Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijn voor Publieksevenementen September 2013

Transcriptie

1 Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijn voor Publieksevenementen September 2013

2 Colofon De Hygiënerichtlijn voor Publieksevenementen is in 2004 opgesteld en herzien in 2011, 2012 en Aan de herzieningen in 2012 en 2013 hebben de volgende GGD en en organisaties bijgedragen: GGD Amsterdam GGD Amstelland de Meerlanden GGD Amsterdam GGD Hart voor Brabant GGD Kop van Noord-Holland GGD Rotterdam en Omstreken GGD Brabant-Zuidoost GGD West-Brabant GHOR Kennemerland Hulpverleningsdienst Flevoland Hulpverleningsdienst Kennemerland Provincie Gelderland Vereniging van EvenementenMakers Voedsel en Waren Autoriteit GHOR Brabant-Zuidoost Deze uitgave is te downloaden via: Contact Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Postbus CE Amsterdam T F info@lchv.nl Web: Het LCHV is een onderdeel van het RIVM. Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Pagina 2 van 44

3 1 Inleiding Voor wie is deze hygiënerichtlijn? Wat is het doel van deze richtlijn? Hygiëne en ziekteverwekkers...5 Hoe verspreiden ziekteverwekkers zich?...6 Hygiëne voorkomt ziekte Leeswijzer Taken en verantwoordelijkheden Schoonmaken Schoonmaken en desinfecteren...8 Schoonmaakregels en -technieken...8 Omgaan met schoonmaakmaterialen...8 Het gebruik van microvezeldoekjes...9 Desinfecteren...10 Goedgekeurde desinfecterende middelen...10 Schoonmaakschema s gebruiken Dierverblijven Hygiënisch handelen Persoonlijke hygiëne...13 Schone handen Afvalverwerking Binnenmilieu...14 Ventileren en luchten...14 Temperatuur- en vochtbalans...15 Extreme weersomstandigheden Legionellapreventie Horeca...17 Basisprincipes van voedselveiligheid Dieren...19 Gezonde dieren...19 Specifieke regels voor vogels Medische zorg...20 Bestrijding van infectieziekten Zwembaden Tatoeëren en piercen Schuimparty s Bouw en inrichting Toiletten...23 Pagina 3 van 44

4 5.2 Drinkwatervoorziening Meerdaagse evenementen...25 Kampeerterreinen...25 Ter beschikking gestelde gebouwen...25 Douche- en badruimtes...26 Chemische toiletten Zwembaden en -gelegenheden Dierenverblijven...28 Dierverblijven Dance events Attractie- en speelstoestellen Informatie voor bezoekers Dance events en soortgelijke evenementen Evenementen met dieren...30 Algemene publieksinformatie...30 Evenementen met vogels...30 Huisdieren Schuimparty s Schoonmaakwijzen en -schema s Verschillende werkwijzen...32 Schoonmaakschema s Bijlagen Handenwassen en desinfecteren Informatie voor medewerkers die werken met eten en drinken...38 Handenwassen...38 Bereiden van eten en drinken Voorbeeld folder: informatie voor bezoekers van evenementen met vogels Scoreformulier voor het vaststellen van een infectierisico Ctgb-databanken voor desinfecterende middelen...42 Zoekstrategie overzicht desinfecterende middelen...42 Zoekstrategie specifiek desinfecterend middel Bronnenlijst Literatuur...44 Wetten en besluiten...44 Losse informatie...44 Pagina 4 van 44

5 1 Inleiding In deze inleiding staat voor wie de richtlijn voor publieksevenementen is geschreven en wat het doel van de hygiëne-eisen is. Ook wordt er uitgelegd waarom hygiëne belangrijk is. Daarnaast vindt u een leeswijzer als ondersteuning bij het vinden van specifieke informatie. 1.1 Voor wie is deze hygiënerichtlijn? Deze hygiënerichtlijn is geschreven voor organisatoren van evenementen. De term evenement wordt in deze richtlijn breed toegepast. Uitgangspunt is dat de voorzieningen die tijdens een evenement worden opgezet meestal tijdelijk zijn en dus na een bepaalde periode weer worden afgebroken. De richtlijn gaat in op alle mogelijke aspecten van een evenement. Er zijn evenementen waar bezoekers of deelnemers een korte tijd verblijven en evenementen waar men ook kan overnachten. Daarnaast kan een evenement zowel binnen als buiten worden georganiseerd. Het kan daarom voorkomen dat bepaalde eisen, zoals de regels omtrent dierenverblijven of dance events, niet voor uw evenement van toepassing zijn. Lees de richtlijn dus goed door zodat u weet welke eisen er wel en niet gelden voor uw specifieke evenement. Daarnaast kunt u met behulp van een scoreformulier in bijlage 8.3 nagaan of de hygiënemaatregelen uit deze richtlijn gelden voor uw evenement. 1.2 Wat is het doel van deze richtlijn? U vindt in dit document zowel richtlijnen over de bouw en inrichting van uw evenement als richtlijnen die direct te maken hebben met de uitvoering van schoonmaakwerkzaamheden en hygiënemaatregelen. Deze richtlijn geeft een overzicht van de hygiëne-eisen waaraan evenementen moeten voldoen. Of er op uw evenement een groter infectierisico is dan gemiddeld, ligt aan: het aantal verwachte bezoekers of deelnemers; de kenmerken van deze bezoekers of deelnemers (risicogroep); de aard van de tijdelijke voorzieningen. Het is de taak van de organisatie om dit infectierisico zo klein mogelijk te maken, en hier is een goed hygiënebeleid voor nodig. Deze richtlijn is een hulpmiddel om de hygiëne op publieksevenementen vorm te geven. Als ondersteuning voor organisatoren zijn kant-en-klare instructies opgenomen voor uitvoerend medewerkers en eventuele vrijwilligers. 1.3 Hygiëne en ziekteverwekkers Een goede hygiëne voorkomt de verspreiding van micro-organismen. Voorbeelden van microorganismen zijn bacteriën, virussen en schimmels. Micro-organismen zijn onzichtbaar voor het blote oog en komen overal voor: op de huid, in lichaamsvloeistoffen zoals sperma en bloed, op meubelen en gebruiksvoorwerpen, in de lucht, in water, op en in voedsel. De meeste zijn onschuldig of zelfs nuttig voor de mens, maar sommige kunnen ziekten veroorzaken. Pagina 5 van 44

6 Door contact tussen mensen kunnen deze ziekteverwekkers zich van de ene mens naar de andere verspreiden. Als ze zich vervolgens in het lichaam vermenigvuldigen, kan iemand ziek worden. Zulke ziektes noemen we infectieziekten. Of een besmetting uitgroeit tot een infectie, heeft met verschillende dingen te maken: de hoeveelheid ziekteverwekker waarmee iemand besmet is; hoe gemakkelijk de ziekteverwekker mensen ziek maakt; iemands lichamelijke conditie. De een wordt ziek, de ander voelt zich niet lekker en een derde heeft nergens last van. Hoe verspreiden ziekteverwekkers zich? Ziekteverwekkers verspreiden zich op de volgende manieren: via de handen; door de lucht (via druppels door hoesten, huidschilfers of stof); via voedsel en water; via voorwerpen als toegangskaartjes, wc-potten en drinkbekers; via lichaamsvloeistoffen (speeksel, braaksel, ontlasting, bloed, enzovoorts); via dieren, zoals (huis)dieren en insecten. Hygiëne voorkomt ziekte Infectierisico s beperkt u in de eerste plaats door een goede hygiëne. Alle regels in deze richtlijn hebben hiermee te maken. In de basis is hygiëne niet meer dan het volgende: Breng wat vuil is niet in contact met wat schoon is. En andersom. Maak schoon wat vuil is of gooi het weg. Je kunt niet altijd aan de buitenkant beoordelen of iets vuil of schoon is. Alles begint en eindigt met handenwassen. 1.4 Leeswijzer Elk hoofdstuk en elke paragraaf begint met een korte inleidende tekst. Hierin leest u waarom het onderwerp belangrijk is. Daarna volgt een opsomming van de hygiënemaatregelen. De hygiënemaatregelen staan in een gekleurd kader. Dit zijn de minimale eisen aan een goed hygiënebeleid. Tips en adviezen herkent u aan een gekleurde balk in de kantlijn. Deze punten zijn vrijblijvend. Maar als u de adviezen opvolgt, werkt u hygiënischer. Kant-en-klare instructies voor uitvoerend medewerkers kunt u ook online vinden als pdf-bestand, klaar om te printen en direct te gebruiken. Kijk voor meer informatie op de website van het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid: Pagina 6 van 44

7 2 Taken en verantwoordelijkheden Onderwerp Advisering Eindverantwoordelijkheid Toezichthouder Handhaver Vergunningsverstrekking Gemeente GHOR (loketfunctie) Gemeente Gemeente GGD (in opdracht van gemeente) Voedselveiligheid Organisatie NVWA NVWA NVWA Tatoeëren en piercen Organisatie GGD GGD en NVWA NVWA Medische hulpverlening Organisatie GHOR GHOR GHOR (in opdracht van gemeente) Tijdelijke Speeltoestellen Organisatie NVWA GGD (adviserend) NVWA NVWA Tijdelijke Badinrichtingen en zwemgelegenheden Organisatie GGD (signalerend) Provincie of gemeente Gemeente Tijdelijke waterleidinginstallatie Niet-tijdelijke Badinrichtingen en zwemgelegenheden Vaste Leidinginstallatie/ douches Organisatie GGD Gemeente ILT (signalerend) Organisatie Provincie Provincie Organisatie Drinkwater bedrijven ILT Pagina 7 van 44

8 3 Schoonmaken Deze richtlijn gaat over de basisprincipes van een goede hygiëne. Schoonmaken is ook een belangrijk onderdeel van hygiëne. Maar alleen schoonmaken vermindert het infectierisico soms onvoldoende. In dat geval is desinfecteren nodig om ziekteverwekkers helemaal te verwijderen. In paragraaf 3.1 staat meer informatie over schoonmaken, desinfecteren en wat voor middelen u moet gebruiken. Tot slot staan de specifieke regels over het schoonmaken van dierverblijven in paragraaf Schoonmaken en desinfecteren In vuil en stof kunnen ziekteverwekkers zitten. Door schoon te maken, haalt u ook deze ziekteverwekkers weg. Hierdoor verkleint u de kans op ziekte. Er is een verschil tussen schoonmaken en desinfecteren. Schoonmaken is stof en vuil verwijderen, bijvoorbeeld door te stofzuigen of te dweilen. Zo raakt u meestal ook de ziekteverwekkers in het stof of vuil kwijt. Maar om bijvoorbeeld ziekteverwekkers in bloedvlekken weg te krijgen moet u na het schoonmaken óók desinfecteren. Door te desinfecteren, doodt u de overgebleven ziekteverwekkers. In deze paragraaf vindt u algemene eisen aan het schoonmaken en desinfecteren. Zie hoofdstuk 7 voor een lijst met standaard schoonmaakschema s. Schoonmaakregels en -technieken Er komt veel kijken bij een goede schoonmaak. Als er verkeerd wordt schoongemaakt, kunnen er ziekteverwekkers achterblijven of zelfs verspreid worden. Laat een deskundige instructie geven aan iedereen die schoonmaakt. Volg de algemene schoonmaakregels: o Maak eerst droog (afstoffen, stofzuigen) schoon en daarna nat (vochtig doekje, stomen, dweilen). o Maak schoon van schoon naar vuil en van hoog naar laag. o Gebruik en doseer schoonmaakmiddelen volgens de instructies op de verpakking; verkeerd gebruik kan gezondheidsrisico s opleveren voor de medewerker of het schoonmaakmateriaal beschadigen. o Meng schoonmaakmiddelen nooit met andere middelen: risico op giftige gassen, verlaagde kwaliteit en slechter resultaat. o Draag beschermende kleding en handschoenen tijdens het schoonmaken. Draag eventueel een veiligheidsbril. Laat een professioneel schoonmaakbedrijf schoonmaken. Omgaan met schoonmaakmaterialen Schoonmaakmaterialen moeten ook goed schoongemaakt, gedroogd en opgeruimd worden. In hoofdstuk 7 staat ook een specifiek schoonmaakschema voor schoonmaakmaterialen. Pagina 8 van 44

9 Gebruik dagelijks schone materialen. Vervang schoonmaakmaterialen en sopwater als deze zichtbaar vuil zijn. Gebruik bij het dweilen verschillende emmers met handwarm water (bijvoorbeeld met aparte kleuren) voor schoon en vuil sopwater. Maak de dweil of mop nat in de emmer met schoon sop, en spoel hem uit in de andere. Zo blijft sopwater langer schoon. Was schoonmaakmaterialen zoals moppen en doeken na gebruik op 60 C. Laat ze daarna drogen, aan de lucht of in een wasdroger. Of gebruik wegwerpmaterialen en gooi die direct na gebruik weg. Verwissel papierzakken tijdig, en vervang het filter van de stofzuiger zo vaak als de fabrikant voorschrijft. Berg schoonmaakmaterialen en middelen op in een aparte opslagruimte met uitstortgootsteen. Laat natte schoonmaakmaterialen na gebruik nooit in emmers achter, om te voorkomen dat ziekteverwekkers uitgroeien. Het gebruik van microvezeldoekjes Als microvezeldoekjes op de juiste manier worden gebruikt, nemen ze vuil en ziekteverwekkers veel beter op dan gewone schoonmaakdoekjes. U kunt microvezeldoekjes zowel droog als vochtig gebruiken. Gebruikt u microvezeldoekjes? Houd u dan voor een optimaal resultaat aan de volgende punten: Gebruik de microvezeldoekjes altijd zonder schoonmaakmiddelen. Wijk hier alleen van af als de leverancier dit aangeeft. Wilt u de doekjes vochtig gebruiken? Maak ze dan vlak voor gebruik licht vochtig onder de kraan of met het middel dat de leverancier voorschrijft. Leg de doekjes niet in een emmer water. Hierdoor nemen ze direct hun maximale hoeveelheid aan vocht op en verliezen ze hun reinigende werking. Vouw de doekjes voor gebruik een aantal keer dubbel, zodat er meerdere vlakken ontstaan. Gebruik een nieuw, schoon vlak zodra de werking minder wordt. Stop vuile microvezeldoekjes direct in de was; spoel ze tussentijds niet uit. Microvezeldoekjes trekken vuil zó goed aan dat handmatig uitspoelen geen zin heeft. Alleen in de wasmachine wordt een vies doekje weer schoon. Was de doekjes met een vloeibaar wasmiddel op 60 C. Laat ze vervolgens drogen. Gebruik geen korrelig waspoeder of wasverzachter; hierdoor nemen de doekjes vocht en vuil minder goed op. Droog gewassen microvezeldoekjes volgens de gebruiksinstructie. Let op: niet alle microvezeldoekjes kunnen in de droogtrommel. Berg de doekjes nooit vochtig op; hierdoor kunnen ziekteverwekkers uitgroeien. Pagina 9 van 44

10 Desinfecteren In sommige gevallen is het schoonmaken van voorwerpen en oppervlakken onvoldoende. Dan moet er gedesinfecteerd worden. Desinfecterende middelen werken alleen als ze op de juiste wijze gebruikt worden. Bij desinfecteren worden ziekteverwekkers op het voorwerp of oppervlak gedood. In deze paragraaf vindt u algemene regels voor desinfecteren en informatie over de desinfecterende middelen die u mag gebruiken. Desinfecteer een oppervlak of voorwerp als er bloed, ontlasting of een andere lichaamsvloeistof met zichtbare bloedsporen op zit. Let op: desinfecteer alleen als er éérst is schoongemaakt. Desinfecterende middelen werken niet als iets nog vuil en stoffig is. Draag bij het desinfecteren altijd wegwerphandschoenen en was de handen na afloop met water en zeep. Meng een desinfecterend middel nooit met andere (schoonmaak)middelen. Bij het mengen kunnen giftige stoffen ontstaan. Rook niet als u desinfecterende middelen gebruikt. Goedgekeurde desinfecterende middelen Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) beoordeelt of een desinfecterend middel goed werkt en veilig is. Ook stelt het Ctgb vast waarvoor het gebruikt mag worden. Een middel kan bijvoorbeeld alleen geschikt zijn voor het desinfecteren van de handen, en niet voor het desinfecteren van oppervlakken. De fabrikant moet dit op de verpakking vermelden. Gebruik een desinfecterend middel alleen waarvoor het is toegestaan en volg altijd de gebruiksaanwijzing. In de databanken van het Ctgb staan de desinfecterende middelen die u mag gebruiken. Op dit moment zijn er twee databanken: De bestrijdingsmiddelendatabank met desinfecterende middelen die door het Ctgb zijn toegelaten. U kunt deze middelen in de winkel herkennen aan de N-code (4 tot 5 cijfers gevolgd door -N, bijvoorbeeld: N). Deze N-code staat op de verpakking van het product. Een tijdelijke databank met desinfecterende middelen die onder het gedifferentieerd handhavingsbeleid vallen. Deze producten zijn nog niet beoordeeld. Het Ctgb besluit uiterlijk april 2014 of deze middelen wel of niet toegelaten worden. Alle producten op deze lijst mogen verkocht en gebruikt worden. Let op: zodra het Ctgb besluit om een middel niet toe te laten, mag dit product ook niet meer worden gebruikt. Er bestaat dus de kans dat u een aangeschaft product uit deze lijst moet vervangen. Vanaf april 2014 mogen alleen producten gebruikt worden die in de bestrijdingsmiddelendatabank zijn opgenomen. In bijlage 8.5 staat stap voor stap beschreven hoe u de databanken van het Ctgb Pagina 10 van 44

11 kunt gebruiken. Staat het middel dat u gebruikt of wilt aanschaffen in geen van beide databanken? Dan mag u dit middel niet gebruiken. Desinfecteer oppervlakken en materialen alleen met middelen die met een PT02-code zijn opgenomen in een databank van het Ctgb. Gebruik alleen handdesinfecterende middelen die met een PT01-code zijn opgenomen in een databank van het Ctgb. Er zijn een aantal toegelaten middelen die in één handeling zowel schoonmaken als desinfecteren. Dit staat dan in het gebruiksvoorschrift. Gebruikt u zo n middel? Dan is schoonmaken voordat u dit middel gebruikt uiteraard niet nodig. Schoonmaakschema s gebruiken Een schoonmaakschema voorkomt dat onderdelen worden overgeslagen. In dit schema staat ook hoe vaak elk onderdeel schoongemaakt moet worden. Werk volgens een schoonmaakschema. Beschrijf hierin hoe vaak elk onderdeel schoongemaakt moet worden en op welke manier. De schoonmaakschema s in hoofdstuk 7 kunt u als basis gebruiken. Vink de schoonmaakwerkzaamheden af. Hierdoor ziet u snel wat er nog moet gebeuren. Dit is vooral handig als er door meerdere personen wordt schoongemaakt. 3.2 Dierverblijven Op evenementen waar ook dieren zijn, kunnen ziekteverwekkers zich gemakkelijk via mest en voerbakken verspreiden. Zorg dat deze minimaal dagelijks schoongemaakt worden. Zorg voor voldoende dierenverzorgers die verantwoordelijk zijn voor de schoonmaak en hygiëne van dierverblijven. Stel een schoonmaakbeleid voor stallen en hokken op. Hier moeten in ieder geval de volgende punten in staan: o Was de handen regelmatig. o Draag beschermende werkkleding met laarzen en handschoenen. Treedt er stofvorming op bij het schoonmaken? Draag dan ook een FFP-2 mondneusmasker. o Maak dierverblijven tijdens het evenement dagelijks schoon. o Maak vogelverblijven dagelijks met vochtige materialen schoon, om stofvorming te voorkomen. o Gebruik alleen desinfecterende middelen die zijn goedgekeurd door het Ctgb en specifiek gericht zijn op het desinfecteren van dierverblijven. o Vernevel of verstuif geen desinfecterende middelen in ruimten waar dieren of mensen verblijven. o Verwijder strooisel, mest en voerresten minimaal dagelijks. o Maak de dierverblijven ook grondig schoon na afloop van het evenement en desinfecteer ze vervolgens. o Maak de voorwerpen waar dieren mee in aanraking goed schoon. o Zorg dat er geen mest ligt op de paden en plaatsen waar bezoekers rondlopen. Pagina 11 van 44

12 o o Zorg dat er na het schoonmaken geen grote plassen water achterblijven. Laat bezoekers geen dierverblijven uitmesten. Bestrijd plaagdieren direct. Neem bij overlast contact op met een professionele plaagdierbestrijder. Zorg dat dieren zelf schoon zijn; als de vacht, veren of haren van dieren bevuild zijn met mest kunnen bezoekers hier ziek van worden. Pagina 12 van 44

13 4 Hygiënisch handelen Naast het schoonmaken richt deze hygiënerichtlijn zich op manieren en werkwijzen die uw evenement zo hygiënisch en gezond mogelijk maken. Met voorzorgsmaatregelen en het aanbrengen van een duidelijke structuur kunt u de verspreiding van ziekteverwekkers zo veel mogelijk terugdringen. In de eerste pagraaf staan de basiseisen voor de persoonlijke hygiëne van uw medewerkers, gevolgd door de regels voor het verwerken van afval. Dan de informatie voor het creëren van een prettig binnenmilieu in paragraaf 4.3. Hier staat ook in waar u rekening mee moet houden bij extreme weersomstandigheden. Informatie over legionellapreventie staat in paragraaf 4.4. Wat zijn de basisprincipes van voedselveiligheid? En welke regels zijn er verbonden aan de bereiding van eten en drinken op een evenement? Dit staat beschreven in paragraaf 4.5. Vervolgens vindt u in paragraaf 4.6 informatie over (huis)dieren, inclusief specifieke eisen die gelden voor vogels. Hoe u de medische zorg moet vormgeven staat beschreven in paragraaf 4.7, waar ook staat wat u moet doen bij een (mogelijke) uitbraak van infectieziekten. De belangrijkste eisen voor (zwem)baden staan in paragraaf 4.8. Tot slot vindt u informatie over tatoeëren en piercen op een evenement in paragraaf 4.9 en de extra eisen die gelden voor schuimparty s in paragraaf Persoonlijke hygiëne Medewerkers, bezoekers of deelnemers onderling hebben veel contact met elkaar. Hierbij kunnen ziekteverwekkers zich gemakkelijk verspreiden via de handen, kleding en gedeelde materialen. Het dragen van beschermende kleding verkleint het infectierisico. In bijlage [ ] vindt u welke handschoenen geschikt zijn voor specifieke werkzaamheden. Geef uw medewerkers de volgende instructies: Draag dienstkleding: o bij het bereiden en verstrekken van maaltijden; o als u medische zorg verleent; o als u in contact kunt komen met lichaamsvloeistoffen. Hierbij loopt u een verhoogd risico om met ziekteverwekkers besmet te raken. Trek schone kleding aan als de dienstkleding zichtbaar vervuild is. Schone handen Een van de meest voorkomende manieren waarop ziekteverwekkers worden verspreid, is via de handen. De handen krijgt u schoon door ze te wassen met water en zeep of ze in te wrijven met een handdesinfecterend middel. In paragraaf 8.1 staan printklare instructies voor het wassen van uw handen. Maak uw handen schoon: o als ze zichtbaar vuil zijn; o na een toiletbezoek; o voor en na het eten; o na contact met dieren; o na schoonmaakwerkzaamheden; Pagina 13 van 44

14 o na contact met lichaamsvocht zoals speeksel, braaksel, ontlasting, wondvocht of bloed; o na hoesten, niezen of het snuiten van de neus. Dit is ook belangrijk als u een zakdoek hebt gebruikt. Ziekteverwekkers kunnen namelijk door de zakdoek heen op uw handen komen. Was uw handen met water en vloeibare zeep als ze zichtbaar vuil zijn. Gebruik dan geen handdesinfecterend middel. Door zichtbaar vuil vermindert de werking. Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen of u uw handen wast of desinfecteert. Pas de manieren niet allebei toe; uw huid droogt dan te veel uit en beschadigt sneller. De handen worden voldoende schoon als u alleen wast of desinfecteert. Gebruik alleen handdesinfecterende middelen die zijn toegelaten door het Ctgb. Zie bijlage Afvalverwerking Afval kan een bron van ziektekiemen zijn. Bovendien trekt afval plaagdieren aan. Daarom moet de opslag en afvoer van afval aan bepaalde eisen voldoen. Verzamel afval minstens één keer per dag, en: o sluit de zakken goed; o bewaar deze zakken in gesloten afvalcontainers op een aparte afvalplaats; o zorg dat het afval tijdig wordt opgehaald; o houdt de afvalplaats schoon zodat er geen plaagdieren op af komen; o verzamel gevaarlijk afval, zoals glas, afzonderlijk. Maak gebruik van een afvalpers. 4.3 Binnenmilieu Het binnenmilieu wordt beïnvloed door de temperatuur, de luchtvochtigheid en de aanwezigheid van schone, frisse lucht. Een gezond binnenmilieu met droge, zuurstofrijke lucht vermindert de kans op hoofdpijn, concentratieproblemen, slaperigheid, allergieën, infecties en andere lichamelijke klachten. Ventileren en luchten Door goed te ventileren wordt de lucht droger en neemt de hoeveelheid zuurstof toe. Bij ventileren komt voordurend verse buitenlucht binnen, bijvoorbeeld door een rooster of open raam. Hierdoor groeien huisstofmijten en schimmels minder snel. Dat is beter voor de gezondheid. Ramen openzetten of een grote kier onder de deur werken net zo goed als een mechanisch afzuigsysteem. Let wel op eventueel geluidsoverlast als u besluit om ramen en deuren open te zetten. Zorg voor functionerende ventilatievoorzieningen. Controleer of de (mobiele en permanente) mechanische ventilatie aan de Pagina 14 van 44

15 onderhoudsnormen voldoet. Zorg dat de CO 2 -waarde onder de 1200 PM blijft. Lucht slaapplaatsen of zalen dagelijks. Om te luchten zet u korte tijd (ongeveer tien minuten) alle ramen en deuren tegelijkertijd open. Hierbij wordt het niet veel kouder, maar is wel alle binnenlucht ververst. Let op: luchten is geen vervanging voor ventilatie; beide zijn nodig. Gebruik een CO 2 -meter als u twijfelt over de kwaliteit van de lucht. Zorg voor een mobiel ventilatiesysteem als er geen mechanische ventilatie is. Wilt u gebruikmaken van CO 2 -kanonnen? Neem dan eerst contact op met de afdeling medische milieukunde of milieu en gezondheid van uw GGD. Door deze kanonnen (of CO 2 jets) stijgt de CO 2 waarde en komen er andere gassen vrij zoals stikstof, die bij hoge concentraties zuurstof verdrijven. Temperatuur- en vochtbalans De temperatuur en hoeveelheid vocht in de lucht zorgen dat een ruimte aangenaam (of onaangenaam) is. Als mensen ademen en zweten komt er veel vocht vrij. Bovendien is er kans op oververhitting onder de bezoekers op grote feesten en evenementen. Controleer de temperatuur en zorg bovendien dat u de temperatuur zelf handmatig kunt regelen. Controleer de temperatuur regelmatig: o Zorg dat de temperatuur in alle ruimtes tussen de 17 C en 27 C blijft. o Voorkom temperatuurschommelingen (binnen een korte tijd) van meer dan 5 C. o Gebruik vanaf 22 C zonwering. o Controleer weersvoorspellingen en neem tijdig passende maatregelen voor de verwachte temperatuur. o Worden er hoge temperaturen verwacht? Zorg dan voor (mobiele) airconditioning. Ontwikkel een warmteprotocol dat geactiveerd kan worden als er temperaturen van 28 C of hoger zijn voorspeld. Neem bijvoorbeeld de volgende acties op in uw warmteprotocol: schakel verlichting uit, maak sanitaire voorzieningen extra schoon, gebruik ventilators en airconditioning, zorg dat bezoekers genoeg drinken en creëer schaduwrijke plekken om felle zon te vermijden. Extreme weersomstandigheden Besteed extra aandacht aan de hygiëne als uw evenement plaatsvindt onder extreme weersomstandigheden. Door een hittegolf kunnen koelverse producten bijvoorbeeld sneller bederven en micro-organismen sneller vermeerderen. Maar ook extreme kou kan gevaarlijk zijn. Dan kunnen waterleidingen bevriezen waardoor drink- en watervoorzieningen opeens wegvallen. Pagina 15 van 44

16 Ga na welke risico s het weer voor uw evenement met zich mee kan brengen en neem tijdig maatregelen. 4.4 Legionellapreventie Mensen kunnen ziek worden door het inademen van legionellabacteriën. Deze bacteriën kunnen groeien in waterinstallaties en in de lucht komen als het water wordt verneveld. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij douches, sierfonteinen of whirlpools. Alleen onder bepaalde omstandigheden kunnen legionellabacteriën zich vermeerderen. Risicofactoren hiervoor zijn: een watertemperatuur tussen de 20 en 50 C; de aanwezigheid van biofilm op bijvoorbeeld de binnenwand van leidingen en baden. Een biofilm is een slijmlaagje dat onder andere bestaat uit protozoa (eencellige organismen). Legionellabacteriën vermeerderen zich in deze protozoa; plekken waar water (tijdelijk) stil kan staan of waar hetzelfde water meerdere malen langs komt. Op deze plaatsen vormt biofilm zich sneller. Legionellapreventie richt zich op het beheersen of verwijderen van bovenstaande risicofactoren. Factoren die hierbij helpen zijn: watertemperaturen onder de 20 C, of tussen 20 en 25 C als het water goed kan doorstromen en niet langer dan een week stilstaat; watertemperaturen boven de 50 C; een goede doorstroming en een korte verblijftijd van het water. Voor verschillende waterinstallaties bestaat regelgeving op het gebied van legionellapreventie. Vindt uw evenement plaats op een locatie met een of meer van de onderstaande waterinstallaties, dan is legionellapreventie verplicht. De eigenaar van de locatie is hiervoor de eindverantwoordelijke. Voor locaties met de volgende waterinstallaties is legionellapreventie verplicht: 1. Drinkwaterinstallaties van prioritaire instellingen 1, zoals ziekenhuizen, zorginstellingen en zwembaden. Regelgeving: hoofdstuk 4 van het Drinkwaterbesluit en de bijbehorende Regeling legionellapreventie in drinkwater en warm tapwater. 2. Badinrichtingen of zwemgelegenheden met één of meer vernevelende (zwem)baden met een wateroppervlak van minimaal 2 m 2 en dieper dan 50 cm. Regelgeving: het Besluit Hygiëne en Veiligheid van Badinrichtingen en Zwemgelegenheden (Bhvbz), art. 2a-2d. 3. Natte koeltorens. Regelgeving: het Activiteitenbesluit en de bijbehorende -regeling. Is legionellapreventie verplicht voor de waterinstallaties van de locatie waar uw evenement gebruik van maakt? Ga dan na: o of er een risicoanalyse is uitgevoerd en een beheersplan is opgesteld; o of er een logboek is bijgehouden; o of er periodieke watermonsters worden genomen. Is dit niet het geval, spreek de eigenaar van de locatie hier dan op aan. 1 Lijst met prioritaire instellingen: Pagina 16 van 44

17 De meeste evenementen vinden niet plaats op locaties waarop bovenstaande regelgeving van toepassing is. Maar dit betekent niet direct dat legionellapreventie dan onnodig is. Wanneer er op uw evenement tijdelijke vernevelende waterinstallaties zijn, moet deze te zijn aangelegd of geplaatst volgens de geldende normen. Voorbeelden van zulke tijdelijke vernevelende installaties zijn de aansluiting van tijdelijke douches op een kraan van een sporthal, mobiele douche-units en tijdelijke fonteinen en watervallen. Doe aan legionellapreventie wanneer er op uw evenement tijdelijke vernevelende waterinstallaties zijn: o Raadpleeg voor het opstellen van een risicoanalyse en beheersplan van tijdelijke waterinstallaties: - Waterwerkblad 1.4H Tijdelijke waterinstallaties ; - ISSO 55.1 Handleiding legionellapreventie bij waterleidinginstallaties. o o Raadpleeg het Arbo-informatieblad 32 AI-32 Legionella. Neem alleen watermonsters van tijdelijke installaties, zoals grote waterdecoraties, luchtbevochtigingsystemen en natte koeltorens, die 8 dagen of langer in gebruik zijn. Neem contact op met de GGD als u legionella in deze installaties aantreft. Maakt u gebruik van complexe waterinstallaties, zoals een mobiele whirlpool? Laat dan een gecertificeerd bedrijf een risicoanalyse en beheersplan opstellen. Let bij gehuurde vernevelende waterinstallaties, zoals een mobiele douchecabine, op het volgende: o Controleer of de installaties bij levering schoon en droog zijn. o Laat de verhuurder, indien van toepassing, benodigde keurmerken (zoals Kiwacertificaten) van tevoren tonen. o Zorg dat de verhuurder eventuele gebreken of mankementen tijdig verhelpt. o Let op dat de installaties op de juiste manier worden gebruikt. o Stel, in overleg met de verhuurder, een risicoanalyse en beheersplan op, houd een logboek bij en controleer of de legionellapreventie op de juiste manier plaatsvindt. Via de gemeentevergunning kunnen eisen aan legionellapreventie zijn opgenomen in de evenementvergunning. Zijn er specifieke eisen aan de legionellapreventie opgenomen in de evenementvergunning van de gemeente? Voer deze dan uit. 4.5 Horeca Op veel publieksevenementen zijn horecavoorzieningen aanwezig. U bent wettelijk verplicht maatregelen te nemen die de kans verkleinen dat medewerkers en bezoekers ziek worden van bedorven eten en drinken. In hygiënecodes staan voedselveiligheidsmaatregelen die voor alle stadia van voedselverwerking gelden: van het kopen of ontvangen tot het bewaren, het bereiden en het serveren van eten en drinken. Hygiënecodes zijn een praktische uitwerking van de HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points; een systeem om de voedselveiligheid te beheersen). Als u volgens een hygiënecode werkt, voldoet u automatisch aan de wettelijke voorschriften van Pagina 17 van 44

18 voedselveiligheid. Zie ook bijlage 8.2 met informatie voor medewerkers en vrijwilligers die werken met eten en drinken op een evenement. De wetgeving voor eet- en drinkwaren op publieksevenementen is onderverdeeld in twee hygiënecodes. 1. De Hygiënecode voor de horeca geldt voor de bereiding van eet- en drinkwaren in permanente bedrijfsruimtes. 2. De Hygiënecode ambulante handel verkoop eet- en drinkwaren is van toepassing op tijdelijke locaties. Bepaal volgens welke hygiënecode er op uw locatie wordt gewerkt. Zorg dat de gekozen code alle voedselprocessen in uw centrum dekt. Zorg dat iedereen die betrokken is bij voedselprocessen volgens de hygiënecode werkt. Het gebruik van barbecues wordt afgeraden omdat er teveel risico s aan zijn verbonden. Het verhitten van vleeswaren is niet goed te controleren en rauwe producten komen gemakkelijk in contact met bereide producten. Besluit u toch om een barbecue te organiseren? Werk dan volgens de eisen van de Hygiënecode. De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) controleert steekproefsgewijs of u de regels uit uw code naleeft. U kunt informatiebladen over de regels voor het aanbieden van eten en drinken op vrijmarkten, braderieën en andere evenementen aanvragen op de website van De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit. Kijk voor meer informatie op Basisprincipes van voedselveiligheid Voedselveiligheidsmaatregelen zijn gebaseerd op drie basisprincipes: beheersing van de temperatuur, netheid en controle van de houdbaarheid. Beheersing van de temperatuur De temperatuur van gekoelde of diepvriesproducten beïnvloedt de voedselveiligheid. Hoe kouder deze producten worden bewaard, hoe minder kans ziekteverwekkers hebben om uit te groeien. Bij hoge temperaturen worden veel ziekteverwekkers juist gedood. Daarom gaan veel regels in de hygiënecode over de temperatuurseisen die voor deze producten gelden. Netheid Via vuile handen en vuile materialen (zoals keukenspullen of andere etenswaren) kan voedsel besmet raken met ziekteverwekkers. Bovendien kan groente en fruit bij aanschaf al besmet zijn. Daarom staan er in de hygiënecode zowel eisen die gesteld worden aan de persoonlijke hygiëne van mensen die werken met voedsel als regels gericht op de schoonmaak van materialen en werkruimten. Houdbaarheid Al het voedsel is bederfelijk. Daarom is het controleren en garanderen van de houdbaarheid van producten een belangrijk aspect van voedselveiligheid. Alle regels in hygiënecodes zijn gericht op deze principes. Pagina 18 van 44

19 4.6 Dieren Bent u van plan om dieren op uw evenement te houden? Let dan op strengere hygiëne-eisen. Dieren kunnen allerlei ziekteverwekkers met zich meedragen zonder zelf ziek te zijn. Door het aaien en knuffelen van dieren worden ziekteverwekkers gemakkelijk overgebracht omdat er bijvoorbeeld stukjes voedsel of mest in de vacht blijft plakken. Infectieziekten die specifiek van dieren naar mensen worden overgedragen, heten zoönosen. In paragraaf 3.2 staat informatie over de schoonmaak van dierverblijven en in paragraaf 5.5 vindt u aanvullende informatie over de bouw en inrichting. Raadpleeg het Keurmerk Kinderboerderijen. U vind deze informatie op de website van de Vereniging Samenwerkende KinderBoerderijen Nederland. Zie U kunt ook advies aanvragen bij de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit. Kijk op Gezonde dieren Om medewerkers en bezoekers van uw evenement zo goed mogelijk tegen infectieziekten te beschermen, is het belangrijk dat dieren gezond zijn. Bespreek de conditie van deze dieren goed met de eigenaar. Bespreek met de eigenaar hoe het zit met de gezondheid van de dieren: o Hebben de dieren een vaste dierenarts die minimaal twee keer per jaar de dieren onderzoekt? o Zijn de dieren ingeënt met de benodigde vaccinaties? Let vooral bij geiten en schapen op of ze tegen de Q-koorts zijn gevaccineerd. Neem contact op met de dierenarts: o vóórdat uw evenement plaatsvindt en bespreek de gezondheid van de dieren en actuele infectierisico s; o als dieren drachtig zijn en overleg bovendien of bezoekers bij geboortes aanwezig mogen zijn; o als dieren ziek zijn of overlijden. Zorg dat werknemers beschermende kleding, een masker en handschoenen dragen en laat bezoekers niet bij zieke dieren komen. Specifieke regels voor vogels De papegaaienziekte (psittacose) is een van de bekendste ziekten die overdraagbaar is van vogels op mensen. Deze ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Chlamydia psittaci. Mensen die ziek worden, kunnen verschillende klachten hebben, zoals een griepachtig ziektebeeld met koorts, of een ernstige longontsteking. Behandeling gebeurt met antibiotica. Vogels scheiden C. psittaci uit via ontlasting, oogvocht en neusslijm. Dit kan ook gebeuren als vogels zelf geen klachten hebben. Mensen kunnen besmet raken wanneer ze deze bacteriën inademen. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer stof besmet met C. psittaci door de lucht dwarrelt (bijvoorbeeld via strooisel uit vogelkooien). Vooral in gevangenschap gehouden vogels zoals kromsnavels, duiven en pluimvee dragen de ziekte over op mensen. Pagina 19 van 44

20 In Nederland krijgen mensen regelmatig psittacose na een bezoek aan een vogelevenement. Omdat vogels door stress meer bacteriën kunnen uitscheiden, moet u bij evenementen met vogels maatregelen nemen om het risico op verspreiding van C. psittaci te verkleinen. Zo beschermt u mensen én gezonde vogels. Laat alleen gezonde, schone vogels toe op het evenement. Zonder een zieke vogel meteen af van het publiek. Vogels die mogelijk met C. psittaci geïnfecteerd zijn kunnen ziekteverschijnselen vertonen zoals lusteloosheid, gewichtsverlies, verminderde eetlust, diarree en ademhalingsproblemen als hoesten, niezen en een grote neusslijmproductie. Spreek met de eigenaren van de vogels af dat zij het u melden als een vogel kort na het evenement ziek wordt. Wordt er tijdens of kort na uw evenement een ongebruikelijk aantal vogels zien, en passen de verschijnselen bij psittacose? Meld dit dan aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Adviseer de eigenaren contact op te nemen met de dierenarts. Laat u bij de organisatie van het evenement adviseren door een deskundige vogeldierenarts, bijvoorbeeld over het nemen en inzenden van monsters. Laat op uw evenement alleen kromsnavels toe die het afgelopen half jaar negatief zijn getest op C. psittaci. 4.7 Medische zorg De veiligheid op een evenement is belangrijk. De Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (GHOR) adviseert gemeenten bij het verlenen van vergunningen voor evenementen. Nadat u een evenement bij de plaatselijke GGD heeft aangemeld, besluit de GHOR dan ook of er een speciale EHBO-post moet worden ingericht of dat er alleen een aantal EHBO ers aanwezig moeten zijn. De EHBO-organisatie is zelf verantwoordelijk voor de inrichting van deze EHBO-post. Lees de Landelijke handreiking geneeskundige advisering publieksevenementen voor meer informatie over de rol van de GGD en de GHOR. De handreiking is gratis te downloaden op Bestrijding van infectieziekten Bij meerdaagse evenementen bestaat de kans dat er infectieziekten uitbreken. Als organisator kunt u nooit controleren waar bezoekers zijn geweest en wat voor ziekteverwekkers ze met zich meedragen. Iemand die rechtstreeks uit een gebied komt waar besmettelijke ziekten heersen kan deze ziekteverwekkers overdragen op anderen. Tref bij een eventuele uitbraak van infectieziekten direct de volgende maatregelen: Stel de plaatselijke GGD ervan op de hoogte als er onder uw bezoekers of medewerkers een ongewoon aantal zieken is met: o acute maag- en darmaandoeningen; o geelzucht; Pagina 20 van 44

21 o o huidaandoeningen; of andere ernstige aandoeningen van vermoedelijk infectieuze aard. Om een infectieziekte te bestrijden heeft de GGD zoveel mogelijk informatie nodig. Wanneer en hoe werd de persoon ziek, wat zijn de klachten en zijn er nog meer bezoekers of werknemers besmet geraakt? Houd deze gegevens bij. Breng (vermoedelijke) patiënten apart onder tot de medische situatie duidelijk is. Zo verkleint u de kans dat anderen worden besmet. Bepaal samen met de GGD welke maatregelen u moet nemen. Als er inderdaad een infectieziekte is uitgebroken zal er een GGD-protocol in werking treden. 4.8 Zwembaden Tijdens publieksevenementen kunnen er activiteiten worden georganiseerd in bestaand oppervlaktewater, bijvoorbeeld aan zee of bij een meer of plas. Daarnaast kunt u er ook voor kiezen om (kleine) zwembaden op te zetten, zoals kunstmatige speelbaden, bubbelbaden en pierenbadjes. Omdat er vaak (kleine) kinderen betrokken zijn bij deze evenementen, is permanente toezicht verplicht. Noteer bovendien de verantwoordelijkheden van elke werknemer en maak van tevoren duidelijke afspraken. Zie hoofdstuk 5.4 voor eisen die gesteld worden aan de bouw en inrichting van zwemgelegenheden. Houd rekening met de volgende hygiëne-eisen: o Zorg dat het bad schoon is voordat het met water wordt gevuld (verwijder bijvoorbeeld restjes schoonmaakmiddel). o Vul het bad met drinkwater en ververs dit dagelijks. o Maak het bad dagelijks schoon en desinfecteer het vervolgens met middelen die zijn goedgekeurd door het Ctgb. Zie bijlage 8.5. o Zorg dat badmaterialen (zoals trapjes, vlonders, drijflijnen en speelgoed) van een materiaal zijn gemaakt dat goed schoon te maken is. o Voorkom dat het water (te) lang stil staat en opwarmt; hierdoor kan biofilm ontstaan. o Houd het water en de omgeving rondom het zwembad goed schoon en desinfecteer als dit nodig is. o Controleer dat een deskundige (bijvoorbeeld een medewerker van het zwembad) het vrij-chloor-gehalte dagelijks meet (dit moet tussen de 0,5 en 5 mg/liter liggen). Zorg voor (dagelijks) toezicht bij het zwemgedeelte. o Is dit zwemgedeelte dieper dan 1.40 meter? Dan moet minimaal één van de toezichthouders de vaardigheid reddend zwemmen in zijn bezit hebben. o Zorg dat er patrouille- of reddingsboten paraat staan bij grootschalige evenementen. 4.9 Tatoeëren en piercen Op evenementen waar veel jongeren komen wordt weleens de mogelijkheid geboden om een piercing of tatoeage te laten zetten. Het is vaak onmogelijk om dit net zo hygiënisch en veilig uit te voeren als in een tatoeage- of piercingstudio. Dit komt omdat er bepaalde basisaspecten niet aanwezig (kunnen) zijn, zoals een schone rustige werkruimte met wastafel. Bovendien besluiten bezoekers vaak impulsief, al dan niet onder invloed van drugs of alcohol, tot het laten zetten van Pagina 21 van 44

22 een piercing of tatoeage. Om deze redenen is sinds 1 juni 2007 de Warenwetregeling vrijstelling vergunningsplicht tatoeëren en piercen van kracht. Wilt u het laten zetten van tatoeages, permanente make-up of piercings (waaronder gaatjes prikken in oren en neusvleugels) toestaan op uw evenement? Meld dit dan schriftelijk twee maanden vóór de aanvang van het evenement bij de plaatselijke GGD. Download het meldingsformulier evenementen waar getatoeëerd en gepiercet wordt op en stuur dit ingevuld terug naar de plaatselijke GGD. De vrijstelling van de vergunningsplicht geldt alleen als aan de volgende voorwaarden is voldaan: o de locatie waar getatoeëerd en gepiercet wordt is overdekt; o het evenement duurt maximaal zeven opeenvolgende dagen; o het evenement wordt niet aansluitend op een ander tatoeage- of piercingevenement gegeven; o er zitten minimaal zes maanden tussen dit evenement en een ander soortgelijk evenement dat u op dezelfde locatie heeft georganiseerd; o u heeft het evenement twee maanden vóór aanvang schriftelijk gemeld bij de GGD; o u heeft bij uw aanmelding een lijst met persoonlijke gegevens van de aanwezige tatoeëerders en piercers toegevoegd; o de aanwijzingen van de GGD ter bescherming van de volksgezondheid worden opgevolgd. De plaatselijke GGD zal na ontvangst van het meldingsformulier controleren of uw evenement aan alle voorwaarden voldoet en daarmee onder de vrijstellingsregeling valt. Is dit niet het geval, dan mogen er geen tatoeages of piercings worden gezet. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) controleert of u zich aan deze eisen houdt en legt bij overtredingen boetes op (één boete per tatoeëerder of piercer die op uw evenement aan het werk is). De NVWA kan verder monsters nemen van kleurstoffen, controleert etiketten en kijkt of ondernemers een geldige vergunning hebben Schuimparty s Bij schuimparty s wordt schuim in een bad in de feestruimte gespoten waar bezoekers in kunnen spelen en dansen. Omdat bezoekers tijdens schuimparty s dicht op elkaar dansen en ziekteverwekkers zich snel verspreiden in de vochtige laag schuim, zijn er extra eisen verbonden aan dit type feesten. Zie ook paragraaf 6.3 voor de specifieke informatie die u aan bezoekers van een schuimparty moet geven. Gebruik alleen schuim dat special bedoeld is voor schuimparty s. o Gebruik bijvoorbeeld geen (blus)schuim van de brandweer. Dit schuim is gericht op het wegnemen van zuurstof waardoor bezoekers ongezien kunnen stikken als ze onder het schuim terecht komen. o Ververs dit schuim iedere twee uur als het zichtbaar verontreinigd is. Houd rekening met het aantal bezoekers; zorg dat iedere bezoeker in het schuimbad miniaal 1 m² ruimte ter beschikking heeft. Houd de vloer rondom het schuimbad goed schoon. Pagina 22 van 44

23 5 Bouw en inrichting De voorzieningen op publieksevenementen moeten goed schoon te maken zijn. De bouw en inrichting hebben effect op het gemak waarmee dit kan. In dit hoofdstuk vindt u de minimale eisen aan de bouw en inrichting. Hoeveel voorzieningen u nodig heeft, zoals EHBO-posten, afvalbakken of drinkwaterinstallaties, is afhankelijk van allerlei verschillende aspecten. Hoeveel toiletten bijvoorbeeld aanwezig moeten zijn, is gebaseerd op: het aantal verwachte deelnemers of bezoekers; het verwachte consumptiegedrag; hoe vaak en wanneer men naar het toilet gaat; eventuele piekbelasting (zoals pauzes tijdens een concert); weersomstandigheden of binnentemperatuur; de duur van uw evenement (of mensen blijven overnachten). 5.1 Toiletten Op elk evenement moeten toiletten aanwezig zijn. Bovendien moeten deze ruimtes goed schoon te maken zijn. Gebruik daarom bij voorkeur toiletten die aan te sluiten zijn op bestaande waterleiding en riolering. Let op de volgende eisen: Zorg voor minimaal twee toiletten, met als vuistregel: o één toilet per 150 gelijktijdig aanwezige bezoekers; o 75% van de herentoiletten mogen vervangen worden door urinoirs of plaszuilen. Weet u van tevoren dat er veel gedronken zal worden? Zorg dan voor één toilet per 75 gelijktijdig aanwezige bezoekers. Blijven bezoekers overnachten in een ter beschikking gesteld gebouw? Of zit er een kampeerterrein bij uw evenement? Zorg dan voor één toilet per 60 bezoekers. Plaats direct naast de toiletten een wastafel met stromend water, een zeepdispenser, wegwerphanddoekjes en een afvalbak. Voer het afvalwater van toiletten, douches, wasbakken en andere huishoudelijke activiteiten af via de bestaande riolering of vang dit op in speciaal daarvoor bestemde opslagtanks (die door een gespecialiseerd bedrijf leeggemaakt moeten worden). Het is verboden om zonder vergunning afvalwater te lozen. Plaats toiletten niet in de buurt van horeca voorzieningen (om ongeduldige wildplassers uit de buurt van eten en drinken te houden). Plaats condoomautomaten in de toiletruimtes. Zorg voor één of meerdere gehandicaptentoiletten, douches en wastafels. Plaats maandverbandautomaten bij de damestoiletten. Pagina 23 van 44

24 Houd een logboek bij waarin u na elk evenement kunt bijhouden of er specifieke problemen waren met de sanitaire voorzieningen zodat u hier de volgende keer op kunt inspelen. U kunt soms afwijken van de norm. Stel u organiseert van uur een openluchtfestival voor bezoekers in de stad. Volgens de regel moet u dan één toilet per 150 bezoekers = 800 toiletten rekenen. U mag dit aantal bijvoorbeeld tot 230 toiletten verlagen als: o bezoekers gemiddeld vier uur of korter op het festival blijven (wat betekent dat er bezoekers tegelijkertijd aanwezig zijn); o er gebruik gemaakt wordt van toiletten bij 36 omringende horecagelegenheden (wat betekent dat u 36 toiletten minder kunt rekenen). 5.2 Drinkwatervoorziening Op sommige terreinen zijn er bestaande voorzieningen, maar het kan ook voorkomen dat u tijdelijke drinkwatervoorzieningen moet plaatsen die na het evenement weer verwijderd worden. Let daarbij op de volgende regels: Zorg dat de waterinstallatie voldoet aan de algemene voorschriften voor drinkwaterinstallaties van het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN 1006), en aan de aansluitvoorwaarden van het waterleidingbedrijf. Houd er rekening mee dat er een apart Waterwerkblad is voor tijdelijke drinkwaterinstallaties waaraan u moet voldoen. Afwijkingen zijn alleen toegestaan op basis van een risicoanalyse en in overleg met het waterleidingbedrijf. U kunt deze werkbladen bestellen op Zorg dat het water in de waterinstallaties van drinkwaterkwaliteit is. Zorg dat er voldoende watertappunten met gratis drinkwater zijn. Dit is vooral belangrijk om uitputting en uitdroging te voorkomen bij evenementen waar bezoekers of deelnemers hoge inspanningen leveren in een vrij korte tijd bij hoge temperaturen, zoals bij concerten, dance events en sportevenementen. Organiseert u een dance event of ander soortgelijk evenement? o Zorg voor gratis drinkwatervoorzieningen. o Maak één tappunt per 500 bezoekers. o Zorg dat de drinkwatervoorzieningen tijdens het feest regelmatig worden schoongemaakt. Houd ook voor de drinkwatervoorzieningen een logboek bij waarin u na elk evenement kunt bijhouden of er specifieke problemen waren met deze voorzieningen, zodat u hier een volgende keer op kunt inspelen. Pagina 24 van 44

25 5.3 Meerdaagse evenementen Bij meerdaagse evenementen wordt er vaak gebruik gemaakt van tijdelijke overnachtingfaciliteiten. Bezoekers of deelnemers kunnen zowel in bestaande gebouwen als op kampeerterreinen overnachten. Naast de algemene regels voor toiletten, douche- en badruimtes, drinkwatervoorzieningen en waterinstallaties, zijn de regels die in deze paragraaf staan beschreven, specifiek van toepassing op evenementen met huisvesting. Kampeerterreinen Omdat reguliere huisvesting- en overnachtingfaciliteiten al aan wettelijke regels zijn verbonden, zijn er in deze richtlijn extra eisen gesteld voor kampeergelegenheden. Er kan bijvoorbeeld gebruik gemaakt worden van individuele tenten, groepstenten, caravans, kampeerauto s of andere soorten tijdelijke accommodaties. Zorg dat alle voorzieningen altijd zonder belemmeringen bereikbaar zijn voor externe hulpverleners, zoals brandweer, politie en ambulance. Zorg dat er 24 uur per dag een medewerker aanwezig is op het terrein. Zorg dat er op elke locatie een (mobiele) telefoon is zodat er in noodgevallen op tijd alarm geslagen kan worden. Is het evenement in de buurt van water? Zorg voor voldoende reddingsmateriaal en zorg bovendien dat alle medewerkers weten hoe ze dit materiaal moeten gebruiken. Maakt u gebruik van een grasveld waar gewoonlijk vee graast? Breng het vee dan minstens twee weken voordat het evenement plaatsvindt ergens anders onder om de kans op besmetting via dierlijke uitwerpselen te verkleinen. Zorg dat kampeerders zich niet kunnen verwonden aan de terreinafbakening. Ter beschikking gestelde gebouwen In deze gebouwen wordt gebruik gemaakt van bestaande voorzieningen, zoals het geval is in scholen of buurthuizen. Het kan dan voorkomen dat toiletten en waterinstallaties een tijdje niet gebruikt zijn. Zorg daarom dat u van tevoren goed nagaat of alle voorzieningen goed werken en repareer eventuele mankementen voordat het evenement begint. Zorg voor ventilatie in de slaapzalen. Laat huisdieren niet toe in tijdelijke huisvesting in verband teken en vlooien. Maak wanden, vloeren en plafonds van een glad, splintervrij materiaal dat goed schoon te maken is. Zorg dat de temperatuur tussen de 15 C en 18 C is. Zorg dat medewerkers 24 uur per dag toezicht houden en schoonmaken. Pagina 25 van 44