Subsidie instandhouding waardevol voor behoud cultureel erfgoed

Transcriptie

1 Subsidie instandhouding waardevol voor behoud cultureel erfgoed

2 Inleiding Op Prinsjesdag 216 gaf minister Bussemaker aan de fiscale aftrek voor monumentenpanden af te willen schaffen. De regeling zou namelijk niet efficiënt zijn en onvoldoende bijdragen aan de instandhouding van monumenten. Na meerdere debatten is besloten dit pas te doen vanaf het belastingjaar 218, in plaats van 217. Ook gaf zij aan het gehele subsidiestelsel omtrent rijksmonumenten in de toekomst te willen herzien en wellicht ook voor woonhuizen een subsidie in het leven te roepen. V an Draeckeburgh is marktleider op het gebied van subsidiebegeleiding voor monumenten. Al ruim 2 jaar zet Van Draeckeburgh zich in om subsidies toegankelijk te maken voor haar opdrachtgevers. Daarnaast adviseert zij klanten op het gebied van duurzaam bouwen en technische innovatie. Troostwijk is met ruim 85 jaar vakmanschap een autoriteit op het gebied van waardebepaling voor objecten, installaties, vastgoed en ondernemingen. Ook in het taxeren van monumenten heeft Troostwijk ruime ervaring. Als samenwerkingspartners zijn Van Draeckeburgh en Troostwijk zeer betrokken bij de zorg voor Nederlands cultureel erfgoed. Nu het subsidiestelsel rond monumenten herzien zal worden, is het goed om eens te kijken hoe de Subsidieregeling Instandhouding Monumenten (SIM) het doet. In het voorliggende onderzoek zal allereerst een blik worden geworpen op de huidige stand van zaken op het gebied van monumenten. Ook zal gekeken worden welke subsidies er zoal beschikbaar zijn vanuit het Rijk. Vervolgens zal verder ingegaan worden op de SIM. In welke mate is het beschikbare budget toereikend? Wordt de regeling door bepaalde categorieën monumenten beter benut dan bij andere? In welke regio s maakt men het meeste gebruik van de subsidie en in welke regio s het minst? En in welke mate draagt de subsidie bij aan de goede staat van onze monumenten? 2 Whitepaper ONDERHOUDSSUBSIDIE MONUMENTEN

3 1 Ruim 62. rijksmonumenten in Nederland IN NEDERLAND STAAT VEEL HISTORISCH VASTGOED Oude gebouwen en objecten die een verhaal vertellen over de geschiedenis van onze cultuur en de omgeving om ons heen. 62. van deze gebouwen en objecten zijn aangewezen als rijksmonument. Dit betekent dat zij, vanwege de cultuurhistorische waarde, door de Rijksoverheid aangewezen zijn om beschermd te worden. Beschermd tegen sloop, tegen aantasting van de historische waarde en tegen verwaarlozing en verval. Een eigenaar van een rijksmonument is onderhoudsplichtig. Het pand mag niet ernstig in verval raken en moet zijn historische waarde behouden. Hierbij moet goed gekeken worden naar het materiaalgebruik en de gebruikte technieken. Het onderhoud van monumenten is om die reden over het algemeen duurder dan onderhoud van regulier vastgoed. Figuur 1 Verdeling rijksmonumenten per categorie (216) Figuur 2 Aantal rijksmonumenten per regio (216) Openbare gebouwen Verdedigingswerken Kerkelijke gebouwen > 1. Liefdadige instellingen <15 Agrarische gebouwen Gebouwen, woonhuizen Molens Weg- en waterwerken Losse objecten Horeca instellingen Kastelen Whitepaper ONDERHOUDSSUBSIDIE MONUMENTEN 3

4 2 Het Rijk komt de monumenteneigenaar tegemoet Het onderhoud aan een monument is een kostbare zaak. Het merendeel van de monumenten heeft de status gekregen vanwege de architectonische/bouwkundige uniciteit. Bij onderhoud en restauratie van een pand zal men vaak moeten terugvallen op oude bouwmaterialen en technieken, die meestal ook duurder zijn. Om ervoor te zorgen dat monumenten behouden blijven voor de toekomst, heeft het Rijk meerdere subsidieregelingen in het leven geroepen. Zo is er voor restauraties subsidie beschikbaar en bovendien een laagrentende lening. Ook voor regulier onderhoud is subsidie beschikbaar. Daarnaast is het mogelijk onderhoudskosten fiscaal af te trekken. 2.1 Restauratiesubsidies door provincies Sinds 212 is het subsidiëren van restauraties gedecentraliseerd. Iedere provincie ontvangt jaarlijks vanuit het Rijk, afhankelijk van het aantal monumenten, een bedrag voor restauratiewerkzaamheden aan monumenten. Hoe dit budget besteed wordt, verschilt per provincie. Het budget van het Rijk vormt doorgaans van het totale budget dat een provincie inzet voor een restauratieregeling. Hiermee kunnen restauratieprojecten worden gefinancierd. Vaak worden hier wel extra eisen aan gesteld, zoals publiekstoegankelijkheid en de hoogte van de eigen bijdrage. 2.2 Nationaal Restauratiefonds Naast de restauratiesubsidie komt een monumenteneigenaar vaak ook in aanmerking voor een hypotheek van het Nationaal Restauratiefonds. Op basis van de verwachte onderhoudskosten kan een laagrentende lening worden aangevraagd. De rente is 5% lager dan de geldende marktrente, met een minimum 1,5%. Het fonds is revolving. Dit betekent dat het uitgeleende geld na aflossing weer beschikbaar is voor nieuwe leningen. 2.3 Monumentenaftrek Onderhoudskosten voor monumenten kunnen tot en met 217 als fiscale aftrek opgevoerd worden. Het gaat hierbij om de drukkende kosten, de noodzakelijke onderhoudskosten met aftrek van o.a. subsidies. Dit zijn de daadwerkelijke kosten die voor de eigenaar overblijven. Van deze kosten kan verrekend worden met de inkomstenbelasting of de vennootschapsbelasting. Hierdoor kan een aardig fiscaal voordeel behaald worden. De regeling is eind 216 echter ter discussie komen te staan. De opgave van de onderhoudskosten is volgens minister Bussemaker lastig te controleren. Als gevolg hiervan zou de regeling onjuist gebruikt kunnen worden. Er is aangekondigd dat de regeling na 217 afgeschaft zal worden. In 218 zal een vervangende (subsidie-)regeling ingevoerd worden. 4 Whitepaper ONDERHOUDSSUBSIDIE MONUMENTEN

5 2.4 onderhoudssubsidie: Subsidie Instandhouding Monumenten (SIM) Met de aanwijzing als rijksmonument heeft de eigenaar meer onderhoudskosten gekregen. Om dit te compenseren is jaarlijks de Subsidieregeling Instandhouding Rijksmonumenten beschikbaar. Met deze regeling draagt de overheid voor maximaal vijftig procent bij aan de onderhoudskosten. Hierbij gaat het wel om sober en doelmatig onderhoud. Dat wil zeggen: alleen die onderhoudswerkzaamheden die nodig zijn om het pand in zijn huidige staat te behouden. Denk hierbij aan het in goede staat houden van het schilderwerk en het herstellen van uitgespoeld voegwerk, et cetera. Gedurende een periode van 6 jaar volgend op het jaar van subsidieverlening wordt jaarlijks van de subsidiabele kosten als subsidie uitgekeerd. 2.5 Budgetten BRIM/SIM-regeling Om het gebruik van de SIM te kunnen beoordelen, kan worden gekeken naar het beschikbare budget en het totale verleende subsidiebedrag. Wordt het beschikbare budget dat de minister beschikbaar stelt voor de SIM volledig gebruikt of blijft er jaarlijks een bedrag over? Van 211 tot 213 werd het budget afgebouwd van 58 miljoen in 211 tot 48 miljoen in 213. In 211 en 212 was de subsidie overvraagd en werd het complete budget van respectievelijk 58 en 49 miljoen gebruikt. In 213 en 214 was het budget achtereenvolgens 48,5 en 5,5 miljoen. In beide jaren werd echter,5 miljoen van het budget niet benut. Hierop volgend werd in 215 werd 47 van de 5,5 miljoen benut. In 216 werd als gevolg van extra budget voor grote monumenten het budget verhoogd naar 75,9 miljoen. Uiteindelijk werd hiervan maar 54,4 miljoen benut. Figuur 3 Beschikbaar budget vs. verleende subsidie Miljoenen Budget Subsidieverlening Whitepaper ONDERHOUDSSUBSIDIE MONUMENTEN 5

6 3 Hoe goed wordt de SIM op dit moment benut? Het feit dat de laatste jaren het budget van de SIM niet volledig is gebruikt, kan meerdere dingen betekenen. Enerzijds zou het kunnen zijn dat inmiddels alle monumenten subsidie hebben ontvangen en dat het budget aan de ruime kant is. Anderzijds kan het ook zo zijn dat de SIM nog juist niet voldoende benut wordt, wat betekent dat een deel van de monumenten bij het onderhoud nog geen gebruik maakt van de financiële steun die hun 3.1 Verdeling per categorie Monumenten in Nederland zijn onder te verdelen in verschillende categorieën, op basis van hun oorspronkelijke functie. Zo vallen stadhuizen, politiebureaus en gerechtsgebouwen onder openbare gebouwen en worden historische tuinmuren en fonteinen onder losse objecten geschaard. geboden wordt. Om dit te onderzoeken is een analyse gemaakt van het aandeel monumenten met een lopend subsidietraject. De SIM (voorheen BRIM) wordt verleend over een periode van 6 jaar. Monumenten die in 211 subsidie verleend hebben gekregen gaan dus in laatste jaar van deze periode in en krijgen dit jaar hun laatste subsidiedeel uitbetaald. Het aantal subsidieverleningen in de periode afzetten tegen het totale aantal monumenten geeft een goed beeld van de benutting van Wanneer gekeken wordt naar het aandeel monumenten dat momenteel subsidie ontvangt, valt op te merken dat verschillen groot zijn. Een bijzonder groot deel van de molens in ons land ontvangt momenteel subsidie. Ook een groot deel van kerkgebouwen weet de subsidie te benutten. Het minste wordt de subsidie benut door onder andere de boerderijen en de weg- en waterwerken. de subsidie. Figuur 4 Aandeel monumenten met een lopende subsidie in % 85% 58% 39% 48% % 19% 17% 17% 9% 5% Losse objecten Kastelen / Landhuizen Weg- en Waterwerken Molens Agrarisch Liefdadige instellingen Gebouwen, woonhuizen Kerken Verdedigingswerken Openbare gebouwen 6 Whitepaper ONDERHOUDSSUBSIDIE MONUMENTEN

7 3.2 Regionale verschillen Om te kunnen zien of er regionale verschillen zijn in de benutting van de onderhoudssubsidie, is gekeken hoeveel procent van de monumenten in die regio momenteel subsidie ontvangt. Met name in de noordelijke regio s is de subsidie het meest verleend. Opmerkelijk is dat in deze regio s over het algemeen zich veel boerderijen in het monumentenbestand bevinden, die landelijk gezien de minste subsidies hebben ontvangen. Aan de andere kant zijn vooral ook de molens in deze regio s goed vertegenwoordigd. Opvallend is ook dat de 3 regio s met de minste subsidiebenutting zich bevinden in de zuidelijkere helft van het land. Ook hier zijn relatief veel boerderijen, maar anderzijds zijn hier ook veel kerken deel van het monumentenbestand. Figuur 5 Aandeel monumenten met subsidie (in %) TOP 5 REGIO S - BESTE BENUTTING TOP 5 REGIO S - SLECHTSTE BENUTTING 1. Zuidwest-Friesland 62% 1. Agglomeratie s-gravenhage 19% 2. Noord-Friesland 51% 2. Delft en Westland 18% 15% 3. Alkmaar en omgeving 45% 3. Noordoost-Nord-Brabant 18% 4. Zuidoost-Friesland 41% 4. Zuid-Limburg 17% 5. Zaanstreek 39% 5. Midden-Noord-Brabant 15% Whitepaper ONDERHOUDSSUBSIDIE MONUMENTEN 7

8 4 Subsidie heeft een positieve invloed op de staat van onderhoud Hoe heeft de staat van het onderhoud en het casco zich ontwikkeld in de loop der jaren? En heeft subsidie daar wellicht invloed op gehad? Om dat te kunnen beoordelen, is gekeken naar gegevens van de Monumentenwacht. In de Erfgoedmonitor zijn gegevens gepubliceerd uit een steekproef die zij in 213 hebben gedaan onder monumenten. 4.1 Steekproef door de Monumentenwacht In de steekproef uit 213 is de staat van onderhoud en het casco vergeleken met eerdere peilingen. Bij beide peilingen hebben monumenten de waardering goed, redelijke, matig of slecht gekregen. Door deze waarderingen met elkaar te vergelijken is vastgesteld van hoeveel monumenten de staat slechter, gelijk of beter geworden is. Wat wordt verstaan onder casco en onderhoud? Onder casco verstaat men de dragende onderdelen en het omhulsel van het gebouw, zoals de fundering, draagmuren, gevels, balklagen, vloeren, daken en kapconstructies. In onderstaande tabel is aangegeven met welke criteria de waardering van het casco tot stand is gekomen. Onderhoud heeft betrekking op het wind- en waterdicht houden van de buitenkant van het gebouw en het in de huidige staat houden van monumentale onderdelen die aard- en nagelvast aan het gebouw verbonden zijn. Hierbij valt te denken aan het bijwerken van het verfsysteem, de reparatie van breukruiten en het plaatselijk herstellen van voeg- en metselwerk. De trend van het casco en de onderhoudsstaat De data uit de Erfgoedmonitor over de staat van onderhoud en het casco geeft inzicht in het aantal monumenten waar de staat van onderhoud ofwel de staat van het casco verslechterd, verbeterd of gelijk gebleven is. Op basis van deze gegevens is de gemiddelde trend als volgt bepaald. Wanneer de staat verslechterd is krijgt het monument een waarde -1, wanneer de staat verbeterd is een waarde 1 en wanneer de staat gelijk gebleven is een waarde. Door het totaal aan punten te delen door het aantal monumenten in de steekproef, resulteert dit in een waarde tussen -1 (verslechterd) en 1 (verbeterd). Figuur 6 Kwaliteit casco CASCO Goed Met normaal onderhoud bij te houden Redelijk Beperkt aantal onderdelen vereisen groot onderhoud Zoals: venster, serres, goten, grote vlakken voegwerk Matig Partiële restauratie is noodzakelijk Zoals: balklagen, vloeren, kappen, dakbedekking Slecht Totale restauratie is noodzakelijk Figuur 7 Kwaliteit onderhoudsstaat ONDERHOUDSSTAAT Goed (casco=goed) Kleine incidentele gebreken Redelijk Diverse kleine gebreken, enige onderhoudswerkzaamheden Matig Achterstallig onderhoud Slecht (casco=matig/slecht Veel achterstallig onderhoud, casco gaat achteruit 8 Whitepaper ONDERHOUDSSUBSIDIE MONUMENTEN

9 4.2 Heeft subsidie effect op de staat van onderhoud en het casco? Om te kijken of subsidie effect heeft op de staat van het onderhoud en het casco, zal de benutting van de subsidie vergeleken moeten worden met de gemiddelde trend van het onderhoud/casco. De gegevens van de steekproef van de Monumentenwacht geven de trend van voorgaande jaren tot 213. Om een effect te kunnen hebben gehad op het onderhoud, zal een subsidie uitbetaald moeten zijn in 212. Gelet op de 6-jarige onderhoudsperiode, betekent dit dat subsidie verleend in de periode invloed kan hebben op het onderhoud. OPENBARE GEBOUWEN Aandeel monumenten met subsidie: (8%) KERKEN Aandeel monumenten met subsidie: (21%) LIEFDADIGE INSTELLINGEN Aandeel monumenten met subsidie: (31%) 1%,16,2 1%,13,2 1%,14,14,2,8,1,9,1,1 31% 8% -,1 21% -,1 -,1 % -,2 % -,2 % -,2 Casco Onderhoud Casco Onderhoud Casco Onderhoud AGRARISCHE GEBOUWEN Aandeel monumenten met subsidie: (6%) MOLENS Aandeel monumenten met subsidie: (78%) KASTELEN EN LANDHUIZEN Aandeel monumenten met subsidie: (41%) 1%,13,16,2,1 1% 78%,2,19,2,1 1%,6,12,2,1 41% 6% -,1 -,1 -,1 % -,2 % -,2 % -,2 Casco Onderhoud Casco Onderhoud Casco Onderhoud In figuur 6 is voor de 6 belangrijkste categorieën het aandeel monumenten met subsidie naast de trend van het onderhoud gezet. In alle categorieën is een verbetering te zien in zowel de staat van onderhoud als de staat van het casco. Vooral in de categorie met de beste subsidiebenutting, categorie molens, is een goede verbetering te zien. Ook wanneer gekeken wordt naar de verschillende regio s, is het effect van subsidie op de onderhoudsstaat zichtbaar. Middels een regressieanalyse is vastgesteld dat in regio s met een hoog aandeel monumenten met subsidie het onderhoud sterker verbeterd is dan wanneer slecht een klein aantal monumenten subsidie ontvangt. Whitepaper ONDERHOUDSSUBSIDIE MONUMENTEN 9

10 5 Het effect van goed onderhoud op de waarde van het monument Monumenten hebben een (meer) waarde voor onze samenleving. Naast gebruikswaarde is doorgaans sprake van versterking van (culturele) identiteit, statusverhogende- en marketingwaarde en bovendien zijn zij een stimulans voor (sociale) cohesie. Tevens is de economische waarde van een monument van belang, bijvoorbeeld in geval van verkoop of het verkrijgen van een financiering. Restauratie, en dan? Na een volledige restauratie van een monument staat het monument er vaak weer als nieuw bij en is er een basis gelegd voor behoud voor volgende generaties. Het is echter wel van belang om na een restauratie voortdurend oog te blijven houden voor de onderhoudsbehoefte van het monument. Door het monument goed en tijdig te onderhouden, bijvoorbeeld aan de hand van een gedegen MJOP, worden volgende kostbare en tijdrovende restauraties voorkomen, dan wel op juiste gronden verder in de tijd gepland. Goed onderhoud voorkomt voortijdige restauratienoodzaak Ervaring leert dat de meeste monumenten - en reguliere panden na een periode van circa 1 jaar groot onderhoud nodig hebben. Na een periode van 2 jaar kan er voor één of meerdere onderdelen van het monument weer een restauratiebehoefte ontstaan. Om het groot onderhoud dan wel deelrestauraties minder ingrijpend dan wel kostbaar te laten zijn, is tussentijds onderhoud van groot belang voor het monument. Door regelmatig vakkundig onderhoud te verrichten gaan onderdelen van het monument langer mee en worden extra kosten voorkomen. Belang van onderhoud in waardering gebouwen Bovendien is er een verband tussen de waarde van een monument en het op de juiste wijze - en tijdig - uitvoeren van onderhoud en derhalve de staat van het object. Met name op de juiste wijze is hier van belang. Onderhoudswerkzaamheden waarbij de verkeerde materialen worden gebruikt kan de waarde doen verminderen of minder doen toenemen alsook het niet of niet tijdig verrichten van onderhoud. Bij een economische waardering van een object wordt onder meer gekeken naar de marktomstandigheden, economische omstandigheden, locatie, bestemming/mogelijkheden en de kwaliteit. Bij het laatste facet speelt onder meer de staat van onderhoud van een pand en de uitstraling, een belangrijke rol. Hierbij wordt een onderhoudsindicatie gehanteerd die onderverdeeld wordt naar Uitstekend, Goed, Redelijk, Matig en Slecht. Slecht onderhoud negatief voor waardering vastgoed Voorkomen dient te worden dat noodzakelijk onderhoud geen achterstallig onderhoud wordt, waardoor er sprake is van een Redelijk, Matig dan wel Slechte onderhoudsindicatie. In dat geval zal bij de bepaling van de economische waarde een bedrag in mindering gebracht dienen te worden op de marktwaarde van het betreffende pand in de actuele staat van onderhoud ten opzichte van hetzelfde pand in uitstekende dan wel goede staat. Deze onderhoudskosten zullen zorgen voor een negatieve invloed op de economische waarde van het pand, naast een verminderde uitstraling en daarmee de mate van kwaliteit van het object. Staat onderhoud van belang voor financierbaarheid Tevens zal de basis voor een financieringsvraagstuk beter onderlegd zijn met een uitstekend dan wel goed onderhouden object dan een object dat nog een aanvullende investering behoeft ten aanzien van het onderhoud. In die gevallen kan een waarde drukkend effect optreden, aangezien additioneel (eigen) vermogen noodzakelijk is. Beschikbare subsidieregelingen en fiscale regelingen kunnen daarentegen juist een positieve impuls geven aan de waarde van een Rijksmonument. Recent onderzoek (bron: Cultureel erfgoed op waarde geschat*) geeft aan dat de waarde van Rijksmonumenten of woningen binnen een beschermd dorps- of stadsgezicht over het algemeen hoger is. Dit onderzoek beschrijft waarde vanuit een meervoudig perspectief. Weliswaar veelal vanuit het perspectief woningen, maar desalniettemin. Met goed onderhoud - waar mogelijk (mede-)gefinancierd met subsidiegelden/fiscale regelingen - snijdt het mes aan twee kanten. De waarde van een object neemt zowel in economische als cultuurhistorische zin toe. Wij zijn van mening dat de best haalbare meervoudige waarde in de basis wordt vertegenwoordigd door een monument in uitstekende staat van onderhoud, niet alleen nu maar ook in de komende jaren. *Bron: 1 Whitepaper ONDERHOUDSSUBSIDIE MONUMENTEN

11 6 Conclusie Restauratie aan monumenten is vaak een kostbare zaak. Door het monument goed en tijdig te onderhouden, kan een kostbare en tijdrovende restauratie worden voorkomen, dan wel uitgesteld. Met goed onderhoud wordt de monumentale waarde van een pand behouden. Daarnaast wordt de economische waarde van een pand deels bepaald door de kwaliteit van het pand. Met andere woorden: slecht onderhoud is negatief voor de economische waarde. Bij onderhoud aan monumenten dient men rekening te houden met de gebruikte historische materialen en bouwmethoden. Om die reden is het onderhoud bij monumenten vaak duurder dan bij regulier vastgoed. Vanuit het Rijk daarom zijn verschillende regelingen beschikbaar. De Subsidieregeling Instandhouding Monumenten is daar een van. Afgelopen jaren is het budget voor deze regeling niet volledig benut. Kijkend naar de diverse categorieën monumenten zijn er duidelijk verschillen zichtbaar. Molens en kerken hebben afgelopen jaren de subsidie goed weten te benutten. Echter in de categorieën agrarische gebouwen en openbare gebouwen heeft men de subsidie nog niet optimaal benut. Ook ruimtelijk gezien zijn verschillen in de subsidiebenutting waarneembaar. In de noordelijke regio s worden relatief de meeste subsidieaanvragen gedaan en beschikt. Dit in tegenstelling tot de regio s in het zuidoosten van het land, waar ten opzichte van het aantal monumenten het minst vaak subsidie verleend is. Deze verschillen in subsidiebenutting zijn ook terug te zien in gemiddelde onderhoudsstaat van de monumenten. Daar waar meer monumenten onderhoudssubsidie hebben ontvangen, is gemiddeld genomen de staat van onderhoud ook beter. Dit zal een positief effect hebben op zowel de cultuurhistorische als de economische waarde van deze monumenten. Whitepaper ONDERHOUDSSUBSIDIE MONUMENTEN 11

12 Onderzoek uitgevoerd door: Van Draeckeburgh Subsidies en Financieringen Van Draeckeburgh is gespecialiseerd in het optimaal benutten van subsidies en financieringsregelingen. Wij zijn marktleider als het gaat om subsidiebegeleiding voor duurzaam bouwen, monumentenzorg en technische innovatie. We vinden de juiste subsidieregelingen en begeleiden de hele aanvraagprocedure. Zo bespaart u tijd én behaalt u een maximaal subsidieresultaat. Troostwijk Taxaties Troostwijk staat voor ruim 8 jaar vakmanschap. Onze specialisatie bestaat uit integrale advisering op het gebied van het zekerstellen van waarde voor objecten, installaties, vastgoed en ondernemingen. Wij opereren in alle segmenten van zowel het bedrijfsleven, de non-profit sector als semi-overheid. Van MKB tot beursgenoteerde ondernemingen. Van Draeckeburgh Tel +31 () info@vdsf.nl Troostwijk Taxaties Tel +31 () info@troostwijk.nl