Jan Mentink, Deventer, versie mei 2017

Transcriptie

1 Jan Mentink, Deventer, versie mei 2017 Boerderijen en overige lokaties met naam Mentink in Oost Nederland Dichte driehoek: Open driehoek: Boerderij met naam Mentink, nog bestaand Boerderij met naam Mentink, naam inmiddels verdwenen Kader om naam: Boerderij met naam Mentink van vóór het jaar 1500 Blauw Overige lokaties met naam Mentink in Oost Nederland

2 2

3 Lokaties Mentink in de States 1 3

4 4

5 Inhoud Vooraf 7 Pag. De naam Mentink: samenvatting 9 1. De familienaam Mentink Oude erven met de naam Mentink van vóór * Beltrum: Erve Mentink aan de Mentinksweg 23 * Bekveld bij Hengelo Gld.: Erve Grote Mentink, Mentink (Sonder)camp, 31 Mentink Agtercamp * Wiene/ t Zeldam bij Goor Ov.: Erve Mentink 35 * Appen bij Voorst: Erve Mentink 37 * Laren Gld. en Exel: twee oude erven Mentink Boerderijen met de naam Mentink van na * Op/bij Landgoed Mentink bij Winterswijk: boerderijen Mentink, Mentinkhuisje, 47 Mentinkbos, Mentinkberg, Mentinknijhuis * Rietmolen: Boerderij Mentink-Dorus aan de Mentinksweg 65 * Keijenborg: Boerderij Mentink 71 * Vierakker: Boerderij Mentink 75 * Deurningen bij Oldenzaal: Boerderij Mentink 79 * Lindvelde, buurschap bij Beltrum: Mentinkhut 81 5

6 4. Overige lokaties Mentink in Oost Nederland 83 Café s * Ruurlosebroek: Café-Restaurant Mentink (en boerderij Mentink) 83 * Beckum: Café Halfweg/ Mentink 87 * Borne: Café Dika Mentink 93 Molens * Boerhaar bij Wijhe: Molen Mentink 95 * Boskamp bij Olst: Mentinks Mölle of Brixmölle 101 Wasserij * Vaassen: Wasserij/Bleekerij Mentink (op locatie Hattemse molen) 105 * Vaassen: Wasserij Mentink, later wasserij Vaassen (op molenlocatie t Kraaijennest) Winkel * Hengelo (Ov.): Kinderkledingmagazijn Mentink (1904-?) Lokaties met de naam Mentink in de USA 111 * Wisconsin: Cedar Grove: Mentink Avenue 113 * Oostburg, Wisconsin: Mentink Road en Mentink Market * Pella, Iowa: Mentink House 119 * Stromsberg, Nebraska: Mentink Dam en Mentink Reservoir 121 6

7 6. Tot slot: Enkele bespiegelingen 123 Bronnen 125 Bijlagen Bijlage 1: Op zoek naar oude plekken Mentink, 129 tips voor mooie fiets- of wandeltochten door de Achterhoek en Twente Bijlage 2: Boerderijen met andere namen, die langere tijd door Mentinks zijn bewoond 131 Bijlage 3: Watermolens in Vaassen met andere namen, gedreven door Mentinks 133 Eind 137 7

8 8

9 Vooraf Al vóór 1500 bestonden er diverse boerenerven Mentink. Dat bleek uit een lijstje dat werd gepresenteerd op een reünie van mijn familie van vaderskant, de Mentink-tak afkomstig van boerderij de Kleine Ruiterkolk in Terwolde. Dat lijstje was voor mij aanleiding eens wat meer over Mentink uit te zoeken en het leidde tot het schrijven van dit verslag. In het verslag besteed ik eerst wat uitgebreider aandacht aan de familienaam Mentink. Waar wonen de Mentinks in Nederland en in het buitenland, hoe vaak komt de naam voor, hoe zit het precies met die uitgang -ink etc. Vervolgens komen de oudste erven/ boerderijen met de naam Mentink, voor zover bekend, aan de orde. Die erven waren in de 14 e / begin 15 e eeuw al bekend in schriftelijke bronnen, maar misschien zijn ze nog wel (veel) ouder. Naast deze oudste erven van voor 1500 is een apart hoofdstuk besteed aan meer recente boerderijen met de naam Mentink. Waarom zoveel aandacht voor die oude erven Mentink? In Oost-Nederland liepen de namen van de boerderijen en zijn bewoners vaak in elkaar over. De naam van een erve kan zo direct verwijzen naar een deel van de geschiedenis van een Mentink-familietak. Van een erve Mentink kunt je aan de ene kant aannemen dat er (soms heel) vroeger Mentinks hebben gewoond, omdat een erve oorspronkelijk genoemd werd naar de bewoner. Aan de andere kant kan in latere tijd een bewoner van een boerderij Mentink genoemd zijn naar de boerderij. Behalve oude erven heb ik ook enkele andere wat oudere Mentink-plekken opgenomen: een caférestaurant, een landgoed, een korenmolen en enkele wegen en straten met de naam Mentink. Ook is hier aandacht besteed aan enkele lokaties in de Verenigde Staten. Enkele personen wil ik bijzonder bedanken voor hun bijdrage aan de totstandkoming van dit rapport. Marcel Mentink uit Hengelo Ov. (verre familie) en Robert Mentink uit Haaksbergen (waarschijnlijk geen familie) leverden diverse informatie en gaven commentaar op eerdere versies van dit verhaal. Via Marcel Mentink verkreeg ik aanvullende informatie over Mentink in Beltrum in de 17 e eeuw uit eigen bestanden van Bennie te Vaarwerk. Anita Duenk van Gastgalerij Ankomm n gaf mij de eerste globale informatie over landgoed Mentink bij Winterswijk. Deze informatie werd aangevuld door dhr Wim Oonk, de laatste boer op boerderij Mentink op het landgoed. Informatie over erve Mentink in Appen bij Voorst kreeg ik van dhr. ten Broeke uit Appen en van de familie die op de huidige boerderij woont: Hofsteder en van Stuivenberg. Marinus en Garrit Wagenvoort praatten me bij over boerderij Mentink in Vierakker, de boerderij waarin zij geboren zijn. Buurtgenoot in Utrecht, David Joyce, gaf mij de eerste aanzet tot het zoeken naar Mentink-lokaties in de USA. Informatie over Mentink-lokaties in de States kreeg ik verder van Chris Mentink uit Californië (reageerde op mijn site), Paul Mentink uit Oostburg (WI) en via Rens Klaasse uit Zeeland die familie in Wisconsin heeft. 9

10 Goede vriend Ward Gerritsen trof tijdens een wandeling in Twente boerderij Mentink in Deurningen op de topografische kaart. Ook zocht hij op internet nader naar concrete Mentink-lokaties in de States. Via Geert Menting (met een g) kreeg ik hoogte van het bestaan van zijn voorouderlijke boerderij Mentink bij Keijenborg en kon ik kennis nemen van het door hem gemaakte familieboek. Riky Vossebelt-Mentink uit Beckum benaderde mij telefonisch en vertelde van het familieboek dat ze samen met haar nicht heeft gemaakt. Uit dit familieboek werden de genealogische verbanden tussen diverse lokaties duidelijk: Beltrum, Rietmolen, Beckum en Cincinnati! En ze wees op de naam Mentink die lange tijd werd gebezigd voor café Halfweg in Beckum. Via Jo Mentink, Antoinette Mentink-Zwartjes en Fien.. Mentink kreeg ik zicht op de molenaarstak in de familie, met name in Boerhaar en de Boskamp. Tenslotte: Met Gemma van den Toorn uit Deventer maakte ik mooie fietstochten naar diverse Mentink-plekken in de Achterhoek en omstreken. Veel plezier met lezen! Jan Mentink, mei 2017 Adresgegevens: Jan Mentink Telefoon: , of Schoutenweg 25, 7413XA Deventer mentjah at xs4all.nl Website: Google naar Mentinkspots. A. Op deze website een korte weergave in het Engels van de diverse historische plekken met de naam Mentink. B. Op de site kun je onder about het voorliggende rapport vinden in de laatst bijgewerkte versie. 10

11 De naam Mentink: samenvatting Ongeveer 2350 personen met de naam Mentink in Nederland en het buitenland In Nederland leven bijna 1500 personen met de familienaam Mentink. De naam komt vooral voor in Twente en de Achterhoek en daarnaast in de gebied tussen Apeldoorn en Deventer. Absoluut gezien wonen de meeste Mentinks in Hengelo Ov., maar in verhouding tot de bevolking staat Haaksbergen bovenaan. In het buitenland wonen nog eens ongeveer 850 Mentinks, van wie bijna 700 in de USA, voornamelijk in de staat Wisconsin. De zoon van Mento: een medaille voor strijdvaardigheid Mentink is één van de vele namen op ink in Oost-Nederland. De naam betekent: zoon van iemand met de naam Mento. Deze naam zou afkomstig zijn van het Oud-Saksische mand, dat lof betekent. Mentink zou dus de zoon van iemand zijn, die waardering verdient. En bij de Saksen moet je dan niet direct denken aan een prijs voor de melkgift van een koe of een medaille bij het handballen of hardlopen, maar een compliment voor de dapperheid in de strijd. Heldhaftigheid stond hoog in het vaandel. Naam Mentink kan wel 1000 jaar oud zijn Een naam als Mentink kan wel 1000 jaar oud zijn. Vooral de inknamen als Mentink, die afgeleid zijn van een persoonsnaam (in dit geval Mento) zijn oud (vergelijk ook Hiddink, afgeleid van Hiddo en Hesselink, afgeleid van Hessel). Omdat er in het begin van de Middeleeuwen en nog vroeger weinig schriftelijke bronnen zijn is de precieze ouderdom van de naam niet bekend. De vroegste Mentink die tot nu toe in de papieren is gesignaleerd was ene Willem Mentinck. Hij liep in 1328 al rond in Appen achter Bussloo. De naam Mentink ging over op de boerderij Een van de oude erven Mentink: Erve Grote Mentink in de buurschap Bekveld bij Hengelo Gld. Het was gebruikelijk dat de namen op ink of ing ook overgingen naar de boerderij, het erve waar men woonde. Mentink woonde dus op boerderij Mentink, maar de boerderij bleef ook vaak zo heten als er geen Mentink meer woonde. 11

12 Acht oude erven Mentink in de 14 e / 15 e eeuw Vóór 1500 bestonden al de namen van acht oude erven Mentink. Zes van de acht lagen in de noordelijke Achterhoek, één net aan de Veluwse kant van de IJsel en één in Twente. Diverse erven waren toentertijd bezit van bisdom of klooster. Als huidige Mentink kun je met enige waarschijnlijkheid aannemen dat je oorspronkelijk afkomstig bent van één van deze boerenerven. Mentinks afkomstig van een bepaalde boerderij hoeven daarbij geen familie te zijn van Mentinks afkomstig van een andere boerderij. Twee van de acht oudste erven heten nu nog Mentink, maar er wonen geen Mentinks meer Twee van de oude erven, namelijk erve Mentink in Beltrum en erve Grote Mentink in Bekveld bij Hengelo Gld. hebben tot in de huidige tijd hun naam behouden, maar de boerderijen worden inmiddels al lang door andere families bewoond. Op erve Mentink in Beltrum wordt nog echt geboerd. In Appen, en in Wiene/het Zeldam bij Goor liggen nog (woon)boerderijen ongeveer op de plek van de oude erven, maar ze zijn de naam Mentink verloren. In Appen wordt de historische naam Mentink wel aangegeven op een bijgebouw van de daar nu aanwezige boerderij/woning. De twee overige oude erven in Laren(Gld) en Exel bij Laren zijn (voorlopig?) in de mist van de geschiedenis verdwenen. Van de erven Klein Mentink en Mentink (Sonder)camp zijn de precieze lokaties niet bekend. Waarschijnlijk lagen ze niet ver van Grote Mentink. In Appen staat op een staldeur Erve Mentink, als herinnering aan de naam van het historische erf ter plaatse Afkomst van een bepaald erve vaak niet zeker Het is vaak niet zeker van welk erve een bepaalde huidige Mentink-tak afkomstig is. Alleen bij het erve Mentink op het Zeldam/ in Wiene is de relatie tussen huidige Mentinks en dit erve vrij duidelijk aanwezig. Dit komt omdat er tot in de 19 e eeuw Mentinks hebben gewoond op het erve/ de buurterven. In overige gevallen is de zekerheid minder groot maar is er wel vaak een indicatie: als de voorouders in Beltrum zijn geboren zou je met enige waarschijnlijkheid kunnen aannemen dat er een relatie is geweest met het erve Mentink in Beltrum. Archiefonderzoek kan mogelijk leiden tot meer duidelijkheid. 12

13 Boerderijen Mentink van na het jaar 1500 Naast de acht oudste erven (van vóór 1500) zijn er nog diverse boerderijen van na 1500 die de naam Mentink dragen of gedragen hebben. Op en bij Landgoed Mentink bij Winterswijk liggen vijf boerderijen met Mentink in de naam. Verder zijn er boerderijen Mentink in Vierakker bij Warnsveld, in Deurningen (Twente), bij Keijenborg en bij Harreveld. Naast de boerderijen Mentink nog andere oudere objecten in het landschap met de naam Mentink Molens in Boerhaar en op de Boskamp bij Olst, en café s in Ruurlosebroek, Beckum en Borne, zijn enkele objecten in het landschap die de naam Mentink dragen of droegen. Ook was er een kinderkledingzaak in Hengelo (Ov.) en een of twee wasserijen in Vaassen. Buiten Nederland is er een Mentink-avenue en een Mentink Road in stadjes in de staat Michigan in de USA. Verder westelijk in de USA liggen de Mentink-Dam en Mentink-house. Diverse families Mentink Mijn inschatting is dat er diverse afzonderlijke families Mentink bestaan. Allereerst kunnen er meerdere personen met de naam Mento hun naam hebben gegeven aan een erve. Verder liggen de oude erven in het algemeen op behoorlijke afstanden van elkaar. Het lijkt me zeer waarschijnlijk dat in ieder geval drie erven de basis zijn geweest van de vorming van drie grote familie-clusters: dit zijn de erven Grote Mentink, Zeldam/Wiene en Beltrum. Vanuit erve Mentink in Beltrum zijn de meeste genealogische banden met andere lokaties bekend, namelijk met Rietmolen, Beckum, mogelijk Ruurlosebroek. Misschien is er ook een band met Vaassen, Boerhaar en de Boskamp. 13

14 14

15 1. De familienaam Mentink Onderstaand kaartje geeft de spreiding van de familienaam Mentink in Nederland weer Bron: Familienamenbank, Meertensinstituut Dit kaartje kun je op de computer opvragen. Google daarvoor naar familienamen, klik op Nederlandse familienamenbank Meertensinstituut en vul boven in het scherm je familienaam in. Als je dan met de muis op een gemeente gaat staan, zie je het aantal Mentinks dat in die gemeente woont. Je kunt natuurlijk ook kaartjes van andere familienamen opvragen. Sommige namen komen overal in Nederland voor bijvoorbeeld Jansen of Bakker. Andere namen komen alleen of bijna alleen in een bepaalde streek voor, rond Deventer bijvoorbeeld Ganzevles of Lobbert (beide meisjesnamen van een overgrootmoeder Mentink). 15

16 1.1. Meeste Mentinks wonen in Oost-Nederland, vooral in Twente, de Achterhoek en in Deventer/Voorst en omgeving. Mentink is met zijn uitgang ink een typische naam uit Oost-Nederland. Natuurlijk zijn er in de loop van de tijd mensen met de naam Mentink verhuisd naar andere delen van Nederland (en naar het buitenland!), maar de meesten wonen nog steeds in Oost Nederland. Vooral in het zuidelijk deel van Twente, de noordelijke Achterhoek en in Deventer/ Voorst en omgeving vinden we veel Mentinks. Buiten Oost-Nederland wonen de meeste Mentinks in Amsterdam. Niet aangegeven zijn eventuele gemeenten in het buitenland met veel Mentinks. Het eerst in aanmerking om in dit lijstje te staan zijn twee plaatsen in de staat Wisconsin in de USA: Oostburg en Cedar Grove. Tabel 1. Gemeenten met > 20 Mentinks, absoluut en per 1000 van de bevolking, in 2007 Aantal Mentinks Promillage Hengelo (Overijssel) 90 1,1 Bronckhorst (o.m. Vorden en Hengelo-Gld) 80 2,1 Haaksbergen 78 3,2 Deventer 78 0,8 Berkelland (met Borculo, Eibergen, Neede, 55 0,8 Ruurlo en Beltrum) Winterswijk 48 1,7 Amsterdam 47 0,1 Oost-Gelre (met Groenlo en Lichtenvoorde) 44 1,5 Voorst 27 1,1 Hof van Twente (o.a. Markelo, Goor en Delden) 27 0,8 Arnhem 26 0,2 Leiden 24 0,2 Bergeijk (bij Eindhoven) 23 1,2 Olst-Wijhe 20 1,2 Voor de meeste Mentinks per gemeente moet je in eerste instantie in Hengelo zijn! Niet alleen in Hengelo Overijssel, maar ook in de gemeente Bronckhorst met de kern Hengelo (Gelderland)! In verhouding tot de bevolking wonen de meeste Mentinks in Haaksbergen (ruim 3 per 1000). 16

17 1.2. Mentink is een vrij algemeen voorkomende naam, maar de naam Mensink komt dubbel zo vaak voor. De naam Mentink is in Nederland vrij algemeen. In 2007 droegen 1464 Nederlanders deze naam. In vergelijking met de top-100 van Nederlandse familienamen is dit echter een bescheiden aantal. De meest voorkomende namen zijn de Jong (86.000), Jansen (76.000) en de Vries (73.000). Nummer 100 op de lijst is Verbeek met bijna personen. In het buitenland treffen we nog eens ongeveer 850 Mentinks aan ( zie de site Worldnames.publicprofiler.org). De meesten daarvan wonen in de USA. Veel kleinere aantallen (hoogstens enkele tientallen) zijn er in andere emigratielanden en in de buurlanden van Nederland. Tabel 2. Aantal personen met de naam Mentink per land Nederland (2007) 1464 USA 697 Duitsland 42 Canada 32 Nieuw Zeeland 26 België 19 Frankrijk 17 Spanje 15 Totaal 2312 Bij de namen op ink neemt Mentink in Nederland de 18 e positie in. Er zijn in Nederland bijna 2000 verschillende namen op ink. Tabel 3. Namen op -ink die meer dan 1000x voorkomen in Nederland Meijerink 3516 Mentink 1464 Mensink 3374 Morsink 1464 Wassink 3117 Bruggink 1441 Wissink 2290 Assink 1432 Wesselink 2189 Schurink 1427 Smink 2095 Lansink 1406 Westerink 1944 Leferink 1405 Geerdink 1833 Vrielink 1381 Hesselink 1828 Wensink 1355 Wilbrink 1799 Bannink 1354 Besselink 1744 Mink 1309 Hamelink 1685 Masselink 1271 Bennink 1678 Elferink 1191 Leusink 1674 Lensink 1161 Wentink 1644 Temmink 1060 Abbink 1566 Weenink 1034 Eggink 1562 Wilmink

18 Namen die op Mentink lijken zijn vaak min of meer gebonden aan een bepaalde streek. Tabel 4. De familienaam Mentink naast namen die op Mentink lijken Mensink 3374 Voorn. in Overijssel Mentink 1464 Voorn. Gelderland en Overijssel Menting 1120 Veel rond Doetinchem Mensinga 474 Voorn. in Groningen en Drente Mensing 460 Voorn. rond Emmen Manting 70 Voorn. rond Coevorden Klein Mentink 40 Voorn. Over-Betuwe Mentinck 0 18

19 1.3. Betekenis van de namen op -ink In het boek Oost-Nederlandse Familienamen van Hekket (1982) staat aangegeven dat de familienamen op ink of -ing van Oud-Saksische herkomst zijn. De Saksen woonden oorspronkelijk alleen in Noordduitsland in het gebied wat nu Holstein heet, niet ver van de Deense grens. In de tijd van de Volksverhuizingen ( ) trok een deel van de Saksen weg uit hun thuisland, bijvoorbeeld naar Zuid-Engeland. In de nieuwe gebieden vond een vermenging plaats met de lokale culturen en met andere elementen van buiten. Of er veel Saksische immigratie in Oost-Nederland heeft plaatsgevonden is niet bekend maar Saksische invloeden zijn er zeker. Het gebruik van de uitgang ing/-ink lijkt typisch Saksisch. De uitgang ink/-ing betekent behorend tot of zoon van. De uitgang is gehecht aan een voornaam, omdat in het Oud-Saksisch een achternaam niet bestond. Mentink is aldus de zoon van ene Mento of Manto of een naam die daarop lijkt. Mento of Manto zou volgens Hekket op zijn beurt weer afkomstig kunnen zijn van het oudsaksische mand, dat lof betekent. Een naam die eveneens waardering uitdrukt en waarbij het waarschijnlijk ging om waardering in de strijd. Veel namen waren namelijk nogal krijgshaftig. In wetenschappelijke termen spreekt men bij een naam als Mentink van een patroniem, een In het Oud-Saksisch bestonden alleen voornamen. Om diverse mensen uit elkaar te kunnen houden waren de voornamen vaak dubbel. Bern-hard, Bert-hold, Wige-bald, Ger-hard, Al-bert etc. Toch waren er ook juist veel korte voornamen: Abbo, Eppo, Hero, Ubbo, Odo, Hiddo, Mello of Rense. (Ik heb hier een aantal namen geselecteerd die nog steeds voorkomen: vergelijk Abbo met Ab, Eppo met Epke etc.) Hun zonen en later de erf- en familienaam waren dan Abbink, Eppink, Herink of Harink, Obbink, Odink, Hiddink, Mellink en Rensink. Net als tegenwoordig werden ook wel verkleinwoorden gehanteerd: Aniko, Esseken, Hissiko, die leidden tot boerderijnamen als Anekink, Assikink en Hissikink. Later kon bijvoorbeeld Hissikink toch weer Hissink worden. naam die verwijst naar de vader van de betreffende persoon. In die zin is Mentink vergelijkbaar met latere namen als Jansen of Teunissen: Jansen is de zoon van Jan en Teunissen de zoon van Teunis. Beide namen zijn dus ook patroniemen. Later zijn die patroniemen een eigen leven gaan leiden. Het werden vanaf ongeveer de 13 e eeuw achternamen, zodat iemand die tegenwoordig Jansen heet, een vader kan hebben met de naam Kees. De namen op -ing of -ink komen in Nederland veel voor in het Saksische gebied van Oost- Nederland, te weten globaal ten oosten van de IJssel: in de Achterhoek en in Overijssel, en in Drente. In Drente is de uitgang meestal ing en in Achterhoek en Overijssel meestal ink. In Groningen zien we wel de uitgang inga (Mensinga). Behalve in Nederland zien we persoonsnamen op ink over de grens in Noord Duitsland, vooral in Westfalen (bijvoorbeeld de naam Rolink, een biermerk). Moerman (1944) spreekt van een aaneengesloten ink gebied van Apeldoorn tot de Weser in Duitsland. Ook in het Angelsaksische Engeland komt de uitgang voor. Hekket geeft een voorbeeld uit een Angelsaksische kroniek uit 855: Aethelwurf waes (=was) Ecgbrehting, Ecgbryght waes Ealmunding, Ealhmund waes Eafing. etc. Dus: Egbert was de zoon van Almond, Almond was de zoon van Eef etc. 19

20 In later tijd gingen de namen op ink vaak over op de boerderij of het gehele goed waar iemand woonde. Het werd zo een toponiem (topos = plaats, plek). Ene Wigger gaf zijn naam aan het erf Wiegerink. Die naam bleef ook als families met een andere naam het erf ging bewonen. Zo wonen op alle erven Mentink die nog bestaan geen Mentinks meer Op deze kaart staat het gebied met inknamen voor boerderijen in Oost Nederland. De meeste namen liggen in Twente, de Achterhoek ten noorden van de Oude IJssel en in een enclave ten westen van de IJssel ten zuiden van de lijn Apeldoorn-Deventer. Weinig ink-namen in het vroeger drassige gebied van de Weteringen in Salland en het veengebied bij Ruurlo. Op de kaart zijn niet alle erven aangegeven (Moerman 1945). Puzzel: Zoek de drie namen Mentink die op bovenstaand kaartje van Moerman staan aangegeven. Welke oude plekken uit paragraaf 2 en 3 van deze notitie zijn dit? 20

21 De ink-namen, die afgeleid zijn van een persoonsnaam, behoren tot de oudste -inknamen. Latere namen zijn bijvoorbeeld vaak afgeleid van het gebied waar het erf lag: Veldink bij het veld. Of Horstink: bij een hogergelegen stuk grond: een horst. Soms kon men bij de familienaam niet kiezen uit een naam of werd men met twee verschillende namen aangeduid: Vennegoor of Hesselink is daar een voorbeeld van. Dit is waarschijnlijk de combinatie van een familienaam en een boerderijnaam: een familie Vennegoor die woonde op een boerderij Hesselink. Typerend voor de namen op ink in Oost Nederland zijn ook de zogenoemde adjectieven in de familienamen (niet alleen bij de ink-namen): Grote en Klein Mentink, Klein Obbink, Lutje Schimmelpenninck (lut = klein), Oude Wesselink. Op de ligging van ink-namen aan de oostkant van de IJssel is een uitzondering: ten zuiden van de lijn Apeldoorn-Deventer is in de IJsselvallei een enclave met Saksische namen. Ten noorden van deze lijn, kwamen voor 1500 weinig ink-namen voor. Later is dit wel veranderd. Rond 1720 vestigde kleermaker Jan Mentink uit Beltrum zich in Apeldoorn. Zijn nageslacht vestigde zich ook ten noorden van de lijn Apeldoorn-Deventer in plaatsen als Vaassen en Terwolde. 21

22 22

23 2. Oude erven met de naam Mentink van vóór 1500 Behalve personen die Mentink heten of heetten, zijn er diverse boerenerven die deze naam dragen of droegen: eerst behandelen we de acht zeer oude erven, die al rond de eeuwwisseling van de 14 e en 15 e eeuw bestonden. In totaal zeven erven met de naam Mentink. Hieronder een opsomming van de erven en op de volgende pagina s bij alle locaties een toelichting. Erve Mentink aan de Mentinksweg in Beltrum (ten ZO van het dorp): nog bestaande naam. Erve Grote Mentink in Bekveld ten westen van Hengelo-Gld: nog bestaande naam. Erven Mentink Agtercamp en Mentink (Sonder)camp in Bekveld: namen inmiddels verdwenen. Erve Mentink op t Zeldam bij Delden (Ov.): naam inmiddels verdwenen. Erve Mentink in Appen bij Voorst: naam inmiddels verdwenen, maar wèl aangegeven. Overige zeer oude erven Mentink bij Laren Gld. en Exel: precieze lokaties niet bekend, naam inmiddels verdwenen. 23

24 24

25 2.1. Erve Mentink aan de Mentinksweg in Beltrum Aan de Mentinksweg in Beltrum ligt erve Mentink. De boerderij heet nog steeds Mentink hoewel hij al heel lang door andere families wordt bewoond. De boerderij is het enige huisnummer aan de Mentinksweg: no.2. Over deze boerderij en zijn bewoners in de loop van de tijd is relatief veel bekend. Dit heeft niet alleen te maken met het feit dat mijn eigen tak van Mentinks uit Beltrum afkomstig is, maar ook omdat er überhaupt meer informatie uit verschillende bronnen beschikbaar is. Zo weten we iets over het eigendom vanaf de 14 e eeuw, er zijn interessante anecdotes over Beltrumse Mentinks uit de 17 e eeuw en de bewoners in de laatste eeuwen tot op heden zijn bekend. De boerderij is ook een voorbeeld hoe een ingetrouwde familie de naam van de boerderij krijgt. Maar omgekeerd heeft een Mentink afkomstig van deze boerderij ook weer zijn naam gegeven aan een andere boerderij die hij ging bewonen! Tenslotte is de ligging van Beltrum dichtbij Groenlo mogelijk van belang in verband met ontwikkelingen in de 80-jarige oorlog. Boerderij Mentink aan de Mentinksweg in Beltrum (Foto Marcel Mentink uit Hengelo (Ov.)) Voor zover nu bekend wordt boerderij Mentink en omliggend land voor het eerste genoemd in 1340 op een lijst met oudste vermeldingen van toponiemen in het kerspel Groenlo (Bennie te Vaarwerk e.a.). In 1388 wordt het goed Mentync of Mencinch vermeld. 25

26 In Middeleeuws schoonschrift is in het toenmalige Duits sprake van het afstaan? van het Goet Mentync aan de abdij van Vreden (net over de grens in Duitsland). Betrokken zijn een vrouw Mentynck met haar dochter. Het Goet Mentink behoorde blijkbaar te eniger tijd tot de zogenoemde Vredense goederen. Dat paste trouwens heel goed bij het gegeven dat het hele gebied rond Groenlo en Lichtenvoorde eeuwenlang tot in de 80-jarige oorlog een enclave was in bezit van de bisschop van Münster. De kerk van het vroegere vrouwenklooster Vreden, dat lang eigenaar was van het goed Mentink in Beltrum. Net als bijvoorbeeld bij het Vrouwenklooster in Diepenveen is alleen de kerk overgebleven. Het klooster ligt midden in het stadje Vreden net over de grens bij Winterswijk. Het stift had een aanzienlijk grondbezit in Westfalen en Oost-Nederland ( de Vredense goederen ). Rond Raalte bijvoorbeeld bezat het stift in totaal zeven erven in Luttenberg, Linderte en Heeten. Eigenaren/pachters van het erve Mentink in Beltrum e vermelding van het erve 1388 Vrouw Mentynck en dochter Mentink? Deel bij Tonnis Mentinck 1650? Den olden Mentinck 1750 Cornelis Mentink x Sophia Papen 1775? Enne Mentink x Henrikus Groot Zevert op Mentink 1807 Antonius Groot Mentink x Anna Maria Elferink 1835 Antonius Groot Mentink x Hermina Schurink 1868 Familie (Gr.) Mentink naar Groot Swerink op Rietmolen met o.a. zoon Johannes Theodorus Mentink heden Jan Hendrik Arink en Johanna Maria Klein Hanefeld Johannes Arink (1867) (1) Grada Klein Gunnewiek (2) Geertruida Meddeholt Johannes Arink, klompenmaker en rep. Gereedschap Johannes Hendrikus Arink Zoon 26

27 In een tekst uit de zeventiende eeuw (Verpondingskohier Heerlijkheid Borculo 1616/1640) komt niet duidelijk een hoofdbewoner naar voren. Ene Tonnis Mentinck pacht één van de zes of acht hectare. Mentinck. Is een Capittels goet tot Vreden. Is den uytganck een molder coppelhaever, 3 stuver grasgelt, een paar hoener an den landtrentmeister, een schepel missaet tot laste van den pachter. Is groet van gesey 6 molder, tientvrij. Wort gebouet op die lichte garve. Hofflandt: 3 spint. Drie dagh meyens. Van huys en hoff: 1 ryderdaler. Maeckt in t geheel: Tonnis Mentinck in pacht 1 molder gesey, tientvrij, op die lichte garve, Mentinck, 8 molder saeth, met 1 dach meiens. Anecdotes uit de 17 e eeuw Uit een gerechtelijke tekst over een burenruzie in het midden van de 17 e eeuw komt een persoon Mentink naar voren die zeer waarschijnlijk bewoner is van de boerderij Mentink. Uit onderstaande tekst blijkt namelijk dat den olden Mentinck het namelijk aan de stok heeft met buurman Elferink Mentink en Elferink zijn nu nog steeds elkaar belendende boerderijen. Vroeger lagen de boerderijen mogelijk nog dichter bij elkaar dan op het ogenblik. Boerderij Mentink schijnt namelijk dichter bij de weg gelegen te hebben. De tekst is afkomstig uit het Breuckenprotocol van de Heerlijkheid Borculo : Varkens in de boekweit van de buurman! Den olden Mentinck wordt beschuldigt dat sijne vercken in Lubbert Elfferincx boeckweite te schade hebben gegaen, welcke vercken Elfferinck in het schuttschott zijn gebracht ende Mentinck dieselve eijgendadigerhandt daeruht genomen, sonder den schade te vergoeden ofte met kennisse van den officier..(hij ontkent), maer secht dat die verckens selfs daruht gebraecken zijn, t welck hij presentiert te bewijsen. (In de kantlijn) 2,5 goltgulden De burenruzie gaat over de schade die de varkens van ene Mentink hebben veroorzaakt in het boekweitveld van de buurman. De buurman heeft de varkens gevangen en in een hok opgesloten, maar toen heeft den olden Mentink de varkens zelf weer opgehaald, zonder de schade te vergoeden. Hij wordt veroordeeld tot het betalen van 2,5 goudgulden! Boerderij Mentink (midden) en boerderij Elferink (links) in de huidige situatie 27

28 Ook in een andere anekdote uit Beltrum in dezelfde tijd komt een Mentink voor: Molest na te zijn uitgescholden voor tovenaars Fiscus beschuldigt Lambert Vaerwarck dat hij Segelinck, Berent ten Start, Bultman, Jan Mentinck ende Lubbert Rodinx knecht heeft voor toevenaers gescholden.. (Lambert Vaerwarck ontkent). Fiscus beschuldigt Segelinck, Berent ten Start, Bultman, Jan Mentinck ende Lubbert Rodinx knecht dat sij op Lambert ten Vaerwarck tegelijcke zijn gevallen ende hem geslagen hebben,. Deze anecdote gaat erover dat ene Jan Mentink samen met enkele anderen is uitgescholden voor tovenaar. In die tijd stond dat waarschijnlijk gelijk met iemand beschuldigen van ketterij. Die Mentink en de anderen hebben dan ook van zich afgeslagen, maar dat mag natuurlijk ook weer niet. Ze worden er althans van beschuldigd. Of ze veroordeeld zijn staat er niet bij. Persoonsnaam Mentink verdwijnt van de boerderij, maar komt weer terug In de 18 e /19 e eeuw zien we de opmerkelijke ontwikkeling dat de familienaam Mentink van de boerderij verdwijnt maar na enkele generaties weer terug komt. Deze gegevens zijn afkomstig uit de stamboomgegevens die door Riky Vossebeld-Mentink en haar nicht Nettie Vossebeld-Mentink uit Beckum zijn verzameld. Rond 1750 trouwt een bewoner van Mentink, Cornelis Mentink, met Sophia Papen. Een dochter van hen, Enne, geb. 1752, trouwde met Henrikus Groot-Zevert, die bij zijn vrouw op boerderij Mentink introk, vandaar dat hij ook Henrikus Groot-Zevert op Mentink werd genoemd. Via de vrouwelijke lijn werd de dna-lijn Mentink zo gecontinueerd. Een zoon van Henrikus had de naam Antonius Groot Mentink (geb. 1780). De naam Groot Zevert was dus verdwenen ten gunste van de boerderijnaam Mentink. Maar inmiddels was er dus een boerderij Groot Mentink, wat betekent dat er toen ook een kleinere boerderij Mentink was. Antonius Groot Mentink trouwde in 1807 met Anna Maria Elferink (p.m. Elferink is ook de naam van een belendende boerderij). In 1808 werd uit dit huwelijk o.a. weer een Antonius geboren, die huwde met Hermina Schurink. Uit dat huwelijk werd o.a Johannes Theodorus Mentink geboren (1836), die na enkele omwegen, o.a. naar Amerika, boer werd op Rietmolen (zie par. over Mentinksweg/ Mentink-Dorus). Zijn broer Gradus werd eveneens via een omweg naar Amerika, boer/ caféhouder in Beckum (bij Hengelo-Ov.) De laatste 150 jaar (sinds 1868) bewoont de familie Arink (ook wel Arink Mentink, ter onderscheiding van andere Arinks) de boerderij. De oude boerderij werd in de jaren 60 afgebroken en vervangen door een nieuw gebouw. 28

29 Erve Mentink aan de rand van de Beltrumse es. Kaart 129B uit de historische Topografische Atlas 1: van Deel over Achterhoek, Liemers en Rijk van Nijmegen. 29

30 Groenlo en Beltrum in de frontlinie Een apart verhaal is de positie van Groenlo en omgeving in de 80-jarige oorlog. De stad Groenlo werd diverse keren belegerd en veranderde telkens van bezetter: Om en om was het Spaans en dan weer Staats. Uiteindelijk werd de stad na het 12-jarig bestand in 1627 veroverd door Frederik-Hendrik. Enkele schansen uit deze belegering zijn nog in het landschap aanwezig (Engelse schans bij Lievelde en de schans? van de prins bij Erve Kots). Het beleg van Frederik-Hendrik wordt in en om Groenlo iedere drie? jaar groots nagespeeld, met het afschieten van kanonnen en al. De laatste nagespeelde verovering is in Voor het Mentinkverhaal is het mogelijk van belang dat in die tijd van de 80-jarige oorlog zo lang sprake was van de aanwezigheid van legers en van oorlogsituatie. De stellingen van Frederik Hendrik moeten niet ver van erve Mentink hebben gelegen zoals onderstaand kaartje laat zien. De omcirkeling van Groenlo (Grol) door de legers van Frederik Hendrik in 1627 Mijn theorie is dat de relatieve lange aanwezigheid van Spanjaarden in en rond Groenlo een donkere/ zwarte haarkleur heeft ingebracht in de genen van de tak Mentinks uit Beltrum afkomstig. Waarschijnlijk wordt deze theorie nooit bewezen, maar tot het tegendeel bewezen is hou ik de theorie staande. Eenzelfde situatie treffen we bijvoorbeeld aan in Zeeuw Vlaanderen, waar ook lang Spanjaarden hebben gebivakkeerd. 30

31 Boerderij Mentink, bewoond door de familie Arink, in 2014 Het onverharde deel van de Mentinksweg net voorbij boerderij Mentink 31

32 32

33 2.2 Erve Grote Mentink bij Hengelo Gelderland Erve Grote Mentink in de tijd dat er nog geboerd werd (foto van internet) Even ten westen van Hengelo Gelderland in de buurtschap Bekveld ligt boerderij Grote Mentink (Banninkstraat 41). In 1378 was er bij Hengelo Gld. reeds een vermelding van een boerderij Myntynge of Mentinck. Het bijzondere van deze boerderij is dat er namen van pachters/ eigenaars bekend zijn vanaf deze vroege tijd. Het mooie rijtje met steeds weer anders gespelde namen volgt hieronder. Er bestond ook een Klein Mentink en er zijn nog steeds personen die Klein Mentink heten. De meeste Klein Mentinks wonen overigens tegenwoordig in de Betuwe. Daarnaast bestond bijvoorbeeld nog een Mentink (Sonder)camp en een Mentink Agtercamp. Door de Stichting Oud Zelhem vindt nadere studie plaats van de historie van boerderijen rond Zelhem en Hengelo (Gld.). Banninkstraat 41 33

34 Eigenaren/pachters van het erve Grote Mentink met de naam Mentink 1378 Albrecht Myntinge 1387 Hugo Mentinck 1426 Albert Meyntinck 1430 Willem Myntinch 1501 Gerrit Mentinck 1503 Henrick Mentinck 1559 Johan Mentinck 1565 Gerrit Mentinx 1607 Gerriken Mentincks 1625 Verpacht aan Herman op Grote Mentink 2 e helft 17 e Familie Lettinck 18 e eeuw Familie Rensen Het erve Grote Mentink was in tegenstelling tot enkele andere erven Mentink in de Middeleeuwen geen kerkelijk bezit. In de beschrijving is sprake van een Zutphens leen, maar de Mentinks worden ook als eigenaar aangeduid. (P.M. Hoe zat het precies met de eigendomsverhoudingen bij Erve Grote Mentink) Erve Mentink in Naast de boerderij is een nieuw woonhuis gebouwd. Er wordt niet meer geboerd. 34

35 Aanduiding erve Grote Mentink in de Grote Historische Atlas Gelderland Grote Mentink behoorde tot in de 19 e eeuw tot de Dunsborger en Hattemer marke Erve Mentink met rood dak. Situatie Parkachtige aanleg? 35

36 36

37 2.3 Erve Mentink in Wiene/Zeldam bij Delden Ov. Op het Zeldam bij Goor (Ov.) is vanaf de middeleeuwen sprake van een boerderij/ erve Mentink. Het behoorde tot een bisschoppelijke hof in het bisdom Utrecht: de hof Wiene, naar de buurtschap Wiene die direct naast het Zeldam ligt. Wiene heette vroeger Wedehoen en vormde met het Zeldam (oude naam Kottwijk) één buurtschap en marke. De hof kende in de 16 e eeuw 21 onderhorige boerderijen. In Wiene zelf Hof Wedehoen, Nijhuis en Weernink; op het Zeldam Koebrugge, Mentink, Assink, Wanink, Sprenkelink, Volkerink, Zeldam, Stokkentreef en Dijkert (Verpondingsregister 1555 tot 1568A). Elders in de regio lagen nog zeven boerderijen van dezelfde hof. Veel van de boerderijen in het Zeldam lagen in broekgebieden (vochtige weilanden). In Zeldam zit het woord sel, dat waterwilg betekent. Deze broekgebieden werden vanaf het jaar 1000 ontgonnen in een periode dat de omstandigheden voor ontginning gunstig waren. Het klimaat werd namelijk droger en warmer en er was een goede organisatie van de ontginning vanuit de kerk. De oudste vermelding van een boerderij Mentink is overigens in Dit is tevens de oudste vermelding van een boerderij Mentink in Nederland. In 1558 staat bij Erve Mentink: 9 mudden geseyes, 2 dachmall hoylandt. Dit geeft de omvang van bouwland en hooiland aan. Een mudde is in de loop van de tijd steeds groter geworden, van 25 are tot 40 (van ¼ ha tot 0,4 ha.). Bovendien was het aantal muddes in werkelijkheid vaak groter dan werd opgegeven. Bovenstaande gegevens komen van de site van de Twentse Oudheidkamer ( Op deze site is een boek te downloaden: Boerderijonderzoek Deel 1, Richtersambt Delden, auteur: Henk Woolderink. Dit boek geeft overigens ook een beknopte inleiding op de eigendoms- en beheersverhoudingen op het (Twentse) platteland in de voorbije eeuwen. Uniek tussen de andere oude erven is dat Erve Mentink in Wiene/ het Zeldam lang door Mentinks bewoond is gebleven. Bewoners erve Mentink op het Zeldam Geboren tussen 1629 en 1660 Geboren 1680 Geboren 1706 Geboren 1744 Geboren 1775 Geboren 1807 Jan Mentink Claes (Klaas) Mentink Jan (Joannes) Mentink Johannes Mentink Herman Mentink Mannes Mentink 37

38 Er zijn nu dan ook Mentinks die weten dat ze oorspronkelijk van dit erve afkomstig zijn. Op internet is een Mentink te vinden wiens voorouders van het Zeldam afkomstig zijn en die informatie over zijn tak van de familie heeft opgenomen (zie Van de site van Robert Mentink komen ook onderstaande kaartjes waaruit blijkt dat in de 19 e eeuw Mannes Mentink behalve de oude boerderij Mentink (1) twee andere nagenoeg belendende boerderijen in bezit heeft (2 en 3). Mannes Mentink had vier dochters en geen zoon zodat daardoor de naam Mentink mogelijk van erve Mentink en de boerderijen aan de Bollenweg is verdwenen. Ter plekke van het cijfer 1 is de vroegere locatie van Erve Mentink van de hof Wiene Ongeveer op de plek van het oude erve Mentink aan de Bollenweg staat een woonboerderij. Bij mijn bezoek aan het Zeldam waren de bewoners niet thuis. Twee boeren in de buurt (Ottink en Vehof) die ik heb aangeschoten, waren niet bekend met de vroegere aanwezigheid van een erve Mentink in de buurt. Woonboerderij op de locatie van het oude erve Mentink van het hof Wiene 38

39 2.4 Erve Mentink in Appen Appen bij Voorst is een buurtschap in de gemeente Voorst gelegen tussen het dorp Voorst en de buurtschap Gietelo. De buurtschap bestaat uit de Appenseweg, die in een halve cirkel loopt, en waaraan voornamelijk boerderijen liggen. De meeste boerderijen zijn nu inmiddels woningen van burgers geworden. Voor de kenners/ liefhebbers: Appen ligt niet ver van Bakker Bril. Daar valt behalve allerlei lekker brood en gebak ook goede koffie te verkrijgen! Trouwens: de hele buurschap Appen heeft een sfeervolle uitstraling. Bij een van de boerderijen (Appenseweg 15) staat een bijgebouw met daarop de naam Erve Mentink geschilderd. Dit is een herinnering aan het vroegere erve Mentink. Ik kwam op het spoor van deze locatie door een artikel over Appen in het blad van de Historische Kring Voorst. Appen met de Appense weg. Het erve Mentink lag ten noorden van erve Groot Hissink op het kaartje in de hoek tussen de Appenseweg en de Watergatstraat Boven de ingang van het bijgebouw staat de naam van het oude erve nog aangegeven. 39

40 Dirk Otten beschrijft in zijn boek Boerderijnamen in Voorst de boerderij. De eerste vermelding is van de goederenlijst van abdij Prüm in de Eifel (1405). In 1485 heet het Dat erve ind guet, geheiten Mentynck in der buerscapp van Appen. De familienaam Mentink werd hier al in 1320 genoteerd: Willem Mentinc. Eind 15 e eeuw kwam het goed Egelink bij de boerderij. De protocollen van de 18 e eeuw noemen Mentink enkele keren in combinatie met boerderijen in de buurt: de Nattelt (later de Adelaar) en de Pannekoek. De laatste, duidelijke vermelding is uit Horigen en pachters met de naam Mentink op het Erve Mentink in Appen In 1326 Willem Mentinc In 1357 Wilhelmus Mentink 1405 Riquyn Mentink Met vrouw en 3 kinderen horig aan abdij van Prüm samen met Johannes Eghelinc In 1 e helft 15 e eeuw Dochter van Regnerus Mentinx In 1448 Wilhelmus Mentinck, zoon van Wilhelmus Later tot 1805 Pachters met andere namen Enkele horigen/ pachters van Erve Mentink, maar er zijn duidelijke hiaten! Willem Mentink was echter een naam die terugkwam. Riquyn en Regnerus zijn wat merkwaardig klinkende namen. Een vrij uitgebreide beschrijving van de ontwikkelingsgeschiedenis van Appen is te vinden in een afstudeerscriptie van een historisch geograaf (google naar: Luuk Keunen, de ontginningen en nederzettingen in het noordelijk deel van het kerspel Voorst). Er is dus wel iets bekend over de ontwikkeling van Appen, maar er zijn ook hiaten en onduidelijkheden. Na 1805 wordt het erve niet meer vermeld. Tot nu toe is het niet bekend of er huidige Mentinks zijn die mogelijk van Mentinks uit Appen afstammen. Erve Mentink herbouwd in 1905 nadat het in 1903 was afgebrand door hooibroei. Deze versie van Erve Mentink in Appen bestond tot in de jaren

41 Deze huidige boerderij aan de Appenseweg staat op de historische plek van erve Mentink, op de hoek van de Appenseweg en de Watergatstraat. 41

42 De boerderij was tot ver in de 20 e eeuw een gemengd bedrijf van ongeveer 15 hectare. Op het ogenblik worden er onder andere enige paarden gehouden. Dhr. Stegerman (zie foto) heeft zijn hele leven op de boerderij gewoond en gewerkt. Een foto van de oude boerderij ter plekke kreeg ik van Willem van Stuivenberg. Ook van buurman A. ten Broeke, Appenseweg 17). Heb ik aan de keukentafel het een en ander gehoord over de geschiedenis van Appen, met het accent op de meer recente geschiedenis van de 19 e en 20 e eeuw. p.m. In het tijdschrift van de Oudheidkundige Vereniging Voorst wordt aandacht besteed aan de geschiedenis van de buurtschap Appen in drie afleveringen; schrijver J. ten Hove (ongeveer in 2010/2011) Dhr Stegerman, hier 80 jaar, werkte zijn hele werkzame leven op Erve Mentink in Appen. Foto Jan Mentink

43 2.5 Overige zeer oude erven Mentink in Laren en Exel Van twee oude erven Mentink is mij behalve een oude vermelding niet meer bekend. Ze lagen in Laren (Gld.) en Exel bij Laren (Gld.). Soms staat hierbij ook een erve in Noetsele (Hellendoorn) vermeld, maar de naam daarvan luidt Mensink of Menting, dus geen Mentink. Erve Mentink in Laren Gld In Laren staat in oude gegevens: to Mendyngh of Mentynck. Vermelding in In de aanduiding Mendyngh is in het eerste deel van de naam het oudsaksische mand = lof goed herkenbaar. Bij Laren liggen twee enken: de Westerenk en de Oosterenk. Beide zijn op de huidige topografische kaart 1: aangegeven. Mogelijk heeft erve Mentink aan de rand van een van beide enken gelegen. Erve Mentink in Exel bij Laren In de buurtschap Exel bij Laren lag het erve Mentinck. Vermelding in De buurtschap bestond/bestaat uit een langgerekt gebied tussen de landgoederen Verwolde en Ampsen. De topografische kaart 1: geeft hier een mooi beeld van. Van zuidwest naar noordoost liggen langs de Bouwhuisweg de Exelse tol, de Exelse enk, het dorp Exel en het Exelse broek, dat loopt tot aan de Bolksbeek. De vroegere marke Exel had een nauwe band met het landgoed Ampsen. Misschien waren er afspraken over het gebruik van het Ampsense veld voor bijvoorbeeld het weiden van schapen of het steken van plaggen door de boeren van Exel. In ruil daarvoor werden mogelijk aardappelen geleverd aan het landgoed: de naam Aardappeldijk tussen Exel en de havezathe Ampsen zou hiernaar kunnen verwijzen. De heer van Ampsen was vaak de markerichter van Exel. De aardappeldijk tussen de Exelse enk en landhuis Ampsen 43

44 De Exelse enk is mooi zichtbaar in het landschap door de iets hogere ligging. Een mooie boerderij aan de rand van de enk is erve Hiddink (sinds 1356, nu bewoond door de familie Vrielink). Mogelijk lag ook het erve Mentink aan de rand van deze enk. In theorie is het natuurlijk ook mogelijk dat erve Mentink in het later ontgonnen broekland lag. Erve Hiddink aan de rand van de Exelse enk In Exel is een mogelijkheid tot ravitaillering bij de gelegenheid Exelse molen. Vanaf het terras van de gelegenheid had men vroeger uitzicht op de molen van het dorp. Vandaar de naam. Ik beperk me hier overigens tot reeds in de Middeleeuwen genoemde erven. Uit later tijd zijn er nog wel meer boerderijnamen Mentink bekend. Waarschijnlijk zijn die relatief recente boerderijen in ontginningsgebieden, waarop een Mentink is gaan boeren. Hieronder staat een paragraaf over dit type boerderijen. 44

45 3. Boerderijen met de naam Mentink van na 1500 Vijf boerderij-locaties op/bij Landgoed Mentink te Winterswijk: Mentink, Mentinkhuisje, Mentinkbos, Mentinkberg en Mentinknijhuis: alle namen nog bestaand. Boerderij Mentink bij Harrevelt: naam nog bestaand Boerderij Mentink in Keijenborg: naam inmiddels verdwenen Boerderij Mentink in Vierakker: naam nog bestaand Boerderij Mentink-Dorus in Rietmolen: naam nog bestaand ( foutief zo genoemd) Boerderij Mentink in Deurningen: naam nog bestaand Bouwsel Mentinkhut in buurschap Lintvelde bij Beltrum: naam inmiddels verdwenen; precieze locatie niet bekend. p.m. boerderij bij café Ruurlosebroek 45

46 46

47 3.1. Landgoed Mentink bij Winterswijk Landgoed Mentink is een gebied van op het ogenblik 136 ha ten westen van Winterswijk, dat sinds 1975 eigendom is van Natuurmonumenten. Veel wandelaars en natuurliefhebbers kennen het landgoed en er loopt ook een wandelroute doorheen. Het gebied heet landgoed, omdat het in de periode van 1916 tot 1975 eigendom was van de eigenaar van de Tricotfabriek G.J. Willink N.V. uit Winterswijk (in de volksmond: De Tricot ), waar in de gloriedagen meer dan 1000 arbeidskrachten werkten. In het landgoed van De Tricot lagen vijf boerderijen: de boerderijen Mentink, Mentinkhuisje, Mentinkbos, Mentinkberg en Nieuw Lichtenberg. Vlak naast het landgoed lag en ligt Mentinknijhuis, dat evenals boerderij Stoverink (Mentinkweg 13) niet tot het landgoed behoort. Hetzelfde geldt voor het omgrachte landhuis Groters en boerderij Nieuw Groters, die beide iets te oosten van het landgoed liggen. Op Landgoed Mentink zelf is geen buitenplaats of landhuis gebouwd. Bij de verkoop van het landgoed aan Natuurmonumenten werd boerderij Mentinkbos met één hectare uit het landgoed gelicht en afzonderlijk verkocht. Naast de boerderijnamen komen er ook veldnamen voor waarin de naam Mentink terugkomt: Mentink-es, Mentinkhof en Mentinkveld. En tenslotte is er de Mentinkweg, die over het landgoed loopt. Boerderij- en veldnamen op/bij landgoed Mentink (Ondergrond via Google Earth). Rood: Boerderij behoor(t)de tot het landgoed; Grijs: Boerderij behoort niet (meer) tot het landgoed. 47

48 De oude boerderij Mentink, buiten gebruik als boerderij in 1936, afgebroken in 1985 De oude boerderij Mentink geschilderd 48

49 De oude boerderij Mentink was een vakwerkboerderij. In 1936 werd de boerderij buiten gebruik gesteld en bleef bestaan als schuur ( schoppe in het plaatselijk dialect). In 1985 werd de schoppe afgebroken. In de nieuwe boerderij boerde de familie Oonk tot Op het ogenblik is er Gastgalerij Ankomm n gevestigd: een lunchrestaurant met natuurlijke produkten en fotograaf Hans Hendriks presenteert er zijn foto s van het Achterhoekse landschap. De huidige functie is op basis van antikraak. Eigenaar Natuurmonumentenfunctie heeft plannen de boerderij uiteindelijk te verkopen. De nieuwe boerderij Mentink uit 1936, tot 2008 de boerderij van de familie Oonk, nu Gastgalerij Ankomm n (Mentinkweg nr. 5) Gastgalerie Ankomm n met biologische produkten Vanaf het begin van de 17 e eeuw zijn bewoners van het oude Mentink bekend (Genealogy Pages Aalten, Bredevoort, Dinxperlo, Winterswijk). Tot bijna het eind van deze eeuw droegen zij ook dezelfde naam als de boerderij. De eerste was Hendrick Mentink die in 1621 huwde met Enneken Coessinck. De boerderij ging over naar zijn zoon Jan Mentink (geb. 1630, die in 1659 trouwde met Jenneken Gielink (=Jenneken Piepers?). Vervolgens kwam hun zoon, ook weer Jan Mentink op de boerderij. Deze Jan had blijkbaar een moeilijke start in het leven want hij werd gedoopt als cranc kint (in Bredevoort). Hij trouwde in 1688 met Jenneken Aernink en hertrouwde in 1691 met Trynken 49

50 te Grotenhuis. Deze laatste Jan raakte in de schulden. In 1686 stond hij meer dan 2500 gulden in het krijt bij twaalf schuldenaren. In de papieren staat dat het Goet Mentinck met de Mentinger Berge in 1686 ging naar David van Sonsvelt en diens vrouw. Deze David van Sonsvelt regelt hun schulden. De afwikkeling van de overgang van de boerderij lijkt nog enkele jaren te duren, maar boerderij Mentink is sindsdien niet meer in handen van een Mentink. De uitbreiding van de bevolking leidde in Winterswijk evenals elders waarschijnlijk tot opdeling van boerderijen. Ook op t Mentink vinden we meerdere boerderijen. Naast het oude Mentink stonden op de zogenoemde Mentinkhof de boerderijen Mentinkhuisje en Mentinkbos. Aan de overkant van de Mentink-es stond aan de Dollemansweg Mentinknijhuis en in het zuiden aan de overkant van de Corleseweg was de al genoemde Mentinger Berge, ofwel Mentinkberg gelegen. Het is niet persé noodzakelijk dat op al deze boerderijen oorspronkelijk Mentinks hebben gewoond. De boerderijen kunnen ook naar het landgoed zelf zijn genoemd. Op Wie is wie blijkt dat er op de diverse boerderijen andere namen veel voorkomen: bijvoorbeeld Oonk, Schreurs en Sikkink. De naam Oonk komt bijvoorbeeld al sinds 1813 voor op het landgoed. In het midden van de negentiende eeuw zijn volgens de overlevering alle bewoners van de Mentinkhof geëmigreerd naar Amerika (zie Boerderij- en veldnamen in Winterswijk ). Hier waren geen Mentinks bij. Wel bekend is dat uit Winterswijk Mentinks zijn vertrokken. Uit de buurtschap Huppel vertrok in 1848? van boerderij Maathuis een Jan Mentink ( landarbeider ) met zijn gezin, onder wie zijn jonge zoon Hendrik Jan. Voor de locatie van Maathuis zie onderstaand kaartje uit de Historische Atlas van De Achterhoek etc, uit 1843/45). Deze Mentinks waren afstammelingen van de Mentinks op boerderij Mentink uit de 17 e eeuw. Zo te zien vertrokken zij van een kleine boerderij op de hei dichtbij de grens met het toenmalige Pruissen (rechtsboven op het kaartje). Van boerderij Maathuis op de hei van Huppel vertrok in het midden van de 19 e eeuw een familie Mentink naar de USA. Deze Mentinks waren afstammelingen van Mentinks op boerderij Mentink (Winterswijk) in de 17 e eeuw. 50

51 Ook uit Neede, Lichtenvoorde, Eibergen en Haaksbergen vertrokken Mentinks. Dit en latere gezinsuitbreiding leidde tot een toename van het aantal Mentinks in de VS van 15 in 1860 tot 31 in 1870, 92 in 1900 en 191 in De meesten vertrokken, soms met een omweg, naar Wisconsin, county Sheboygan (zie de paragrafen over de naam Mentink in de USA). Vanuit Wisconsin trokken sommigen verder naar Nebraska en later naar Californië. Via Chris Mentink uit Californië kreeg ik informatie over de weg die zijn familie met de genoemde stamvaders Jan en Hendrik Jan in de USA heeft afgelegd. Hendrik Jan is in Sheboygan gebleven en daar ook begraven (zie foto). Zijn zoon William trok naar Nebraska en later naar Californië. Deze William sprak nog weinig woorden Engels. Eén van zijn zoons (grootvader van Chris Mentink) trok naar Winters in de buurt van San Francisco en opende daar restaurant The Buckhorn. Tot op heden is in dit restaurant een prime rib-eye Mentink-stile te bestellen, hoewel de exploitatie nu in niet meer in handen van een familie Mentink is. 51

52 De overige boerderijen Mentink op het landgoed De boerderijen op Mentink waren pachtboerderijen. Toen het landgoed in 1916 werd aangekocht door de Tricot werd door de directeur Jan Willink ( Tricot-Jan ) bepaald dat de vijf boerderijen op het landgoed door één en dezelfde familie bewoond moesten worden. In de praktijk is dit plan echter niet geëffectueerd. Wel liet hij iedere vijf? jaar een boerderij vernieuwen. De oude boerderij bleef dan bestaan als bijgebouw. Kaartje samengesteld uit de publicatie over Veld-en Boerderijnamen bij Winterswijk. Boerderijnamen: Old Mentink, Mentinkhuuske, Mentinkbos, Mentinkberg en de Pleskert = Mentinknijhuis. Veldnamen: Mentinkhof, den Mentink-es en t Mentinkveld 52

53 Naast boerderij Mentink ligt op de Mentinkhof allereerst Mentinkhuisje (ook wel Mentinkhuuske). Deze boerderij is nog geheel in functie als boerderij met als bewoner de familie Boeijink die voor de koeien een grote stal heeft gebouwd (niet op de foto te zien). Boerderij Mentinkhuisje op de Mentinkhof (Mentinkweg no. 9) Naast de boerderij staat een schuur/ schoppe in vakwerkstijl. Vroeger was dit de boerderij Mentinkhuisje. De schuur ( schoppe ) van boerderij Mentinkhuisje in vakwerkstijl. Vóór de bouw van de nieuwe boerderij was dit boerderij Mentinkhuisje. 53

54 De schoppe van Mentinkhuisje is, getuige een gevelsteen aan de achterzijde, minimaal van Het kan ook zijn dat de schoppe toen werd gerenoveerd. Vaak werd namelijk oorspronkelijk aangeleemd vlechtwerk later vervangen door een opvulling met baksteen. De boerderij hoeft qua gehanteerde bouwstijl niet extreem oud te zijn. Op de zandgronden en vooral in de oostelijke grensstreken was vakwerk als bouwstijl in de 17 e eeuw nog heel gangbaar. Pas in de 18 e eeuw werd het minder (Voskuil (ja, dé Voskuil), 1979). Gevelsteen op de schoppe van Mentinkhuisje Naast Mentinkhuisje ligt op de Mentinkhof de woonboerderij Mentinkbos. De naam staat in grote letters op de voorkant, die gezien vanaf de Mentinkweg de achterkant is. Het kleinste gebouwtje is de oorspronkelijke oude boerderij. Het rechtse huis op de foto is de nieuwe boerderij. Mentinkbos is zoals vemeld bij de verkoop aan Natuurmonumenten met 1 hectare buiten het landgoed gekomen. Mentinkbos op de Mentinkhof (links is het oorspronkelijke huis; het rechtse huis is later bijgebouwd) (Mentinkweg nr. 11) 54

55 Mentinknijhuis ligt aan de overkant van de Mentink-es aan de Dollemansweg. Het huis heet ook wel de Pieper of De Pleskert. Er worden paarden gehouden. Het eigendom van de boerderij behoorde vroeger niet tot het landgoed en is nu ook geen eigendom van Natuurmonumenten. Mentinknijhuis, de Pleskert of de Pieper, gelegen net buiten landgoed Mentink (Dollemansweg nr. 2) Tot slot is er de boerderij Mentinkberg. Tot voor kort was hier een zorgboerderij gevestigd. In vroeger tijden werden bewoners van Mentinkberg in de registers soms naar de boerderij genoemd: Bergman, Bargman, Bargh of volledig Mentinkberg. Mentinkberg (tot voor kort een zorgboerderij) ten zuiden van de Corleseweg (Corleseweg nr. 7) 55

56 Landschap en natuur op t Mentink e.o. Op onderstaande kaartsnede uit het eind van de 19 e eeuw is het grondgebruik in Corle en Westdorp- Buurt goed zichtbaar. Wit zijn de essen, de akkerlanden. Aan de rand daarvan liggen de oudste boerderijen: de meeste met ink-namen. In de richting van de beek wei- en hooilanden. De bossen zijn dun met bomen begroeid, vanwege het gebruik van het hout en het begrazen door koeien en varkens? Verderop liggen heigronden voor de schapen en veengronden waar turf gestoken wordt. 56

57 De boerengemeenschap Mentink lijkt ontstaan te zijn in een oorspronkelijk bos- en heidegebied. Het is waarschijnlijk een meer recent ontgonnen locatie dan bijvoorbeeld Corle en het zuidelijk gelegen Miste. Het aandeel bos en heide maken het aantrekkelijk als natuurgebied, wat zal hebben meegespeeld hebben bij de aankoop door Natuurmonumenten. Op het landgoed worden regelmatig excursies georganiseerd. Op onderstaande foto maakt een gids de wandelaars attent op de geluiden van bosuil en specht. Op de langste dag vindt de laatste jaren een lichtjeswandeling plaats. Excursie op t Mentink Lichtjeswandeling op de langste dag 57

58 Boer Arink uit Lievelde oogst rogge op t Mentink Kaartje van landgoed Mentink met wandelroute van Natuurmonumenten door t Mentink zelf en een stukje Korenburgerveen. Goed te bereiken vanaf de treinstations in Winterswijk 58

59 Kaartje van landgoed Mentink zoals dat nu in bezit is van Natuurmonumenten. 59

60 60

61 3.2 Boerderij t Mentink in Harreveld bij Lichtenvoorde Bij het kerkdorp Harreveld ten westen van Lichtenvoorde ligt aan de Kevelderstraat, boerderij t Mentink. Dat staat althans op de gevel aangegeven. 61

62 Volgens een inventarisatie van veld- en boerderijnamen zou de boerderij inmiddels van naam veranderd zijn tot Donderwinkel, voorheen Mentink. Niet ver van deze boerderij, aan de overkant van de straat ligt bovendien het Mentinkkempken. Deze lokaties zijn aangegeven op onderstaand kaartje afkomstig van de site: De veld en boerderijnamen zijn geïnventariseerd door Henry Tankink. Bij de huidige bewoners is niet beknd hoe en wanneer de huidige boerderij aan zijn naam is gekomen. Ongetwijfeld hebben te eniger tijd Mentinks op de boerderij gewoond. Boerderij Donderwinkel, voorheen Mentink: no. 10 ten Noorden van het dorp Harreveld bij Winterink. Aan de overkant van de weg liggen 3: Storkhorst, 4: Krabbenborg, 4a: Donderwinkel p.m. foto Mentinkkempken p.m. zijn dit niet meer namen van bewoners dan van de boerdeerijen? info bewoners over vroegere bewoners mentink? 62

63 Veld- en boerderijnamen in Harreveld werden verzameld door Henry Tankink (2 e van links), hier bij boerderij Nicolaas op de voormalige Harreveldse heide. De naam Nicolaas komt van de Duitser Niclaos Mensink, die in het begin van de 19 e eeuw uit het Pruisische leger was gedeserteerd en in de Achterhoek zijn toevlucht zocht. Volgens de overlevering was Niclaos beresterk In dit deel van de Achterhoek zijn veel boerderijen in groepjes gelegen naast iets hoger gelegen gebiedjes. Zo n groep boerderijen heette een droebel. De bewoners van de naburige boerderijen waren vaak familie of aanverwanten Boerderij t Mentink Harreveld als onderdeel van/ aan de rand van een droebel (groep boerderijen) 63

64 64

65 3.3 Rietmolen: Boerderij Mentink-Dorus aan de Mentinksweg Even ten oosten van Rietmolen loopt globaal in Noord-Zuid richting de Mentinksweg. Deze Mentinksweg volgt over het grootste deel van zijn lengte de provinciegrens tussen Gelderland en Overijssel (regio s Achterhoek en Twente). De weg heeft zijn naam gekregen door Mentinks die vlak bij deze weg wonen in de buurschap Brammelo op het adres Rietmolenweg 49. Genealogisch gezien is er een relatie tussen de bewoners van boerderij Mentink-Dorus bij Rietmolen en erve Mentink in Beltrum. De Mentinksweg: grens tussen de Achterhoek (links) en Twente (rechts) Boerderij Mentink-Dorus op de hoek van de Mentinksweg en de Rietmolenweg in de buurschap Brammelo (Twente) 65

66 Overzicht bewoning boerderij Groot Swerink/ Mentink-Dorus Begin 19 e Familie Scholten, ook genoemd Zwerink eeuw 1833 Overlijden Arnoldus Scholten, weduwe Johanna ten Vregelaar Groot-Swerink (34 ha) verkocht aan echtpaar Harbers-Scholten uit Beltrum Jan Wielens 1868 Antonius Groot-Mentink ( ) en Maria Schurink ( ) Komen van erve Mentink in Beltrum 1871 Zoon Johannes Mentink ( ) Blijft ongetrouwd en doet boerderij over aan zijn broer Johannes Theodorus 1876 Johannes Theodorus Mentink ( ) en Maria Lubberdink Boerderij gaat naar hem Mentink-Dorus heten? Dochter Anna (1866) x Johannes Hendrikus Temmink (1865) 1909 Johannes Hendrikus Temmink koopt boerderij van nazaten Harbers -heden Familie Temmink (via vrouwelijke lijn familie van Mentinks uit Beltrum) 66

67 De naam van de boerderij was oorspronkelijk Groot-Swerink. In het begin van de 19 e eeuw werd de boerderij bewoond door de familie Scholten, die ook wel Zwerink werd genoemd. In 1833 overleed de boer Arnoldus Scholten en het bedrijf werd verkocht aan de familie Harbers-Scholten, die het o.a. verpachtte aan Jan Wielens. In 1868 kwamen Antonius Groot-Mentink en Anna Maria Schurink vanuit Beltrum als pachters op de boerderij. Toen Antonius in 1871 overleed werd eerst zijn zoon Johannes de boer. Johannes bleef echter ongetrouwd, vandaar dat hij de boerderij in 1876 overdroeg aan zijn broer en schoonzuster Johannes Theodorus Mentink en Maria Lubberink. Johannes Theodorus was eerst een jaar in Amerika geweest en daarna ingetrokken op boerderij Bonekamp, het geboortehuis van zijn vrouw. Uit dit gezin Mentink gingen behalve Johannes Theodorus meerdere mensen in de jaren 70 van de 19 e eeuw naar Amerika: Johannes, Gradus, Hendrika-Catherina en Anthonie. Van Anthonie Mentink is bekend dat hij bleef. Hij vestigde zich in Iowa. Van Gradus is bekend dat hij terugkeerde en later naar Beckum trok waar hij boer/ caféhouder werd. Johannes Theodorus trok met zijn vrouw Maria Lubberink dus in op boerderij Groot-Swerink. Later werd de boerderij naar hem Mentink-Dorus genoemd. Een dochter van hem, Anna, nam later de boerderij over samen met haar man: Johannes Hendrikus Temmink. Tot op heden zitten er Temminks op boerderij Mentink-Dorus. Deze Temminks hebben wel de bijnaam Mentink en zijn ook via de vrouwelijke lijn bloedverwanten. De oude boerderij Groot-Swerink, later Mentink-Dorus In 1909 kocht Johannes Hendrikus Temmink de boerderij van de familie Harbers. In werd de oude boerderij vervangen door een nieuwe. De familie van Anton (Anthony) Mentink in Amerika Anton werd geboren in In 1876 ging hij naar Amerika. Hij trouwde met Rosalie Weiterhagen (geb. 1854). Ze gingen wonen in Cincinnati in de staat Ohio. Anton had een bedrijf. Hij was wagenmaker/ smid. Ze woonden in onderstaand huis (tegenwoordige staat). 67

68 Het gezin had zeven levend geboren kinderen. Zoon Hugo ging in het bedrijf. De zaak ging failliet in de crisisjaren en het bedrijf werd in 1937 geheel verwoest door grote overstromingen van de Ohioriver in Cincinnati. Hugo ging werken bij de Centrale overheid als opzichter/tekenaar. Hugo was de enige die trouwde (met Flora) en kinderen kreeg. Remi trouwde op gevorderde leeftijd. Vader Anton overleed in Zijn vrouw Rosalie in hetzelfde jaar. Oudste dochter Mary ging in het klooster. Zij werd 98 jaar (+ 1973) Haar broer Anthony werd bisschop. Hij was eerst bouwpastoor van de St. Patrickkerk in Troy, Ohio. Op onderstaande foto staan de familieleden bij elkaar. 68

69 St Patrick church in Troy Hugo had een zoon Hugo die ook priester werd (in 1939 gewijd). Hij was bouwpastoor van de H.Hartkerk in Fairfield Ohio. H. Hart kerk in Fairfield, OH 69

70 Op onderstaande foto een foto van Raymond Mentink (zoon van Hugo) met zijn vrouw Rose en zijn twee kinderen Joseph en Rose met schoonzoon/dochter Margaret Kelly en Ken Ripp en kleinkinderen Megan en Grace van Joseph en Morgan van Rose aan het eind van de jaren 90. Wie zijn de Mentinks? 70

71 3.4 Boerderij Mentink in Keijenborg Aan de zuidzijde van de Hengelosestraat in Keijenborg, ongeveer ter hoogte van de huidige boerderij Berkerij op nr. 6, lag tot 1870 een boerderij Mentink. De locatie is slechts enkele kilometers verwijderd van Bekveld bij Hengelo Gld, waar erve Grote Mentink is gelegen. Tot 1870 lag een boerderij Mentink ter hoogte van het huidige adres Hengelosestraat 6 Op een kadasterkaart uit 1830 is de locatie aangegeven. De tekening laat zien dat de boerderij een dwars voorhuis had. Boerderij Mentink met twee afzonderlijke gebouwen op een kadasterkaart van

72 In vergelijking met de huidige boerderij, die aan de weg is gelokaliseerd lag boerderij Mentink iets verder het land in en gedraaid ten opzichte van de weg. De huidige boerderij stamt uit de 19 e eeuw. Er wordt niet meer geboerd. Het pand is al enige tijd te koop. Voor- en achterhuis worden afzonderlijk te koop aangeboden. Boerderij Berkerij aan de Hengelosestraat 6 niet ver van de locatie van de vroegere boerderij Mentink Gegevens over de oude boerderij Mentink staan in een boek over de familie Mentink/Menting die van deze boerderij afkomstig is. De uitgave is samengesteld door Geert Menting uit Lichtenvoorde en hij kwam uit in We lezen dat de oudst bekende Mentink die op de boerderij heeft gewoond Gerrit Mentink is, die in 1743 huwde met Fenneken Jansen. Mogelijk is de boerderij echter al (veel) ouder. Volgens de publicatie van Geert Menting wordt het goed Mentink voor het eerst vermeld in 1403 in het register op de leenakteboeken van het vorstendom Gelre en Graafschap Zutphen. Het goed Mentink staat daarin aangegeven met de plaatsbepaling t Gooy. t Gooy is tegenwoordig een kleine buurtschap ten westen van Hengelo, maar in vroeger eeuwen was dit een ruimer gebied. Overzicht bewoning door Mentinks op boerderij Mentink 1743? Gerrit Mentink x Fenneken Jansen, gehuwd in 1743? Teunis Mentink Inwonend: Joanna, Hermannes en Berent Later Joanna en Maria, dochters van de broer van Teunis: Jan op Eulink 1840 Joanna Hulp van haar broer Hendrik 1870 Veiling boerderij door Hendrik met toestemming van zus Johanna 72

73 Boerderij Mentink werd in ieder geval ruim 125 jaar door Mentinks gedreven. Behalve de eersten in de reeks (Gerrit Mentink en zijn vrouw Fenneken) waren de andere bewoners van Mentink alle ongehuwd. Ook Teunis bleef ongehuwd. Hij kreeg hulp op de boerderij van twee broers en een zus, alle ongehuwd, en later van drie ongehuwde kinderen van zijn broer Jan. Jan dreef de boerderij Eulink (Steenderenseweg 2, juist ten noorden van Keijenborg). Uit die tak van de familie kwamen enkele molenaars naar voren. Kleinzoon Hendrik, bijnaam Eulink Hent, dreef de molen de Hoop in Keijenborg en zijn broer Carles (en later diens zoon Jan) de molen de Volharding in Zeddam. Molen de Hoop in Keijenborg gedreven door Hendrik Mentink (Eulink Hent) van 1893 tot De molen werd verkocht aan de knecht Sloot. Van Mentink naar Menting De naam Mentink is bij een bepaalde tak veranderd in Menting. Reinder (Reint) Mentink ( was een broer van Teunis op Mentink en Jan op Eulink. Hij huwde met Grada Bartels en vertrok naar Didam (boerderij in Loil). Toen in 1821 de registers van de Burgerlijke Stand werden opgemaakt schreef de ambtenaar Menting met een g. Zijn vele nakomelingen hebben voor zover bekend steeds de g behouden. De vele ongehuwden op boerderij Mentink zouden kunnen suggereren dat er niet veel nakomelingen zijn van deze familie Mentink/ Menting. Dat is echter door de gemiddeld grote gezinnen van degenen die wel huwden, beslist niet het geval. Vele Mentings woonachtig in Doetinchem en Montferland getuigen hiervan (zie kaartje). Ook in Brabant rond Eindhoven is een vrij grote tak aanwezig. Evenals bij de Mentinks is volgens Geert Menting ook bij de Mentings zeer waarschijnlijk sprake van meerdere families (zie ook de slotparagraaf: Enkele bespiegelingen). 73

74 Spreding van de naam Menting in 2007; Bron: Meertens instituut. Zowel in de gemeente Montferland als in de gemeente Doetinchem wonen meer dan 100 Mentings. 74

75 3.5 Boerderij Mentink in Vierakker Juist ten westen van de dorpskern van Vierakker ligt boerderij Mentink of t Mentink. Vierakker ligt ten zuiden van Zutphen/Warnsveld. Het dorp en de buurtschap viel vroeger onder de gemeente Warnsveld, maar valt tegenwoordig onder de gemeente Bronckhorst. Het adres van de boerderij is IJselweg 10 (met één s!) en de afstand tot de IJssel is inderdaad niet erg groot. Anders dan verwacht loopt de IJselweg overigens niet evenwijdig aan de IJssel, maar staat er loodrecht op. Boerderij Mentink in Vierakker in 2015 (foto Jan Mentink) De boerderij staat vermeld op een kaartje (zie volgende pagina) in de publicatie Boerderij- en Veldnamen in Warnsveld uit De publicatie is in te zien in het gemeente-archief van Arnhem in het Rozet-gebouw en in het Graafschap-archief in Zutphen. Nadere informatie over de boerderij kreeg ik van de familie Wagenvoort, die reeds enkele generaties deze boerderij bewoont. In eerste instantie werd ik telefonisch benaderd door Marinus Wagenvoort, die op deze boerderij is opgegroeid en begonnen is met een studie naar het verleden van de boerderij. In tweede instantie had ik een gesprek met diens broer Garrit Wagenvoort, woonachtig op de boerderij. Garrit Wagenvoort is zijn gehele werkzame leven boer geweest op t Mentink. Eerst had hij een gemengd bedrijf en later een opfokbedrijf voor kippen. 75

76 Kaartje uit publicatie Boerderij- en veldnamen in Warnsveld uit 1991 De boerderij bestaat in ieder geval sinds Marinus Wagenvoort is in het bezit van een acte waarin dit jaar wordt vermeld. Hij heeft ook reeds twee aanwijzingen dat de boerderij reeds langer bestaat en dat er Mentinks op hebben gewoond. De eerste aanwijzing is af te leiden uit een lijst met bouwlieden uit Vierakker uit Op deze lijst staat een persoon Mentink vermeld. De tweede aanwijzing komt uit een boek over schadevergoeding bij de overstroming van Aan ene Garrit Mentink wordt f toegekend wegens het verlies van vee. De broers vertellen over de gevoeligheid voor overstromingen zo dicht bij de IJssel. De boerderij lag tot in de jaren 50 aan de rand van de zogenoemde Baakse overlaat. Bij hoog water ving deze overlaat een deel van het overtollige water van de IJssel op. Als onderdeel van de Baakse overlaat kwam de IJselweg (voorheen Pierendijk), evenals de omliggende akkers en weilanden onder water te staan (zie kaartje op volgende pag.). Voor de boeren was dit een ramp, maar voor de jeugd gaf het veel vertier, bijvoorbeeld met het maken van een vlot. In de jaren 50 werd de overlaat gedicht en de IJselweg werd verhoogd. P.m. welke plannen zijn er nu eventueel voor dit gebied ivm Ruimte voor de rivier? p.m. naam Mentink ook gebruikt voor boerderij aan de overkant van de IJselweg in het land? Of was dit soms gewoon boerderij de Molenberg? (zie bovenstaand kaartje) 76

77 Boerderij Mentink onder de V van de naam De Vlieg. De Vlieg en De Zwaan waren/zijn.. Op het kaartje is ook het huis Vierakker zichtbaar en de naam Vierakker voor een grote enk (bouwland, wit ingekleurd met streepjes die aangeven dat de enk wat hoger is gelegen). (Deel kaartblad uit Grote Historische Topgrafische Atlas Gelderland 1905, schaal 1: ) De bewoners van de boerderij Mentink in Vierakker in

78 p.m. tekst over iemand die Mentink werd genoemd, omdat hij afkomstig was van boerderij Mentink in Vierakker Gevonden op internet in het (uitgebreide) genealogische verhaal van de familie Strookappe. Daaruit blijkt dat je ook tijdelijk Jan Mentink kunt heten: Jan Mentink zijn echte naam is Hendrik Jan Hoogkamp. Hij is afkomstig van het erve Mentink te Warnsveld en wordt daarom ook wel Mentink genoemd. Hij woont samen met Janna Oostenenk die ook van Warnsveld afkomstig is. Haar vader Jan Oostenenk, die marskramer van beroep was, verhuisde in 1802 met zijn (tweede) vrouw Stevendina Engelgoor van Warnsveld naar Gorssel en het is mogelijk dat zij toen ook op Hoekman zijn komen wonen en dat Janna dus al voor 1818 op Hoekman woonde. Op 3 augustus 1822 krijgen Hendrik Jan en Janna een zoon, maar zijn dan niet getrouwd. Zelfs na de geboorte van hun zoon (Gerrit Jan) besluit het stel niet te trouwen, heel bijzonder voor die tijd. Pas op 14 april 1826 trouwen Hendrik Jan en Janna en vanaf die tijd is het gedaan met de naam Mentink en wordt de naam Hoogkamp op Hoekman gevoerd. Dat komt doordat Hendrik Jan acht dagen eerder op 6 april 1826 op het gemeentehuis officieel "den naam van Hoogkamp" verklaart aan te nemen. Uit het huwelijk worden twee dochters geboren: Johanna Gardina op 17 juni 1827 en Janna op 18 december Eind 1829 telt het gezin vier gezinsleden waarbij opgemerkt dat zoon Gerrit Jan in 1823 al was overleden. 78

79 3.6 Boerderij Mentink in Deurningen In Twente ligt tussen Hengelo en Oldenzaal in de gemeente Deurningen in/bij de buurtschap Gammelke een boerderij Mentink. De boerderij ligt aan de zuidkant van een oost-west lopende esrand en aan de noordrand van het zogenoemde Groote Veld, dat voor ongeveer de helft uit bos bestaat. Vlakbij Mentink ligt een boerderij die op oude kaarten met Weernink wordt aangeduid. Mentink is een groot melkveebedrijf met 200 koeien terwijl op Weernink niet meer wordt geboerd. Het reliëf loopt in dit deel van Twente af van oost naar west. Ten oosten van Oldenzaal ligt namelijk de stuwwal van de Lutte, die tot 80 m. hoog is. Van Oldenzaal naar Gammelke loopt de hoogte af van zo n 40 naar zo n 20 meter. De beken, zoals de Gammelkerbeek lopen daarom eveneens naar het westen. Boerderij Mentink op kaartblad Topografische atlas Overijssel 1: De boerderij is bewoond door een familie Mentink en de boerderij is naar deze familie genoemd. Via Marcel Mentink uit Hengelo (Ov.) heb ik begrepen dat er een goede kans bestaat dat de boerderij van een neef van zijn vader is. Als deze suggestie klopt dan zijn de bewoners van de boerderij lid van de molentak van Mentinks, ontstaan in Apeldoorn, en afstammend van ene Jan Mentink die uit Beltrum naar Apeldoorn is getrokken omstreeks

80 Via Google Earth zicht op boerderij Mentink (rechts met de grote stallen) en de woonboerderij Weernink (links) 80

81 3.7 Mentinkhut Op de lijst met boerderijnamen in Beltrum uit het begin van de 19e eeuw komt behalve erve Mentink ook een bewoond bouwsel voor met de naam Mentinkhut. In dit bouwsel woonde een naamgenoot van mij: ene Jan Mentink. Als we naar de nummering van het bouwsel kijken (217a) is het een afsplitsing van Nije Hemsink (217). Elders op de lijst staat in de buurschap Lintvelde de hut van Esp, bewoond door Gradus Moolenkamp. Het voorkomen van deze hutten is een goede aanleiding om enige aandacht te besteden aan kleinere boerderijen en bouwsels naast de grotere erven. In de loop van de Middeleeuwen ontstonden op de zandgronden in Nederland de zogenoemde marke-genootschappen. Het belangrijkste doel van deze marken was om het gebruik van de gemeenschappelijke gronden te reguleren. Van de marke waren een aantal gewaarde erven lid. De boeren noemde men eigengeërfde boeren. De markeleden hadden recht op een hoeveelheid hout uit het bos, plaggen van de hei en hooi van het hooiland. Soms werd een gewaard erf opgedeeld in tweeën (bijvoorbeeld Groot en Klein Gebbink). Beide boerderijen kregen dan soms een deel van een waar. Daarnaast ontstonden in bepaalde periodes steeds meer kleinere boerderijen (katersteden of keuterboerderijen). De boeren op deze katersteden hadden slechts een klein stuk grond (bijv. 1 bunder) en één of enkele koeien en werkten erbij bijvoorbeeld als landarbeider bij een grotere boer. Het is denkbaar dat een deel van de katersteden begon als een hutachtig bouwsel. Aan de andere kant konden sommige keuterboerderijen in de loop van de tijd uitgroeien tot een volwaardige boerderij. e In Drente kwamen hutten veelvuldig voor. Denk aan de plaggenhutten, die tot in de 20 eeuw in gebruik waren. In Twente zag ik tussen Bentelo en Beckum landwegen met de naam Grondhuttenweg en Veldhuttenweg. De personen op de foto zijn geen Mentinks. In sommige periodes nam de verkeutering grote vormen aan. Vooral in economisch voorspoedige tijden. Door de goede prijzen kon meer dan één van de zoons gaan boeren. In arme tijden kon er 81

82 slechts één gaan boeren en was er voor de rest slechts de keus om op de boerderij te blijven en voor andere boeren te gaan werken. Vaak bleef men dan ongetrouwd. Sommigen leerden een ambacht en soms gaf de huisindustrie mogelijkheden voor aanvulling van het inkomen. Voorbeelden van ambachtslui waren mijn vermoedelijke voorvader Jan Mentink, de kleermaker, die uit Beltrum naar Apeldoorn trok. Ook zijn zoon, papiermaker in Vaassen, was zo n ambachtsman. Hij was de eerste van een tak Mentinks die molens lieten draaien (papiermolens en korenmolens). In Groenlo en omgeving verdienden velen bij door het breien van Grolsche wanten. Als hobby wordt het nog steeds gedaan in de Grolsche Wantensociëteit. In de Grolsche Wantensociëteit wordt het breien van Grolsche wanten nog steeds beoefend. Omdat het patroon behoorlijk ingewikkeld is, wordt er relatief weinig bij gesproken. Eén van de dames heet Mentink van de achternaam (foto uit het tijdschrift Landleven, no. 10, 2013, opgemerkt door mijn broer Bert Mentink ). 82

83 4. Overige lokaties Mentink in Oost-Nederland a) Café s 4.1 Café Mentink in Ruurlosebroek, nu: café-restaurant De Duif. 4.2 Café Halfweg of café Mentink in Beckum 4.3 Café Spoorzicht of Dika Mentink in Borne b) Molens 4.4 Molen Mentink in Boerhaar 4.5 Brixmölle of Mentinks Mölle op de Boskamp bij Olst c) Overige bedrijven 4.6 Wasserij Mentink op de Hattemse molen 4.7 Wasserij Mentink op locatie t Kraaiennest 4.8 Modemagazijn Mentink in Hengelo-Ov. d) P.M. Mentinkweg/ Mentinksweg (3x) Mentinksweg Beltrum Mentinksweg Rietmolen Mentinkweg Winterswijk (Corle) 83

84 84

85 4.1 Café-Restaurant De Duif, v/h Mentink Aan de weg Ruurlo-Groenlo ligt café-restaurant De Duif, tot juni 2016 Café Mentink geheten. Je kunt er koffie drinken en eten, maar het is ook een party-centrum, dat allerlei arrangementen heeft voor feesten en partijen, o.a. Boerengolf en levend Ganzebord. Er is ook een schietaccommodatie voor kleiduivenschieten (zie verder op). Café Mentink was de laatste jaren ook chauffeurscafé, maar deze functie heeft de nieuwe eigenaar laten vallen. Het café werd ook wel als Mentink-Brook aangeduid. Die naam heeft het gekregen door de ligging in het grote Ruurlose Broek. Brook/broek wil zeggen weidegebied. Het weidegebied is ontstaan door de ontginning van een omvangrijk veengebied in de periode 1000 tot De ontginning zie je terug aan de rechte wegen die door het gebied lopen. Her en der zijn nog vochtige broekbossen aanwezig. 85

86 De naam Mentink komt van Mentink die het café, stalhouderij, boerderij (p.m. heette boerderij ook Mentink?) in eigendom had van. tot Mentink vertrok rond 1850, zoals zoveel Achterhoekers in die tijd, naar Amerika. Sindsdien is niets meer van hem vernomen. Dat gebeurde vaker omdat de communicatiemiddelen in die tijd beperkt waren. Boerderij en café werden overgenomen door de familie Groot Zevert, die het bedrijf meer dan 160 jaar in beheer heeft gehad. Volgens Cisca Wiegerinck- Groot Zevert, die in de betreffende boerderij is geboren, kwamen zowel de Mentinks als de Groot Zeverts uit het nabij gelegen Beltrum. Ze vertelt over de moeilijke tijd in de oorlogsjaren toen haar vader overleed en moeder achterbleef met kinderen. Nog in de oorlogsjaren hertrouwde moeder met H. Kolkman. Eén van haar zoons Groot Zevert nam later het café over. Het café was een pleisterplaats centraal in de Achterhoek midden in het vrij verlaten Ruurlosebroek. In de 19 e eeuw Ideaal voor een paardenstop of wissel, vandaar dat er ook een stalhouderij was gevestigd?. Later in de 20 e eeuw was er ook een benzinepomp. Het café kreeg ook een betekenis voor het sociale leven in de boerengemeenschap: Locatie voor feesten en partijen, speeltuin, honk van het verenigingsleven. Frans Groot Zevert begon in de jaren 80 van de vorige eeuw met een kleiduivenschietbaan. Overzicht bewoning boerderij/ café Mentink, sinds 2016 De Duif Vóór 1852 Mentink, in. Vertrokken naar Amerika 1852 Gerrit Groot Zevert en Johanna Borghijink: boerderij, stalhouderij en tapkamer. Stalhouderij in verband met verversing paarden langs drukke handelsweg? 1890 Zoon Antonius Groot Zevert en vrouw Johanna Eikelkamp 1926 Zoon Gradus Groot Zevert en vrouw Maria Ebbers 1940 Gradus overleed en Maria hertrouwde met H. Kolkman 1974 Zoon Frans Groot Zevert kocht café van zijn moeder Opende later kleiduivenschietbaan t Ruurlosebroek.Grond van boerderij verkocht? 1992 Dochter Marja Groot Zevert en André ten Have uitbater 2016 Café-restaurant verkocht aan Willem-Paul Bakker uit Vorden. Naam wordt De Duif Kleiduivenschietbaan geëxploiteerd door de firma Bosch-Vollenhoven ook uit Vorden. 86

87 Zou op deze foto een Mentink staan? Doe mie maor n beugel! 87

88 88

89 4.2 Café Mentink ( Halfweg ) in Beckum In het dorp Beckum in Twente ligt een café dat een lange periode is aangeduid naar de naam van de uitbaters: Café Mentink. De officiële naam is Café Halfweg. Halfweg betekende dat het café op de helft van de weg van Hengelo naar Haaksbergen lag. Bijna honderd jaar heeft een familie Mentink het café Halfweg in Beckum gedreven. In de volksmond ging men in die periode naar Mentink. Café Halfweg/Mentink in de jaren 50?. 89

90 Uitbaters café Mentink in Beckum van Gradus Mentink bouwt café met winkel in Beckum bij bestaande boerderij. Gradus was getrouwd met Gertrud Geelink 1910? Anthony (Toon) Mentink trouwt met Trui Wijlens. Zij runnen café, een levensmiddelenwinkel? en boerderij. Hij bouwt in 1934 aan de overkant een bakkerij plus winkel, vanaf 1937 gerund door zijn zoon Hendrik, en later door hun zoon Jan 1952 Herman Mentink en Marie Busscher runnen café en boerderij Broer Gerard werkt mee. Jongste zus Marie werkte voor haar huwelijk in café en winkel 1979 Café verpacht en enkele jaren later verkocht Café Mentink werd in 1880 gebouwd door Gradus Mentink, afkomstig uit Beltrum en Rietmolen (zie par. En Gradus had eerst zijn geluk geprobeerd in Amerika in Cincinnati. Hij trouwde daar met Gertrud Geelink, die hem achterna is gereisd, en hun eerste kind Anthony (later Toon) werd daar geboren. Toen ze terugkwamen trokken ze enige tijd in bij zijn ouders in Rietmolen en in 1876 gingen ze naar Beckum, waar ze waarschijnlijk eerst woonden in het vroegere café Vrieling. Het café werd gebouwd aan de wegzijde van een bestaande boerderij (zie foto). Behalve café was er ook een winkel (in levensmiddelen?) De boerderij achter het café en de winkel 90

91 Het gezin van Gradus Mentink (+ 1900) en Gertrud Geelink (2 e van rechts). Kinderen: Trui, Dika, Toon (opvolger op café), Mina en Jan (plm ?) In 1934 bouwt de familie aan de overkant een bakkerij plus winkel, die vanaf 1937 worden geexploiteerd door zoon Hendrik en vanaf 1952 door diens zoon Jan. Bakkerij-winkel aan de overkant van het café 91

92 Voor het café en de boerderij was het vanaf 1952 de beurt aan Herman Mentink en Maria Busscher. Overige familieleden werkten mee in de twee bedrijven. In die zin was het een echt familiebedrijf. Gerard, broer van Herman, woonde bij de familie in, zorgde voornamelijk voor de boerderij en was daarnaast lange tijd lantaarnopsteker. Jongste zus Marie werkte voor haar huwelijk in café en winkel. Herman en Marie kregen vijf dochters en één zoon. Bij de kinderen was geen interesse het bedrijf over te nemen, zodat in 1979 het bederijf werd verhuurd en later verkocht. Herman Mentink en Marie Busscher met hun vijf dochters en één zoon. Rechts Gerard de broer van Herman die bij het gezin inwoonde. Het café Mentink had (en heeft?) een belangrijke rol in het verenigingsleven van Beckum. Plek voor vergaderingen en voor besteding van de derde helft. De familie Mentink was zelf ook bij dit verenigingsleven betrokken. Herman Mentink bijvoorbeeld speelde lang in het eerste elftal van voetbalclub TVO en was ook actief met lotto en clubblad. Café Halfweg in 2016 (Foto Jan Mentink) 92

93 3.5 Café Dieka Mentink ( Spoorzicht ) in Borne Bij de spoorwegovergang in Borne lag Café Spoorzicht, bijgenaamd Dieka Mentink. Dieka in het midden en daarnaast haar man Frederik 93

94 Dieka Mentink Borne en de Bornsen in grootmoeders tijd; J.B.F. Leuverink en W.H.G. Brok; Toenboekje; p

95 4.4 Molen Mentink in de Boerhaar bij Wijhe Behalve boerderijen, een café en een landgoed zijn er ook twee molens die de naam Mentink dragen/ hebben gedragen. Resten van deze twee molens staan op de Boerhaar en op de Boskamp, twee kleine katholieke kerkdorpen op geringe afstand van respectievelijk Wijhe en Olst. De Mentinks die op deze beide molens het molenaarsvak hebben uitgeoefend zijn nauwe familie van elkaar. In deze paragraaf komt de Boerhaar aan de orde, in de volgende de Boskamp. Deze molenaarsfamilie is afkomstig uit Vaassen waar uit drie generaties Mentinks op watermolens, meestal papiermolens actief waren (zie aan het eind van deze paragraaf en een afzonderlijke bijlage). Op de Boerhaar bij Wijhe is nog het onderstuk te zien van een achtkantige stellingmolen. De molen werd in 1843 in opdracht van Gerrit Mentink, afkomstig uit Vaassen, gebouwd. Het was een korenmolen die in 1931 werd onttakeld. Voor die tijd zag de molen en bijgebouwen er uit als op onderstaand schilderij. 95

96 Schilderij van Molen Mentink in Boerhaar naar een foto van voor 1931 Op het schilderij loopt de Soestwetering nog vóór de molen. Het dorp was door de Soestwetering in twee delen verdeeld. In totaal hebben vijf generaties Mentink bij de molen gewoond en gewerkt. Deze generaties zijn genealogisch in beeld gebracht door Fien Mentink in samenwerking met Jan Boksebeld uit Heeten (Familieboek Mentink, 2009). Diverse foto s op de volgende pagina s zijn uit dit familieboek afkomstig. Vijf generaties Mentink op Molen Mentink in Boerhaar 1843 Gerrit Mentink uit Vaassen * geh Hendrika Tijs * Raalte 3 zonen 1889 Arnold Mentink * geh Johanna Beltman 11 kinderen van wie Willem pastoor, Benigna en Johanna Maria non Ong. 1928? Hein Mentink * geh Anna Vlaskamp Broer Gerrit werd molenaar op de Boskamp Begin jaren 30 Molen ontmanteld; mechanische maalderij Ong. 1961? Arnold Mentink * geh Diny Bosch zus Jo en broer Richard werkten ook op de molen broer Herman werd molenaar op de Boskamp Medio? jaren 80 Bedrijf beëindigd Situatie 2017 Familie Mentink woont nog bij de molen 96

97 Gezin Arnold Mentink en Johanna Beltman 1912?. Ze kregen elf kinderen. Voorste rij: Willem (later pastoor), Arnold, Dora, Johanna, Herman, Hein broer Arnold, Riek, Johanna Maria (later non); Achter: Hein (opvolger van Arnold als molenaar), Jan, Mies, Gerrit (later molenaar op de Boskamp), Riek, Johanna Maria (later non). Hein Mentink en Anna Vlaskamp 1948?. Achter: Jo, Arnold (opvolger), Henk. Vóór: Richard, Hein, Fien, Anna, Herman (later naar de Boskamp). 97

98 Molenaar Hein Mentink, die de molen in Boerhaar nog met draaiende wieken heeft gekend. Vroeger liep de Wetering in Boerhaar dwars door het dorp. Nu is de wetering omgeleid en zijn de twee delen van het dorp meer één geheel. Links het resterende onderstuk van molen Mentink 98

99 Het onderstuk van de molen en enkele bedrijfsgebouwen zijn bewaard gebleven. Leden van de familie Mentink wonen in de twee woningen links en rechts (2016). Molen Mentink (achtkantig onderstuk) in Boerhaar in Foto: Jan Mentink 99

100 Het beroep van molenaar komt voor in een tak van de familie Mentink, vermoedelijk afkomstig uit Beltrum. Kleermaker Jan Mentink verliet omstreeks 1720 Beltrum om te trouwen in Apeldoorn met een dochter van een meester papiermaker. Zijn zoon Johannes (Jannes) werd voor zover bekend de eerste molenaar in deze familie Mentink. Hij pachtte vanaf 1769 de Geelmolen 1 (papiermolen) in Vaassen. In 1791 werd deze molen gepacht door zijn neefje Henrikus. Diens zoon Jan nam de molen als pachter over in Een broer van deze laatste Jan, Gerrit, liet de molen in Boerhaar bouwen. Jan en Gerrit hadden bovendien een zus Elisabeth die met een Waterkorenmolenaar trouwde. Na de periode van de papiermolens zijn er diverse Mentinks korenmolenaar geworden of met een molenaar getrouwd. Dat heeft uiteindelijk ook geleid tot de molens in Boerhaar bij Wijhe en op de Boskamp bij Olst, die de naam Mentink kregen. Ook in Twente (Borne en Bornerbroek) waren Mentinks op molens actief, maar de molens gingen niet de naam Mentink dragen. Nog enkele andere Mentink-korenmolenaars Buiten Vaassen en Boerhaar/Boskamp waren er nog enkele andere Mentinks op molens actief. We zagen al Lambert Mentink uit Vaassen die korte tijd actief was in Bornerbroek. Opvallend is dat in Borne een molenaarsvrouw uit Beltrum introuwde, namelijk Grada Mentink die trouwde met Willem IJzereef op de Dikkersmolen/ molen van IJzereef. Dat was in Ze was een zus van Mentink- Dorus die aan boerderij Groot-Swerink in Rietmolen/Brammelo zijn naam gaf (zie pag.:..). Willem IJzereef en Grada Mentink van de Dikkersmolen/ molen IJzereef in Borne, met hun kinderen Korenmolens in Zeddam en Keijenborg kenden ook Mentinks als molenaar, maar waarschijnlijk waren dit Mentinks uit andere families (zie ook paragraaf over boerderij Mentink in Keijenborg). 100

101 4.4 Molen Mentink ( Brixmölle ) op de Boskamp bij Olst De Brixmölle op de Boskamp bij Olst heeft gedurende een groot deel van de 20 e eeuw gefunktioneerd als een soort dependance van de Molen Mentink in Boerhaar, in die zin dat twee opvolgende molenaars op de Boskamp leden waren van de molenaarsfamilie Mentink uit Boerhaar. In de Molendatabase is de naam van de molen nog steeds Molen Mentink/ Brixmölle. Op het dorp kennen oudere inwoners het begrip Mentinks Mölle nog. De naam Brixmölle komt mogelijk van een oude naam voor de Boskamp: de Brikskamp. Evenals de Boerhaar is de Boskamp vanouds een katholiek kerkdorp. Het ligt onder de rook van Olst. De Brixmölle/ Molen Mentink ligt aan de oostzijde van het dorp. Het rompgedeelte is in gerestaureerde zin bewaard gebleven. Op onderstaande foto is de oorspronkelijke molen te zien. Mentinks Mölle of Brixmölle op de Boskamp bij Olst. In het huis links woonde Gerrit Mentink met zijn gezin. Reilen en zeilen van de Brixmölle/ Molen Mentink op de Boskamp 1854 Bouw molen Johanna Eijsink i.o.v. dhr. Pijnappel. Molenaar Gerardus uit Olst Eigenaar C.H. Galenkamp Eigenaar en molenaar Gerrit Mentink geb. 1895, afkomstig uit de Boerhaar In begin jaren 30 werd molen van wieken ontdaan. Het werd een motorisch aangedreven maalderij met accent op veevoeder en verkoop van meststoffen. - jaren 80 Eigenaar: Herman Mentink, geb. 1935, ook afkomstig uit de Boerhaar Eind jaren 80 Eigenaar Harmelink zaden, de molen werd een zaaddrogerij 1989 Eigenaar dhr. Polhuijs en mw. v.d. Ouwehand; restauratie van antieke meubelen en stoffering. Woonhuis en bedrijf Familie Romkes: wonen en kantoor. Bedrijf R.T.O. 101

102 Brixmölle of Molen Mentink aan de noordoostelijke rand van het kerkdorp Boskamp bij Olst De molen op de Boskamp werd gebouwd in 1854 en kreeg volgens een sluitsteen aan de achterzijde de naam Johanna Eijsink. De molen werd gebouwd in opdracht van dhr. Pijnappel. In 1916 werd de molen gekocht door Gerrit Mentink uit de Boerhaar (broer van molenaar Hein Mentink), die tot in de jaren 30 de wieken van deze achtkantige windkorenmolen liet draaien. Gerrit Mentink en zijn vrouw kregen vijf dochters en dus geen mannelijke opvolger. Vandaar dat zijn neef Herman Mentink (zoon van Arnold Mentink) later de molen (zonder wieken inmiddels) overnam. Deze dreef het bedrijf (met name zaadhandel) tot in de jaren 80. In totaal was het dus zeventig jaar Mentinks Mölle. Vanaf 1989 en later na 2000 werd de rest van de molen ingrijpend gerestaureerd. Er kwamen geheel andere, niet aan het molenbedrijf geliëerde, activiteiten in het pand. De betekenis van de molen als landmark aan de rand van Boskamp bleef echter gehandhaad. 102

103 Links Herman Mentink met vóór hem zijn vrouw Antoinette Swartjes en hun eerste dochter Ilse. Verder op de foto zijn ouders Hein en Anna en zijn broers, zussen en aanhang ter gelegenheid van het 40 jarig huwelijk van de ouders in Gezamenlijke stand van de beide molens Mentink op de Landbouwbeurs in 1939 op de dag van de mobilisatie. Voor de mengvoeders werden eerste en tweede prijzen behaald. 103

104 Molen gerestaureerd eerst tot woonhuis/atelier en later tot woonhuis/ kantoor. (Foto s Jan Mentink, 2016) Het verhaal over molen Mentink/Brixmölle is mij verteld door Hennie Kappert, die op de belende boerderij woont en door Antoinette Swartjes, de vrouw van Herman Mentink. 104

105 4.5 Wasserij(en) Mentink in Vaassen In Vaassen zijn in de loop van de tijd twee wasserijen/ bleekerijen actief geweest die de naam Mentink droegen. Het waren wasserijen, gestart op plekken waar tevoren papiermolens stonden. Diverse Mentinks waren actief geweest op de papiermolens, maar die droegen niet de naam Mentink. Vandaar dat ik het verhaal over de papiermolens heb opgenomen in de bijlage. De wasserijen gebruikten het water oorspronkelijk op twee manieren: enerzijds als was- en spoelwater en anderzijds voor de opwekking van energie. Later ging men voor de energievoorziening over op stoommachines. Wasserij J.A. Mentink op de Hattemse molen Sinds 1864 was Johannes Antonius Mentink actief als papiermaker (pachter) op de Hattemse molen. Hattemse molen is overigens waarschijnlijk een verbastering van Hartense molen, want de molen lag aan de Hartense beek. In 1885 werd de Hattemse molen een wasserij: wasserij J.A. Mentink. Er is een mooie foto bekend van het personeel van de wasserij (zie onder). Johannes overleed in De wasserij hier is niet door een Mentink gecontinueerd. Personeel wasserij met grote was manden/ketels? En keurig gesteven rokken 105

106 Villa op de plaats van de oude Hattemse papiermolen en wasserij. In de beek/spreng zijn nog de watervalletje te zien die dienden voor de aandrijving van de raderen van de watermolens Wasserij Mentink op molenplaats t Kraaiennest. Op de molenplaats het Kraaijennest was sinds 1700 een papiermolen gevestigd. In 1904 begon M. Mentink hier een wasserij. Korte tijd droeg deze wasserij de naam Mentink. Vanaf 1916 was het N.V. Stoom- en Chemische Wasscherij Vaassen v/h Mentink. Er werd een stoommachine geplaatst van 8-10 pk met ketel. De voormalige wasserij Mentink op de molenplaats 't Kraaijennest. Foto: C. Mönnich 106

107 Stoomwasscherij Vaassen v/h Mentink De wasserij was in bedrijf tot 1971, toen het bedrijf door P.A. Mentink werd beëindigd. De wasserij heeft ook vervuiling veroorzaakt. Ter plekke waren de bodem en het grondwater vervuild met o.a. per en tri. 107

108 108

109 4.6 Modemagazijn Mentink Gedurende het grootste deel van de 20 e eeuw was in het centrum van Hengelo (Ov.) modemagazijn Mentink gevestigd. Het pand is nog aanwezig en ligt op de hoek van de Nieuwstraat en de Molenstraat. Op het ogenblik bevindt zich hier een Mc Gregor-filiaal. Jubileum-wandbord bij het 50 jarig bestaan in

110 110

111 5. Lokaties met de naam Mentink in de USA Mentink Road and Mentink Market in Oostburg Mentink Avenue in Cedar Grove, beide in Wisconsin (USA) Mentink House in Pella, Iowa Mentink Dam en Mentink Reservoir bij Stromsburg, Nebraska De naam Mentink komt in de V.S. voor bij lokaties in de staten Wisconsin, Iowa en Nebraska. Op drie plekken komt de naam voor in nederzettingen met veel inwoners van Nederlandse origine. In de staat Michigan liggen aan het gelijknamige meer enkele plaatsen die door Nederlandse pioniers zijn gesticht. Oostburg en Cedar Grove liggen op ongeveer een kilometer van de kust van het meer aan de spoorlijn. Beide hebben enkele duizenden inwoners, die voor een groot deel nog van de pioniers afstammen. Bij Oostburg In/bij Oostburg Vooral Cedar Grove (Wi) en Pella (Io) zijn plaatsen met een uitgesproken Nederlands karakter. Lokaties met de naam Mentink in het Midden-Westen 111

112 112

113 5.1 Mentink Road en Mentink Market in/bij Oostburg, Wisconsin De Mentink Road bij Oostburg is een weg met enkele boerderijen op enige afstand van de kern. Het is een verbindingsweg tussen twee Oost-west lopende wegen volgens het typische Amerikaanse gridpatroon. Straatnaamborden met Mentink Road in Town of Lima bij Oostburg, Wisconsin (Foto s: Andrew Arentsen) 113

114 Via Rens Klaasse uit Zeeuw-Vlaanderen, die familie heeft wonen in Wisconsin, heb ik informatie gekregen over de oorsprong van de naam Mentink bij Oostburg. Informatie onder andere van Mary Risseeuw, die in Wisconsin woont. Foto s werden gemaakt en toegezonden door Andrew Arentsen. Aan de Mentink-Road stond/ staat een boerderij die bewoond is geweest door Mentinks en wel door de zoon van Berend (Bernard) Mentink, die omstreeks 1870 op 18-jarige leeftijd naar de V.S. was geëmigreerd vanuit Winterswijk. Verteld wordt dat de reden van de emigratie was om uit Nederlandse krijgsdienst te blijven. In het Heritage-house in Oostburg is de verhuiskist van Bernard nog aanwezig met allerlei reminiscentie-spullen, waaronder foto s van de familie. Bernard trouwde in 1874 met Janna (Jane) Bloemers en ze kregen vier zonen (Henry, John, Albert en arret) en twee dochters (Delia en Minnie). Berend (Bernard) Mentink was de eerste die een boerderij betrok aan de Mentink Road in wat wordt genoemd de Town of Lima (in Nederlandse begrippen een soort buurtschap?). Volgens het kranenartikel dat bij de kist hangt, overleed hij in Zij zoon John zette het bedrijf voort. 114

115 115

116 Mentink Market In Oostburg zelf bevindt zich ook een supermarkt met de naam Mentink-market. Dit is een vrij recente naam in vergelijking met de andere Mentink-namen in dit rapport, want de naam bestaat pas sinds In 1932 startte Chester Mentink een kruidenierswinkel in Oostburg. Samen met zijn zoon Stuart Mentink zette hij deze winkel in 1961 om in een supermarkt, die ze vervolgens verkochten aan de Wykhuis Company. In 1996 kochten de zoon van Stuart: Jay Mentink en zijn vrouw Sue de Wykhuis Company en ze gaven de supermarkt de naam Mentink Market. In 1997 kwam Jay s broer Scott bij de zaak en in 2009 sloot Jay s zoon Matthew zich op zijn beurt bij de zaak aan. Piggly Wiggly filiaal in Oostburg (WI) met de naam 'Mentink Market' De Mentink Market is aangesloten bij de Piggly-Wiggly supermarktketen die 600 vestigingen in 17 staten in het Midden Westen en het Zuiden van de V.S.. Ze zijn voornamelijk gevestigd in kleinere plaatsen. 116

117 5.2 Mentink Avenue in Cedar Grove, Wisconsin In de plaats Cedar Grove ligt de Mentink-Avenue. Het is een straat met vrijstaande huizen zoals in een Amerikaanse suburb. Tot nu is het mij onbekend hoe de naam Mentink hier is ontstaan. 117

118 Jaarlijks viert men in Cedar Grove het tweedaagse Holland-feast op de laatste vrijdag en zaterdag van juli. Op zaterdagmorgen wordt de hoofdstraat schoongeveegd door kinderen en volwassenen in traditionele kledij. Vervolgens trekken dan de Klompen dancers door de straat gevolgd door een optocht. 118

119 5.3 Mentink House in Pella Op de campus van het Central College in Pella, Iowa bevinden zich diverse kleinere wooncomplexen voor gegoede studenten. Mentink House is een van die complexen. Het Mentink-House in Pella. Woonappartementen voor bemiddelde studenten Pella is een stadje van inwoners ten zuidoosten van de hoofdstad van Iowa: Des-Moines. Veel van de inwoners hebben Nederlandse voorouders en in het dialect is de Zuid-Gelderse herkomst nog goed te traceren. Een belangrijke immigrant was dominee Hendrik Pieter Scholte, die in 1847 met 650 volgelingen naar Amerika emigreerde en in Pella neerstreek. Het waren afgescheidenen van de Nederlands-Hervormde kerk, die later opgingen (zonder Scholte zelf overigens) in de Gereformeerde kers (Dutch Reformed Church). De Nederlandse traditie wordt in ere gehouden, wat bijvoorbeeld goed te zien is in Old Pella. De Vermeer-Mill en oud-hollandse gevels in Old-Pella 119

120 Op de campus (voor kaartje zie staan diverse gebouwen met Nederlandse namen. Zo is er het Lubbers-Center for Visual Arts (o.a. opleiding in Glasblazen) en het theater heeft de merkwaardige naam Kruidenier Center. Het Mentink House is één van de ongeveer 15 wooncomplexjes voor gegoede studenten. Verder vinden we er het Boatsma House, DeVelder House, Prins House, Mulder House en Poling House. Maar er zijn ook buitenlandse namen: Stauffer House en Vance House. De gewone studenten wonen overigens in een soort studentenflats met namen als Hoffman Hall of Graham Hall. 120

121 5.3 De naam Mentink in Nebraska: Mentink Dam en Mentink Reservoir In de staat Nebraska, in Polk County, liggen twee stuwdammen en twee stuwmeertje die de naam Mentink dragen. De dammen/ stuwmeertjes liggen respectievelijk ten noorden en ten oosten van het stadje Stromsburg (1200 inwoners). Stromsburg heeft de bijnaam Swedish Capital of Nebraska, omdat het veel inwoners heeft die van Zweedse origine zijn. Zweeds gebouwtje in Stromsburg, Nebraska 121

122 Dam en reservoir 1 liggen ten noorden van Stromsburg op 41 graad NB en 97 NL Het opgestuwde riviertje watert af in zuidelijke richting, omdat er net ten noorden een rug in het landschap ligt. Mentink Dam 1 en Reservoir 1 Dam en reservoir 2 liggen ten oosten van Stromsburg op 41 NB 6 52 en 97 NL Op onderstaand kaartje zijn dam en reservoir te zien iets links van het midden. Op het kaartje is ook te zien hoe sommige percelen in cirkelvorm worden omgeploegd. Mentink Dam 2 en Reservoir 2 iets links van het midden 122

123 Tot slot: enkele bespiegelingen Ik wil dit verhaal afsluiten met enkele samenvattende en soms enigszins speculatieve bespiegelingen. Allereerst over de stabiliteit van de naam Mentink, dan over het aantal afzonderlijke Mentinkfamilies en tenslotte over de concentraties Mentink in het Mentinkgebied in Nederland. Mentink een goed klinkende naam in centraal Oost-Nederland. Mentinc, Mentinck, Myntinch, Mentinx. Vroeger hield men de pen vaak zeer soepel vast. Je zou dan zeggen dat er allerlei namen op den duur volledig door elkaar gaan lopen. Is er dan nog wel onderscheid tussen Mentink, Mensink en/of Menting? Toch lijkt de naam Mentink redelijk stabiel. Bij de lijstjes met pachters in Appen, Wiene en op het Grote Mentink zagen we dat de familienaam niet in het taalmoeras verdwijnt. Ik denk dat dit iets te maken heeft met de in de regio Midden Oost- Nederland (noordelijke Achterhoek en zuidelijk Twente) goed in de mond liggende naam. Bij twee erven lijkt de naam Mentink het af te leggen tegen andere namen. Deze verandering lijkt aan te sluiten bij de in de betreffende streek, gelegen aan de randen van het Mentink-gebied, gebruikelijke namen/ uitspraak. In Noetsele was sprake van erve Menting of Mensing. Noetsele ligt in het noordelijk deel van het Mentink-gebied. Dit noordelijk deel sluit aan bij een gebied in Overijssel waar de naam Mensink veel voorkomt. Hekket wijst erop dat de naam Mensink mogelijk door assibilatie ( aanblazing van de t ) is ontstaan uit de naam Mentink, via bijvoorbeeld Mentsinck. Mentink en Mensink zouden dan beide afgeleid zijn van de voornaam Mento. Als het verhaal van de assibilatie niet zou kloppen dan zou je bij Mensink denken aan de voornaam Manzo of Menzo. Het is natuurlijk ook mogelijk dat beide afleidingen naast elkaar zijn gevormd, vooral aan de rand van het dominante Mentink- en/of Mensinkgebied. Wat in ieder geval waar is: de naam Mentin(g)k is na een vroege vermelding in Noetsele niet meer traceerbaar. In het zuidelijk deel van het Mentinkgebied heeft zich iets soortgelijks voorgedaan in Didam. Eigenlijk hoef ik niet meer te doen dan de naam van een artikel uit het blad van de Oudheidkundige Vereniging Didam te citeren: Mentinc, Mentinck, Mentingh, Menting, een Didamse familienaam door de eeuwen heen (D.Tiemes en D. Koster, 1999). De naam Menting komt in de Zuidelijke Achterhoek veel voor al of niet afkomstig van de genoemde familie uit Didam. Misschien is de verandering van ink naar ing hier een aanpassing aan de iets meer zangerige tongval in de Zuidelijke Achterhoek/ de Liemers. De enigszins speculatieve conclusie kan zijn dat tussen Didam en Noetsele (Hellendoorn) een gebied ligt, waar uit de praktijk blijkt dat de naam Mentink goed klinkt en de verandering in Menting of Mensink niet aantoonbaar heeft plaatsgevonden. 123

124 Diverse afzonderlijke families Mentink Ik acht het zeer waarschijnlijk dat de groep mensen met de naam Mentink diverse afzonderlijke families vormen. De Middeleeuwse erven/ groepen erven liggen bijna alle een behoorlijk aantal kilometers uit elkaar (ongeveer 20 km.). De actieradius van mensen in een boerensamenleving was zeer beperkt, zeg 5 of hoogstens 8 km. Men trouwde vaak ook met iemand uit hetzelfde gebied. In later tijd zijn de afstanden waarover men zich bewoog toegenomen. Zo zullen veel Mentinks uit Wiene en Beltrum zich richting de Twentse textielsteden hebben bewogen. We zagen al dat een Jan Mentink, voorouder van vele Mentinks uit de IJsselvallei, begin 18 e eeuw naar Apeldoorn/ Vaassen trok voor een huwelijk met een dochter papiermaker. Dit was in die dagen te beschouwen als een emigratie. Doordat men vroeger op of in de buurt van het oorspronkelijke erf bleef wonen, kan men aannemen dat een familieclan rond een bepaald erve niet zo snel vermengde met Mentinks afkomstig van andere erven. In de tegenwoordige tijd lopen de verschillende families Mentink qua woonplaats/ regio natuurlijk meer door elkaar als vroeger. Een mooie illustratie hiervan is het volgende. Marcel Mentink uit Hengelo (Ov.) gaf als reactie op het feit dat er in Hengelo meer dan 90 Mentinks wonen: Ja, maar niemand is familie van mij!. Marcel Mentink is waarschijnlijk van de Beltrum-tak van de familie en vandaar verhuisd via de al vermelde voorvader Jan Mentink naar de IJsselvallei en pas later in Twente terecht gekomen. Tussen allemaal vreemde Mentinks dus! Een paar honderd mensen per erve Een familie van een in de Middeleeuwen bestaand erve lijkt gemiddeld enkele honderden nakomelingen opgeleverd te hebben. De huidige Mentinks zouden dan inderdaad van zo n 4 tot 7 erven afkomstig kunnen zijn. Het hangt er natuurlijk ook vanaf hoe lang een erve door Mentinks bewoond is geweest. Daarom als afsluiting een overzichtje waarin aangegeven wanneer er Mentinks woonden op de oude erven. Op grond van dit overzicht zou je kunnen inschatten dat de meeste Mentinks afkomstig zijn van de eerste drie of vier erven in de tabel. Dit geeft dan respectievelijk de concentraties Mentink in de oostelijke Achterhoek, Zuid-Twente en de gemeente Bronckhorst. De concentratie Mentinks in de IJsselvallei kan dan geassocieerd worden met nakomelingen van migrant Jan Mentink uit het begin van de 17 e eeuw, aangevuld met mogelijk Mentinks afkomstig uit Appen. Een stad als Deventer zal daarnaast ook Mentinks van elders aangetrokken kunnen hebben. Erven Mentink, tijdsduur van bestaan en met periode bewoning door Mentinks 13e 14 e 15e 16 e 17e 18 e 19e 20 e 21 e Beltrum?? xx xxxxx Xxxxx --? Gr.Mentink??----x xxxxx Xxxxx x Keijenborg???? Wiene??xxxx xxxxx Xxxxx xxxxx xxxxx xxx? Appen??xxxx xxx Laren?? -? Exel?? -? W wijk? Vierakker? Deurningen xxxx xx : Erve met naam Mentink xxxxx: Bewoning door Mentinks (benadering) 124

125 Bronnen Familienamen Meertens-instituut: Familienamenbank: Leendert Brouwer: Top-100 van familienamen in Nederland; Meertens-Instituut B.J. Hekket; Oost Nederlandse Familienamen (hun ontstaan en betekenis) ; 2e druk, 1982 H.J. Moerman; Plaatsnamen op ink in het Oosten van Nederland ; Tijdschrift van het Aardrijkskundig Genootschap (T.A.G.) 62 (1945) p D. Tiemes en D. Koster: Mentinc, Mentinck, Mentingh, Menting, een Didamse familienaam door de eeuwen heen ; in Oaver Diem, blad van de Oudheidkundige Vereniging Didam (1999), nr. 14, p.30. Nederzettingsgeschiedenis met accent op Oost Nederland Roy van Beek; Reliëf in tijd en ruimte, interdisciplinair onderzoek naar bewoning en landschap van Oost-Nederland tussen vroege prehistorie en Middeleeuwen ; dissertatie; B.H. Slicher van Bath; Mensch en land in de Middeleeuwen, bijdrage tot de geschiedenis der nederzettingen in oostelijk Nederland ; 2 delen; Assen 1944 Theo Spek, Henk van der Velde, Herman Hannink, Bert Terlouw; Mens en land in het hart van Salland ; 2010; aandacht voor o.a. Vredense goederen. Beltrum, Groenlo Adriaan Buter; In de Stat van Grol, een portret van 700-jarig Groenlo ; 1977 Bennie te Vaarwerk met bijdragen van Harrie te Walvaart en Wilko Mentink: De oudste vermeldingen van toponiemen in het kerspel Groenlo : B.H.M. te Vaarwerk: Verpondingskohier buurschap Beltrum 1646 (origineel). Quoyer van de huysen, erven ende landerijen onder die vooghdie van Beltrum sortierende Bennie te Vaarwerk: Boerderijnamen in het bevolkingsregister van de gemeente Eibergen (Beltrum) 125

126 Bennie te Vaarwerk: Aantekeningen uit eigen bestanden mbt het erve Mentink in Beltrum. Ter beschikking gesteld aan Marcel Mentink uit Hengelo Ov. - uit Breuckenprotocol Heerlijkheid Borculo, midden 17 e eeuw - uit Inventare der nichtstaatliche Aechive der Provinz Westfalen, Kreis Borken, Beiband I, Regesten Stift Vreden Vossebeld-Mentink, Riky en Nettie: Stamboom familie Mentink (Familie Mentink, afkomstig van erve Mentink in Beltrum en boerderij Mentink-Dorus in Rietmolen. Wiene, t Zeldam Henk Woolderink: Historisch boerderij-onderzoek in het richterambt Delden. Robert Mentink: Homepage (genealogie Mentink-tak uit Wiene/ Zeldam bij Delden Ov.). home.deds.nl/~robertmentink Voorst, Appen L.J. Keunen; De ontginningen en nederzettingen in het noordelijk deel van het kerspel Voorst Historische Geografie; Wageningen University; Begeleider: Prof. Dr. J.A.J. Vervloet; Hoofdstuk VI gaat over Appen maar ook veel nuttige informatie over bezitsverhoudingen en ontginningsgeschiedenis; Verslag in het kader van een afstudeervak. (Voor eventueel downloaden van de scriptie: googelen: Keunen, ontginningen en nederzettingen in het noordelijk deel van het kerspel Voorst) Baas, Henk G.; Cultuurhistorie in de gemeente Voorst. Een archeologische, historisch-geografische en historisch-bouwkundige inventarisatie ; Hoorn; Dirk Otten; Boerderijnamen in Voorst, lexicon van ruim 900 boerderijnamen uit de periode ; 2009 Tijdschrift O.K.V. (Oudheidkundige Kring Voorst); Artikelen over Appen (serie van 3); jaargang 32 of 33. Jurrie Noordijk: Over het katholieke geslacht Mentink uit Apeldoorn en Vaassen; 2013 (artikel uit tijdschrift? Over de afstammelingen van Jan Mentink uit Beltrum die omstreekd 1720 naar Apeldoorn trok). 126

127 Landgoed Mentink bij Winterswijk Site Buurtschap-info: Informatie over vroegere bewoners boerderijen in Dorpbuurt en andere buurtschappen in Winterswijk: J.J. Voskuil: Van Vlechtwerk tot baksteen. Geschiedenis van de wanden van het boerenhuis in Nederland. Stichting Historisch Boerderij-onderzoek in Nederland, Arnhem. Uitgeverij Terra Zutphen, Site over emigratie vanuit de regio Winterswijk: A.Th. Bloemendal en P.Meerdink: Boerderij- en veldnamen in Winterswijk ; Stichting Staringinstituut; 1992 Informatie uit gesprekken met dhr. W.Oonk, de laatste boer op boerderij Mentink Genealogy Pages Aalten, Bredevoort, Dinxperlo, Winterswijk. Stencil met historische informatie over landgoed Mentink in gastgalerie Ankomm n (informatie van Willem Peletier, schrijver van vele boeken over de historie van Winterswijk). Boerderij t Mentink bij Harreveld Henry Tankink: Harreveldse Veldnamen; site: Boerderij Mentink in Keijenborg Geert Menting; 350 jaar Mentink(g); Genealogische beschrijving van de familie Mentink/Menting die van boerderij Mentink in Keijenborg afkomstig is. Besselink-Geurts, S.&T. Limbeek-Evers, T. Nieuwenhuis, J. Nieuwenhuis, A. Nieuwenhuis-Rondeel; Keijenborg, Spitten in het verleden; Eigen beheer Keijenborg, 1993 Boerderij Mentink in Vierakker Boerderij- en veldnamen in Warnsveld; G.J. Regelink, J. Boschloo; Doetinchem, St. Staringinstituut, Rekening en verantwoording der liefdegiften, ingezameld ten behoeve der noodlijdenden, door de overstroomingen van s lands rivieren, in het jaar MDCCLXXXIV (1784) 127

128 Molens Fien Mentink en Jan Boksebeld uit Heeten: Familieboek Mentink, Genealogie , 50 pag. J. Nikkels: Site over papiermolens op de Veluwe: Hagens: Op kracht van stromend water Hardonk: Koornmullenaers, Pampiermaeckers en Coperslaghers ; 1968; boek staat in zijn geheel op internet via Gaat over watermolens in de gemeente Apeldoorn. Voorn: De papiermolenaars in de provincie Gelderland, alsmede in Overijsel en Limburg ; Uitgave van de Ned. Ver. van papier- en kartonfabrieken; Atlassen: Grote Historische Atlas van Nederland 1: Deel 3 Oost Nederland Wolters Noordhof; 1990 Historische Topografische Atlas , 1845; schaal 1: Achterhoek, Liemers, Rijk van Nijmegen. Uitgeverij Nieuwland, Tilburg; 2008 Grote Historische Topografische Atlas schaal 1: ; Gelderland; Uitgeverij Nieuwland;

129 Bijlage 1: Op zoek naar oude plekken Mentink Tips voor mooie fiets- of wandeltochten door de Achterhoek en Twente en naar Appen 1. Appen Te bereiken vanaf Apeldoorn of Deventer via Bussloo en/of Nijenbeek. De Appenseweg is een mooi landelijk weggetje, met aan de ene kant een kolk (het Juffersgat) en aan de andere kant de Appense enk, met de Appense enkweg. Natuurlijk gaat het vooral om de aanduiding Erve Mentink boven een staldeur (Appenseweg 15). Deze aanduiding verwijst naar een erve uit de 14 e eeuw! Er hoort ook een naam van een boer bij: Willem Mentinck, genoemd in 1328, bijna 700 jaar geleden! Vergeet niet koffie met koek of gebak te bestellen bij Bakker Bril aan de grote weg. 2. Beltrum, boerderij en café Een weg met je eigen familienaam, met één adres: een boerderij met eveneens je eigen naam. En de excursie begint of eindigt in een café ook met je eigen naam. Begin bijvoorbeeld in Ruurlo (met de trein te bereiken) te fietsen of wandelen en loop langs een rechte weg door oude ontgonnen veen/broekgebieden naar café Mentink voor de koffie. Dan via meer kronkelende landweggetjes richting Beltrum naar de Mentinkweg en boerderij Mentink (van de familie Arink). Let op de glooiing van de Beltrumsche es. Daarna bezoek aan het dorp Beltrum. Eventueel bezoek aan Groenlo, maar dit is ook afzonderlijk de moeite waard. 3. Groenlo oftewel Grolle Groenlo is een stad(je). In de 80-jarige oorlog lag het veelvuldig in de frontlinie. Resten van de oude vestingwerken zijn nog aanwezig en her en der staat nog een oud kanon opgesteld. Om de drie jaar wordt het beleg door Frederik Hendrik van Grolle nagespeeld (volgende keer in 2015). Groenlo is in meerderheid katholiek gebleven en viert dan ook carnaval met een echte carnavalsoptocht. Mentinks in Groenlo zijn onder andere actief in de Vereniging het Grolsche kanon en het breigenootschap van Grolsche wanten. Marktdag: vrijdagmiddag. Grolsch wordt in Groenlo niet meer geproduceerd maar nog wel verkocht! 4. Grote Mentink bij Hengelo Gld. Van Zutphen over de dijk met weids uitzicht over de IJssel naar Baak. Voor Baak staat een monument voor Liudger, de Lebuinus van de Achterhoek. Bij Baak het binnenland van de Achterhoek in. Ook hier vroeger drassig land met nu nog resten wilgen-essenbossen. Via een mooi bosfietspad naar de buurtschap Bekveld. Aan de Banninkstraat 41 ligt een eind van de weg af boerderij Grote Mentink (in de papieren sinds 1378). Bij de boerderij staat een nieuwe woning. Op de landerijen wordt niet meer geboerd zodat het enigszins op een natuurgebied begint te lijken. Het dichtbij gelegen Hengelo Gld ( Hengel ) heeft een gezellig klein centrum. Er is een klein Achterhoeks museum met als onderwerp de tweede wereldoorlog in de Achterhoek. De prijs voor koffie met appelgebak (3 euro) in dit museumpje is zeer aantrekkelijk. Terugfietsen 129

130 bijvoorbeeld via Wichmond. Ergens onderweg bij een kruising van twee wegen een grote boerderij met een prachtige hofkamer. 5. Wiene/ het Zeldam Van Holten (bij stationscafé koffie met gratis grote koek) via het Zeldam naar Hengelo (Ov.) Eerst over een uitloper van de Sallandse heuvelrug: de Friezenberg, met heide en bos en een mooi uitzicht. Dan door een groot ontgonnen veengebied (vroeger drassig). Dat de waterhoogte belangrijk was lees je al aan de naam van boerderijen als De Baarg of Plaslammert (liggen tegenover elkaar). Zoeken naar de woonboerderij op de plek van het oude erve Mentink aan de Bollenweg op het Zeldam. De boerderij wordt op het ogenblik bewoond door de familie Ten Tije, terwijl tot voor kort er de familie Van Koeverden woonde (de laatste familie is van adel). Aan de weg op dezelfde hoogte als het vroegere erve Mentink ligt een boerderij van de familie Vehof. De ouders hebben een afzonderlijke woning en weten misschien iets over het gebied. Zeldam behoorde vroeger bij de hof Wiene. Zeldam en Wiene zijn inmiddels door het Twentekanaal doormidden gesneden. Bij Wiene ligt de Wienesche es (iets hoger dus dan de oude broekgebieden). Na Wiene richting Bentelo door mooi Twents land. Bij Bentelo door het vroegere veld met namen als Grondhuttenweg en Huttenveldweg. Daar zaten keuters die geen erve konden bemachtigen. Dan via Beckum naar Hengelo Ov. 6. Landgoed t Mentink bij Winterswijk Goed te bereiken met het spoor. Stations in Winterswijk-centrum en Winterswijk-West. Er is een N.S.-wandeling door Mentink en een stuk van het naburige Korenburgerveen. Landgoed Mentink maakt de indruk van een bos- en heidegebied, waarin her en der boerderijen liggen. In boerderij Mentink is op het ogenblik Gastgalerij Ankomm n gevestigd, voor koffie of een lunch (kijk op internet naar de openingsdagen in en buiten het seizoen). Bij het Korenburgerveen kan in het seizoen van woensdag t/m zondag restaurant De Rommelpot worden aangedaan. 130

131 Bijlage 2: Boerderijen met andere namen waar lang Mentinks gewoond hebben Naast boerderijen die Mentink heten zijn er ook boerderijen met een andere naam waar langere tijd (ongeveer 100 jaar of meer) Mentinks gewoond hebben. Het onderstaande lijstje is een eerste aanzet. Ongetwijfeld zijn er nog meer van dergelijke boerderijen. Erve Dwars bij Haaksbergen. Vanaf ongeveer 1860 tot heden bewoond door Mentinks. Afkomstig van vroegere boerderij Mentink op t Zeldam. De kleine Ruiterkolk aan de Hoevenallee no.2 in Terwolde. Vanaf ongeveer 1860 tot heden bewoond door Mentinks. Waarschijnlijk in 18 e eeuw afkomstig uit Beltrum. Woolterink bij Hengelo (Gld)/ Keijenborg (ook wel Mentink-Woolterink ). Ligt in de buurtschap Oosterwijk aan de Everhardinkweg 1. Vanaf midden 19 e eeuw tot eind 20 e eeuw bewoond geweest door Mentinks. Waansink bij Hengelo (Gld)/ Keijenborg (ook wel Mentink-Waansink ). Ligt in de buurtschap Velswijk aan de Banninkstraat 5. In groot deel 20e eeuw bewoond door Mentinks Boerderij vlakbij Hof te Baak? Etc. 131

132 132

133 Bijlage 3: Mentinks als papiermolenaars in Vaassen Het beroep van molenaar in de familie Mentink van de Boerhaar/ Boskamp kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Gerrit Mentink, die in 1849 op de Boerhaar de molen bouwde kwam uit een familie in Vaassen die al drie generaties het molenaarsvak uitoefende. Het ging in Vaassen echter wel om een geheel ander type molens: geen windmolens, maar watermolens en meestal geen korenmolens maar meestal papiermolens. Achterste Molen in Loenen, nu in het Openluchtmuseum en waterval van molen t Kraaiennest in Vaassen Sinds 1600 werden overal langs de Veluwerand papiermolens aangelegd, die allemaal op zich kleine papierfabriekjes waren. Vaak dienden daarvoor waterlopen gegraven te worden die grondwater aftapten. Deze waterlopen werden sprengen genoemd. In totaal waren er ongeveer 200 papiermolens. Soms waren het dubbele molens: aan beide zijden van de beek één, elk met een eigen scheprad. De bezitters van de molens waren soms vermogende lieden, die de molen dan verpachten aan een papiermaker. Soms kocht de papiermaker de molen. De bloeitijd van deze papierindustrie duurde tot ongeveer Daarna werden vele van de molens afgebroken of omgezet in wasserijen. In Loenen is nog een werkende papiermolen in oude staat. Op internet staan mooie kaartjes en overzichten van de vroegere papiermolens en molenaars. Zie o.a. De eerste Mentink-molenaar in Vaassen Voor zover bekend was ene Jannes Mentink de eerste molenaar in de familie. Jannes was een zoon van Jan Mentink, die rond 1720 uit het Achterhoekse dorp Beltrum naar Apeldoorn kwam. Vader Jan was kleermaker en kwam naar Apeldoorn om te trouwen met Johanna Roelofs Schut. Deze Johanna was een dochter van een meester papiermaker! Daarbij is Schut de naam die het meest voorkomt onder de papiermakers op de Veluwe: Vader Jan bleef waarschijnlijk kleermaker, want nog in 1745 ontving hij 90 gulden voor het maken van een kleed voor de ambtsdrager. Maar zijn zoon was de eerste van een reeks onder zijn nakomelingen die het molenaarsvak oppakte. En dat gebeurde in Vaassen. 133

134 Katholiek en protestant Voordat we ingaan op de molenplaatsen die door verschillende generaties Mentinks zijn bemand aandacht voor de kwestie van het geloof dat in die tijd van groot belang was. Verreweg de meeste papiermolenaars op de Veluwe waren protestant. Ook Jan Mentink uit Beltrum was protestant, anders had hij waarschijnlijk niet kunnen trouwen met een Johanna Schut, die protestant was. Johanna is echter jong overleden op 34 jarige leeftijd. Ze hadden toen vier kinderen, onder wie de latere eerste molenaar Jannes. Vader Jan hertrouwde met Jannetje Goossens, die echter katholiek was. Zoals in die tijd gebruikelijk zal Jan toen (weer?) het katholieke geloof aangenomen hebben. En ook de kinderen uit het eerste huwelijk zullen in deze zin met vader meegegaan zijn. Watermolenplaatsen in Vaassen ooit door Mentinks gepacht of in eigendom of ingetrouwd Jannes nu pachtte vanaf 1769 de Geelmolen 1 (papiermolen) in Vaassen. En waarom juist in Vaassen? Omdat de familie van Isendoorn op de Cannenburg, die een grote vinger in de pap had bij het beheer van dit gebied, katholiek was. Zo ontstond een katholieke enclave in het Veluwse papiermolenland. De Geelmolen I, door Jannes Mentink gepacht, werd ook wel de zuidelijke molen genoemd. Er bestond dus ook een pendant: de noordelijke molen. De naam Geelmolen wijst op de oude functie van deze molen: het was oorspronkelijk namelijk een kopermolen. En koper werd/wordt? geplet tot grote gele platen. Goed voorbeeld doet goed volgen: Tweede generatie: drie molenaars Jannes draaide de papiermolen tot zijn overlijden in In dat jaar 1791 werd deze molen gepacht door zijn neefje Henrikus (zoon van zijn jongere halfbroer Michaël). Vanaf 1813 staat de Geelmolen 1 een tijd stil. De reden is mij niet bekend, maar een factor kan zijn geweest dat de economie in Nederland aan het eind van de Franse tijd in een diep dal verkeerde. In de loop van de 19 e eeuw ging het geleidelijk beter, mede door de industrialisatie. Henricus was niet de enige tussen zijn 8 broers en zussen die op een molen terechtkwam: Twee zussen van hem: Johanna en Gisberta/Gesina Mentink trouwden met twee broers: resp. Johannes en Hendrikus Aarnink, die molens pachtten respectievelijk meer stroomopwaarts (Oostelijke Holtse Molen) en meer stroomafwaarts (Bloemkolksmolen) en ook één buiten Vaassen in Emst (Smallertse Molen). Een andere zus telt niet mee: ze trouwde met een Mulder (=molenaar), maar die man zijn beroep was wever. 134

135 Derde generatie: Verdere uitbreiding en diversificatie Weer een generatie later is er onder de kinderen van Henricus uitgebreide molenaarsactiviteit. Explosief qua hoeveelheid, maar ook qua soort activiteit. Papiermolenaars, korenmolenaars en overgang naar andersoortige activiteiten op de vroegere molens: wasserijen en productie van specerijen. a) Korenmolenaars: De Mentink-molenaars bleven niet allemaal in Vaassen: u begrijpt het al: we zijn bij de generatie van Gerrit Mentink aangekomen die de IJssel overstak en naar de Boerhaar trok en daar de windkorenmolen stichtte die leidde tot 5 generaties molenaars. En zijn broer Lambert Mentink trok rond 1850 naar Twente. Het verhaal gaat dat hij dacht eigenaar te zijn van de Bornebroekse Molen, maar dat er gaten zaten in het contract, vandaar dat hij na enkele jaren weer terugkeerde naar Vaassen. Hun zus Elisabeth kwam ook in het korenmolenbedrijf terecht, maar op een bijzondere manier, namelijk op een waterkorenmolen. Ze bleef in Vaassen, maar trouwde daar met de molenaar op de Cannenburgermolen (zie kader). Misschien wel de oudste foto s van een Mentink: Elisabeth (Liesbeth) Koekkoek-Mentink. De foto is genomen omstreeks Elisabeth, trouwde met een molenaar, namelijk Antonius Koekkoek op de Cannenburgermolen in Vaassen. Deze molen was een water-korenmolen. De molen is als mechanische molen voor het malen van specerijen nog steeds in bedrijf. Op Internet staat een beschrijving van haar knipmuts (google voor een beschrijving van de knipmuts naar Elisabeth Koekkoek-Mentink). Haar man is overigens vroeg overleden op 35 jarige leeftijd, vier jaar nadat hij de molen had gepacht. Elisabeth bleef achter met twee dochters. 135

136 Cannenburgermolen in Vaassen. Generaties lang gedreven door de familie Koekkoek. Elisabeth Mentink trouwde hier in per 1828 (huwelijk met Antonius Koekkoek). Het was een wateraangedreven korenmolen. Later mechanische specerijenmolen b) Papiermolens laatste fase: Henricus Mentink koopt in 1847 de Noordelijke Dorpermolen voor zijn zoon Martinus, die de molen draait tot In dat laatste jaar koopt Martinus echter de Geelmolen, en volgt hier als molenaar zijn broer Jan op, die deze molen sinds 1840 pachtte. Martinus koopt de molen voor f en gaat nog papier maken. De Geelmolen wordt in 1895 verkocht en wordt een wasserij. Martinus koopt ook de Bloemkolksmolen, maakt daar tot 1880 papier en daarna wordt het een chicoreifabriekje. Een broer van Martinus, Johannes Antonius Mentink is sinds 1864 pachter van de Hattemse Molen en maakt daar papier tot In dat jaar zet hij het bedrijf om in een wasserij. c) Andere productie op de molens: wasserij en chicorei. Veel van de papiermolens werden omgezet tot wasserij of men begon er een andere productie. We zagen al het chicoreifabriekje van Martinus Mentink. Zijn broer Johannes Antonius Mentink begon een wasserij op de Hattemse Molen. Hij overleed in Ook op de molenplaats het Kraaijennest was een wasserij gedreven door Mentinks gedurende een groot deel van de 20 e eeuw (van ). Omdat deze wasserijen de naam Mentink hebben gevoerd besteed ik er aandacht aan in een afzonderlijke paragraaf. De Geelmolen anno nu Wat vind je rond Vaassen nu nog terug van dit rijke water-papiermolenverleden? De sprengen zijn in het algemeen nog in het landschap aanwezig, maar de meeste papiermolens zijn afgebroken en men vindt dan alleen nog resten als een waterval of wat puin. Op de plek van de Geelmolens staat nu een markante boerderij, die in het begin van de 20 e eeuw daar door een bankier (Dhr. Mees) is 136

137 gebouwd om zelf te gaan boeren. Achter de boerderij ligt ogenschijnlijk de oude Geelmolen, maar dit was een molen die energie opwekte voor machines op de boerderij. De oorspronkelijke papiermolens lagen iets verder van de huidige beek. Deze molen achter boerderij de Geelmolen wordt wel eens aangezien voor een oude papiermolen, maar is gebouwd om machines ten behoeve van de boerderij aan te drijven. Door het bouwen van deze boerderij kreeg de Geelmolen een heel ander gezicht dan de oorspronkelijke koperen later papiermolens 137