G E M E E N T E A R C H I E F S C H I E D A M INVENTARIS VAN DE ARCHIEF VAN DE LEENKAMER VAN HET HUIS MATHENESSE EN RIVIERE DOOR

Transcriptie

1 G E M E E N T E A R C H I E F S C H I E D A M TOEGANGSNUMMER 323 INVENTARIS VAN DE ARCHIEF VAN DE LEENKAMER VAN HET HUIS MATHENESSE EN RIVIERE DOOR N.J.M. DRESCH SCHIEDAM 1918

2 INHOUDSOPGAVE INLEIDING Geschiedenis van het archief Inleiding Verantwoording... 4 INVENTARIS... 5

3

4 INLEIDING 1. Geschiedenis van het archief De inventaris van het Archief van de Leenkamer van het huis Mathenesse en Riviere, heeft oorspronkelijk onderdeel uitgemaakt van de inventaris van de archieven der Colleges, die over het tegenwoordig gebied der Gemeente Schiedam rechtspraak hebben uitgeoefend en van de Notarissen die er hebben gefungeerd, , N.J.M. Dresch Ook bekend als de inventaris van de Oud Rechterlijke Archieven (ORA). Dresch 1918: De archieven van de Schiedamse notarissen zijn in 1912 aan Schiedam in bruikleen afgestaan (zie Jaarverslag Gemeentearchief 1912 blz. 1, 17). Na een bespreking met de Algemeen Rijksarchivaris, kort vóór het verschijnen van deze inventaris (sic: ORA, N.J.M. Dresch 1918), over de wenselijkheid om ook het archief van de Leenkamer van het huis Mathenesse en Riviere aan het Schiedamse archief in bruikleen af te staan, stemde deze in de overbrenging van genoemd archief naar Schiedam toe. Evenals dit bijvoorbeeld met de Leenkamerarchieven in de provincie Utrecht is geschied ( Catalogus van de archieven der collegiën, die vóór 1811 binnen de tegenwoordige provincie Utrecht rechterlijke functiën uitgeoefend hebben, door Mr. R. Fruin Th. Azn. met inleiding door Mr. S. Muller Fzn., 1893), is ook het archief van de Leenkamer van Mathenesse en Riviere in deze inventaris (sic: ORA, N.J.M. Dresch 1918) opgenomen, die daardoor aan volledigheid won. 2. Inleiding Buiten de landsoverheid en haar vazallen, in het bezit van lenen cum annexa jurisdictione, mochten in Holland geen andere personen goederen in leen uitgeven. Aan de heren van Mathenesse was in de verlijbrieven, betreffende hun lenen, recht van jurisdictie verleend, terwijl daarin mede bepalingen waren opgenomen betreffende het recht van het aanstellen van een stadhouder van de lenen en het recht van het verboeken van de lenen. De leengoederen, behorende tot het Huis Mathenesse en Riviere, lagen in Maasland, Vlaardingen (Holierhoek), Vlaardinger-ambacht, Kethel, Overschie, Papsoude, Schieban (in Bridorpsate) en Bridorpsate. Ook de hofstad Spangen met 27 morgen land was leenroerig aan Mathenesse. Volgens de plakkaten van het land, moesten alle akten van overdracht van onroerende goederen voor het gerecht van de plaats, waar de goederen gelegen waren, worden gepasseerd. Ten opzichte van leengoederen werd van deze regel afgeweken. Alle zaken betreffende leengoederen kwamen voor de leenheer (of zijn stadhouder) en leenmannen (de leenkamer). Geen goederen mochten in leen worden uitgegeven zonder akte van uitgifte voor de leenheer (stadhouder) en zonder plechtig en wettig gepasseerd te zijn voor leenmannen. Eis was, dat minstens twee leenmannen tegenover zo n akte stonden. De oudste lenen van Mathenesse zijn evenwel uitgegeven door de leenheer zonder leenmannen (1344, 1375, 1389, 1394). Pas op 20 november 1405 is voor het eerst goed uitgegeven door de heer van Mathenesse in tegenwoordigheid van zijn leenmannen. De leenmannen, tegenover het verlij staande, moesten vazallen zijn van de heer, die de uitgifte deed. In geval de leenheer niet voldoende mannen bijeen kon krijgen als tot het passeren van de akte nodig was, mocht hij ook andere leenmannen van de graaflijkheid (later de Staten van Holland) of van hun mannen nemen. (20 Januari 1452 werden leenmannen, die over een verlij stonden, aangeduid: als mannen der graeflicheyt van Holland ende meer ander veel goede mannen.. 6 December 1464: Ende om gebrec van myn mannen, soo hebben hierby aen ende over geweest Witte Willems en Engelbrecht van 2

5 Cronenburch, als mannen der graeflicheyt van Hollant. (Zie inv.nr. 1104). Het was niet noodzakelijk, dat de akte gepasseerd werd ter plaatse, waar men de leenkamer doorgaans spande. Ze mocht ook elders worden gepasseerd (inv.nr. 1105, folio 84, vermeldt b.v. een akte te Leiden gepasseerd). In de 16 e eeuw werd het meer en meer gebruikelijk dat de uitgifte (verlij) geschiedde voor stadhouder en leenmannen zonder dat de leenheer de vazal personaliter introduceerde en in het bezit van het uitgegeven leengoed stelde. De leenheer stelde, zoals reeds gezegd, de stadhouder aan (zie een commissie bij Bort Alle de wercken.. (Leiden 1702) blz. 280) terwijl hij mede de griffier, die de leenregisters bijhield, benoemde. De akten, vóór 1534 meestal handvesten en van 1539 af vrij geregeld leenbrieven genoemd, werden door de leenheer gezegeld. (Een enkele keer ook wel door de schout. Adriaen van Matenesse had 16 februari 1523 nog geen zegel in gebuik en zegt in een leenakte van die datum: soo hebbe ick gebeden Cornelis Doenss., mijnen scoudt, dat hy desen hantveste in presentie ende tegenwoerdicheyt vanden voirseyden leenmannen bezegelt heeft mit zynen zegel hierbeneden (an desen handveste) uuythangende angedaen heeft int jaer. ). De stad Schiedam, in 1688 in het bezit van de heerlijkheid c.a. gekomen (de leenregisters zijn in 1688 aan de stad overgegeven) zegelde met een bijzonder zegel ( onsen zegel tot de sake van Matenesse en Riviere. ). Aan een leenbrief van 17 mei 1743, inv.nr. 1113, bevindt zich een fragment van dit zegel. De bij het verlij overgelegde stukken vindt men van 1589 af onder de akte geregistreerd (machtigingen, testamenten e.d.). Bij het verlij werd de leenheer eed, hulde en manschap gedaan. Het eedsformulier staat voorin de leenregisters geregistreerd, waar ook de tarieven van heergewaden en hofrechten staan vermeld. De grootte van het bedrag van de heergewaden en hofrechten regelde zich naar de soort van het leen (groot, middelbaar of klein). Het presteren van eden bij het verheffen van lenen en achterlenen werd 18 januari 1736 door de Staten van Holland afgeschaft (inv.nr. 1101). De prestatie van hulde en heergewaden bleef bestendigd, evenals de verplichting tot het betalen van hofrechten. Sinds de overdracht van leengoed als allodiaal goed kon geschieden (1799), is ook de heffing van hofrechten en heergewaden opgehouden. In art. 25 van de Staatsregeling van 1798 werden regten of verpligtingen, hoe ook genoemd, uit het leenstelsel of leenregt afkomstig, haar oorsprong niet hebbend uit een wederzijds vrijwillig en wettig verdrag, vervallen verklaard. De Publicatie van het Uitvoerend Bewind der Bataafsche Republiek van 7 mei 1799 bepaalde dat leenroerige goederen op de gewone en gebruikelijke wijze, volgens de vigerende rechten, evenals allodiale en vrije goederen konden en mochten worden vervreemd of bezwaard, derhalve zonder verlij. (Voll. verz. der publ. v.d. ingezetenen der Bat. Republiek. (Leiden 1799). nr. XCIV). Ter voorkoming van verwarring en ter verzekering der eigendommen was men ingevolge deze Publicatie echter verplicht bij overdracht van de vroegere leen- (nu allodiale) goederen kennis te geven aan de leenkamer, opdat de akten in de prothocolle of registers der leenkamer (zouden) worden geregistreerd, welke prothocollen of registers provisioneelijk en tot dieswegens nader zal zijn gedisponeerd, onder de respective griffiers of secretarissen der leenof andere kamers zullen blijven berusten. (Een zodanige registratie is te vinden in inv. nr. 1110: Op den 12en October 1802 is ter leenkamer van de huize van Matenesse en Riviere, ingevolge de publicatie van het Uitv. Bewind der Republiek van 7 mei 1799, ter registratie geexhibeerd de navolgende verlijbrief.. Volgens het Kon. Besluit van 1 februari 1809 (meegedeeld door de Landdrost v.h. Dep. Maasland bij missive van 16 februari d.o.v). moest de publicatie van het Uitv. Bewind van 7 mei 1799 nog ten dele stiptelijk worden achtervolgd en nagekomen ). De leenkamers bleven dus na de opheffing van het leenstelsel feitelijk intact. (De staatsregeling van 1801, de afschaffing van de heerlijke rechten bevestigend, bepaalde bij art. 16, dat wel het leenrecht werd afgeschaft, doch de wet zou zorgen voor schadeloosstelling van de leenheren. Dit laatste is echter nooit geschied. Ook de Staatsregeling van 1805 handhaafde de afschaffing van de heerlijke rechten). Het archief van de leenkamer van het Huis Mathenesse en Riviere berustte bij de griffier van die 3

6 kamer, die tot en met februari 1811 in de leenregisters aantekening hield van de hem ter registratie aangeboden akten. (De Municipaliteit van Schiedam benoemde 7 januari 1796 respectievelijk tot stadhouder van de lenen en tot griffier Bastiaan Cool Janszoon en J.W. Hoekwater. Laatstgenoemde vervulde deze functie tot In de leenregisters vindt men na 1799 nog door de griffier gewaarmerkte aantekeningen betreffende overgedragen (oude) leengoederen, hypothecatiën enz. tot 2 februari 1811.). Wat er in 1811 met het archief van deze leenkamer is gebeurd, is niet bekend. Vermoedelijk deponeerde de griffier zijn archief ten stadhuize te Schiedam, waar het tussen het oud-archief is teruggevonden. 3. Verantwoording In 2017 zijn alle inventarissen die in 1918 door N.J.M. Dresch in een verzamelinventaris waren opgenomen en beschreven - Inventaris van de Oud Rechterlijke Archieven Schiedam (ORA) - tot losse inventarissen per archiefvormer bewerkt. De ORA, waar de inventaris van het Archief van de Leenkamer van het huis Mathenesse en Riviere, in opgenomen was, omvatte de volgende archieven: - Gerechten van Schiedam, ; - Notarissen, ; - Gerecht van Oud-Mathenesse, ; - Gerecht van Nieuw-Mathenesse, Gerecht van Nieuwland, Kortland en s-graveland, ; - Leenkamer van het Huis Mathenesse en Riviere,

7 INVENTARIS Waarschuwing van burgemeesteren en regeerders van Schiedam, heren van Mathenesse en Riviere, aan de vazallen, om den eed, aan jonkheer Jan van Hardenbroek, gewezen heer, gedaan, te vernieuwen en de nog onverschenen lenen te verheffen, zoals hun al op 20 juni 1689 was bevolen, 1691 mei 5. (gedrukt) Waarschuwing van de Staten van Holland, dat het presteren van eden bij het verheffen van lenen en achterlenen werd afgeschaft, 1736 januari 18. (gedrukt) Verzoekschrift aan burgemeesteren en regeerders van Schiedam, heren van Mathenesse en Riviere, om zeker leenland tot vrijland te muteren, (1789). Met kantbeschikking van 1789 november 23, waarbij zij de zaak naar stadhouder en leenmannen verwijzen Eedsformulier voor de leenmannen, 17 e eeuw. N.B.: Dit stuk draagt tot opschrift: Eet van de leenmannen van de huise van Mathenes Leenboeken, delen des Dinsdags na Sint Pancratius (18 mei)-1619 april 22. N.B.: Fransijn. Gemerkt E.E.E., met koperen slotjes. Op de band staat: A. Leenboeck van leengoederen, die te leene gehouden werden vanden heeren van Matenes. Innehoudende verlijen gedaen tsedert den jaere 1344 tot Voorin losse index op dit deel. Bevat nog vier ingehechte stukken. Zie: folio 1, tussen folia 36 en 37, 42 en 43, 45 en 46. Op folio 1: Eedsformulier voor de leenmannen. Lijst van het salaris van de leenmannen. Achterin staan aantekeningen betreffende de familie Mathenesse, over de jaren (Zie Jhr. Mr. W.A. Beelaerts van Blokland. Familieaanteekeningen van Matenesse in: Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap te Utrecht. 47 e deel. (1916) blz des Dinsdags na Sint Pancratius (18 mei)-1660 november 28. N.B.: Fransijn. Met fraaie stempel voor en achter in de band. Gemerkt: B. Het titelblad vermeldt: Leenen behorende ten huyse van Matenesse. Int jaer duysent zeshondert tweeentwintich heeft Johan, heere van Matenesse, Opmeer, Riviere, Souteveene etz., het oude leenboeck doorsyen ende in desen door Michiel van Baersburch, zijnen dienaer, doen overschrijven. Opt huys Ter Does. Anno Folio 3: Tafel vande leenmannen met de leenen die men van 5

8 den huse van Matenes te leene houdt. Daarna volgt: Index op de: procuratiën, octrooien, extracten uit testamenten, kwijtscheldingen (verandering van leen- in vrij en allodiaal goed), voorts tarieven van rechten en eedsformulier voor de leenmannen. Dit boek is na 1622 oorspronkelijk leenboek maart april 12. N.B.: Fransijn. Met fraaie stempel als op deel inv.nr voor en achter in de band. Gemerkt D., vervolg op F.F.F.. Dit deel is getiteld: Leenen behoorende ten huyse van Mathenesse, waervan de verlijen haar aanvanck nemen met den jaere 1664, achtereenvolgens het leenregister getekent F.F.F. Voorin: Tafel van de leenmannen met de leenen, die van den huyse van Mathenesse te leen gehouden worden. Voorts: Index op de procuratiën enz., tarieven van hofrechten, heergewaden en eedsformulieren voor de leenmannen augustus maart 12. N.B.: Fransijn. Met het wapen van Schiedam voor en achter in de band. Dit deel is getiteld: Leenen behoorende ten huyze van Matenesse, waarvan de verlijen haar aanvank nemen met den jaere 1755, agtervolgens het leenregister getekent.. Bevat voorin: Tafels op de verlijen, procuratiën enz., tarief van hofrechten, heergewaden en formulier van de belofte van leenmannen. 1107a. Repertorium op de lenen van Mathenesse, z.d. (20 e eeuw) Machtiging, behorende bij een verlij van 26 oktober 1589, 29 juni Memorialen van de verlijen van de lenen van Mathenesse en Riviere, delen N.B.: Bevat ook akten van het doen of vernieuwen van eed, hulde en manschap maart april 22. N.B.: Dit deel is getiteld: Copye van verlye-brieven van den huyse van Matenesse, sedert den 1 januari mei oktober 12. N.B.: Op de band staat: Memoriael der verlijen van de leenen van Matenesse en Riviere. Bevat naast enkele akten nog aantekeningen van de griffier tot 2 februari Minuten van verlijen en akten van het doen of vernieuwen van eed, hulde en manschap, 1702 september februari 3. 1 pak Machtigingen, uittreksels uit uiterste willen, memories en andere stukken, gebruikt bij verlijen en voor een rentebrief, pak 6

9 1113. Leen- of verlijbrieven, (perkament). 15 charters Rekeningen van leenrechten, pak TOEGANGSNUMMER Ontvangstbewijzen voor heergewaden, pak N.B.: De griffier van de lenen droeg het geld af aan de ordinaris thesaurier van Schiedam Ontvangstbewijs voor heergewaden, N.B.: De griffier van de lenen droeg het geld af aan het Committé van finantie te Schiedam Kladden van de griffier, 2 e helft van de 18 e eeuw. 1 omslag N.B.: Hierbij: Aantekeningen van lenen en leenmannen, opgave van kosten van investituren enz. 7