XL - EENIGE AANTEEKENINGEN OVER NOMENCLATUUR EN VINDPLAATSEN VAN PROSOBRANCHIA IN NEDERLAND. DOOR E. A. M. SPEIJER.

Transcriptie

1 232 ZOOLOGISCHE MEDEDEELTNGEN DEEL XL XL - EENIGE AANTEEKENINGEN OVER NOMENCLATUUR EN VINDPLAATSEN VAN PROSOBRANCHIA IN NEDERLAND. DOOR E. A. M. SPEIJER. Wanneer wjj de litteratuur over de in Nederland voorkomende Mollusca nagaan, vinden wij als laatste samenvattende publicaties de beide lijsten van het Mollusken-Comite. In de nieuwste (1927) valt ons onder meer het volgende op: Niet altjjd is de nomenclatuur geheel volgens de laatste eischen der prioriteit". Dit is inderdaad waar, en ik zal trachten met het onderstaande hierin zooveel mogelijk te voorzien. Bij de meeste hieronder genoemde soorten volgen vindplaatsen. Ik heb alleen die vindplaatsen vermeld, die in bovengenoemde lijst niet voorkomen, daar dit stukje uitsluitend als aanvulling is bedoeld. Hoewel ik ervan overtuigd ben nog lang niet volledig te zijn, neem ik aan, dat deze lijst een juisteren indruk zal geven van de verspreiding van onze Prosobranchia dan de lijst van het Mollusken-Comite. Aan het vermelden van gem een ten als vindplaatsen heb ik niet vastgehouden, daar het m. i. onduideljjk is en verwarring moet veroorzaken, wat ik met het volgende voorbeeld afdoende hoop toe te lichten. Tot de gemeente Den Haag behoort het strand van Kjjkduin tot aan dat van de gemeente Wassenaar. We kunnen hieraan duideljjk twee deelen onderscheiden: 1. Scheveningen, het strand ten No or den van de haven. 2. Den Haag. Een volkomen gescheiden fauna vertoonen deze stukken strand natuurlijk niet, maar toch is er een duideljjk merkbaar verschil, vooral wat de Lamellibranchiata betreft. Scrobicularia plana da Costa, Lutraria elliptica Lamarck, Cardium echinatum L., Cardium norvegicum Spengl. komen alle veel meer voor ten Zuiden van de haven. Verder zjjn mjj 8 Prosobranchia uit Nederland bekend, die het Mollusken- Comite niet noemt. Bovendien vermeldt JEFFREYS in zijn British Conchology" Rissoa reticulata (Montagu) en Rissoa costata (J. Adams) als aan onze kust voorkomend, zoodat ik ook deze beide soorten opgenomen heb, omdat ik geen reden heb aan deze opgaven te twjjfelen. Het aantal bekende Nederlandsche Prosobranchia is dus 48 (50). Moeiljjk wordt de beoordeeling van Nederlandsch materiaal door het voorkomen van fossielen aan onze kust; het zal voor een belangrjjk deel wel altjjd een kwestie van persoonljjke appreciatie bljjven. Waar ik de

2 's RIJKS MUSEUM VAN NATUURLIJKE HISTORIE LEIDEN 233 overtuiging had, met fossielen te doen te hebben, heb ik ze niet in onderstaande lijst opgenomen. Mijn bjjzonderen dank aan Prof. Dr. E. D. VAN OORT, die mjj toestond, deze aanteekeningen in de Zoologische Mededeelingen" te publiceeren en aan de heeren Dr. A. L. J. SUNIER en H. C. BLOTE, die mij beiden met hun litteratuurkennis ter zijde stonden en mij in de gelegenheid stelden inzage te nemen van het rijke materiaal van's Rijks Museum van Natuurlijke Historic Voor deze lijst heb ik dankbaar gebruik gemaakt van materiaal en gegevens verstrekt door Mej. K. SCHIJFSMA en de heeren H. C. BLOTE, E. HENRARD, B. HUBERT, J. A. NIJKAMP en C. A. VAN REOTEREN ALTENA. Achteraan volgt een zeer beknopte litteratuurljjst, ik heb n.l. alleen die nummers vermeld, die rechtstreeks betrekking hebben op het hieronder vermelde. De nummering der species is volgens de ljjsten van de Conchological Society of Great Britain and Ireland". A. MARIENE SOORTEN. PATELLIDAE. Patella (Lister) Linne P. vulgata Linne Vindplaatsen: Vlieland, Texel, IJmuiden, Katwijk, Noordwjjkerhout, Noordwijk, Wassenaarsche Slag, Scheveningen, Hoek van Holland. Levende exemplaren van Scheveningen en Hoek van Holland. TROCHIDAE. Gibbula Leach in Risso (sub-genus: Steromphalus Leach 1847) G. (S.) cineraria (Linne). Jeffreys Trochus einerarim Linne Vindplaats: Kjjkduin G. (8.) tumida (Montagu). Jeffreys Trochus tumidus Montagu Vindplaats: Noordwjjk. LlTTORINIDAE. Lacuna Turton (sub-genus: Epheria Leach in Gray 1847).

3 234 ZOOLOGISCHE MEDEDEELINGEN DEEL XL 325. L. (E.) vincta (Montagu). Trochus divaricatus Fabricius (non Linn6) Turbo vinctus Montagu Lacuna divaricata (Fabricius) Jeffreys (non Linne) JEFFREYS heeft deze soort abusievelijk Lacuna divaricata (Fabricius) genoemd, daar er al een Trochus divaricatus Linne (= Gibbula divaricata (L.)) bestond en de naam dus gepreoccupeerd was toen FABRICIUS zijn Trochus divaricatus benoemde. Littorina Ferussac (sub-genus: Neritoides Brown 1827) L. (N.) obtusata (Linne). Dautzenberg et Fischer Turbo obtusata Linne sub-species littoralis (Linne). Dautzenberg et Fischer Nerita littoralis Linne Vindplaatsen: Vlieland, Breskens. var. ex-forma retusa (Lamarck). Dautzenberg et Fischer Turbo retusus Lamarck IAttorina obtusata (Linne), var. neritiformis Brown. Jeffreys Vin dp 1 a atsen: Schore (Zuid-Beveland), Vlissingen (Ph. DAUTZENBERG, Breskens. (sub-genus: Melarhaphe J. K. Megerle von Miihlfeldt in Menke 1828) L. (M.) neritoides (Linne). Jeffreys Turbo neritoides Linne Turbo caerulescens Lamarck. Collard du Cherres (sub-genus: Littorina Ferussac 1821) (L.) saxatilis (Olivi). Dautzenberg et Fischer Turbo saxatilis Olivi sub-species rudis (Maton). Dautzenberg et Fischer Turbo rudis Maton Littorina rudis (Maton) var. laevis Jeffreys Vindplaatsen: Vlieland, Camp (gemeente Schoorl), Breskens L. (L.) littorea (Linne). Jeffreys Turbo littoreus Linne Vindplaats: levend aan de havenhoofden van Scheveningen. RlSSOIDAE. Rissoa de Freminville (sub-genus: Alvania Risso 1826) R. (A.) lactea Michaud Vindplaats: Scheveningen 15 April 1928 een exemplaar (H. C. BLOTE).

4 's RIJKS MUSEUM VAN NATUURLIJKE HISTORIE LEIDEN 235 (539. R. (A.) reticulata (Montagu). Jeffreys Turbo reticulatus Montagu Rissoa Beanii Forbes and Hanley Vindplaats: Volgens A. W. MALM aan de Noordkust van ons land voorkomend. Zie: Jeffreys, British Conchology IV biz. 13. (sub-genus: Manzonia Brusina 1870 = Flemingia Jeffreys 1884) R. (M.) costata (J. Adams). Rissoa costata (J. Adams). Jeffreys Turbo costatus J. Adams Vindplaats: Jeffreys, British Conchology IV biz. 23 vermeldt: Its northern limits comprise Norway, Sweden and Holland". (sub-genus: Zippora Leach in Gray 1847) R. (Z.) membranacea (J. Adams) Turbo membranaceus J. Adams Helix labiosa Montagu Rissoa labiosa Forbes and Hanley Vindplaatsen: Waddenkust van Ameland, Vlieland, Hondsbossche zeewering, Bakkum, Den Haag. (sub-genus: Onoba H. en A. Adams 1854) R. (0.) striata (J. Adams). Rissoa striata (J. Adams). Jeffreys Turbo striatus J. Adams Vindplaatsen: Bergen (N.-H.), Scheveningen, Kijkduin. (sub-genus: Cingula (Fleming 1828)) R. (C.) semistriata (Montagu). Rissoa semistriata (Montagu). Jeffreys Turbo semistriatus Montagu Vindplaats: Walcheren. ADEORBIDAE. Tornus Anonymus Dit genus, gewoonlijk Adeorbis Searles Wood 1842 genoemd, werd in 1829 onder den naam Tornus door Dr. TURTON gepubliceerd. De naam Tornus heeft dus de voorrang boven Adeorbis. Daar de publicatie zonder naamsvermelding was, heb ik het genus Tornus Anon, genoemd T. subcarinatus (Montagu). Helix subcarinatus Montagu Adeorbis subcarinatus (Montagu) Vindplaatsen: Noordwijk, Scheveningen, Kijkduin, Domburg.

5 236 ZOOLOGISCHE MEDEDEELINGEN DEEL XL CALYPTRAEIDAE. Crepidula Lamarck C. fornicata (Linne). Patella fornicata (Lister) Linne Vindplaats: Katwijk. CYPRAEIDAE. Trivia Gray T. arctica [(Solander) Pulteney]. Cypraea arctica Solander in Humphrey Cypraea arctica Pulteney var. europaea (Montagu). Cypraea europaea Montagu Deze varieteit, die m. i. ten onrechte als soort beschouwd wordt, verschilt van de forma typica alleen door de bruine vlekken op het dorsale deel van de schelp. Onbegrijpelijkerwijs vermeldt JEFFREYS (1867) deze varieteit als Cypraea europaea Montagu met de opmerking: Our species is the Cypraea arctica (Solander) Pulteney". Vindplaatsen: Noordwijk, Katwijk. NATICIDAE. Natica Adanson (sub-genus: Naticina Guilding 1834 = Lunatia Gray 1847) N. (N.) catena (Da Costa). Jeffreys Cochlea catena Da Costa Natica monilifera Forbes and Hanley Vindplaatsen: Terschelling, Vlieland, overal van Noordwijk tot en met Hoek van Holland, Hellevoetsluis, Domburg N. (N.) nitida (Donovan). Nerita nitida Donovan var. Alderi (Forbes). Natica Alderi (Forbes) Vindplaatsen: Vlieland, Bergen (N.H.),IJmuiden,langsdegeheele kust van Noordwijk tot Hoek van Holland, strand van Goeree, strand van Walcheren. SCALIDAE. Scala (Klein 1753) Roding (sub-genus: Fuscoscala Monterosato 1890).

6 's RIJKS MUSEUM VAN NATUURLIJKE HISTORIE LEIDEN S. (F.) Turtonis (Turton). Turbo Turtonis Turton (sub-genus: Clathrus Oken 1815) S. (C.) clathrus (Linne). Turbo clathrus Linne Scalaria communis Lamarck Vindplaatsen: Vlieland, Bergen (KH.), IJmuiden, op het geheele strand van Noordwijk tot Hoek van Holland; strand van Goeree, strand van Walcheren S. (C.) Trevelyana (Leach M. S. in Winch). Scalaria Trevelyana Leach M. S. in Winch Vindplaats: Noordwijk. (sub-genus: Hyoscala de Boury 1890) S. (H.) clathratula (G. Adams). Turbo clathratulus G. Adams Vindplaatsen: Loosduinen, Walcheren. PYRAMIDELLIDAE. Odostomia Fleming (emend.) (per syncopen voor Odontostomia). (sub-genus: Brachystomia Monterosato 1884) (B.) rissoides (Hanley). Odostomia rissoides Hanley var. dubia (Jeffreys). Odostomia dubia Jeffreys Vindplaats: Walcheren. Pyrgulina A. Adams P. decussata (Montagu). Turbo Decussatus Montagu Odostomia decussata (Montagu). Jeffreys Vindplaatsen: Katwijk, Scheveningen, Kijkduin. TURRITELLIDAE. Turritella Lamarck T. communis (Risso) Turritella terebra (Linne). Jeffreys Deze laatste naam is onjuist, daar Turbo terebra Linne niet hetzelfde is als de door JEFFREYS beschreven soort. Vindplaatsen: Ameland, Vlieland, Zandvoort, Noordwijk, Katwijk, Scheveningen.

7 238 ZOOLOGISCHE MEDEDEELINGEN DEEL XL APORRHAIDAE. Aporrhais Da Costa A. pes-pelecani (Linne). Jeffreys Strombus pes-pelecani Linne Aporrhais quadrifidus Da Costa Vindplaatsen: Noordwijk, Katwijk, Domburg. BUCCINIDAE. Buccinum Linne B. undatum Linne Vindplaatsen: Vlieland, van Noordwijkerhout tot Hoek van Holland, vooral's winters na stormen zeer algemeen. Enkele malen levend. (Scheveningen, Kijkduin). Neptunea (Bolten) Roding 1798 = Chrysodomus Swainson N. antiqua (Linne). Dautzenberg et Fischer Murex antiquus Linne Fusus antiquus (Linne). Jeffreys Vindplaatsen: IJmuiden, Noordwijkerhout, Noordwijk, Katwijk, Wassenaarsche slag, Scheveningen, Kijkduin, Domburg. Tritonofusus Beck T. gracilis (Da Costa). Fusus gracilis (Da Costa). Jeffreys Buccinum gracile Da Costa Vindplaatsen: Terschelling, Katwijk: 2 exemplaren in het bezit van den heer HENRARD, beide voorzien van operculum, met nog resten van het dier erin; Scheveningen, Kijkduin, Middelburg (in een sloot!). MURICIDAE. Ocinebra Leach in Gray erinacea (Linne). Murex erinaceus Linne Vindplaats: Katwijk. Purpura Bruguiere (sub-genus: Polytropa Swainson 1840) P. (P.) lapillus (Linne). Jeffreys Buccinum lapillus Linne Vindplaatsen: Vlieland, Hoek van Holland (levend).

8 RIJKS MUSEUM VAN NATUURLIJKE HISTORIE LEIDEN. 239 NASSIDAE. Nassa Lamarck (sub-genus: Hinia Leach in Gray 1847) N. (H.) reticulata (Linne). Jeffreys Buccinum reticulatum Linne Vindplaatsen: Terschelling, Vlieland, Bergen (N. H.), IJmuiden, langs de geheele kust van Noordwijk tot Hoek van Holland, niet zeer algemeen. (sub-genus: Hima A. Adams 1853) N. (H.) incrassata (Strom). Jeffreys Buccinum incrassatum Strom PLEUROTOMIDAE. Pleurotoma Lamarck (sub-genus: Lor a J. Gistel 1848 = Bela Leach 1848) P. (L.) turricula (Montagu). Murex turricula Montagu Pleurotoma turricula (Montagu). Jeffreys Mangelia turricula (Montagu). Forbes and Hanley Vindplaatsen: IJmuiden; langs de geheele kust van Noordwijk tot Hoek van Holland, zeldzamer dan Nassa reticulata (L.); Domburg. B. ZOET- EN BRAKWATER-SOORTEN. PALUDESTRINIDAE. Hydrobia Hartmann (sub-genus: Paludestrina d'orbigny 1840) H. (P.) jenkinsi (E. A. Smith) Vindplaatsen: Camp (gemeente Schoorl), Urk, Houten, Diemen, Halfweg, kanaal Katwijk-Rijnsburg, Kagerplassen, Borsselen H. (P.) stagnalis (Baster). G. Dollfus Turbo stagnalis Baster Helix stagnalis Linne H. (P.) ventrosa (Montagu). Jeffreys Turbo ventrosus Montagu Rissoa ventrosa (Montagu). Forbes and Hanley Deze soort is in de lijst van het Mollusken-Comite opgenomen onder den naam Hydrobia stagnalis Baster, naar aanleiding van de Turbo stagnalis Baster van 1765, overgenomen in LINNAEUS als Helix stagnalis Linne 1867.

9 240 ZOOLOGISCHE MEDEDEELINGEN DEEL XL Naar aanleiding van Turbo stagnalis Baster zegt JEFFREYS in deel V van ^British Conchology" biz. 151: ^Turbo stagnalis of BASTER is Hydrobia ulvae". KENNARD en WOODWARD in Synonymy of the British Non-Marine Mollusca": Both description and figure are inadequate for determination. The sole species present to-day at the type locality (Zierikzee) is Paludestrina ventrosa (Mont.)". DAUTZENBERG is al even weinig complimenteus: le. Turbo stagnalis de BASTER ayant ete trop grossierement represents pour permettre une identification certaine". Hoe wel ik niet zoo overtuigd ben als Mej. VAN BENTHEM JUTTING door de teekening en de beschrjjving van J. BASTER, heb ik toch gemeend den naam H. (P.) stagnalis (Baster) te moeten handhaven, daar de Turbo stagnalis Baster geen andere hier voorkomende soort zijn kan. JEFFREYS heeft zeker ongeljjk, waar hjj zegt dat BASTER Sabanaea ulvae (P.) heeft bedoeld. Vindplaatsen: Camp (gemeente Schoorl), Huizen, Diemen, Kijkduin 's Gravenhage. (sub-genus: Bythinella Moquin-Tandon 1848). H. (B.) Steinii (E. v. Martens). Clessin Hydrobia Steinii v. Martens 1858; niet in Engelsche lijst. In de lijst van het Mollusken-Comite opgenomen onder den naam Hydrobia Scholtzi A. Schm. SCHMIDT heeft echter jonge exemplaren van H. (B.) Steinii beschreven als H. Scholtzi. Sabanaea (Leach M. S. 1818). G. B. Sowerby Peringia Paladilhe S. ulvae (T. Pennant). Turbo ulvae Pennant Bissoa ulvae (Pennant). Forbes and Hanley Vindplaatsen: Bergen (N.-H.) Katwijk, Kjjkduin, Oranjezon (Walcheren). Bithynia Leach B. tentaculata (Linne). Leach Helix tentaculata Linne B. leachii (Sheppard). Forbes and Hanley Turbo Leachii Sheppard Lithoglyphus von M^gerle von Miihlfeldt 1818, L. naticoides (Ferussac). Frauenfeld 1863; niet in Engelsche lijst. Paludina naticoides Ferussac.

10 '«RIJKS MUSEUM VAN NATUURLIJKE HISTORIE LEIDEN 241 VlVlPARIDAE. Viviparus D. de Montfort 1810 = Vivipara J. Sowerby 1813 = Paludina Lamarck V. viviparus (Linne). Helix viviparus Linne V. fasciatus (0. F. Miiller). Nerita faseiata Miiller Cyclostoma contecta Millet. Paludina Listeri Forbes and Hanley VALVATIDAE. Valvata Miiller F. piscinalis (Miiller). Lamarck Nerita piscinalis Miiller V. macrostomae (Steenbuch M. S.). Morch 1864; niet in Engelsche lijst V. cristata Miiller ASSIMINEIDAE. Assiminea (W. E. Leach M. S.) in Fleming Assemania G. A. F. Knight Misschien toegewijd aan J. S. Assemani, maar gepubliceerd als Assiminea, wellicht omdat FLEMING en GRAY Leach's handschrift verkeerd gelezen hebben A. gray ana Leach in Fleming Vindplaatsen: Bunschoten, Spakenburg, Hellevoetsluis. POMATIIDAE. Pomatias B. Studer 1789 = Cyclostoma Draparnaud 1801 = Ericia Moquin-Tandon P. elegans (O. F. Miiller). Nerita elegans Miiller Vindplaatsen: Op het strand bij Kijkduin (!) (H. C. BLOTE); Valkenburg, Schin op Geulle, Vaals. NERITIDAE. Theodoxus de Montfort Neritina Lamarck 1816; de opgave 1809 is onjuist T. fluviatilis (Linne). Nerita fluviatilis Linn

11 242 ZOOLOGISCHE MEDEDEELINGEN DEEL XL LITTERATUURLIJST. J. BASTER, Natuurkundige uitspanningen. Haarlem TERA (= W. S. S.) VAN BENTHEM JUTTING, Zoet- en Brakwatermollusken in: Flora en Fauna der Zuiderzee W. S. S. VAN BENTHEM JUTTING, Lijst van gemeenten als vindplaatsen van Nederlandsche Mollusken. Tijdschrift Ned. Dierk. Ver. (2). Dl. XX H. C. BLOTE, Verslag van een demonstrate van Nederlandsche Mollusken in: Tijdschrift Ned. Dierk. Ver. (3) Dl. I, afl. I PH. DAUTZENBERG et H. F. FISCHER, dans: Resultats des campagnes scientifiques de Monaco, fascicule XXXVII PH. DAUTZENBERG et P. DUROUCHOUX, Les Mollusques de la Baie de Saint-Malo. Paris PH. DAUTZENBERG et P. H. FISCHER, Les Mollusques marins du Finistere et en particulier de la Region de Roscoff. Paris L. DORSMAN, De schelpen van ons strand Tweede druk (zonder jaartal). A. E. ELLIS, British Snails. Oxford E. FORBES and S. HANLEY, A History of British Mollusca and their shells. London D. GEYER, Unsere Land- und Susswassermollusken. Stuttgart B. HAVINGA, Mariene Mollusca in Flora en Fauna der Zuiderzee J. A. HERKLOTS, De Dieren van Nederland. Weekdieren. Haarlem J. G. JEFFREYS, British Conchology. London 1862 '69. J. B. LAMARCK, Histoire naturelle des animaux sans vertebres C. A. LINNE, Systema Naturae. Editio X Editio XII List of British Marine Mollusca MARTINI und CHEMNITZ, Systematisches Conchilien Cabinet J. P. OTTO, Een oecologische studie van de Fauna der Kagerplassen P. PELSENEER, Mollusca" A Treatise on Zoology edited by E. Ray Lankester. London L. A. REEVE, Conchologia Iconica. London W. G. N. VAN DER SLEEN, Lijst van gemeenten als vindplaatsen van Nederlandsche Mollusken. Tijdschr. Ned. Dierk. Ver. (2) Dl. XVIII, afl J. H. VERNHOUT, Catalogus der Nederlandsche Mollusca van 's Rijks Museum van Natuurlijke Historie I en II. Zool. Mededeelingen Verslag omtrent 's Rijks Museum van Natuurlijke Historie loopende over het tijdvak van 1 September 1926 tot 1 September Leiden, B. B. WOODWARD, List of British Non-Marine Mollusca. London B. B. WOODWARD and A. S. KEN NARD, Synonymy of the British Non- Marine Mollusca. London 1926.