Rapport. Lelystad, november 2013 J. Reinhold. Aanleg kade Lepelaarplassen en de Flora- en faunawet

Transcriptie

1 Rapport Lelystad, november 2013 J. Reinhold Aanleg kade Lepelaarplassen en de Flora- en faunawet

2 Colofon Titel : Aanleg kade Lepelaarplassen en de Flora- en faunawet Auteur : J. Reinhold Datum : november 2013 Rapportnummer : LBF Foto s : Landschapsbeheer Flevoland 2

3 Inhoud 1. Inleiding 4 2. Methoden 5 3. Flora en Faunawet 6 4. Consequenties m.b.t. de werkzaamheden Literatuur 13 Bijlage: Bomen die gespaard moeten worden

4 1.Inleiding Het Flevo-landschap wil graag uitvoering geven aan het vernatten van het westelijk deel van de Lepelaarplassen zoals dat vastgelegd is in het beheerplan (Provincie 2013). Daarvoor dient een kade aangelegd te worden om het water vast te houden (Hesp et al, 2012) (Figuur 1). Figuur 1: Ligging kade in Lepelaarplassen ter vernatting westelijk deel. Deze kade zal inclusief natte strook variëren van meter breedte (figuur 2). Figuur 2: Dwarsdoorsnede kade De aanleg van de kade heeft tot gevolg dat westelijk van de kade vernatting optreedt. Deze vernatting heeft een stijging van cm op het bestaande maaiveld tot gevolg. Deze - 4 -

5 maatregel moet ten goede komen aan de moerasgebonden soorten in het gebied (Hesp et al, 2012). Landschapsbeheer Flevoland is gevraagd om te bezien in hoeverre de werkzaamheden effect (kunnen) hebben op de beschermde soorten van de Flora en Faunawet. Enerzijds tijdens de uitvoer van het werk, anderzijds door het effect dat de kade zal hebben op de vernatting van het westelijke gebied. 2. Methoden Op 5 november 2013 is een bezoek gebracht aan de Lepelaarplassen om het tracé te verkennen en te bepalen welke soorten van de FFwet wellicht hinder kunnen ondervinden van de werkzaamheden aan de kade en het effect dat de kade op termijn zal hebben. Overleg met de Vogel en Natuurwacht Zuidelijk Flevoland heeft plaatsgevonden op 14 november 2013 om te bezien of zij nog ideeën hadden welke soorten extra aandacht nodig hadden bij de uitvoer van de werkzaamheden. In dit gesprek met Wim Kleefstra is aandacht besteed aan meer aspecten dan alleen de Flora en Faunawet. Literatuur over de Flevolandse natuur, en de website en de ecologie van verschillende diersoorten is geraadpleegd om eventuele effecten te beschrijven

6 3. Flora en faunawet In Flevoland komen ongeveer 60 verschillende beschermde planten en dieren (m.u.v. vogels) voor (Heemskerk, et al, 2007). Uitgaande van deze lijst is een streeplijst gemaakt welke soorten wel of niet nabij het onderzoeksgebied voorkomen of voor kunnen komen (tabel 1). In de tabel is een onderscheid gemaakt in tabel 1,2 en 3 soorten van de Flora en Faunawet. Voor al deze soorten geldt de zorgplicht. Dieren en planten mogen niet onnodig verstoord, verontrust of gedood worden. Voor de soorten van tabel 2 en 3 geldt dat de genomen maatregelen zeker geen invloed mogen hebben op de populatie en dat eventuele schade aan de populatie/soort gecompenseerd moet worden. Voor de tabel 2 en 3 soorten zou het mogelijk kunnen zijn dat een ontheffing Flora en Faunawet noodzakelijk is. Tabel 1: Planten en dieren die in Flevoland voorkomen en die beschreven staan in de tabellen 1,2 en 3 van de Flora en faunawet (Heemskerk et al, 2007), en de aanwezigheid hiervan in het studiegebied. () betekent aanwezig in gebied maar niet in directe omgeving kade. Planten en dieren met * zijn nader beschreven. zeker voorkomend mogelijk voorkomend niet voorkomend Tabel 1 soorten, voorkomend in Flevoland Zoogdieren Aardmuis Bosmuis Dwergmuis Bunzing Dwergspitsmuis Egel Gewone bosspitsmuis Haas Hermelijn Huisspitsmuis Konijn Mol Ree Rosse woelmuis Tweekleurige spitsmuis Veldmuis Vos Wezel Woelrat Amfibieën Bruine kikker Gewone pad Bastaardkikker Kleine watersalamander Meerkikker Slakken Wijngaardslak (introductie) Planten Aardaker Brede wespenorchis Dotterbloem Gewone vogelmelk Grasklokje Grote kaardenbol - 6 -

7 Kleine maagdenpalm Slanke sleutelbloem Zwanenbloem Tabel 2 soorten, voorkomend in Flevoland Zoogdieren Damhert Edelhert Eekhoorn Steenmarter * Vissen Kleine modderkruiper* Rivierdonderpad* Planten Daslook Gevlekte orchis Grote keverorchis Moeraswespenorchis Rietorchis* Parnassia Ronde zonnedauw Tongvaren Vleeskleurige orchis Waterdrieblad Welriekende nachtorchis Wilde marjolein zeker voorkomend mogelijk voorkomend niet voorkomend () () () Tabel 3 soorten (bijlage IV HR/1 AmvB Zoogdieren Das Boommarter * Waterspitsmuis Reptielen Hazelworm Ringslang* Vissen Bittervoorn Bijlage IV HR Zoogdieren (baardvleermuis) Bever* (bosvleermuis) Franjestaart Gewone dwergvleermuis* Gewone grootoorvleermuis Laatvlieger* Meervleermuis* Ruige dwergvleermuis* Otter Rosse vleermuis* Tweekleurige vleermuis () () () () () - 7 -

8 Watervleermuis* Amfibieën Rugstreeppad Reptielen Zandhagedis Libellen gevlekte witsnuitlibel noordse winterjuffer Planten Drijvende waterweegbree zeker voorkomend mogelijk voorkomend niet voorkomend () Vaste verblijfplaatsen vogels* Broedende vogels in broedseizoen* Steenmarter Het is niet uitgesloten dat steenmarter voorkomt in de Lepelaarplassen al zijn er geen waarnemingen van bekend. De steenmarter is zich in Flevoland aan het uitbreiden vanaf het noordoosten van Oostelijk Flevoland. De Lepelaarplassen vormt niet het meest ideale leefgebied voor de soort: het dier houdt meer van halfopen agrarisch landschap met bebouwing. De uitvoer van de werkzaamheden heeft geeft effect op de soort. Het tracé vormt mogelijkerwijs alleen jachtgebied van de soort en de uitvoer van de werkzaamheden heeft daar geen effect op. Sterker nog, het tracé zorgt ervoor dat steenmarters makkelijker de Lepelaarplassen kan binnendringen. Het westelijke deel van het moeras zal in de toekomst natter zijn (+ 40 cm water) zodat een deel van het gebied minder toegankelijk wordt voor de soort. Omdat het al erg de vraag is of de soort voorkomt in dit deel van het gebied, het sowieso geen optimaal habitat is en de eventuele dichtheid zeker niet al aan zijn maximale dichtheid zit omdat de soort deze regio nog moet koloniseren is een effect op de populatie uitgesloten. Dieren hebben nog voldoende mogelijkheden om uit te wijken. Kleine modderkruiper De kleine modderkruiper is een vrij algemene vissoort in Flevoland (Beelen et al, 2012). Op de grens van de Lepelaarplassen is de soort vastgesteld in Galjoottocht en Hoge Vaart. Het is niet uit te sluiten dat deze vissoort ook in Lepelaarplassen voorkomt omdat intensief onderzoek naar deze soort ontbreekt. De aanleg van de kade heeft geen effect op de kleine modderkruiper. De graafwerkzaamheden vinden alleen op het land plaats en vinden niet plaats aan of in bestaande watergangen. Het ophogen van de waterstand heeft een positief effect op de eventuele kleine modderkruiperpopulatie. De meeste waterpartijen in de Lepelaarplassen zijn ondiep en daarmee weinig gunstig voor de kleine modderkruiper. Verhoging van het waterpeil heeft tot gevolg dat het waterpeil verhoogt en daarmee ook het waterareaal. De overwinteringskansen nemen toe en ook het potentiele leefgebied. Rivierdonderpad De rivierdonderpad is een soort van dynamisch water. Dit betekent dat de soort voorkomt in de oeverzone van grote watergebieden met veel windgolven, oevers van kanalen met scheepvaart of nabij stuwen. De Lepelaarplassen kent weinig van deze dynamische plekken maar ze zijn wel aanwezig. Onderzoek of de rivierdonderpad op deze locaties voorkomt ontbreken maar op de grens van het gebied zijn wel waarnemingen bekend ( Beelen et al, 2012)

9 De aanleg van de kade heeft geen effect op de rivierdonderpad. De graafwerkzaamheden vinden alleen op het land plaats en vinden niet plaats aan of in bestaande watergangen. Het ophogen van de waterstand zal het aantal dynamische locaties nauwelijks beïnvloeden. Verwacht wordt dat het verhogen van het waterpeil geen effect heeft op de rivierdonderpad. Rietorchis Rietorchissen zijn in het verleden aangetroffen in het Trekvogelgraslandje en wellicht in de natte graslanden (med. L. van Lier). De aanleg van de kade heeft geen effect op deze beschermde plant omdat de plant niet voorkomt op het tracé. Het vernatten van het gebied heeft ook geen effect op de rietorchis omdat er geen vernatting plaatsvindt van de beide gebieden waar de soort mogelijk voorkomt. Boommarter De boommarter is bezig met een stabilisering van haar populatie in Zuidelijk Flevoland. De belangrijkste leefgebieden lijken nu bezet door deze soort maar de dichtheden in al deze gebieden is laag. Waarnemingen van de Lepelaarplassen zijn nog zeer schaars. De uitvoer van de werkzaamheden heeft geeft effect op de soort. Het tracé vormt mogelijkerwijs alleen jachtgebied van de soort en de uitvoer van de werkzaamheden heeft daar geen effect op. Sterker nog, het tracé zorgt ervoor dat steenmarters makkelijker de Lepelaarplassen kan binnendringen. Het westelijke deel van het moeras zal in de toekomst natter zijn (+ 40 cm water) zodat een deel van het gebied minder toegankelijk wordt voor de soort. Een afname in potentieel leefgebied betekent in dit gebied nog niet dat de populatie beïnvloed wordt: de soort is net verschenen in het gebied en de dichtheden zijn nog niet maximaal. De belangrijkste plekken om te nestelen liggen in het bosrijkere oostelijk deel waar geen vernatting plaatsvindt. Ringslang Van de ringslang in de Lepelaarplassen is een anekdotische melding bekend, dat er een 10-tal jonge slangen zijn losgelaten (Reinhold, 2002). Verdere waarnemingen uit dit gebied ontbreken maar niet uitgesloten wordt dat een kleine groep slangen aanwezig is. Net westelijk van het gebied is op nog een dode slang gevonden nabij de kwelzone (waarneming Dhr. Van den Berg). Oostelijk in het industrieterrein De Vaart is nog een dier gevonden op (waarneming Dhr. De Roos). De werkzaamheden zullen geen effect hebben op de ringslang. De grond die nu vergraven wordt kent geen reliëf en bestaat vooral uit een droge rietvegetatie. Bijzondere verblijfplaatsen als overwinteringsplaatsen of eiafzetplaatsen zijn daarom niet in deze strook te verwachten. Als het gebied gedurende het broedseizoen gemaaid wordt (zie vogels) dan zal deze strook wel aantrekkelijk worden om te gaan zonnen. De graafwerkzaamheden veroorzaken echter zoveel trillingen en gaan zo langzaam dat de ringslangen voldoende tijd hebben om te vluchten. Het westelijke deel van de Lepelaarplassen zal vernatten en daarmee zal het aantal droge schuilplaatsen in de zomerperiode dalen. Zeker omdat het reliëf in het totale gebied beperkt is. Belangrijke reliëfstructuren als de bekading van de natte graslanden en de Oostvaardersdijk blijven echter wel bestaan. De kade die aangelegd wordt, vormt een nieuw reliëf in het gebied en kan in elk geval gezien worden als een compensatie van eventueel verlies aan droge plekken in het gebied. Het voedsel (amfibieën) van de ringslang zal door de maatregelen waarschijnlijk nauwelijks beïnvloed worden. Enerzijds ontstaan er meer kansen voor voortplanting maar overwintering voor bruine kikker en gewone pad wordt waarschijnlijk iets bemoeilijkt. Zij overwinteren op het land op een vorstvrije plek, vaak in de buurt van bosstructuren. Bever De bever verblijft regelmatig in de bestaande plassen maar zelden daarbuiten. Burchten van de soort zijn vooral gesitueerd aan de tochten op de rand van de Lepelaarplassen. De aan te leggen - 9 -

10 kade raakt nergens bestaande watergangen die de bever gebruikt. Effecten de aanleg op de bever zijn dan ook uitgesloten. Effecten na aanleg van de kade op de bever zijn er ook niet. Het gebied zal natter worden en de aanwezige watergangen dieper. Dit is gunstig voor de bever. Aanwezige burchten liggen allen oostelijk van de kade en worden door hogere waterstanden dus niet bedreigd. Gewone dwergvleermuis, laatvlieger en meervleermuis Deze drie vleermuissoorten bewonen overdag stenen bebouwing en hebben daarmee geen verblijfplaatsen in het gebied. De Lepelaarplassen zal voor deze soorten vooral jachtgebied vormen. De aanleg van de kade heeft daarom geen effect op deze vleermuizen. Het vernatten van het westelijke gebied heeft ook geen effect op de jagende vleermuizen. Verwacht wordt dat het aantal prooidieren wel iets verandert, maar dat zou gunstig uit kunnen pakken omdat vooral vedermuggen kansen krijgen. Een insektengroep waar de vleermuizen in het voor- en najaar sterk afhankelijk van zijn. Ruige dwergvleermuis, watervleermuis en rosse vleermuis De ruige dwergvleermuis, watervleermuis en rosse vleermuis zijn boombewonende soorten. Zij huizen overdag in holten van bomen. De aanleg van de kade raakt enige bomen die potentieel in gebruik kunnen zijn bij vleermuizen Figuur 3: Tracé kade en enkele belangrijke (nest)bomen. Tevens trajectnummer zoals die door Het Flevo-landschap benoemd zijn. Het gaat om een schietwilg in het zuidelijk deel van het gebied en wilg met een holte van de grote bonte specht (figuur 3 ). Zonder nader onderzoek en eventueel noodzakelijke ontheffing Ffwet kunnen deze bomen niet omgehakt worden voor de aanleg van de kade. Deze bomen staan ook niet zo lastig dat deze bomen niet gespaard kunnen worden. Het vernatten van het westelijke gebied heeft ook geen effect op de jagende vleermuizen. Verwacht wordt dat het aantal prooidieren wel iets verandert, maar dat zou gunstig uit kunnen pakken omdat vooral vedermuggen kansen krijgen. Een insektengroep waar de vleermuizen in het voor- en najaar sterk afhankelijk van zijn

11 Otter Over het voorkomen van de otter is niets bekend uit de Lepelaarplassen. Maar gezien het feit dat er steeds meer sporen van dit dier gevonden worden in Flevoland en het voorkomen van de otter in de Oostvaardersplassen kan niet uitgesloten worden dat de otter voorkomt. Onderzoek naar het voorkomen in dit gebied is niet uitgevoerd. De aanleg van de kade heeft geen effect op de otter. Het bestaat uit vlak terrein zonder goede mogelijkheden om te schuilen. Daarnaast wordt ook niet gewerkt in de directe omgeving van watergangen. Het vernatten van het gebied zal ervoor zorgen dat eventuele rustplaatsen minder geschikt worden, maar de Lepelaarplassen biedt meerdere locaties waar het dier zou kunnen verblijven. De aanwezigheid van verblijfplaatsen is voor een startende populatie in deze regio van Flevoland niet de beperkende factor. Vernatten zal voor de otter weinig effect hebben op de kansen die het gebied biedt. Vaste verblijfplaatsen vogels In de strook waar werkzaamheden plaatsvinden zijn geen vaste verblijfplaatsen van vogels aangetroffen. Met deze groep vogels hoeft bij de uitvoer en realisatie van de verbreding geen rekening gehouden te worden. Broedende vogels In de strook waar werkzaamheden plaatsvinden zijn broedende vogels te verwachten. Het gaat dan om vooral riet- en struweelvogels. Deze vogels mogen tijdens het broeden niet verstoord worden. Tijdens de inspectie werden twee bomen aangetroffen die dicht langs het tracé liggen met nesten van aalscholver. Aalscholvernesten behoren niet tot de jaarrondbeschermde nesten en de vogels zijn reeds in juni uitgevlogen. Indien de kap van deze bomen gewenst is dan dient dit te gebeuren voor 1 januari 2014 of na 15 juli Het broedseizoen van aalscholvers start erg vroeg in het jaar (januari-mei). Zorgplicht De Flora en Faunawet heeft als doel om zorgvuldig om te gaan met de Nederlandse natuur. De zorgplicht voor alle flora en fauna is daarom als een van de eerste wetartikelen genoemd. De grote plas aan de grens van de dijk vormt voor eenden een belangrijke ruiplaats. In de periode augustus-september vindt de rui van veel eenden plaats. De dieren zijn dan weinig mobiel en dus erg afhankelijk van deze locatie. Afhankelijk van de wind zullen de dieren bepaalde delen van de plas benutten om te rusten en te foerageren. De loefzijde van een plas is de plek waar eenden overdag aanwezig zijn om lekker beschut achter de rietkraag te liggen. Verstoring van de eenden in deze periode is ongewenst en dient voorkomen te worden. De lengte van de loefzijde van de grote plas is met name gering en daarmee de verstoring groot als gewerkt wordt aan de westzijde van de plas. Voorgesteld wordt om niet aan deze plas te werken bij zuidwesten wind in combinatie met windkracht 5 of meer. slobeend augustus september krakeend tafeleend Figuur 4: Aantal ruiende eenden grote plas bij dijk (gegevens Vogel- en Natuurwacht Zuidelijk Flevoland)

12 4. Consequenties m.b.t. werkzaamheden Mitigerende en compenserende maatregelen niet nodig als enkele bomen gespaard worden De vernatting die voortvloeit uit de aanleg van de kade heeft geen gevolgen voor bestaande populaties of individuen van strikt beschermde soorten (bijlage 2 en 3 soorten Ffwet). Een ontheffing Ffwet hoeft daarom niet aangevraagd te worden. Daarmee hoeft er ook niet gecompenseerd of gemitigeerd te worden voorafgaand aan de aanleg van de kade. Dit geldt alleen als de gemarkeerde schietwilg en de boom met nestholte van grote bonte specht gespaard wordt (Figuur 3 en bijlage 1). Indien dit niet mogelijk is, is nader onderzoek naar de functie van deze bomen voor vleermuizen noodzakelijk (en eventueel een ontheffing FFwet). Fasering in tijd Vanwege het feit dat het Flevo-landschap de graafwerkzaamheden graag in een seizoen wil uitvoeren en dat na 1 oktober de kans op werkbare dagen sterk afneemt doordat het terrein onbegaan wordt door regenval, wil het Flevo-landschap de werkzaamheden graag zo snel mogelijk na 1 juli 2014 starten. Periode 1 augustus oktober De gedragscode natuurbeheer geeft aan dat maaien van rietlanden acceptabel is na 1 augustus. De werkzaamheden in het gebied kunnen in grote lijn met deze beheermaatregel vergeleken worden. Periode 1 juli-1 augustus In de periode 1 juli en 1 augustus is werken in de rietlanden alleen mogelijk als er geen broedende vogels verstoord worden. Het Flevo-landschap geeft aan dat de trajecten 8-20 en (zie figuur 3) in de broedvogelmonitoring zelden broedende vogels opleveren (mond. med. L. van Lier). De kans dat werkzaamheden in de periode 1 juli-1 augustus uitvoerbaar zijn, lijken op deze trajecten het grootst. Alvorens te kunnen werken in de periode 1 juli-1 augustus zal een goede vogelaar minimaal een week voorafgaand aan de werkzaamheden 2 maal in het gebied waar gewerkt gaat worden een inventarisatie aan broedende vogels uitvoeren. Deze persoon zal op basis van vogelzang moeten bepalen of een territorium van een broedende vogel aannemelijk is. De fusieafstand, zoals die gebruikt wordt bij de broedvogelmonitoring, zal vervolgens gebruikt worden om het veilig te stellen areaal te bepalen. Deze verschilt per soort van 100 tot 1000 meter. Uitzonderingen zijn die territoria waarvan duidelijk is dat een kleinere fusieafstand geen schade aan het broedgeval doet (bijvoorbeeld doordat het nest gevonden wordt en er ruim omheen gewerkt kan worden). Het is aan de vogeldeskundige in het veld om de precieze locatie af te bakenen waar niet gewerkt kan worden. Beperking in tijd en weer Bij zuidwesten wind met windkracht 5 of meer vinden geen werkzaamheden plaats in het zuidwestelijke deel van de grote plas (Figuur 5). Dit om ruiende eenden niet te storen. Figuur 5: Traject met kans op verstoring ruiende eenden

13 5. Geraadpleegde literatuur Beelen, P., T. Kombrink, J. Kroon, P. Ponsteen, J. Reinhold, R. Stam & S. Vleeming Visatlas Flevoland. boek samenwerkende partijen. Heemskerk, R., J. Reinhold. A. van der Veen & M. van Leeuwen, Beschermde planten en dieren van Flevoland. uitgave Landschapsbeheer Flevoland 132p. Hesp, C., J. Jansen, M. Schaeffer & M. van der Welle GGOR TOP-gebied Lepelaarplassen. Update-eindrapport 9W8781 (versie 6) Provincie Flevoland, 2013, Beheerplan Lepelaarplassen in het kader van Natura Reinhold, J., Geschiedenis van de ringslang in Flevoland. De Vriendenkring (42)\2: Reinhold, J., 2005a. De ringslang in Flevoland. RAVON 7\(3); Reinhold, J., A-J Haarsma, J.R. Regelink & H. J. G. A. Limpens, Vleermuizen in Flevoland: een beschermde diergroep in beeld gebracht: eindrapportage. rapport LBF Reinhold, J. & G. ter Woord, 2009, Ringslangen en Flevolandse kanalen. RAVON 11\ (1/2): 3-5 Reinhold, J Verspreiding van ottersporen in Flevoland tot mei Otterspotter (oktober 2013):p.3-4 Rijsewijk, A. C van, W. Bosman en R. Zollinger, Gebiedsdekkend onderzoek naar het voorkomen van de rugstreeppad (Bufo calamita) in de provincie Flevoland 31p Zollinger, R., R. Creemers & F. Spikman Gegevensvoorziening vis- en amfibiesoorten Annex II habitatrichtlijn. rapport RAVON Websites:

14 Bijlage 1: Bomen die gespaard moeten worden te sparen bomen xcoor ycoor xcoor ycoor bijzonderheden Grote Bonte Spechtnest 142, ,25 5, , "20 m van pad richting natte zijde" Aalscholvernest 142, ,764 5, , "20 m van pad richting droge zijde" Aalscholvernest 142, ,5 5, , Schietwilg 142, ,353 5, ,