze innovaties kunnen worden gedaan zonder dat dit de kwaliteit of verwachtingen tegengaat. Opdrachtgevers moeten de aannemers meer loslaten om innovaties mogelijk te maken. Op die manier kan de aannemer zich onderscheiden en wordt hij uitgedaagd om zo efficiënt mogelijk te zijn. De Carbon Footprint moet meer op het project gericht zijn en directer met elkaar verbonden zijn.! 64 / 100!

65 1.8 Interview Niels Rood Aanwezigen Daan Kristel Niels Rood - wethouder gemeente Eemnes Doel Het gesprek met Niels Rood van de gemeente Eemnes is tot stand gekomen uit de enquêtes die zijn gehouden bij de agrarische sector op het gebied van samenwerking met Dura Vermeer. Het gesprek is gehouden om te zien welke mogelijkheden er zijn in de omgeving om biogas te produceren uit lokale bronnen en in hoeverre de gemeente Eemnes bereid is tot samenwerking met Dura Vermeer. Resultaten De gemeente Eemnes heeft gedurende de eerste helft van 2015 onderzocht of de agrarische sector in Eemnes rendabel biogas kan produceren om het zwembad in Laren van energie te voorzien. Er is gekeken of er door middel van micro vergisters te plaatsen bij de lokale boerderijen voldoende rendabel biogas kan worden geproduceerd. De gemeente Eemnes heeft dit onderzoek gedaan aangezien veel bewoners uit Eemnes gebruik maken van het zwembad in Laren en om aan haar duurzaamheid doelstellingen te voldoen. De gemeente Eemnes zou graag de productie van biogas realiseren in samenwerking met Dura Vermeer. De gemeente zou hierdoor twee stappen zetten op het gebied van haar duurzaamheid doelen. Het gebruik van aardgas bij de asfaltcentrale wordt gereduceerd of weggenomen en de uitstoot van methaan uit de plaatselijke mest wordt gereduceerd. De gemeente Eemnes heeft een business case ontworpen voor de exploitatie van biogas. In deze business case is berekend wat de financiële impact is van het produceren van biogas. Er is uitgegaan van een looptijd van 12 jaar. Uit deze business case is een financieel haalbaar plan gekomen. Echter is het initiatief niet door gegaan vanwege de boekhouding kosten van de mest. Om de boekhouding te regelen zou er per levering mest berekend moeten worden wat de kwaliteit en kwantiteit van de mest bedraagt. Deze boekhouding kwam neer op kosten van ,- per jaar waardoor het plan niet rendabel is gebleken. Door middel van het toepassen van microvergisters bij de plaatselijke agrarische sector zouden deze boekhouding kosten kunnen worden vermeden. Door iedere boer van een eigen vergister te voorzien kunnen zij hier hun mest in kwijt zonder dit te hoeven te bemonsteren. Door middel van een pijpleiding kan het biogas worden verzamelt en getransporteerd naar de asfaltcentrale. Een probleem dat zich zou kunnen voordoen bij de deze manier van biogas productie is dat de koeien in de omgeving veel tijd in de wei staan omdat dit goedkoop is qua voeding. Zodra de koeien in de wei staan wordt er geen mest opgevangen. Om te kunnen voldoen aan de gasvraag van de asfaltcentrale zou er door middel van 1 vergister naast de asfaltcentrale in combinatie met de microvergisters bij de boeren een grote stap worden gezet. Door een samenwerking met de intensieve veeteelt in de buurt zou de stroom van mest voor de vergister naast de centrale worden gerealiseerd. Het vergisten van het mest naast de centrale uit de intensieve veeteelt kan op een circulaire manier plaatsvinden. De mest die wordt geleverd wordt in de vergister geplaatst en het gedroogde materiaal dat al is behandeld kan worden meegenomen en gebruikt als mest op het land. Op die! 65 / 100!

66 manier kan er in samenwerking met de intensieve veeteelt een circulaire transport manier worden behaald met een volledige bezettingsgraad. De gemeente Eemnes kan in samenwerking met Dura Vermeer planologische mogelijkheden bieden. Het plaatsen van een biogas installatie vereist ruimte en dit zou het liefst zo dichtbij mogelijk bij de asfaltcentrale zijn. Op dit gebied zou gemeente kunnen helpen om ruimte vrij te maken.! 66 / 100!

67 1.9 Meeting gemeente Eemnes 5 Januari Aanwezigen: Niels Rood Marco Radstake Daan Kristel Doel Het tweede gesprek met Niels Rood en Marco Radstake is gepland als vervolg op het eerste gesprek met Niels Rood. Het gesprek is gehouden in verband met de subsidie mogelijkheden die in Januari bekend zijn geworden voor In overleg met Niels Rood en Marco Radstake is er besproken wat deze subsidie bedraagt en of deze kan worden aangevraagd. Resultaten De SDE+ subsidie is bedoeld om een hernieuwbare energieprojecten te stimuleren. De SDE+ voor 2016 is bekend geworden en bedraagt voor het jaar 2016 een bedrag van 8 miljard euro die kan worden uitgereikt als subsidie. De gemeente Eemnes heeft gekeken naar de de mogelijkheden van de subsidie en heeft in een ruwe berekening gezien dat de subsidie maximaal 54 cent per m3 biogas bedraagt. Dit is het maximale bedrag dat aan subsidie kan worden gevraagd en er moet niet direct van worden uitgegaan dat dit ook zal worden verstrekt. in deze berekening is een aanname gedaan dat 1 m3 biogas gelijk staat aan 8,8 KwH. De gemeente Eemnes heeft naar aanleiding van het voorgaande onderzoek gekeken naar de mogelijkheden van biomassa vergisting voor de productie van biogas en prefereert de productie van biogas uit gescheiden biomassa stromen. Dit houdt in dat het biogas wordt gewonnen uit door middel van meerdere vergist installaties die per installatie draaien op 1 type biomassa. Op die manier kan het rest product van het proces worden gebruikt als normale mest en niet als kunstmest. Het voordeel hiervan is dat dit gemakkelijker te gebruiken is in de landbouw ivm wet en regelgeving. Dit betekend ook dat de input van de biogas installatie kan worden hergebruikt voor de omgeving als landbouwstof, dit zou wenselijk zijn omdat er in de omgeving van Eemnes geen mestoverschot bestaat waardoor vraag en aanbod in principe gelijk zijn. De gemeente Eemnes suggereert dat Dura Vermeer door middel van een dochteronderneming de productie van biogas verzorgt en dit door verkoopt aan de asfaltcentrale zonder winst.! 67 / 100!

68 1.10 Gesprek Elbert Roest Aanwezigen: Elbert Roest - Burgemeester Laren Daan Kristel. Doel Het gesprek met Elbert Roest is naar aanleiding van het gesprek met Niels Rood ingepland. De aanleiding van het gesprek is dat de gemeente Laren een probleem heeft met waterplanten in de Gooise plassen die eventueel zouden kunnen gebruikt om biogas te produceren. Resultaten De Gemeente Laren ervaart problemen met de aanwezigheid van exotische waterplanten in de Gooise plassen. Deze zijn waarschijnlijk door een bewoner ooit in de plassen gedumpt en hebben zich snel verspreid. De meest voorkomende soort is Camomba uit Zuid Amerika. De planten vooroorzaken problemen op het gebied van verstoppingen en hinder op de vaarroutes. De waterplanten zouden worden gebruikt om als biomassa te dienen om biogas te produceren. Dit zou gedaan kunnen worden in combinatie met rioolslib. De gemeente heeft dit idee al langere tijd maar dit is nog niet gerealiseerd. De waterplanten zouden als biomassa kunnen dien voor de productie van biogas en de restanten van dit proces kunnen worden gebruikt voor de besmetting van de omgeving aangezien de fosfaten in de planten nog steeds aanwezig zijn na het vergistingsproces. Het is niet helemaal bekend hoeveel biomassa er aan waterplanten aanwezig is in de Gooise plassen. Op dit moment worden de vaarroutes in de Gooise plassen regelmatig gemaaid om ze vrij te maken voor het transport. Het gewonnen biomassa wordt in vele gevallen gedumpt op de oevers van de plassen en verder niet gebruikt. Het winnen en transporten van de waterplanten kan op een optimale manier voorlopen aangezien de asfaltcentrale gelegen is aan het water. Dit zou beteken dat gedurende de winning en het transport van de waterplanten dit niet hoeft te worden overgeven naar een andere transport methode. Elbert Roest is samen met de gemeente Laren en de gehele Gooi streek gekoppeld aan het circular economy in Metropole region Amsterdam project geleid door Jacqueline Cramer. Dit project kijkt naar de mogelijkheden in de regio Amsterdam op het gebied van hergebruik. Voor het gooi is er gekeken naar het gebruik van waterplanten en de andere vormen van biomassa die in de omgeving aanwezig zijn. Het project om biomassa uit de Gooise plassen te winnen voor de productie van biogas zou kunnen aansluiten op dit project en daarom zal er contact worden gelegd met Jacqueline Cramer. Zij kan uitkomsten bieden op het gebied van innovaties aangezien zij een business case zou kunnen opstellen. Om een innovatie te kunnen realiseren zouden wet en regelgeving lastig kunnen zijn. Jacqueline Cramer zou voor de loop van de business case deze regels seponeren om zo de toepassing van biogas uit biomassa te kunnen laten verlopen.! 68 / 100!

69 Conclusie van het interview is dat exotische waterplanten wereldwijd een probleem is maar dat dit ook enorme mogelijkheden bied. Door een functie te kunnen geven aan de aanwezige biomassa kan dit probleem worden omgebogen naar een kans.! 69 / 100!

70 Bijlage 2 - SDE !"#$%&'()!"#$%&'()*"+,*-#*./#,0)#11&,2*3456*&,*7+0#08*./*9+0&0*"+,*+-"&#0*5:;*#,*4;<*=5>?*)#,* 9#(.#"#*"+,*-#*9+0&09#-$+2#,*@ABCD**?11#*)#'(,.1.2&#E,*'.,'F$$#$#,*.,-#$*GG,*9F-2#)/1+7.,-8*."#$##,H.I0)&2*I#)*"..$2++,-#*./#,0)#11&,2#,*"+,*-#*3456D*!%*"*+',-%&'.)/00-)1234)5678) *:+)#2.$&#** J#$,&#FKL 9+$#* #,#$2&#* ".$I* M+0&0L 9#-$+2* NOPHQ(R* M+0&0L /$&S0* NOPHQ(R* <..$1./&2 :.$$#')&# NOPHQ(R* <.11+0)L F$#,*/#$* S++$* 9%*')7):);<'.".&)0<)7)=%%->?)6@(66)AA-) * * * * *?QTUPVQTU*L**2+0** *2+0* A8AW@* A8A@A* A8A@@* XAAA* =#)#1*./*"+0)#*.7*"1.#&9+$#*9&.I+00+8*Y*Z*>Q)(** K+$I)#* A8A[W* A8AB[* A8AB\* \AAA* =#)#1*./*"+0)#*.7*"1.#&9+$#*9&.I+00+8*Y*A8Z*#,*]* K+$I)#* Z*>Q)(** A8AZ@* A8A@Z* A8AWB* [AAA* ^#.)(#$I&#*-&#/)#*Y*ZAA*I#)#$*_K+$I)#`* K+$I)#* A8AZC* A8AB[* A8AB\* ZZAA* <#$1#,2-#*1#"#,0-FF$*+11#0"#$2&0)&,2*_K+$I)#`** K+$I)#* A8AZC* A8AB[* A8AB\* \AAA* =#)#1*./*(.F)/#11#)0*"..$*&,-F0)$&E1#*0)..I*Y*BA* K+$I)#* >Q)(* A8AZ\* A8AB[* A8AB\* \AAA* <#$1#,2-#*1#"#,0-FF$*+11#0"#$2&0)&,2*_*2+0`** *2+0* A8AZa* A8A@A* A8A@@* XAAA* VQTU*L*b(#$I.7&#1#*2&0)&,2*"+,*0#'F,-+&$*01&9** KHH* A8ACA* A8A@a* A8AW@* Z\@a*?11#0"#$2&0)&,2*_K+$I)#`** K+$I)#* A8ACA* A8A@Z* A8AWB* \AAA*?11#0"#$2&0)&,2*_*2+0`** *2+0* A8ACA* A8A@A* A8A@@* XAAA* ^#.)(#$I&#*-&#/)#*Y*WZAA*I#)#$*_K+$I)#`* K+$I)#* A8AC@* A8AB[* A8AB\* \AAA* <#$1#,2-#*1#"#,0-FF$*)(#$I&0'(#*'.,"#$0&#*c*ZA* KHH* >Q#** A8ACW* A8A@W* A8A@C* [[@a* <#$1#,2-#*1#"#,0-FF$*)(#$I&0'(#*'.,"#$0&#* 9&.I+00+*c*ZA*>Q8*B*S++$*>5d*'.I/#,0+)&#* KHH* A8ACC* A8A@W* A8A@C* [[@a* <#$1#,2-#*1#"#,0-FF$*I#0)'."#$2&0)&,2*_K+$I)#`**K+$I)#* A8ACC* A8AB[* A8AB\* \AAA* Q&,-*./*1+,-8*Y*X8A*IP0** #1#H)$&'&)#&)* A8A\A* A8AWA* A8AWX*,D"D)D** =#)#1*./*"1.#&9+$#*9&.I+00+*Y*A8Z*>Q)(* K+$I)#* A8A\B* A8A@Z* A8AWB* \AAA* Q&,-*./*/$&I+&$#*K+)#$H#$&,28*Y*X8A*IP0** #1#H)$&'&)#&)* A8A\Z* A8AWA* A8AWX*,D"D)D** Q&,-*./*1+,-8*Y*\8Z*#,*]*X8A*IP0* #1#H)$&'&)#&)* A8A\C* A8AWA* A8AWX*,D"D)D** b(#$i&0'(#*'.,"#$0&#*"+,*9&.i+00+8*c*baa*>q#** KHH* A8A\\* A8A@A* A8A@W* \ZAA* >#0)'."#$2&0)&,2*_K+$I)#`* K+$I)#* A8A\X* A8A@Z* A8AWB* \AAA* Q&,-*./*1+,-8*Y*\8A*#,*]*\8Z*IP0** #1#H)$&'&)#&)* A8AX@* A8AWA* A8AWX*,D"D)D** Q&,-*./*/$&I+&$#*K+)#$H#$&,28*Y*\8Z*#,*]*X8A* IP0** #1#H)$&'&)#&)* A8AX@* A8AWA* A8AWX*,D"D)D** <#$1#,2-#*1#"#,0-FF$*+11#0"#$2&0)&,2*_Q==`** KHH* A8AXC* A8AWA* A8AWW* ZXZZ* Q&,-*./*/$&I+&$#*K+)#$H#$&,28*Y*\8A*#,*]*\8Z* IP0** #1#H)$&'&)#&)* A8AX\* A8AWA* A8AWX*,D"D)D**?11#0"#$2&0)&,2*_Q==`* KHH* A8AX\* A8A@a* A8AW@* Z\[@* <$&S#*'+)#2.$&#*7+0#2$#,0*7+0#*B* *2+0 B * A8AC[* L* * * <$&S#*'+)#2.$&#*7+0#2$#,0*7+0#*B*."#$&2* A8AaA* L* * * 9%*')5):);<'.".&)0<)B)=%%->?)7B(66)AA-) * * * * * <#$1#,2-#*1#"#,0-FF$*I#0)'."#$2&0)&,2*_*2+0`** *2+0* A8AC\* A8A@A* A8A@@* XAAA* >#0)'."#$2&0)&,2*_*2+0`** *2+0* A8A\C* A8A@A* A8A@@* XAAA* Q&,-*./*1+,-8*]*\8A*IP0** #1#H)$&'&)#&)* A8AaW* A8AWA* *A8AWX*,D"D)D**?QTUPVQTU*L*)(#$I&0'(#*-$FH(e-$.1e0#** #1#H)$&'&)#&)* A8AaW* A8AWa* A8A[@* XAAA* Q&,-*./*/$&I+&$#*K+)#$H#$&,28*]*\8A*IP0** #1#H)$&'&)#&)* A8Aaa* A8AWA* *A8AWX*,D"D)D** <#$1#,2-#*1#"#,0-FF$*I#0)'."#$2&0)&,2*_Q==`** KHH* A8BAB* A8AWA* A8AWW* ZXZZ* ** K+$I)#* A8BAW* A8A@Z* A8AWB* \AA*! 70 / 100!

71 Bijlage 3. Business case biogas Gemeente Eemnes TDUV. <,P-Q*A. <,P-Q*A <,P-Q*A. <,P-Q*A. <,P-Q*A.. <,P-Q*A. <,P-Q*A. <,P-Q*A <,P-Q*A. <,P-Q*A. <,P-Q*A. <,P-Q*A. ="#>99B.$#9"2.$/& A*-<PF. A*-6,P.. A*-PAA. AA-<F*. AA-+QA. AA-P*P. A+-<FF. A+-6,P. A+-P6A. A6-*,*. A A6-Q,Q \/&1.[^ &:0'9'//4 PP-P+5. PQ-A,+.. PQ-5F6. Q,-*A<. Q,-5,<. Q<-<5F. Q<-F6F. Q*-<+,. Q*-FA,. QA-<*+. QA-F*A. Q+-<*P 5-Q*,. 5-QQQ. P-,5Q. P-<F,. P-*+*. P-A*+. P-+,5. P-+Q<. P-65F. P-FF*. P-5+Q. P-PAF A*-5*Q. AA-,6F.. AA-AP5. AA-5*,. A+-,6P. A+-AQP. A+-5+*. A6-,Q,. A6-++<. A6-5Q6. AF-<6A. AF-6<+ 923"#19:3.=/2.3".="#$%&'"#&. 6-,,,. 6-,6,. 6-<,<. 6-<6*. 6-*,A. 6-*66. 6-A,P. 6-AF<. 6-+<+. 6-+FP. 6-6*A. 6-65P "%$"2.%2="&'"#%2$. C /749&&%2$.="#$%&'"#&.%2J4-.%274/'%" +A-<QQ. +A-<QQ.. +A-<QQ. +A-<QQ. +A-<QQ. +A-<QQ. +A-<QQ. +A-<QQ. +A-<QQ. +A-<QQ. +A-<QQ. +A-<QQ \/&1.][O?//#, < * A + 6 F 5 P Q <, << <* 4)'"&*''+3%'* /22:%'"%'...,R<, Y99B'%?3 <*?//# Z"2'".4"2%2$ AR,N [2'"#2".#"2'"=9"' 6R,N %23"L/'%".923"#19:3 <R,N %23"L/'%".$/&B#%?& <R,N %23"L/'%".0%9$/&B#%?& <R,N %23"L/'%"."4"J'#%J%'"%'&B#%?& <R,N X"4""23.0"3#/$ +A,-,,,. 2"&%&3"*0*+)"#$%&$'()&#*&+ UL'"#2.$"7%2/2J%"#3 <,,N!"#>99B.$#9"2.$/&."LJ4.&3" A*-<PFRA,. /jaar!"#>99b.$#9"2.$/& S//#3".="#>99B.$#9"2.$/&.2/.TDUV.,RA, /m3 TDUV.2"''9.$#9"2.$/&.,RFP /m3 S//#3".="#>99B.$#9"2.$/&.'%?3"2&.TDUV,R*,. /m3 923"#19:3&>9&'"2.="#$%&'"#."'J 6,,, /vergister >9&'"2.@"&''#/2&B9#' A*-5*PR55. /jaar O#/2&B9#'.@"&'. AR,, /m3 O#/2&B9#'.3%$"&'//'.. AR,, /m3 K"&'.'">9#' 0%9$/&=#//$... M%9$/&.'">9#'... M%9$/&.B"#.="#$%&'"# O9'/4".19"=""41"%3.@"&'.9B.49J/'%" H"#J"2'/$".%2.3".;"% *6N M%9$/&.:%'.="#&".@"&' 3/$="#&".@"&' G/2'/4.>9"%"2.49J/'%".="#$%&'"#... *,, K"&'.B"#.>9" "LJ4:&%"7.;"%3"$/2$!"#$%&$'()&#*&+./(01"#%#"* G/2'/4.="#$%&'"#& < H"#.="#$%&'"#I '9'//4. +A,-,,,. D%$"&'//'0/>. 6,-,,, 92=99#E%"2. 6F-,6, >9&'"2.9B;"#>%2$.2//#.$#9"2$/& C. 0%?>9@"23".>9&'"2.$#9'"#".="#$%&'"#. A,-,,, $/&0"1/23"4%2$.*5-6,, %27#/809:; <5-6,, /3=%"&>9&'"2. <,-,,,!"#$%&'"#(&) *+,-,,,.!"#$%&$'()&#*&+"&,*'#*-"&$*&! 71 / 100!

72 Stageverslag Dura Vermeer op weg naar duurzame asfaltproductie Auteur Daan Kristel Begeleidster Madeleine Schenk Stagecoach Fred Zoller Haage Hogeschool Dura Vermeer!72 / 100!

73 Bijlage 4. Voorgaand onderzoek carbon foot print asfaltketen Voorwoord Dit onderzoeksrapport is geschreven door Daan Kristel, student aan de opleiding Climate&Management. Deze opleiding word gevolgd aan de Haagse Hogeschool in Den Haag. Gedurende de stage is er in opdracht van Dura Vermeer een onderzoek gedaan naar de asfaltketen van Dura Vermeer om te ontdekken hoe deze op dit moment functioneert op het gebied van CO₂ uitstoot. De stage opdracht is gedaan aan het hoofdkantoor van Dura Vermeer in Hoofddorp. Ik zou graag Madeleine Schenk, Theo Baggerman, Age Vermeer en Fred Zoller willen bedanken voor hun hulp en gedeelde kennis die dit onderzoeksrapport heeft gevormd tot wat het is. Hoofddorp, ! 73 / 100!

74 ! 74 / 100!

75 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Inleiding 4 Dura Vermeer 6 1. Asfalt Asfalt productie verwerking gebruik van de weg Frezen Ketelanalyse Asfaltketen Graniet Import Benelux Q8 Petroleum Carbon Footprint asfalt 19 Conclusie 21 Literatuurlijst 22 Bijlage 23! 75 / 100!

76 Inleiding De mensheid en hoe zij op dit moment functioneert wereldwijd heeft de onstilbare behoefte naar mobiliteit. De wijze waarop er op dit moment wordt gereisd is sneller dan ooit te voren en niet meer weg te denken uit de samenleving. Asfalt speelt voor veel van de huidige transportmiddelen een sleutelrol. Toepassingen als wegen en landingsbanen zouden niet zo goed functioneren zonder het gebruik van asfalt. Om deze reden worden er jaarlijks alleen al in Nederland miljoenen tonnen asfalt geproduceerd. Dit wordt gebruikt om ons wegennet te onderhouden en waar nodig nieuwe wegen aan te leggen. Sinds een aantal jaren is het principe van klimaatverandering als gevolg van menselijke activiteiten grotendeels geaccepteerd. Het verbranden van fossiele brandstoffen is een van de veroorzakers van CO₂ uitstoot die bijdraagt aan de klimaatverandering. Het feit dat de mobiliteit wereldwijd voornamelijk wordt mogelijk gemaakt door het gebruik van fossiele brandstoffen heeft mobiliteit bestempeld als een veroorzaker van klimaatverandering. Wat echter minder algemeen bekend is is dat de samenstelling van onze wegen en landingsbanen ook gebaseerd is op fossiele brandstoffen en daarmee ook een bijdrage levert aan de opwarming van de aarde. Om wereldwijd de CO₂ emissies terug te dringen is er in 1997 het Kyoto protocol opgesteld. Dit protocol verplicht de meest economisch sterke landen om hun CO₂ uitstoot te verminderen. Dit wordt gedaan door het toekennen van emissierechten per land. Als deze emissierechten niet voldoende blijken te zijn voor het land kan het van andere landen emissierechten kopen. Deze maatregel is direct toepasbaar op de bedrijven en industrie binnen het land. Bedrijven krijgen van de regering emissierechten toegekend. Deze emissierechten geven aan tot welke hoeveelheid een bedrijf CO₂ mag uitstoten. Mocht een bedrijf meer CO₂ willen uitstoten kan het dit alleen doen door emissierechten van anderen te kopen. De reden van dit systeem is om een prijs te koppelen aan het uitstoten van CO₂. Deze maatregel is de directe aanleiding voor het voeren van dit onderzoek richting de asfaltketen van Dura Vermeer. Aangezien Dura Vermeer net als alle andere bedrijven door middel van emissierechten wordt verplicht om CO₂ uitstoot te reduceren zal dit ook binnen de asfaltketen moeten gebeuren. Aangezien het productieproces van asfalt gepaard gaat met CO₂ uitstoot op verschillende manieren en vormen is het een uitdaging om hier een reductie in te realiseren, aangezien de keten bestaat uit verschillende partijen die ieder een eigen wijze van functioneren hanteren. Het onderzoek heeft zich gericht op het in kaart brengen van de CO₂ uitstoot die gepaard gaat met het produceren van asfalt door middel van het toepassen van de CO₂ prestatieladder. Dit is van belang om een vervolg stap te zetten naar het reduceren van de CO₂ uitstoot. Om het onderzoek een duidelijk doel te geven is er aan het begin van de opdracht een doelstelling vastgesteld die als richtlijn gedurende het onderzoek heeft gediend. Het doel van het onderzoek is om van de drie meest toegepaste asfaltmengsels een Carbon Footprint te maken.! 76 / 100!

77 Daarnaast is door middel van het opstellen van een onderzoeksvraag met bijbehorende deelvragen het onderzoek gericht op de asfaltketen van Dura Vermeer. Hoofdvraag: Op welke wijze kan de asfaltketen van Dura Vermeer worden veranderd naar een keten die optimaal produceert, transporteert en exploiteert? Deelvragen. 1. Hoe functioneert de asfaltketen van Dura Vermeer op dit moment? - wat is asfalt? - Waaruit bestaat de asfaltketen? - welke werkzaamheden worden er in de keten gedaan? 2. Wat is het productieproces van de leveranciers van grondstoffen? 3. Hoe verloopt het transport van de grondstofwinning naar de asfaltcentrale? 4. Hoe verloopt het productieproces in de asfaltcentrale van Dura Vermeer? 5. Hoe verloopt het transport van de asfaltcentrale naar de bestemming van het asfalt? 6. Wat is de totale CO₂ uitstoot van de gehele keten? Door middel van het beantwoorden van deze deelvragen is het onderzoek geleid naar een wenselijke richting en resultaat. Om deze vragen te kunnen beantwoorden is er gestart met een deskresearch om de nodige kennis van de keten te krijgen. Daarnaast is er in de vorm van bezoeken aan verschillende betrokkenen in de keten een praktijk onderzoek gedaan. Dit praktijkonderzoek is uitgevoerd om ervoor te zorgen dat er naast het deskresearch ook gezien wordt hoe de keten in de praktijk functioneert. Om het onderzoek realistisch te maken zijn er afbakeningen opgesteld om ervoor te zorgen dat het onderzoek niet te breed verloopt. Zo is er in plaats van de gehele asfaltketen gekeken naar het productie proces van de drie meest gebruikt asfaltsoorten. En is er een keuze gemaakt om niet alle asfaltmengsels te onderzoeken aangezien dit er zo n 400 zijn. Daarentegen is er in overleg besloten om de drie meest geproduceerde mengsels te analyseren.! 77 / 100!

78 Missie en Visie Dura Vermeer is actief in bouw, infrastructuur, engineering en dienstverlening. Projecten worden daarbij in opdracht van derden en voor eigen risico ontwikkeld, gerealiseerd en geëxploiteerd. Dura Vermeer is onderscheidend en gaat vernieuwend te werk. Samen met onze partners bieden wij toonaangevende, integrale en duurzame oplossingen voor uiteenlopende bouwopgaven. Wij zijn daarmee een solide partner voor onze relaties, gericht op continuïteit en duurzaamheid. Dura Vermeer benut en bouwt haar 160 jaar aan kennis en ervaring voortdurend uit om ook in de toekomst met vakmanschap een optimale bijdrage te leveren aan het waarmaken van de ambities van klanten. Daartoe is Dura Vermeer relatie gedreven en beschikt zij over een solide financiële basis om de ambities waar te maken. Dura Vermeer is zich bewust van haar maatschappelijke invloed en ziet maatschappelijke verantwoordelijkheid als vanzelfsprekend. We zien dit terug in alles wat wij doen: in onze projecten, in onze organisatie, zowel direct als indirect. Dit betekent dat innovatie, een open en integere stijl van zaken doen, klantvriendelijkheid, maar zeker ook de zorg voor milieu en duurzaam ondernemen wezenskenmerken zijn in de dagelijkse bedrijfsvoering. Voor haar medewerkers creëert Dura Vermeer een optimale en stabiele werkomgeving die maximaal bijdraagt aan de realisatie van hun individuele ambities. In deze solide omgeving dagen we onze medewerkers voortdurend uit tot ontplooiing, creativiteit en ondernemerschap. Hieronder is de organisatie van Dura Vermeer weergegeven in een organogram.! 78 / 100!

79 Asfalt & Verhardingen Asfalt en verhardingen, daar komt een hoop bij kijken. Dat weet je als je aan de wieg hebt gestaan van het op grote schaal introduceren van dit zwarte goud. We ademen asfalt en stoppen niet met innoveren sinds we in de jaren 60 zijn bevangen door dit mooie product. Elke dag investeren wij in asfalt dat sterker en stiller wordt en steeds minder energie en grondstoffen nodig heeft. In ons eigen asfaltlaboratorium zijn slimme koppen dagelijks bezig met innoveren en testen. Het resultaat is dat we nu 18 - veelal gepatenteerde - eigen soorten asfalt hebben die elk op hun eigen manier uitblinken. Weet je dat we nu asfalt kunnen maken dat bestaat uit 100% gerecycled materiaal? Er zijn meer dan 100 soorten asfalt te verkrijgen. Door de gebruiker centraal te stellen, helpen we met het maken van de juiste keuze uit alle beschikbare soorten. Produceren doen we in één van onze asfaltcentrales die regionaal verspreid liggen. Zonder tussenkomst. Bij Dura Vermeer haal je asfalt direct van de bron. Ben je altijd verzekerd van de gewenste kwaliteit en logistiek meest gunstig. Dagelijks helpen wij miljoenen weggebruikers veilig op weg. Niet alleen door asfalt en verhardingen te leveren, maar ook door de totale infrastructuur te bezien vanuit één integrale aanpak. Dat werkt flexibiliteit in de hand met als resultaat: meer snelheid, veiligheid en kwaliteit. Werkwijze Dura Vermeer Infrastructuur.! 79 / 100!

80 Asfalt wordt in Nederland voor verschillende doeleinden toegepast. Veruit de meest gebruikte toepassing zit in de wegenbouw. Het wegennet in Nederland maakt het voor miljoenen mensen mogelijk om zich snel te verplaatsen binnen Nederland. Aangezien het merendeel van de Nederlanders gebruikt maakt van auto s om te reizen is het van belang dat het wegennet goed wordt onderhouden en daar waar nodig aangepast wordt. Aangezien er in Nederland veel verschillende wegen zijn bestaan er ook veel verschillende soorten asfalt. Het asfalt dat wordt gebruikt bij de aanleg van een fietspad of een weg in de bebouwde kom heeft een andere samenstelling dan de soort die wordt toegepast op een snelweg. Dit in verband met het verkeer dat gebruik zal maken van de weg en de dichtheid die de weg moet hebben. Om deze reden is het zeer lastig om asfalt als 1 begrip te zien. Aangezien iedere soort een ander mengsel heeft en dus een andere Carbon Footprint heeft. Om deze reden is er voor dit onderzoek een besluit genomen om de drie meest gebruikte asfaltsoorten van Dura Vermeer te onderzoeken. Ondanks het feit dat er vele verschillende mengsels bestaan voor asfalt is de samenstelling grotendeels vergelijkbaar. Een asfaltmengsel kan qua samenstelling worden onderverdeeld in twee delen: - mineraal aggregaat - bindmiddelen Het mineraal aggregaat kan weer worden onderverdeeld in de steen-, zand- en vulstof fractie. Kenmerkend voor asfalt is dat als bindmiddel bitumen wordt gebruikt. De grotere delen uit het mineraal aggregaat vormen samen het mineraal skelet, deze verzorgt het dragend vermogen van het asfaltmengsel. Afhankelijk van het soort asfalt wordt het mineraal skelet opgebouwd uit steenslag of grind, eventueel aangevuld met zand. Het mineraal skelet kan vervolgens worden opgevuld met vulstoffen en bindmiddelen. De bindmiddelen die voor asfalt worden gebruikt zijn bitumen. Dit is een product dat van nature voor komt in ruwe aardolie. Gedurende het productieproces van nafta, benzine of diesel blijft bitumen over. De bindmiddelen zorgen samen met de vulstoffen voor de samenhang van het mengsel. Transport Schip/ Transport vrachtwagen Grondstof productie Productie in asfaltcentrale Verweking op project Schematische weergave van de gehele onderzochte asfaltketen! 80 / 100!

81 1.1 Asfalt productie Zoals in de afbeelding hieronder te zien is ondergaat asfalt vanaf de productie bij de asfaltcentrale vier fases. Productie De start van het asfalt wordt gemaakt bij de asfaltcentrale waar het asfalt wordt geproduceerd. Per mengsels verschillen de grondstoffen die gebruikt worden en de mate waarin oud asfalt wordt hergebruik. Aangezien alle grondstoffen in asfalt 100% recyclebaar zijn wordt in veel gevallen oud asfalt in nieuwe mengsels toegepast. De mate waarin dit oude asfalt wordt gebruikt verschilt per mengsel aangezien ieder mengsels aan bepaalde eisen moet voldoen en daarom dus niet altijd geschikt is om oud asfalt te gebruiken. Het percentage van oud asfalt dat in nieuwe mengsels wordt toegepast fluctueert per mengsel tussen de 30% en de 60% oud asfalt. De reden voor deze verschillen is dat de bitumen in oud asfalt wederom gebruikt kunnen worden. Echter mag er in mengsels slechts een bepaalde hoeveelheid bitumen gemengd worden. Vandaar dat niet simpelweg al het oude asfalt gebruikt kan worden. De productie van asfalt vindt plaats in de asfalt menginstallatie. In deze installatie zijn drie systemen te onderscheiden die de grondstoffen afwegen en mengen. Het discontinu systeem, het semi-continu systeem en het continu systeem. De systemen verschillen van elkaar door het verschil in de menginstallatie. Het discontinu systeem maak gebruik van een chargemenger, het semi-continu en continu systeem maakt gebruik van een trommelmenger. Het volledige productie proces van asfalt zal hieronder beschreven worden. De grondstoffen die nodig zijn voor de productie van asfalt; zand, grind, en gebroken steen worden gedoseerd in trechters gestort. Vanuit deze trechters worden de grondstoffen gedoseerd op een transportband gestort. Vervolgens worden de grondstoffen via de transportband naar de droogtrommel gebracht. Aan het einde van de trommel zit een gas-, olie- of poederkoolbrander (of een combinatie hiervan). Door middel van een ventilator worden de verbrandingsgassen door de trommel gezogen. Aan de binnenzijde van de trommel zitten schoepen die de grondstoffen naar de bovenkant trommel verplaatsen. Door dit proces worden de grondstoffen verwarmt naar een temperatuur van ongeveer 160 C. Dit wordt gedaan om het vocht dat in zand en grond aanwezig is te verwijderen. Door de snelheid van de verbrandingsgassen en de waterdamp in de trommel worden zand en stofdeeltjes meegezogen. Deze stofdeeltjes worden opgevangen door een filter. Uiteindelijk worden de stofdeeltjes verzamelt in de stofbunker en uiteindelijk toegevoegd aan het mineraal dat uit de trommel komt. De warme ladder bestaat uit een ketting met bakjes. Deze bakjes brengen de mineralen omhoog en stort ze op de zeef. Hier worden de mineralen gezeefd op korrelgroottes en komen uiteindelijk in de mineraal bunkers. Afhankelijk van het soort asfalt, worden vanuit deze bunkers verschillende fracties mineralen afgewogen. Als alle benodigde soorten zijn afgewogen, wordt de weegbak klep geopend en valt de afgewogen hoeveelheid in de mengbak. Een speciaal dosering systeem sproeit de bitumen in de mengbak. En een vulstof weegsysteem brengt de vulstof in de mengbak. Na een mengtijd, afhankelijk van het soort asfaltmengsel, van zo'n 60 seconden, valt het mengsel in de ophaalbak. De ophaalbak stort het asfalt in de silo. Van daaruit worden de vrachtwagens beladen voor transport naar de locaties die geasfalteerd moeten worden.! 81 / 100!

82 1.2 Verwerking Afbeelding 1 - kringloop van asfalt Na het produceren van het asfalt komt de verwerkingsfase aanzetten. Het asfalt wordt verwerkt om nieuwe wegen aan te leggen of om bestaande wegen te onderhouden of uit te breiden. In geval van het vervangen van een bestaande weg wordt vaak de oude asfaltlaag verwijderd en soms ter plekken de project locatie verwerkt in het nieuwe asfalt. In andere gevallen wordt het oude asfalt getransporteerd naar de asfaltcentrale om hier Afbeelding 2 - asfalt menginstallatie! 82 / 100!

83 verwerkt erkt te worden. Wanneer het asfalt vanuit de silo's bij de asfaltcentrales al tr al es geladen en is in de asfaltwagen kan het vervoerd worden naar het desbetreffende werk. Het vervoer van het asfalt vindt plaats door middel van speciale asfaltwagens met een geïsoleerde bak waarin het asfalt op temperatuur kan worden gehouden.aangekomen op het werk wordt het asfalt overgeladen, afhankelijk van de grootte van het project ende grootte van het materieel, in de hopper van de spreid machine of in de Shuttle Buggy. De ShuttleBuggy is een materieel stuk dat gezien kan worden als een extra rijdende silo tussen de vrachtwagen en de spreid machine. In de Shuttle Buggy wordt het asfalt nogmaals gemengd alvorens het via een transportband in de hopper van de spreid machine terecht komt. De asfalt spreid machine is een voertuig voorzien van een opvangbak (hopper) voor de asfaltspecie, een spreid gedeelte en een verlichtingsgedeelte. Het asfalt wordt vanuit de hopper via transportbanden horizontaal naar achteren getransporteerd en door spreid wormen over de werkbreedte van de machine verdeeld. Het asfalt wordt vervolgens gelijkmatig op de weg verspreid en door de afwerk balk geëgaliseerd en voor verdicht. Wanneer het asfalt uit meerdere lagen bestaat wordt er tussen de lagen een kleef laag aangebracht met behulp van een sproei auto. De kleeflaag zorgt voor een goede onderlinge hechting van de asfaltlagen en is van groot belang voor de sterkte van de constructie. Wanneer de asfaltlagen zijn aangebracht, moeten deze worden verdicht door middel van walsen. De mate van verdichten van het asfalt is van grote invloed op de weerstand tegen vervorming en de duurzaamheid van het asfalt. Na het af walsen van het asfalt is de asfalttemperatuur dusdanig afgekoeld, dat het vrijwel direct in gebruik kan worden genomen. Afbeelding 3 - Asfalteren Afhankelijk van het soort gebruik, de intensiteit van het verkeer, weersinvloeden etc. kan het voorkomen dat een asfaltweg gebreken vertoont. Wanneer deze dusdanig van invloed zijn op het! 83 / 100!

84 2. Ketenanalyse verkeer, maar erg lokaal zijn kan er beslist worden om het wegdek te repareren. Dit gebeurt door de bovenste laag van de schadeplek weg te frezen en deze te voorzien van een nieuwe laag. Een asfaltweg heeft een bepaalde levensduur, onder andere afhankelijk van het gebruikte asfalt, de verkeersintensiteit en weersomstandigheden. Het vrijgekomen asfalt wordt naar de asfaltcentrale gebracht om hier weer gebruikt te worden voor nieuwe asfalt. Afbeelding 4 - Slecht onderhouden weg 1.4 Frezen Zodra een asfaltweg vervangen wordt, wordt de oud asfaltlaag gefreesd. Dit houd in dat de oude asfaltlagen worden verwijderd en uiteindelijk worden hergebruikt. Het asfalt veranderd dan naar freesasfalt wat uiteindelijk weer zal worden gebruikt om een nieuw mengsel te maken. 2.1 Asfaltketen! 84 / 100!

85 De gehele asfaltketen in Nederland bestaat uit verschillende partijen die ieder een deel van de keten in handen hebben. Enkele van de belangrijkste spelers in deze keten zijn de asfaltcentrale s, de grondstof leveranciers en de transporteurs. Al deze partijen zijn verantwoordelijk voor een deel van de keten en werken met elkaar samen, echter mist er een verantwoordelijke voor de gehele keten. In dit hoofdstuk worden de betrokken partijen toegelicht en getoond hoe de keten in zijn geheel functioneert. Het gevolg van deze structuur is dat de partijen in de asfaltketen met elkaar verbonden zijn in het productieproces, echter is iedere partij gefocust op haar eigen onderwerp waardoor het gehele productieproces niet optimaal verloopt. De asfaltketen in Nederland bestaat uit de grondstof leveranciers, bouwbedrijven en asfaltcentrales. Deze partijen verzorgen gezamenlijk voor de wegenbouw in Nederland en het onderhoud van het wegennet in Nederland. De rol van Dura Vermeer is het aanleggen van wegen en het produceren van asfalt aangezien Dura Vermeer haar eigen asfaltcentrales. De productie van grondstoffen wordt gedaan door partijen als Graniet Import Benelux, Q8 Petroleum, Sibelco en gedeeltelijk door Dura Vermeer zelf. Op dit moment is er binnen de keten enige samenwerking. Zo worden tussen enkele partijen afspraken gemaakt om van elkaars asfaltcentrales gebruik te maken. Dit is gunstig in het geval een bouwbedrijf een project heeft dat ver gelegen is van de eigen asfaltcentrale. Door samen te werken en te zien of er een asfaltcentrale dichterbij in de buurt is kan er bespaard worden op transportkosten van het asfalt. Gedurende de stage is er een onderzoek gedaan naar de asfaltketen van Dura Vermeer specifiek, er is besloten om niet de gehele asfaltketen van Nederland te onderzoeken. Door het uitvoeren van een ketelanalyse is er inzicht gekregen in de CO₂ uitstoot van de keten. Door onder meer deskresearch en veldwerk is er een overzicht gemaakt van de Carbon Footprint van de asfaltketen. Het onderzoek heeft als doel om het gehele productieproces van asfalt in kaart te brengen. Dit houd in dat zowel de winning van grondstoffen en het transport hiervan naar de asfaltcentrale meegenomen wordt in de Carbon Footprint. Dit wordt op dit moment niet gedaan aangezien de winning en het transport niet door Dura Vermeer wordt gedaan en daarom dus niet door Dura Vermeer in de Carbon Footprint meegenomen wordt. Echter komt er wel degelijk CO₂ vrij bij de winning en transport van grondstoffen die alleen te maken hebben bij de productie van asfalt. Om deze reden is er besloten om alles in de Carbon Footprint mee te nemen.! 85 / 100!

86 Om het onderzoek voldoende af te bakkenen is er aan de start van het onderzoek besloten om de focus te leggen op de drie meest geproduceerde asfaltmengsels die de asfaltcentrale van Dura Vermeer heeft. Dit is in overleg met Roland Bouwman besproken om op deze manier ervoor te zorgen dat het onderzoek niet te breed wordt. De meest geproduceerde mengsels bij Asfaltcentrale de Eem zijn; Zoab, AC 22 en AC 11. een volledig overzicht van deze mengsels met de grondstoffen en samenstellingen kan gevonden worden in bijlage 1. De grondstoffen die voor deze mengsels gebruikt worden komen grotendeels overeen. De producenten van de grondstoffen zijn in de tabel hieronder weergegeven. Grondstof (productie locatie) Bestone (Noorwegen) Schots Graniet (Schotland) Grof Zand (Nederland) Brekerzand (Schotland) vulstof Wigro (Nederland) Bitumen (Nederland) Leverancier Graniet Import Benelux (Amsterdam) Graniet Import Benelux (Amsterdam) Graniet Import Benelux (Amsterdam) Graniet Import Benelux (Amsterdam) Sibelco (Maastricht) Q8 Petroleum (Rotterdam) Door middel van het opvragen van de Carbon Footprints van deze grondstof leveranciers kan er een overzicht gemaakt worden van de CO₂ uitstoot die bij de eerste fase van het productieproces van asfalt vrijkomt. De Carbon Footprints van de producenten zijn te vinden in bijlage 2. Naast de Carbon Footprints is er ook een deskresearch gedaan naar eerdere onderzoeken naar de asfaltketen.! 86 / 100!

87 2.2 Graniet Import Benelux Er is een bezoek gebracht bij de Graniet Import Benelux om inzicht te krijgen in hun werk methode en welke stappen zij zetten richting verduurzaming van hun productieproces. De Graniet Import Benelux haalt haar steenslag voor een groot deel uit de Bremanger Quarry uit Noorwegen. Deze groeve onderscheid zich van andere groeven door het feit dat de steen op een manier wordt gewonnen die niet het gehele gebied verwoest.!"#"$%&'($)"#%*+,-'#%."$"/01%.2 +%*,-.#/$!"#$%"&#%'"()*%# KL#$%"&#%'"()*%# F7'"# 1$%$$,&)%*,-.#&!"#$%"&#%'"()*%#& 8&A',$"& 0$1#%'"()*%# F7'"# M$.N.7/"1 F7'"# +%*,-.#/$ KL#$%"&#%'"()*%#!"#$%"&#%'"()*%# F7'"# 0/""/"1 2$3$%4$"&#*#& 5'($&6'#$%/''7& 8&7',$"& 9$$(.:/) ;$$#%'"()*%#&8& 9$7<7*((/"1 A',$"&2'($& 6'#$%/''7& ;$$<&I 2$3$%4$"&"''%& 1$%$$,&)%*,-.#!"#$%"&#%'"()*%#& 8&A',$"& 0$1#%'"()*%# F7'"# M$.N.7/"1 F7'"# F7'"# A',$"&2'($& 6'#$%/''7& ;$$<&BC&D&8&E 2$3$%4$"&"''%& 1$%$$,&)%*,-.#!"#$%"&#%'"()*%#& 8&A',$"& 0$1#%'"()*%# F7'"# M$.N.7/"1 F7'"# De groeve bevindt zich in de buurt van de Noorse kustplaats Florø, een belangrijke plek voor de offshore industrie in Noorwegen. Bremanger Quarry ligt beschut in een baai, waardoor schepen rustig kunnen laden. Dankzij een diepgang van meer dan 30 meter kunnen de grootst mogelijke zeeschepen gebruikt worden. Door het gebruik van grote bulk carriers wordt het transport naar de afnemer zo economisch en efficiënt mogelijk geregeld. Het laden gaat met een snelheid tot ton per uur, door gebruik te maken van een uniek drijvend laadsysteem. Doordat de groeve zich uit het zicht bevindt en het eerste breekproces ondergronds plaatsvindt, is de impact op het landschap minimaal. Door tien jaar ervaring en diverse steekproeven in de gehele berg kan er intussen met zekerheid gesteld worden dat de gehele reserve van meer dan 1 miljard ton steen van dezelfde kwaliteit is. In de groeve rijden grote dumptrucks slechts korte horizontale afstanden, in tegenstelling tot in een traditionele groeve, waarbij ze over grotere afstanden omhoog en omlaag moeten rijden. Hierdoor wordt een brandstofbesparing van 40% gerealiseerd. Vervolgens dumpen de trucks de stenen in een verticale schacht van 180 meter lengte. Door de werking van de zwaartekracht kunnen de stenen een snelheid tot 200 kilometer per uur bereiken.! 87 / 100!

88 Na deze eerste breekslag wordt het materiaal verder gebroken door twee brekers. Het gebroken materiaal gaat hierna op een transportband door een meter lange tunnel naar het fjord. Doordat de transportband onder een hoek van 15 graden staat, drijft de zwaartekracht de band aan, terwijl er elektriciteit wordt opgewekt om de brekers mee te voeden. De overgebleven energie wordt aan het elektriciteitsnet geleverd. Door het gebruik van een modern machinepark wordt de uitstoot en het brandstofverbruik tot een minimum beperkt. De speciale layout van de Quarry en het optimaal gebruik van de zwaartekracht zorgen voor een uniek productieproces, waarbij een substantiële CO₂ reductie gerealiseerd wordt. Het transporteren van de groeve naar Amsterdam wordt gedaan door grote schepen met een laadcapaciteit tot ton. Het vervolg transport vanaf de opslaglocatie van Graniet Import naar de asfaltcentrale word gedaan door kleinere schepen aangezien dit via binnenvaart gedaan word. afbeelding 5 - Bestone bij Graniet Import Benelux! 88 / 100!

89 2.3 Q8 Petroleum De bitumen worden geleverd door Q8 Petroleum. De bitumen in het asfalt zorgen samen met de vulstoffen voor de samenhang in het mengsel. Het zorgt ervoor dat asfalt onder warme temperaturen vloeibaar is. Dit is van belang om het asfalt aan te leggen op de manieren die wij willen. Hoewel bitumen qua massapercentage het minst belangrijke ingrediënt is van een asfaltmengsel, is juist het gebruik van bitumen kenmerkend in vergelijking met bijvoorbeeld beton, dat geen bitumen maar cement als bindmiddel bevat. Bitumen is een vloeistof die van nature voorkomt in ruwe aardolie. Na destillatie kan het gescheiden worden van andere bestanddelen van de aardolie zoals nafta, benzine of diesel en blijft als zwaarste bestanddeel achter. De bitumen wordt in asfalt gebruikt vanwege haar bijzondere eigenschappen zoals het feit dat het goed hecht en bij hogere temperaturen is het dun vloeibaar. Bij een korte belasting tijd gedraagt het zich elastisch, maar bij langdurige belasting plastisch. Als het asfalt warm is kan het gemakkelijk in een vlakke stevige laag worden aangebracht. Na verdichting (door een wals) en afkoeling is het hard en zeer draagkrachtig. Het feit dat bitumen wordt gewonnen uit aardolie heeft dit materiaal de grootste uitstoot aan CO₂ van de grondstoffen die gebruikt worden in asfalt. Echter worden er slechts kleine hoeveelheden bitumen in een asfaltmengsel toegepast waardoor de uitstoot per ton geproduceerd asfalt minder is. Bitumen is in principe een restproduct van de productie van producten zoals benzine en diesel en is slechts een zeer klein onderdeel van de olieraffinaderij. Vandaar dat het zeer lastig om vanuit de Carbon Footprint van Q8 een duidelijke CO₂ uitstoot voor bitumen te bepalen. Om deze reden is voor de bitumen een CO₂ waarde aangehouden uit een eerder onderzoek. Afbeelding 6 - Bitumen in de raffinaderij! 89 / 100!

90 Om tot een volledig beeld te komen van de CO₂ die wordt uitgestoten gedurende het productieproces van asfalt zullen alle leveranciers van grondstoffen moeten worden meegenomen. Om deze reden is van iedere grondstof leverancier de Carbon Footprint opgevraagd om zo inzicht te krijgen in de uitstoot die gedurende de productie van de grondstoffen vrijkomt.. Naast het opvragen van Carbon Footprints zijn er andere ketenanalyses geanalyseerd om alle relevantie informatie in de berekening mee te nemen. Naast het deskresearch zijn bezoeken gebracht aan de asfaltcentrale in Eemnes en de graniet import Benelux in Amsterdam. Van beide bezoeken zijn foto s te vinden in bijlage 3. De bezoeken zijn bedoeld om een praktisch inzicht te krijgen over hoe er binnen de keten gewerkt wordt. Aangezien de graniet import het grootste deel van de benodigde grondstoffen levert is er gekozen om hier een bezoek te brengen. De asfaltcentrale is bezocht om te zien hoe de centrale werkt en welke handelingen er gedurende de dag plaatsvinden. Om van alle informatie een overzicht te maken en uit te rekenen wat de precieze CO₂ uitstoot bedraagt voor de productie van 1 ton asfalt is er een excel sheet gemaakt met daarin alle informatie en de CO₂ die er vrijkomt in het proces. Een overzicht van deze sheet staat in hoofdstuk 3 en bijlage 4..! 90 / 100!

91 3. Carbon Footprint asfalt Om een volledig overzicht te maken van alle waardes en alle grondstoffen is een excel sheet gemaakt zoals hieronder is weergegeven. De excel sheet toont alle grondstoffen en de CO₂ die per ton word uitgestoten. Per asfaltmengsel zijn de verhoudingen qua grondstoffen aangegeven en deze zijn ook in de CO₂ uitstoot aangegeven. Op deze manier wordt er voor ieder asfaltmengsels berekend hoeveel CO₂ uitstoot er vrijkomt tijdens de productie. Het enige dat in de Carbon Footprint kan fluctueren is de transport afstand van de asfaltcentrale naar het project. Om deze reden is er gekozen om niet te gaan voor een gemiddelde transportafstand aangezien dit te inaccuraat is is er gekozen om de CO₂ uitstoot per kilometer te berekenen. Door in de excel sheet in te voeren wat de afstand van de centrale naar het project is word er berekend wat de CO₂ uitstoot is van dit transport. Op die manier wordt er zo nauwkeurig mogelijk getoond in welke proces er welke hoeveelheid CO₂ wordt uitgestoten.! 91 / 100!

92 Zoals in de tabel te zien zijn alle ingrediënten die voor asfalt gebruikt worden per stuk beschreven en de CO₂ uitstoot die vrijkomt bij de winning van deze grondstoffen. Op deze manier kan er gezien worden welke grondstoffen de meeste uitstoot veroorzaken. De CO₂ uitstoot per grondstof zijn berekend via de Carbon Footprint van de bedrijven en door het lezen van andere onderzoek rapporten. Door alle uitstoot in kaart te brengen kan er bekeken worden welke grondstoffen de meeste CO₂ uitstoot veroorzaken. Op die manier kan er gekeken naar welke onderdelen van het asfalt gedurende de productie CO₂ uitstoten en hoeveel. Vervolgens kan er gekeken worden hoe de CO₂ uitstoot per aspect kan worden verlaagt. Uiteindelijk zal het doel zijn om per grondstof een reductie van de CO₂ te realiseren om de totale CO₂ uitstoot per ton asfalt te verlagen.! 92 / 100!

93 Conclusie Het doel van het onderzoek is geweest om inzicht te krijgen in de CO₂ uitstoot die vrijkomt gedurende het productieproces van asfalt. Om de volledige uitstoot van asfalt duidelijk te maken is er verder gegaan dan slechts de handelingen waar Dura Vermeer verantwoordelijk is. De reden hiervoor is dat het productieproces van Dura Vermeer mogelijk slechts een klein aspect is van het gehele productieproces. Het in kaart brengen van alle betrokkenen en hun uitstoot toont duidelijk in welke sector de meeste uitstoot wordt geproduceerd en uiteindelijk ook in welke sector dus de meeste reductie kan worden gerealiseerd. Kijkend naar de Carbon Footprint die ontwikkeld is kan er geconcludeerd worden dat er drie aspecten binnen de keten verantwoordelijk zijn voor het grootste deel van de Carbon Footprint. Deze aspecten zijn het transport van de Bestone en Schots graniet vanuit Noorwegen en Schotland naar Amsterdam, de Bitumen die worden toegepast in het asfalt en het transport van de asfaltcentrale naar de projecten. Dit onderzoek is van groot belang voor het vervolgonderzoek, hierin zal een plan worden beschreven hoe er een reductie kan worden gerealiseerd binnen de keten. Het vervolg onderzoek zal zich allereerst focussen op de grootste CO₂ uitstoten binnen de keten. Het productieproces van de grondstoffen en het asfalt zullen worden onderzocht om te zien of hier een optimalisatie mogelijk is. Ook zal er gekeken worden op welke wijze het transport binnen de keten op dit moment verloopt en of hier een efficiëntere manier voor bestaat. De conclusie die op dit moment getrokken kan worden is dat er binnen de asfaltketen al veel CO₂ reducerende maatregelen worden genomen, echter zijn er verdere maatregelen nodig om de asfaltketen haalbaar te halen. Zolang er geen verdere reducties worden gerealiseerd zal het uiteindelijk neerkomen op het feit dat asfalt te duur wordt om te produceren.! 93 / 100!

94 Literatuurlijst Analyses Jorritsma, S. (2010). Ketenanalyse asfalttransport. Geraadpleegd op %20asfalttransport%20-% pdf Former, H. (2012). Scope 3 analyse en detailanalyse van GHG genererende activiteiten. Geraadpleegd op lca13833/4a1_scope_3_analyse_def.pdf Geraadpleegd op Geraadpleegd op Afbeeldingen Afbeelding 1 - Kringloop van asfalt, Gedownload op asfalt_6_volledig_duurzaam_hergebruik_asfalt_www_vbwasfalt_nl.pdf Afbeelding 2 - Asfalt menginstallatie, Gedownload op Afbeelding 3 - Asfalteren, Gedownload op Dura Vermeer fotoboek Afbeelding 4 - Slecht onderhouden weg, Gedownload op Afbeelding 5 - Bestone bij Graniet Import Benelux, Gedownload op Afbeelding 6 - Bitumen in de raffinaderij, Gedownload %20footprint%20Mar%2009/Lancaster.ashx! 94 / 100!

95 Bijlage 1 - Asfaltmengsels Zeer Open Asfaltbeton (ZOAB) AC 22 AC 11! 95 / 100!

96 Bijlage 2 - Carbon Footprint Carbon Footprint Millenaar van Schaik Transport! 96 / 100!

97 ! 97 / 100!

98 ! 98 / 100!

99 Bijlage 4 - Excel sheet Carbon Footprint asfalt! 99 / 100!