Verf onderzoek. M.L. Hordijk Nederlands Forensisch Instituut afdeling Chemie

Transcriptie

1 Verf onderzoek M.L. Hordijk Nederlands Forensisch Instituut afdeling Chemie Kernopgave: Verfonderzoek oktober 2003

2 Verfonderzoek Inleiding Verf is overal om ons heen aanwezig, op raamkozijnen, deuren, auto's, meubels en gereedschappen om maar enkele voorbeelden te noemen. Het is daarom heel begrijpelijk dat bij misdrijven dikwijls verfsporen worden overgedragen. Het onderzoek van deze sporen kan een belangrijk middel zijn om de toedracht van het misdrijf vast te stellen. Wat is verf Verf is een substantie die als een beschermende en/of verfraaiende laag (coating) op een object wordt aangebracht. Verf bestaat doorgaans uit drie hoofdbestanddelen: bindmiddel, pigment en (voordat de verf is uitgehard) oplosmiddel; daarnaast kunnen er nog vulmiddelen en allerlei stoffen (additieven) zijn toegevoegd om de eigenschappen van de verf te verbeteren. Meestal worden verschillende verflagen over elkaar heen aangebracht, zodat er van een verfsysteem sprake is. Een voorbeeld van zo n verfsysteem is een combinatie van een grondverf, een kleurlaag en een transparante kleurloze deklaag. In een kleurloze verf ontbreekt het pigment; zo n verf wordt meestal een vernis genoemd. Effectverven (zoals metallics of paarlemoer verven ) zijn bijzondere verven die vooral in de auto-industrie worden gebruikt. Onderzoeksmogelijkheden aan verf Aan verf valt veel te onderzoeken. Met het oog kan, bij kleine stukjes verf eventueel geholpen door een microscoop, waargenomen worden welke kleur een verf heeft (subjectief). Het menselijk oog kan zeer goed kleuren en kleurnuances onderscheiden, mits men uiteraard niet kleurenblind is. Daarnaast bestaat er apparatuur om kleur (ook van zeer kleine stukjes verf) objectief vast te leggen (de kleurmeter of microspectrofotometer); met deze apparatuur is het ook mogelijk vorm en kleur van effectdeeltjes in effectverven te onderzoeken. Met behulp van een circa 10-20x vergrotende microscoop wordt in een doorsnede van een verfsysteem de laagopbouw onderzocht. Met een scalpel (chirurgisch mesje) of met een microtoom kan een verfsysteem in de afzonderlijke lagen worden gescheiden, zodat elke laag afzonderlijk kan worden onderzocht. De samenstelling van een verf (of een verflaag) kan op verschillende wijzen worden onderzocht. Zo kan de aard van het bindmiddel worden vastgesteld door middel van (Fourier Transform) infraroodspectrometrie (FTIR); de aanwezigheid van (bijzondere) elementen, bijvoorbeeld in pigment of vulstof, kan worden bepaald met behulp van (micro)röntgenfluorescentiespectrometrie (XRF) en de aanwezigheid van (bijzondere) additieven (=toevoegingen) laat zich door middel van pyrolyse gaschromatografie, gecombineerd met massaspectrometrische detectie (py-gc/ms) onderzoeken. Ook sporen van oplosmiddel kunnen soms in een nog redelijk verse verflaag met behulp van gaschromatografie worden aangetoond. Kernopgave: Verfonderzoek - 1 -

3 Het forensisch onderzoek Voor het forensisch verfonderzoek zijn meestal slechts kleine stukjes verf beschikbaar. Het komt echter ook voor dat na een misdrijf vrij grote stukken verf zijn achtergebleven; in die gevallen moet altijd rekening gehouden worden met de mogelijkheid van een souche: een stuk verf dat precies past in een beschadiging op het voorwerp waar het vandaan komt en zo één geheel daarmee vormt. Het vinden van een souche geeft de meeste zekerheid dat het betreffende stuk verf van een bepaald voorwerp afkomstig is. In het algemeen komen bij het forensisch verfonderzoek twee typen voor: vergelijkend onderzoek merkherkennend onderzoek Vergelijkend onderzoek In het vergelijkend onderzoek wordt het verband onderzocht tussen stukjes verf die op een plaats delict achterblijven en de voorwerpen waartoe die stukjes kunnen hebben behoord. Daartoe worden die stukjes verf (ook wel vreemde verf genoemd) vergeleken met de verf van het betreffende voorwerp (ook wel eigen verf genoemd). Vaak worden in een vergelijkend onderzoek meerdere verbanden onderzocht. Bij een aanrijding tussen twee auto's (A en B) bijvoorbeeld, kan op auto A vreemde verf, mogelijk afkomstig van auto B worden aangetroffen, terwijl op auto B vreemde verf, mogelijk afkomstig van auto A, zit. In het vergelijkend onderzoek wordt dan de vreemde verf op auto A vergeleken met de eigen verf van auto B om de overdracht van verf van auto B naar auto A te bewijzen en wordt ook de vreemde verf op auto B vergeleken met de eigen verf van auto A om de overdracht van verf van auto A naar auto B aan te tonen. Wanneer bij de aanrijding tussen de auto's A en B ook nog een (al dan niet geverfd) verkeerspaaltje C is betrokken, breidt het vergelijkend onderzoek zich uit naar de mogelijke overdracht die tussen de auto's en het paaltje over en weer kan hebben plaatsgevonden. Ook na inbraken en andere misdrijven kunnen zo, afhankelijk van de beschikbare sporen, meer of minder complexe vergelijkende onderzoeken worden uitgevoerd. Het spreekt vanzelf dat hoe meer relaties kunnen worden gelegd (eventueel ook in combinatie met onderzoeken aan andere sporen, zoals glas en kras- en indruksporen), des te zekerder de conclusie over wat zich heeft voorgedaan, zal zijn. Uitvoering vergelijkend onderzoek Een vergelijkend verfonderzoek start meestal met het microscopisch onderzoek van de aangeboden monsters; daarbij wordt gelet op kleur, laagopbouw en andere uiterlijke kenmerken van de verf of het verfsysteem. Ook de kleurmeter kan worden ingezet. Wanneer hierbij geen onderscheid kan worden gemaakt tussen de te vergelijken verven, wordt de (bindmiddel)samenstelling van de verschillende verflagen onderzocht (te beginnen met de toplaag) met behulp van FTIR. Kunnen de vreemde en eigen verf ook hierna nog niet worden onderscheiden, dan kan laag voor laag de elementsamenstelling (en daarmee de aanwezigheid van bepaalde Kernopgave: Verfonderzoek - 2 -

4 pigmenten en additieven) worden onderzocht met behulp van XRF. Vervolgens kan py-gc/ms worden aangewend om nog meer specifieke informatie over bindmiddel en additieven te verkrijgen. Het vergelijkend onderzoek stopt wanneer de onderzoeker voldoende zekerheid heeft verzameld om de vraag te kunnen beantwoorden of de te vergelijken verven gelijk zijn dan wel van elkaar verschillen. Merkherkennend onderzoek Dit type onderzoek wordt uitgevoerd in gevallen van doorrijden na aanrijding. Hierbij beschikt de onderzoeker alleen over een monster vreemde verf dat op de plaats van de aanrijding is achtergebleven, bijvoorbeeld een verfveeg op de kleding van een slachtoffer. Gevraagd wordt om aan de hand van dat monster te achterhalen wat het merk, type en bouwjaar van de doorgereden auto is. Uitvoering merkherkennend onderzoek Van het verfmonster worden met behulp van bovengenoemde technieken, met name microscopie en FTIR, kenmerken omtrent kleur, laagopbouw en bindmiddel-samenstelling vastgelegd; vervolgens wordt met de resultaten gezocht in een database waarin de kenmerken van alle in Europa voorkomende autoverven zijn opgenomen. Deze database is op initiatief van het Bundeskriminalamt in Wiesbaden opgezet en wordt gezamenlijk door de verschillende Europese forensische instituten onderhouden. Daarnaast maakt het NFI bij het merkherkennend onderzoek ook gebruik van de Colormap (AkzoNobel), een verzameling van alle voorkomende autokleuren. Wanneer van het te onderzoeken verfmonster voldoende kenmerken kunnen worden vastgelegd, kan met de genoemde verzamelingen het merk auto (soms ook het model) en de periode waarin de verf op dit automerk is toegepast, worden opgezocht. Omdat merkherkennend onderzoek zich in de tactische fase van het politieonderzoek afspeelt, wordt er naar gestreefd om binnen één tot twee werkdagen een telefonische uitslag aan de aanvrager door te geven. De monstername Voor richtlijnen omtrent monstername, het opsturen van kleding of gereedschap, vermijding van contaminatie, identificatie van het te onderzoeken materiaal, bewaring en transport, wordt verwezen naar de FT norm Verzamelen sporen t.b.v. het verfonderzoek. Daarbij wordt het volgende nog extra onder de aandacht gebracht: - Van de plaats van aantreffen moeten de vreemde verfsporen zo volledig mogelijk, eventueel samen met materiaal waar ze zich op bevinden, worden veiliggesteld. Een scalpelmesje is daarbij een goed hulpmiddel. De kleinste spoortjes (die met het blote oog nauwelijks zichtbaar zijn) kunnen nog geschikt zijn voor een vergelijkend onderzoek. - De sporen kunnen het best worden overgebracht op dactyloscopisch folie (met zwarte of witte drager) met gelatine-lijmlaag (Gellifters / fingerprint lifters). Kernopgave: Verfonderzoek - 3 -

5 - Gebruik geen plakband, plakfolie of zogenoemde instant lifters, aangezien de daar gebruikte lijm de verfsporen ongeschikt maakt voor het gevraagde onderzoek. - Neem een representatief monster eigen verf zo dicht mogelijk bij de beschadigde plaats. Zorg ervoor dat het monster alle verflagen omvat, bijvoorbeeld door met een scalpelmesje het monster eigen verf tot op de ondergrond uit te steken. Resultaten en conclusies vergelijkend onderzoek Het geheel van waarnemingen en onderzoeksresultaten leidt tot een zogenoemde waarschijnlijkheidsconclusie, waarmee wordt verwoord hoe zeker of onzeker het is dat de te vergelijken vreemde en eigen verven dezelfde herkomst hebben (c.q. een veronderstelde botsing, inbraak e.d. inderdaad heeft plaatsgehad). In de NFI-rapportage wordt gebruik gemaakt van de volgende reeks positieve waarschijnlijkheidsconclusies (weergegeven in afnemende volgorde): - zeker - vrijwel zeker - zeer waarschijnlijk - waarschijnlijk - goede aanwijzing - aanwijzing - mogelijk / algemeen Welke waarschijnlijkheidsconclusie in de rapportage wordt gebruikt hangt af van factoren, zoals het aantal onderzochte verbanden (combinaties vreemde / eigen verf; eenzijdige overdracht of overdracht over en weer), de hoeveelheid overgedragen verflagen, de aanwezigheid van zeldzame kenmerken e.d. merkherkennend onderzoek Ook bij het merkherkennend onderzoek geldt, dat hoe meer kenmerken van de verf zijn vastgelegd, hoe zekerder uitspraak gedaan kan worden omtrent het merk (en eventueel type) en bouwjaar van de betrokken auto. Van groot belang is uiteraard ook de volledigheid van de database. Wanneer de uitkomsten van het onderzoek niet tot een bepaald automerk leiden, kan vaak wel een indicatie gegeven worden over mogelijk betrokken automerken. Kernopgave: Verfonderzoek - 4 -

6 Tenslotte Met deze reader is geprobeerd zo'n goed mogelijk beeld te geven van het huidige verfonderzoek. Het forensisch onderzoek ontwikkelt zich steeds verder en daarmee nemen de onderzoeksmogelijkheden ook aan verf toe. Vragen en opmerkingen naar aanleiding van deze reader zijn welkom via onderstaand adres. Bronnen voor de hierboven vermelde informatie en voor verdere studie - GRAM FT norm Verzamelen sporen t.b.v. het verfonderzoek - ASTM E-1610 Standard Guide for Forensic Paint Analysis and Comparison, - Brian Caddy (ed.), Forensic Examination of Glass and Paint, Taylor & Francis, 2001 Rijswijk, augustus 2003 M.L. Hordijk Nederlands Forensisch Instituut, afdeling Chemie m.hordijk@nfi.minjus.nl Kernopgave: Verfonderzoek - 5 -