Consortium palliatieve zorg Noord-Holland en Flevoland

Transcriptie

1 Consortium palliatieve zorg Noord-Holland en Flevoland Praktijk, onderwijs en wetenschap werken samen Januari 2017 Marianne Klinkenberg Wies Wagenaar

2 Inhoud Samenvatting Aanleiding Context Weergave gesprekken Aanbevelingen

3 Samenvatting Een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven mogelijk maken in de laatste levensfase voor iedereen binnen de regio. Dat is het uitgangspunt van het Consortium Palliatieve Zorg Noord-Holland en Flevoland. Deze zorg wordt door de patiënten en naasten als optimaal ervaren en sluit aan bij wat gewenst en nodig is. Om dit uitgangspunt waar te maken, is het nodig om met alle betrokkenen in de palliatieve zorg samen te werken waarbij zorg, onderwijs en onderzoek goed op elkaar aansluiten en elkaar versterken. Naar aanleiding van een opdracht uit de light call vanuit ZonMw, heeft het kwartiermakerteam van het Consortium Noord-Holland en Flevoland, onderwijsinstellingen bezocht met de vraag op welke wijze zij mogelijkheden zien om samen te werken om bovenstaand uitgangspunt te realiseren. Uit de gesprekken is gebleken dat het onderwijs unaniem positief tegenover de samenwerking met het Consortium staat. Alhoewel er een beperkte tijdsinvestering mogelijk is, zijn alle organisaties bereid mee te doen en mee te denken om invulling te geven aan deze samenwerking. Er zijn veel mogelijkheden genoemd voor deze samenwerking waarbij met name de ROC s duidelijk insteken op concrete activiteiten. Een eerste goede mogelijkheid is om een gezamenlijke bijeenkomst te organiseren vanuit het Consortium waarbij er wordt ingestoken op concrete projecten en activiteiten die het Consortium momenteel uitvoert. Er is behoefte aan bijeenkomsten met ROC s uit de regio om te spreken over de ontwikkeling van een keuzemodule palliatieve zorg. Dit geldt ook voor het hbo-onderwijs. 3

4 1. Aanleiding 1.1 Opdracht Realiseer vanuit de light call een compact ontwikkelplan met mogelijkheden en aanbevelingen om te komen tot een verbinding van het Consortium Noord-Holland en Flevoland met het hbo- en mboonderwijs. Onderdelen in het plan zijn: Een inventarisatie over de plaats van palliatieve zorg in het onderwijs; nu en in de toekomst. De mogelijkheden over een verbinding met het Consortium Noord-Holland en Flevoland en met andere hbo- en mbo-instellingen ten aanzien van palliatieve zorg in de consortiumregio. Het signaleren van knelpunten en kansen waarbij het gaat om aansluiting van de opleidingen bij het Consortium en het werkveld. Het benoemen van randvoorwaarden en benodigdheden om te komen tot een vormgeving en verbinding van palliatieve zorg, opleiding en Consortium. 1.2 Aanpak De volgende stappen zijn uitgevoerd: Alle onderwijsinstellingen, zowel hbo als ook mbo, via een mailing uitnodigen voor een persoonlijk gesprek. Bij acceptatie van de uitnodiging, het toezenden van de kennissynthese onderwijs palliatieve zorg, het ontwikkelde onderwijsraamwerk 1.0 (2016) en een vragenlijst met gespreksonderwerpen. Het bezoeken van de onderwijsinstellingen en het afnemen van een interview op basis van een semigestructureerde vragenlijst onder de medewerkers (docenten, opleidingsmanagers) van hbo- en mbo-onderwijsinstellingen. 1.3 Opbouw van dit eindrapport Hoofdstuk 2: de context Hoofdstuk 3: de resultaten van de gesprekken Hoofdstuk 4: aanbevelingen 4

5 2. Context Het huidige zorgstelsel in Nederland is aan flinke veranderingen onderhevig. Toenemende vergrijzing, een steeds grotere vraag naar zorg, stijgende kosten, verschuiving van intramuraal naar zorg thuis. Het zijn allemaal factoren die o.a geleid hebben tot herziening van de zorgberoepenstructuur (Rapport Kaljouw) Het onderwijs beweegt mee en heeft een nieuw curriculum (hbo) en kwalificatiedossier (mbo) ontwikkeld Curriculum Bachelor Nursing 2020 De ontwikkelingen in de zorg hebben geleid tot het ontwikkelen van een nieuw opleidingsprofiel Bachelor Nursing De 17 bacheloropleidingen Verpleegkunde hebben gezamenlijk een nieuw opleidingsprofiel Bachelor Nursing 2020 ontwikkeld en hun curricula aangepast aan het nieuwe beroepsprofiel voor verpleegkundigen van de V&VN. Dit profiel wordt gebaseerd op het beroepsprofiel verpleegkundige (2012), het NLQF-kader en de CanMEDS-competenties. Het opleiden volgens de nieuwe curricula is in september 2016 gestart. Sinds september 2016 worden studenten hbo-verpleegkunde volgens een nieuw curriculum opgeleid. Na vier jaar opleiding, moeten studenten met dit nieuwe opleidingsprofiel voldoen aan een aantal competenties. Deze zijn geordend volgens het CanMEDS-model, waaronder: zorgverlener, communicator, samenwerkingspartner en gezondheidsbevorderaar De Master Advanced Nursing Deze master leidt op tot verpleegkundig specialist. De zorgsector heeft behoefte aan professionals die geprotocolleerde en minder complexe medische taken van artsen kunnen overnemen en deze kunnen combineren met verpleegkundige taken. Studenten kunnen kiezen uit een van de vijf zorgspecialismen: preventieve zorg bij somatische aandoeningen, acute zorg bij somatische aandoeningen, intensieve zorg bij somatische aandoeningen, chronische zorg bij somatische aandoeningen en geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Kwalificatiedossier MBO Voor het mbo-onderwijs hebben de ontwikkelingen geleid tot een nieuw kwalificatiedossier. Een kwalificatiedossier bevat de kwalificatie-eisen voor één of meer mbo-opleidingen. Op basis van de kwalificatiedossiers maken onderwijsinstellingen hun programma's. De herziene kwalificatiedossiers, die sinds augustus 2016 verplicht in het mbo worden ingevoerd, hebben een nieuwe structuur. Een kwalificatiedossier bestaat uit een basisdeel en uit e e n of meer profieldelen. De combinatie basisdeel en e e n profieldeel wordt de kwalificatie genoemd. De student krijgt uiteindelijk het diploma voor de kwalificatie. Uitzonderingen zijn twee kwalificatiedossiers in de sector Zorg, Welzijn en Sport, namelijk de dossiers mbo-verpleegkundige en verzorgende-ig. Dit zijn zogenaamde ongedeelde kwalificatiedossiers. Deze dossiers bevatten geen profielen, maar vier brancheverbijzonderingen. De kwalificatie omvat het gehele dossier: basisdeel en de vier brancheverbijzonderingen. Daarnaast bestaat de kwalificatie uit één of meer keuzedelen. Het keuzedeel is een verrijking van de kwalificatie. De student kan hiermee zijn vakmanschap verbreden of verdiepen. Het keuzedeel is een verplicht onderdeel binnen de mbo-opleiding. De student doet examen voor het keuzedeel maar kan hier (nog) niet op zakken. De minister van OCW wil keuzedelen vanaf 2018 voorwaardelijk maken voor diplomering. Een keuzedeel kan een regionale inkleuring krijgen zodat een student zijn/haar arbeidsmarktpositie versterkt voor sectoren in de eigen regio. (bron: Beroepsonderwijs Bedrijfsleven, Veel ROC s werken, net als het hbo-onderwijs, eveneens met de CanMEDScompetenties en 21-century skills. 5

6 3. Weergave gesprekken In deze paragraaf komen de twaalf opleidingen in de regio Noord-Holland en Flevoland aan het Woord. Namen en adressen in de bijlage. Er zijn drie hbo-opleidingen en negen mbo-opleidingen benaderd en geïnterviewd. Er zijn gesprekken gevoerd met docenten, opleidingsmanagement en het lectoraat. Vragen die in deze paragraaf worden beantwoord, zijn: Kunt u een korte schets geven van het zorgonderwijs, indruk van de kennissynthese, welke positie neemt palliatieve zorg in binnen het huidige onderwijs en waar liggen hierin de ambities? Welke samenwerkingsmogelijkheden ziet het onderwijs in de samenwerking met het Consortium? 3.1 Korte schets onderwijs Het hbo leidt op tot verpleegkundige niveau vijf. In de toekomst zal zij doorontwikkelen naar verpleegkundige niveau zes (NLQF-kader). Studenten worden breed opgeleid waarbij er een grote rol is weggelegd t.a.v. kwaliteitszorg, reflecterende en kritische houding en onderzoeksvaardigheden. Er worden twee varianten benoemd: 1. hbo-verpleegkunde 2. hbo-verpleegkunde duaal (leren en werken) Daarnaast worden er ook post-hbo-opleidingen, masteropleidingen gegeven en kunnen er andere gezondheidszorgopleidingen worden gevolgd, waaronder fysiotherapie en ergotherapie. Aan de hogescholen zijn lectoraten verbonden. Lectoraten, benoemd in de regio: Kwetsbare ouderen Inholland GGZ Inholland Klantperspectief in ondersteuning en zorg Windesheim Almere Complexe zorg (hartpatiënten) Hogeschool van Amsterdam Evidence based practice Hogeschool van Amsterdam Het mbo leidt op tot verzorgende vanaf niveau twee tot en met verpleegkundig niveau vier. Er zijn twee varianten: BOL = Beroep Ondersteunende Leerweg. Deze studenten gaan fulltime naar school met stageperioden. BBL = Beroep Begeleidende Leerweg. Studenten zijn in dienst van een werkgever en gaan één dag per week naar school. De opbouw van de opleiding ziet er als volgt uit: basis, modulen (brancheverbijzonderingen) en een keuzemodule waarin verdieping en/of verbreding plaatsvindt. Deze keuzemodulen worden in 2018 geëxamineerd. Basis Ziekenhuis V&VT Psychiatrie GHZ Keuzemodule (verdiepend-15%van het totaal) Mbo-scholen zijn bij de mbo-raad of Prove2Move aangesloten voor examinering. Binnen Prove2Move is er de proof Palliatieve Zorg. Deze proof blijkt in ziekenhuizen moeilijk haalbaar. Aangenomen wordt dat er in verhouding weinig mensen palliatieve zorg behoeven en/of deze niet als zodanig worden herkend/gelabeld in het ziekenhuis. 6

7 Visie op gezondheid Een aantal respondenten, zowel uit het hbo als ook mbo, benoemt de benadering van Machteld Huber en haar visie op gezondheid in de opbouw van het lesprogramma. Het lesprogramma neemt bewust gezondheid als startpunt in plaats van ziekte. Wat is gezond, een gezond lichaam en gedrag? Daarnaast start het programma eerst bij de student zelf; wie ben ik, wie is de cliënt, de cliënt en ik etc. Bij-en nascholing Afgestudeerden zijn beginnende beroepsbeoefenaren. De werkgever heeft de verantwoordelijkheid om te zorgen voor kennisverbreding en specialisatie. Vroeger hadden veel ROC s een aparte commerciële tak die bij- en nascholingen ontwikkelde. Dit zien we niet veel meer. ROC-TOP heeft nog wel dit zogenaamde contractonderwijs Indruk kennissynthese en positie palliatieve zorg Een klein aantal onderwijsinstellingen heeft de kennissynthese en het onderwijsraamwerk 1.0 vooraf bekeken. Zij geven tijdens het gesprek aan het een praktisch document te vinden en zeer herkenbaar. Het sluit aan bij de praktijk. Er zijn twee docenten met affiniteit voor de palliatieve zorg die gericht bezig zijn om te kijken hoe binnen het nieuwe kwalificatiedossier het onderdeel palliatieve zorg beter ingericht kan worden. (ROC Flevoland) Palliatieve zorg neemt geen nadrukkelijke en eenduidige positie in binnen het hbo-en mboonderwijs. De positie verschilt per onderwijsinstelling en lijkt soms te maken te hebben met persoonsgebonden interesse. Onderwijsinstellingen benoemen de volgende posities die palliatieve zorg inneemt: Het past binnen het curriculum binnen de onderdelen Rouw en Zingeving. Het is onderdeel van alles rondom begeleidende en sociale vaardigheden. Palliatieve zorg zit verweven in de gehele opleiding en/of zit verweven in brancheverbijzondering V&VT. BBL krijgt een terugkomweek en een bepaald thema. Eén van de thema s is palliatieve zorg (ROC Amsterdam). Er is een servicedocument ouderen. Palliatieve zorg heeft hierin een plek. (ROC Horizon College, locatie Alkmaar). Niveau 3 verzorgenden ontvangen les binnen een apart thema palliatieve zorg. Daarnaast valt palliatieve zorg ook onder het thema ouderenzorg. (ROC Horizon College, locatie Alkmaar). Alle onderwijsinstellingen geven aan dat palliatieve zorg steeds belangrijker wordt, met name in de V&VT-sector. Binnen de domeinen van verpleegkunde, de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking en de psychiatrie, krijgt palliatieve zorg op dit moment onvoldoende aandacht. Alle respondenten wensen een meer prominentere plek voor palliatieve zorg in het onderwijs. 3.3 Samenwerkingsmogelijkheden Alle respondenten staan positief tegenover samenwerking met het Consortium. De ROC s geven nadrukkelijk aan graag te willen insteken op concrete pragmatische activiteiten. Samenwerkingsmogelijkheden die genoemd zijn: Kennis 7

8 Respondenten vinden de toegang tot een kennisbank met wetenschappelijke informatie die naar onderwijs vertaald kan worden, van groot belang. Daarnaast het zicht krijgen op nieuwe tools en methoden die zijn ontwikkeld, onderzocht en worden toegepast in de praktijk. Docenten zien mogelijkheden voor het volgen van bij en na- scholing in ontwikkelingen in de palliatieve zorg en het lopen van stages. Innovatief onderwijs Het samen zoeken naar uitdagend en innovatief onderwijs dat beter aansluit bij de praktijk, wordt benoemd als belangrijk. Genoemd worden termen zoals: field-lab, netwerkplaats, leer-innovatiewerkplaats en serious soaps. Gemeenschappelijk is het samen optrekken. Studenten, docenten, docentonderzoekers en het werkveld staan met elkaar in verbinding waardoor samenwerkend leren en leren samenwerken optimaal mogelijk is. De interactie en de behoefte De inzet is het verbeteren van de praktijk waarbij kennis een hulpmiddel is. Het is nodig om van onderaf te kijken waar de behoeften liggen, gericht op het bijdragen aan- en op de praktijk. Zorgen voor verbinding met de mensen in de praktijk; ook binnen de palliatieve zorg. Lineke Verkooijen, lector Hogeschool Windesheim Almere vanuit de praktijk is leidend. Studenten hebben een belangrijke functie in het meenemen van innovaties naar de werkvloer om in interactie met elkaar te leren en te innoveren. Het lectoraat Windesheim Almere heeft subsidie ontvangen voor het opzetten van leernetwerken van wijkverpleegkundigen. Hierbinnen trekken het mbo en hbo gezamenlijk op. Het lectoraat ziet mogelijkheden voor het ontwikkelen van een Leernetwerk Palliatieve Zorg. Onderzoek Het meedoen aan onderzoek wordt benoemd waarbij het hbo en mbo zichzelf andere rollen toebedelen. Zo wordt het participeren in onderzoek vanuit de lectoraten en het inzetten van derde- of vierdejaarsstudenten bij praktijkgericht onderzoek in de palliatieve zorg genoemd door het hbo. Het mbo zou uitstekend mee kunnen werken binnen een onderzoeksetting. Bijvoorbeeld het testen van een methodiek of tool, belevingsaspecten van leerlingen in de beroepspraktijkvorming (stage) of fungeren als testpanel. Inhoudelijke ontwikkeling Het ontwikkelen van een gezamenlijk keuzedeel Palliatieve Zorg voor het mbo-onderwijs. Dit keuzedeel zal verbredend en/of verdiepend zijn ten opzichte van het kwalificatiedossier. Organisaties zouden in de toekomst heel graag een student met het keuzedeel Palliatieve Zorg willen hebben. Dan is het keuzedeel goed ontwikkeld. ROC Friese Poort Palliatieve zorg als specialisatie zou de zorgopleiding aantrekkelijker kunnen maken door, samen met het hbo, het inrichten van een minor Palliatieve Zorg. Het samen ontwikkelen van een themadag, inspiratiesessie, workshop etc. Het ontwikkelen van een inhoudelijke themaweek waar de praktijk op het thema wordt betrokken. Andere mogelijkheid is palliatieve zorg in een alterweek aanbieden. Een alterweek is de afsluiten van een lesmodule van 9 weken. (ROC Landstede) Alterweek 1: begrippen, wat is palliatieve zorg, palliatief redeneren, etc. Bijvoorbeeld aan het einde van een leerjaar. Alterweek 2: verdieping van de palliatieve zorg. Bijvoorbeeld aan het begin van het volgende studiejaar zodat het opeenvolgend is. Beeldvorming Het onderwerp beeldvorming komt meerdere malen naar voren als thema om samen te werken. Opleidingen geven aan dat er imagoproblemen zijn in de V&VT-sector, met name in de ouderenzorg. Ook de zorg voor mensen met een handicap (lichamelijk en/of verstandelijk) en de psychiatrie heeft 8

9 een negatief imago. Respondenten geven aan gezamenlijk te willen optrekken om het imago van genoemde domeinen te verbeteren. Veel studenten willen het liefst in het ziekenhuis werken. Verbinding met de Netwerken Palliatieve Zorg De gesprekken hebben zoveel mogelijk plaatsgevonden in aanwezigheid van de netwerkcoördinatoren van de Netwerken Palliatieve Zorg. Daarmee werd meteen de verbinding gerealiseerd met het samenwerkingsverband (de praktijk) van de palliatieve zorg in de eigen regio. Netwerkcoördinatoren werden uitgenodigd voor o.a. participatie in een themadag, zorgcarrousel, workshops, contact met docenten etc. Ook betrokkenheid bij het implementeren van nieuwe methoden en tools werden als onderwerp genoemd. Gezamenlijke bijeenkomst(en) Alle respondenten hebben belangstelling voor een gezamenlijke bijeenkomst met inhoudelijke onderwerpen vanuit het Consortium. Zij zouden graag vernemen welke projecten en activiteiten momenteel spelen waar het onderwijs op kan aanhaken. ROC s geven aan graag samen met andere ROC s uit de regio op te trekken over de inhoudelijke invulling van het kwalificatiedossier t.a.v. palliatieve zorg. Alle ROC s geven aan samen een keuzedeel Palliatieve Zorg te willen ontwikkelen. Het hbo ziet een gezamenlijke bijeenkomst als nuttig in verband met het inhoudelijk vormgeven van palliatieve zorg binnen het curriculum en eventueel vormgeven van een minor Palliatieve Zorg. Voor een gezamenlijke bijeenkomst tussen hbo en mbo vanwege de doorlopende leerlijn is duidelijk minder belangstelling. Overig Vraagstukken vanuit het onderwijs: samen bekijken met het Consortium hoe hiermee om te gaan en wat het Consortium hierin kan betekenen. (ROC Horizon College, locatie Alkmaar en ROC Friese Poort). Conclusie Het onderwijs heeft in 2016 een nieuw curriculum en kwalificatiedossier ontwikkeld. Op dit moment wordt hard gewerkt om dit inhoudelijk vorm te geven binnen de lesprogramma s. Ondanks dit gegeven zijn alle respondenten bereid om binnen het Consortium Noord-Holland en Flevoland samen te werken; zowel met wetenschap, praktijk als ook de collega- onderwijsinstellingen. Vanuit de respondenten worden diverse mogelijkheden geschetst waarop samengewerkt kan worden. Er is duidelijk behoefte aan het samen optrekken binnen concrete activiteiten. Deze wens wordt met name geuit vanuit de ROC s. De thema s waarop samenwerking kan plaatsvinden, zijn: kennis, innovatief onderwijs, onderzoek, inhoudelijke ontwikkeling, beeldvorming en de verbinding met de Netwerken Palliatieve Zorg. Voor de hand liggen het meedenken met de ontwikkeling van een gezamenlijk symposium dat momenteel door het Consortium wordt opgepakt. Ook het vormgeven van een keuzedeel Palliatieve Zorg binnen het kwalificatiedossier en de minor Palliatieve Zorg biedt mooie concrete mogelijkheden. Er is behoefte aan een gezamenlijke bijeenkomst waarin duidelijker wordt wat het Consortium concreet uitvoert en waarbij aangehaakt kan worden. 9

10 4. Aanbevelingen In dit hoofdstuk worden de gesprekken, zoals deze in het eindrapport zijn weergegeven, gewogen. Ook wordt er een aanzet gegeven voor aanbevelingen waarbij het niet de intentie is geweest om volledig te zijn. De aanbevelingen kunnen dienen als een ontwikkeldocument. 4.1 Basis en dan uitbouwen Samenwerking tussen het Consortium en het onderwijs komt in een periode waarin het nieuwe curriculum BN2020 en het kwalificatiedossier inhoudelijk verder wordt vormgegeven. Er is een beperkte tijdsinvestering mogelijk vanuit het onderwijs. Dit betekent dat de samenwerking in eerste instantie zal moeten inzetten op makkelijk te realiseren activiteiten waarbij het onderwijs baat heeft. Van daaruit kan de samenwerking verder worden uitgebouwd. Realiseer een gezamenlijke bijeenkomst met hbo en mbo waarin het Consortium laat zien welke concrete activiteiten het Consortium uitvoert waarbij het onderwijs kan aanhaken. Start met concrete mogelijkheden vanuit het onderwijs waar urgentie is en/of het meest behoefte aan is en die binnen maximaal anderhalf jaar te realiseren zijn. Dit maakt de samenwerking voel- en zichtbaar. Het meest genoemde startpunt vanuit de ROC s is het samen realiseren van een keuzedeel Palliatieve Zorg. Start werk-/innovatiegroepen op thema met een duidelijk concreet doel. Betrek het onderwijs bij de consortiumraad. Vraag in de gezamenlijke bijeenkomst om een afvaardiging die evt. roulerend kan zijn. Kennis Van belang zijn de toegang tot (wetenschappelijke informatie) en zicht krijgen op nieuwe tools en methoden. Onderzoek op welke wijze de toegang tot (wetenschappelijke) informatie laagdrempelig geregeld kan worden. Realiseer een pragmatisch overzicht waarin diverse methoden en tools ten aanzien van de palliatieve zorg zichtbaar zijn voor het onderwijs met daarbij de status en de mogelijkheden tot implementatie. Onderzoek samen met docenten van het hbo en mbo waar behoeften liggen voor hun eigen bij-en nascholing. Innovatief onderwijs Er is behoefte aan vernieuwend onderwijs, afgestemd en met interactie tussen studenten, docenten, docentonderzoekers en het werkveld. Ga in op het aanbod vanuit Hogeschool Windesheim Almere die een presentatie wil geven over netwerkleerplaatsen. Het Consortium kan zich zo een beeld vormen van een vernieuwende leermethode. Uitwisseling tussen de onderwijsinstellingen in de regio over de diverse vormen van leeractiviteiten sluiten uitstekend aan bij de behoefte om samen toe te werken naar vernieuwend onderwijs dat aansluit bij de praktijk. Verken, zowel nationaal als ook internationaal, leermethoden die mogelijk kunnen bijdragen aan bovengenoemde voorwaarden ten aanzien van vernieuwend onderwijs. Onderzoek 10

11 Verken de mogelijke rollen van het hbo en mbo bij het onderzoek van bestaande en/of nieuwe projecten. Vertaal deze rollen zoveel mogelijk in concrete activiteiten. Inhoudelijke ontwikkeling Betrek het onderwijs bij het vormgeven van het symposium/werkconferentie zoals deze inmiddels is opgenomen in de jaarkalender. Realiseer na en als resultante van een gezamenlijk bijeenkomst- werkgroepen met een concrete opdracht ten aanzien van: o Het vormgeven van een themadag en/of -week. o De inhoudelijke invulling en vormgeving van een keuzedeel Palliatieve Zorg voor het mbo-onderwijs. o Het inhoudelijk vormgeven van een minor Palliatieve Zorg voor het hbo-onderwijs. Onderzoek of een vorm zoals bij body of knowledge een mogelijk interactieve vorm kan zijn waarop de inhoudelijke vormgeving van zowel een keuzedeel, minor of andere inhoudelijke activiteiten een goede mogelijkheid kan zijn om samen aan te werken. Beeldvorming Het negatieve imago ten aanzien van de V&VT, gehandicaptenzorg en de psychiatrie is een gemeenschappelijk vraagstuk. Binnen de V&VT neemt palliatieve zorg een grote plek in, met name in de ouderenzorg. Onderzoek samen met studenten deelvraagstukken en mogelijke oplossingen. Verbinding met de Netwerken Palliatieve Zorg De verbinding met de netwerken biedt kansen voor onderwijs met de praktijk en vise versa. De verbinding tussen de netwerk coördinatoren en de ROC s en hogescholen is in veel gevallen nu gelegd. De netwerkcoördinatoren zijn de regionale verbinders tussen praktijk, onderzoek en onderwijs. Neem vanuit het Consortium in een rondje langs de regio s, naast het netwerk, tegelijkertijd ook het onderwijs mee. De Netwerken Palliatieve Zorg kunnen betrokken zijn bij gastlessen, workshops, maar ook bij ondersteuning bij het implementeren van nieuwe methoden en tools. Gezamenlijke bijeenkomst(en) Organiseer op korte termijn, binnen drie maanden, een gezamenlijke bijeenkomst met inhoudelijke onderwerpen vanuit het Consortium. Presenteer concrete projecten en activiteiten waarbij het onderwijs gemakkelijk kan aanhaken. Verken in deze bijeenkomst de mogelijkheden, zoals benoemd in het rapport. Stel met elkaar prioriteiten binnen deze mogelijkheden en creëer waar mogelijk ter plekke werkgroepen. Vraag in deze bijeenkomst ook gericht naar de wens en inrichting voor bijeenkomsten voor ROC s en hbo-onderwijsinstellingen afzonderlijk. Overig In het jaarlijkse rondje langs de regio s kunnen gericht vraagstukken worden geïnventariseerd. Nodig onderwijsinstellingen uit individuele vraagstukken te bespreken met het Consortium. Leg op landelijk niveau contact met de mbo-raad en Proof2move om ook de samenwerking landelijk vorm te geven. 11