Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijn voor sauna s en badinrichtingen juli 2016

Transcriptie

1 Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijn voor sauna s en badinrichtingen juli 2016

2 Colofon De Hygiënerichtlijn voor sauna s en badinrichtingen is in 2010 opgesteld en herzien in Aan de laatste herziening hebben de volgende GGD en en organisaties bijgedragen: Friese Uitvoeringsdienst Milieu en Omgeving GGD Amsterdam GGD Brabant GGD Brabant-Zuidoost GGD Rotterdam GGD Groningen Ministerie van infrastructuur en Milieu, waterkwaliteit en kwantiteit RIVM - Centrum Infectieziektebestrijding Sauna Academie Vereniging van Recreatieondernemers Nederland (RECRON) Deze uitgave is te downloaden via: Contact Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Postbus CE Amsterdam T info@lchv.nl Web: Het LCHV is een onderdeel van het RIVM. Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder uitdrukkelijke vermelding van de bron. Pagina 2 van 48

3 1 Inleiding Voor wie is deze hygiënerichtlijn? Wat is het doel van deze richtlijn? Status van de richtlijn Hygiëne en ziekteverwekkers Leeswijzer Algemene hygiëne Persoonlijke hygiëne van medewerkers... 8 Algemene regels... 8 Handhygiëne... 8 (Dienst)kleding en beschermende middelen voor medewerkers... 9 Schoonheidsbehandelingen Binnenmilieu Luchten en ventileren Legionellapreventie Legionellapreventie en Arbo Eten en drinken Basisprincipes van voedselveiligheid Hygiënecodes Schoonmaken en desinfecteren Schoonmaakregels en technieken Omgaan met schoonmaakmaterialen en -middelen Schoonmaakschema s gebruiken Desinfecteren Toegelaten desinfecterende middelen voor oppervlakken, materialen en handen Wasgoed Huishoudelijk afval Dierplaagbeheersing Medische faciliteiten EHBO-post Bijt-, krab- en prikaccidenten Omgang met scherp afval Vaccinaties Melding van infectieziekten onder medewerkers Bouw en inrichting Algemene eisen Toiletten Pagina 3 van 48

4 5.3 Douches Kleedkamers Opslagruimte voor schoonmaakmiddelen en -materialen Hygiëne van bezoekers Gedragsregels Garra rufa Eisen aan medewerkers Bouw en inrichting Schoonmaak en desinfectie Voorlichting aan klanten Informatie klanten Schoonmaakschema s en printklare instructies Schoonmaken en desinfecteren Handhygiëne Werkwijze handen wassen Werkwijze handen desinfecteren Microvezeldoekjes Informatie voor medewerkers en vrijwilligers die werken met eten en drinken Extra informatie Begrippenlijst Ctgb-databanken voor toegelaten desinfecterende middelen Zoekstrategie overzicht toegelaten desinfecterende middelen Zoekstrategie specifiek desinfecterend middel Bronnenlijst Literatuur Wetten & besluiten Pagina 4 van 48

5 1 Inleiding In deze inleiding staat voor wie de richtlijn voor sauna s en badinrichtingen is geschreven en wat het doel van de hygiëne-eisen is. Ook wordt er uitgelegd waarom hygiëne belangrijk is. Daarnaast vindt u een leeswijzer als ondersteuning bij het vinden van specifieke informatie. 1.1 Voor wie is deze hygiënerichtlijn? Deze richtlijn is een hulpmiddel om de hygiëne in een sauna, badinrichting of hammam vorm te geven. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen openbare badinrichtingen die toegankelijk zijn voor iedereen, semi-openbare badinrichtingen in hotels, sauna s of campings en medische baden die speciaal bestemd zijn voor patiënten van (psychiatrische) ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen en praktijken voor fysiotherapie. Al deze baden vallen ook onder de Wet Hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (WHVBZ) en het bijbehorende gelijknamige Besluit (BHVBZ). Vanaf 2018 zal de Whvbz komen te vervallen en vallen badinrichtingen onder het Besluit Activiteiten Leefomgeving (BAL). In de eerste plaats is deze richtlijn geschreven voor houders, managers en beheerders, omdat zij direct verantwoordelijk zijn voor een goede hygiëne binnen hun sauna of badinrichting. Als ondersteuning voor managers zijn kant-en-klare instructies opgenomen voor uitvoerend medewerkers. 1.2 Wat is het doel van deze richtlijn? Deze richtlijn geeft een overzicht van de hygiëne-eisen waar sauna s en badinrichtingen aan moeten voldoen. U vindt in dit document zowel richtlijnen over de bouw, inrichting en schoonmaak als richtlijnen die direct te maken hebben met de hygiënische uitvoering van handelingen zoals dierplaagbeheersing, legionellapreventie en de verwerking van huishoudelijk afval. Het is de taak van de organisatie om het infectierisico zo klein mogelijk te maken. Een goed hygiënebeleid is hiervoor nodig. 1.3 Status van de richtlijn De richtlijn voor sauna en badinrichtingen is een product van overeenstemming tussen betrokkenen uit de branche en deskundigen op het gebied van volksgezondheid. Hiermee krijgt de richtlijn de status van "professionele standaard". Dat betekent dat de ondernemer, die actief is in de branche voor sauna en badinrichtingen, bij het voldoen aan de normen uit de richtlijn aannemelijk kan maken dat aan de verantwoordelijkheid op het gebied van hygiëne en infectiepreventie is voldaan. Deze richtlijn als geheel is niet wettelijk aangewezen, maar dient als indicatie voor professioneel beleid wanneer daar een uitspraak over moet worden gedaan. Ook dient deze richtlijn als indicator in gevallen waarin autoriteiten op basis van de Wet publieke gezondheid een inschatting van eventuele risico's voor de volksgezondheid maken. Pagina 5 van 48

6 Het kan per gemeente verschillen of de richtlijn in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) is opgenomen. Bekijk hoe het is geregeld in uw gemeente. 1.4 Hygiëne en ziekteverwekkers Een goede hygiëne voorkomt de verspreiding van micro-organismen. Voorbeelden van microorganismen zijn bacteriën, virussen en schimmels. Micro-organismen zijn onzichtbaar voor het blote oog en komen overal voor: op de huid, in lichaamsvloeistoffen zoals bloed, wondvocht en sperma, op meubels en gebruiksvoorwerpen, in de lucht, in water, op en in voedsel. De meeste zijn onschuldig of zelfs nuttig voor de mens, maar sommige kunnen ziekten veroorzaken. Door contact tussen mensen kunnen deze ziekteverwekkers zich van de ene mens naar de andere verspreiden. Als ze zich vervolgens in het lichaam vermenigvuldigen, kan iemand ziek worden. Zulke ziektes noemen we infectieziekten. Of een besmetting uitgroeit tot een infectie, heeft met verschillende zaken te maken: de hoeveelheid ziekteverwekker waarmee iemand besmet is; hoe gemakkelijk de ziekteverwekker mensen ziek maakt; iemands lichamelijke conditie. De een wordt ziek, de ander voelt zich niet lekker en een derde heeft nergens last van. Hoe verspreiden ziekteverwekkers zich in sauna of bad? Ziekteverwekkers verspreiden zich op de volgende manieren: via de handen; door de lucht (via druppels door hoesten, huidschilfers of stof); via voedsel en (zwem)water; via handcontactpunten (sleutels, deurklinken en lichtknoppen); via lichaamsvloeistoffen (bloed, ontlasting, braaksel, speeksel enzovoorts); via voorwerpen (wc, banken en cabines); via dieren (huisdieren en insecten). In sauna s en badinrichtingen zijn de omstandigheden voor ziekteverwekkers gunstig. Hierdoor kunnen de ziekteverwekkers groeien en zich verspreiden. Gunstige omstandigheden zijn bijvoorbeeld vochtige, warme ruimtes zoals bij sauna s en badinrichtingen het geval is. Hygiëne voorkomt ziekte Infectierisico s beperkt u in de eerste plaats door een goede hygiëne. Alle regels in deze richtlijn hebben hiermee te maken. In de basis is hygiëne niet meer dan het volgende: Breng wat vuil is niet in contact met wat schoon is. En andersom. Maak schoon wat vuil is of gooi het weg. Je kunt niet altijd aan de buitenkant beoordelen of iets vuil of schoon is. Alles begint en eindigt met handhygiëne. 1.5 Leeswijzer Elk hoofdstuk en elke paragraaf begint met een korte inleidende tekst. Hierin leest u waarom het onderwerp belangrijk is. Daarna volgt een opsomming van de hygiënenormen. Pagina 6 van 48

7 De hygiënenormen staan in een gekleurd kader. Dit zijn de minimale eisen aan een goed hygiënebeleid. U mag hier alleen van afwijken als u een vergelijkbaar of beter alternatief toepast. Beargumenteer deze afwijking dan in uw hygiënebeleid. Voor het leesgemak wordt er per hoofdstuk een andere kleur gebruikt. - Tips herkent u aan de schuingedrukte, gekleurde tekst. Deze punten zijn vrijblijvend. Maar als u de tips opvolgt, werkt u hygiënischer. In hoofdstuk 8 vindt u schoonmaakschema s en printklare instructies voor uitvoerend medewerkers. Deze instructies kunt u ook online vinden, klaar om te printen en direct te gebruiken. Kijk voor meer informatie op de website van het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid: Pagina 7 van 48

8 2 Algemene hygiëne In dit hoofdstuk vindt u algemene informatie over hygiënisch handelen. Specifieke informatie over schoonmaken en desinfecteren staat in hoofdstuk 3. Voor een optimale hygiëne is het niet alleen belangrijk dat uw medewerkers weten hoe ze moeten werken, maar ook waarom ze dat moeten doen. Zorg dat uw medewerkers goed weten hoe infectieziekten worden overgebracht én wat ze hier tegen kunnen doen. 2.1 Persoonlijke hygiëne van medewerkers In sauna s en badinrichtingen hebben medewerkers en bezoekers in principe weinig contact met elkaar, met uitzondering van het contact dat plaatsvindt tijdens schoonheidsbehandelingen en massages. Ziekteverwekkers kunnen zich gemakkelijk verspreiden via de handen, kleding en gedeelde materialen. Een goede persoonlijke hygiëne verkleint het infectierisico. Hieronder vindt u de eisen aan de persoonlijke hygiëne van medewerkers; informatie over de hygiëne van bezoekers vindt u in hoofdstuk 6. Algemene regels Medewerkers moeten zorgen voor goede persoonlijke hygiëne. Dit houdt in dat medewerkers naast schone kleding, ook schone haren hebben en eventuele wondjes goed afdekken. Geef uw werknemers de volgende instructies: Draag uw haren kort, in een paardenstaart, opgestoken of in een schone, strakke hoofddoek. Dek open wondjes af met een waterafstotende pleister. Ziekteverwekkers kunnen gemakkelijk overgebracht worden via de handen. Daarom moeten de handen goed schoon te maken zijn. Kunstnagels, nagellak, braces en hand- en polssieraden (zoals ringen en horloges) belemmeren een goede handhygiëne. TIPS: - Draag geen hand- en polssieraden, kunstnagels, braces e.d. bij het uitvoeren van risicovolle handelingen zoals bij de schoonmaak, beautybehandelingen en werkzaamheden met eten en drinken. - Geeft u massages of andere behandelingen waarbij u bezoekers aanraakt? Zorg voor goed verzorgde nagels. Knip nagels kort en draag bij voorkeur geen nagellak of kunstnagels. - Draagt u oorsieraden? Kies dan voor knopjes in plaats van grote oorbellen of ringetjes. Grote sieraden kunnen tijdens werkzaamheden ergens achter blijven haken of in contact komen met bezoekers. Handhygiëne Een van de meest voorkomende manieren waarop ziekteverwekkers worden verspreid, is via de handen. Er zijn twee manieren waarop u handhygiëne kunt toepassen. Door de handen te wassen met water en zeep of door de handen te desinfecteren met een handdesinfecterend middel. Pagina 8 van 48

9 Was uw handen met water en vloeibare zeep als uw handen zichtbaar vuil zijn. Gebruik géén handdesinfecterend middel; door zichtbaar vuil vermindert de werking. Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen of u uw handen wast óf desinfecteert. Voor goede handhygiëne is het voldoende als u alleen wast of desinfecteert. Doe het dus niet beide, direct na elkaar; uw huid droogt dan meer uit en beschadigt sneller. Was of desinfecteer uw handen volgens de stappen in Werkwijze handen wassen en Werkwijze handen desinfecteren in hoofdstuk 10. Pas handhygiëne toe: o als ze zichtbaar vuil zijn (Gebruik alleen zeep en water); o na een toiletbezoek; o voor en na het bereiden of serveren van eten; o voor het begin van de werkzaamheden en na pauzes; o voor en na schoonheidsbehandelingen; o voor en na wondverzorging; o na contact met lichaamsvocht zoals bloed, wondvocht, speeksel, braaksel, urine, ontlasting of sperma; o na schoonmaakwerkzaamheden; o na het uitrekken van handschoenen; o na hoesten, niezen of het snuiten van de neus. Dit is ook belangrijk als u een zakdoek hebt gebruikt. Ziekteverwekkers kunnen namelijk via de zakdoek op uw handen komen. Gebruik alleen handdesinfecterende middelen die zijn toegelaten door het Ctgb (zie paragraaf 3.4 en 13.2). Na het wassen of desinfecteren kunnen uw handen droog aanvoelen. U kunt dan een handcrème gebruiken. Gebruik handcrème bij voorkeur uit een persoonsgebonden tube. Is er een gezamenlijke pot crème? Neem de crème dan met een spatel uit de pot. Zo voorkomt u dat uw handen de crème besmetten met micro-organismen. (Dienst)kleding en beschermende middelen voor medewerkers Om het infectierisico te verkleinen, moeten medewerkers in sommige gevallen persoonlijke beschermingsmiddelen dragen. Voorbeelden van persoonlijke beschermingsmiddelen zijn plastic schorten en handschoenen. Geef medewerkers de volgende instructies: Pagina 9 van 48

10 Trek dagelijks schone (dienst)kleding aan. Trek ook schone kleding aan als de kleding zichtbaar vervuild is met lichaamsvloeistoffen. Draag bovenkleding met korte mouwen of rol de mouwen op wanneer uw handen of kleding in aanraking kunnen komen met lichaamsvloeistoffen. Draag beschermende kleding wanneer uw gewone kleding in contact kan komen met lichaamsvloeistoffen. Hierbij loopt u een verhoogd risico om met ziekteverwekkers besmet te raken. Bijvoorbeeld bij het schoonmaken van een oppervlak dat bevuild is met bloed, ontlasting of braaksel. TIP: - Zorg dat er een reservesetje (privé- of dienst)kleding aanwezig is. Draag handschoenen wanneer uw handen in aanraking kunnen komen met lichaamsvloeistoffen. Dit is bijvoorbeeld bij: o het sorteren van de vuile was; o het schoonmaken of desinfecteren van voorwerpen of oppervlakken waar lichaamsvloeistoffen op zitten; o wondverzorging. Gebruik in bovenstaande gevallen alleen handschoenen: o die gemaakt zijn van poedervrije latex of nitril; o die voldoen aan de NEN normen EN 420, EN 455 én EN 374. Deze normen moeten op de verpakking zichtbaar zijn; o uit een verpakking waarop een CE-markering staat (zie afbeelding hiernaast); o uit een verpakking waarop de naam en het adres van de producent staat. Als dit geen adres binnen de EU is, moet ook de naam en het adres van de EU-vertegenwoordiger vermeld zijn. Kijk op voor een uitgebreide uitleg over het handschoenenbeleid. Heeft u een latexallergie type I of vermoedt u dat u allergisch bent? Gebruik dan nitril. Raadpleeg bij twijfel uw arts. Raak géén deurknoppen, telefoons en andere apparaten en materialen aan wanneer u handschoenen draagt. Dit om besmetting via de handschoenen of van de omgeving te voorkomen. Gebruik handschoenen eenmalig en verwissel deze per activiteit. Trek handschoenen na gebruik direct binnenstebuiten uit, zonder hierbij uw polsen aan te raken, en gooi ze weg. Pas na het gebruik van handschoenen handhygiëne toe. Pagina 10 van 48

11 Schoonheidsbehandelingen (Olie)massages, cosmetische handverzorging en buiksteen- of gezichtsbehandelingen moeten zorgvuldig plaatsvinden. Laat bezoekers persoonlijke benodigdheden zelf meenemen en zorg dat zij van te voren douchen. Zorg dat volgende materialen te huur zijn: o een handdoek o badslippers o badjas. In de code van de schoonheidsspecialist staat beschreven hoe u specifieke schoonheidsbehandelingen hygiënisch uitvoert. Let op: houd rekening met de volgende eisen voor behandelingen die niet in deze code staan omschreven, zoals scrub- en modderbehandelingen (naast de eisen aan uw persoonlijke hygiëne als beschreven in paragraaf 2.1): Gebruik alleen schone materialen (handdoeken, scrubhandschoenen, modder) en leg deze van te voren klaar. Gebruik modder en scrubhandschoenen eenmalig. TIP: - Werk volgens de code van de schoonheidsspecialist. 2.2 Binnenmilieu Het binnenmilieu wordt beïnvloed door een groot aantal factoren, zoals de luchtvochtigheid en de hoeveelheid zuurstof in de ruimte. Een gezond binnenmilieu met droge, zuurstofrijke lucht vermindert de kans op lichamelijke klachten, zoals hoofdpijn, concentratieproblemen, slaperigheid, allergieën, infecties en andere lichamelijke klachten. Bovendien groeien huisstofmijten en schimmels minder snel in een droge omgeving. De temperatuur in een zwembad of sauna is gemiddeld vrij hoog. In deze paragraaf vindt u maatregelen die bijdragen aan een gezond binnenmilieu. TIP: - Twijfelt u over de kwaliteit van het binnenmilieu omdat er bijvoorbeeld schimmelvorming zichtbaar is, of hebben mensen klachten die veroorzaakt kunnen worden door een ongezond binnenmilieu? Dan kan de afdeling medische milieukunde of milieu & gezondheid van uw GGD u advies geven. Luchten en ventileren De binnenlucht raakt door aanwezigheid van mensen en bepaalde materialen vervuild met vocht, geurstoffen en andere vervuilingen zoals ziekteverwekkers. Bij ventileren gaat vervuilde lucht naar buiten en komt frisse lucht voortdurend naar binnen. Dit gebeurt bijvoorbeeld door ventilatieroosters open te houden of door mechanische ventilatie. Hierbij wordt actief lucht weggezogen uit het pand, waardoor verse buitenlucht via ventilatieroosters naar binnen stroomt. Een mechanisch ventilatiesysteem werkt alleen goed als de roosters, ventielen en filters regelmatig worden schoongemaakt (of in het geval van filters van Pagina 11 van 48

12 grotere systemen: worden vervangen) en de motor van het ventilatiesysteem jaarlijks en de kanalen vijfjaarlijks worden onderhouden. Luchten is het korte tijd (ongeveer tien minuten) openzetten van alle ramen en deuren in de ruimte. Hierdoor worden vervuilingen en vocht in de lucht snel afgevoerd naar buiten. Luchten is vooral belangrijk tijdens en na: douchen; een ongewoon groot aantal mensen in uw pand; drogen van de was; koken; klussen in het pand (zagen en verven); het gebruik van chemicaliën of opslag ervan. Luchten is geen vervanging voor ventilatie, beide zijn belangrijk. Zorg voor een goed werkend ventilatiesysteem. Ventileer alle ruimtes 24 uur per dag. Lucht minstens één keer per dag alle ruimtes. Heeft u een mechanisch ventilatiesysteem? Voer dan onderhoud uit volgens het schoonmaakschema in hoofdstuk 8. TIPS: - In het Bouwbesluit 2012 vindt u de eisen aan ventilatievoorschriften. Maar omdat deze eisen een minimum zijn, is het aan te raden om meer te ventileren dan dit minimumniveau. - Pas dwarsventilatie toe: zorg dat buitenlucht via twee tegenover elkaar geplaatste ventilatieopeningen binnenkomt, zoals ramen, deuren of roosters. 2.3 Legionellapreventie In waterinstallaties kan de legionellabacterie groeien. Als deze bacterie wordt ingeademd kunnen mensen een longontsteking krijgen (ook wel veteranenziekte genoemd), maar de meeste mensen worden niet ziek. De bacterie kan worden ingeademd als water wordt verneveld, bijvoorbeeld bij een douche, sierfontein of whirlpool. In hele kleine waterdruppeltjes (aërosolen) die hierbij vrijkomen, kan de legionellabacterie zitten. Alleen onder bepaalde omstandigheden kunnen legionellabacteriën zich vermeerderen. Groeibevorderende factoren hiervoor zijn: een watertemperatuur tussen de 20 en 50 C. Bij deze temperatuur kunnen de bacteriën zich vermenigvuldigen; de aanwezigheid van biofilm op bijvoorbeeld de binnenwand van leidingen en baden. Een biofilm is een slijmlaagje dat onder andere bestaat uit protozoa (eencellige organismen). Legionellabacteriën vermeerderen zich in deze protozoa; plekken waar water (tijdelijk) stil kan staan of waar hetzelfde water meerdere malen langs komt. Op deze plaatsen vormt biofilm zich sneller. Pagina 12 van 48

13 Legionellapreventie richt zich op het beheersen of verwijderen van bovenstaande risicofactoren. Factoren die hierbij helpen zijn: watertemperaturen onder de 20 C, of tussen 20 en 25 C als het water goed kan doorstromen en niet langer dan een week stilstaat; watertemperaturen boven de 55 C; een goede doorstroming en een korte verblijftijd van het water. Er bestaat verschillende regelgeving op het gebied van legionellapreventie. Voor sauna s en badinrichtingen zijn eisen aan legionellapreventie vastgelegd in: 1. Hoofdstuk 4 van het Drinkwaterbesluit en de bijbehorende Regeling legionellapreventie in drinkwater en warm tapwater. Deze regelgeving is van toepassing op drinkwaterinstallaties Het Besluit Hygiëne en Veiligheid van Badinrichtingen en Zwemgelegenheden (Bhvbz), art. 2a-2d. Dit besluit is van toepassing als er in uw inrichting vernevelende (zwem)baden zijn met een wateroppervlak van minimaal 2 m 2 en dieper dan 50 cm. 3. Het Besluit algemene regels voor [inrichtingen] milieubeheer (Barim, ook wel Activiteitenbesluit genoemd), art. 3.16a en 3.16b, en de Activiteitenregeling, art. 3.16a. Deze artikelen zijn van toepassing op natte koeltorens. 4. De Arbowet, art. 5, en het Arbobesluit, art. 4.85, 4.87a en 4.87b. Hieruit volgt dat medewerkers zo min mogelijk blootgesteld mogen worden aan waterinstallaties waarmee legionellabacteriën kunnen worden verspreid. Legionellapreventie en Arbo Bescherm de werknemer tegen mogelijke blootstelling aan legionellabacteriën. Dit is uitgewerkt in Arbobesluit 4.87a en 4.87b. Het opstellen en uitvoeren van een legionellabeheersplan vormt de kern van de maatregelen en komt aan bod bij de uitvoering van de RI&E (Risico-Inventarisatie en -Evaluatie). Het risico op legionellabesmetting is het grootst als besmet water wordt verneveld en de aerosolen worden ingeademd. Blootstelling kan onder andere plaatsvinden bij het gebruik van hogedrukreinigers, bij het doorspoelen van (weinig gebruikte) douches en werkzaamheden in de nabijheid van whirlpools. Preventieve maatregelen om de groei van legionellabacteriën te voorkomen, zijn een juist ontwerp van de watersystemen; het toepassen van waterbehandeling en een zodanig beheer dat groei van biofilms wordt voorkomen en doelmatig onderhoud en inspectie. De preventieve maatregelen hebben tot doel om de groei van legionellabacteriën in watersystemen en de verspreiding van aerosolen met legionellabacteriën uit deze systemen te voorkomen. Dit betekent dat onder normale omstandigheden het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen niet noodzakelijk is. In risicovolle situaties, waarbij onvoldoende preventieve maatregelen zijn getroffen, is het dragen van een mond-neusmasker (bij voorkeur FFP3/ minstens FFP2) noodzakelijk. 1 Drinkwaterinstallatie: het geheel van leidingen, fittingen, toestellen en tappunten na de watermeter, aangesloten op het leidingnet van een drinkwaterbedrijf of collectieve watervoorziening, of op een collectief leidingnet. Pagina 13 van 48

14 Legionellapreventie volgens het Drinkwaterbesluit, het Bhvbz en het Activiteitenbesluit Het Drinkwaterbesluit, het Bhvbz en het Activiteitenbesluit hebben als doel de groei van legionellabacteriën en verspreiding via aerosolen te voorkomen. Alhoewel specifieke regelgeving per besluit verschilt, zijn er ook belangrijke overeenkomsten: Laat voor uw waterinstallatie(s) een legionellarisicoanalyse uitvoeren wanneer u onder een van deze besluiten valt. Met deze analyse wordt bepaald waar verneveling optreedt in de waterinstallatie, en of er factoren zijn waardoor legionellabacteriën kunnen groeien. Als legionellagroei mogelijk is, moet worden vermeld welke risicofactoren kunnen worden weggenomen door aanpassingen aan uw installatie ( correctieve maatregelen genoemd) en welke factoren moeten worden beheerst. Stel op basis van de risicoanalyse een beheersplan op. Hierin staan de maatregelen die u moet nemen om de groei van de bacteriën te beheersen, en welke controles u moet uitvoeren. Laat de risicoanalyse en het beheersplan voor uw drinkwaterinstallatie uitvoeren door een BRL 6010-gecertificeerd bedrijf. Voor de overige installaties is dit niet verplicht, maar wel aanbevolen. Voer de maatregelen en controles uit het beheersplan uit. Houd een logboek bij van alle maatregelen en controles. Bovenstaande eisen zijn een samenvatting van de overeenkomsten in regelgeving. Ga in de betreffende regelgeving na aan welke aanvullende eisen u moet voldoen. 2.4 Eten en drinken Sauna s en badinrichtingen zijn wettelijk verplicht 2 om de kans te verkleinen dat medewerkers en bezoekers ziek worden van bedorven eten en drinken. In Hygiënecodes staan voedselveiligheidsmaatregelen die voor alle stadia van voedselverwerking gelden: van het kopen of ontvangen tot het bewaren, het bereiden en het serveren van eten en drinken. Hygiënecodes zijn een praktische uitwerking van de HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points; een systeem om de voedselveiligheid te beheersen). Als u volgens een hygiënecode werkt, voldoet u aan de wettelijke voorschriften van voedselveiligheid. Basisprincipes van voedselveiligheid Voedselveiligheidsmaatregelen zijn gebaseerd op drie basisprincipes: beheersing van de temperatuur, netheid en controle van de houdbaarheid. Beheersing van de temperatuur De temperatuur van gekoelde of diepvriesproducten beïnvloedt de voedselveiligheid. Hoe kouder deze producten worden bewaard, hoe minder kans ziekteverwekkers hebben om uit te groeien. Bij hoge temperaturen worden veel ziekteverwekkers juist gedood. Daarom gaan veel regels in de 2 Voor een overzicht van relevante regelgeving, zie: Pagina 14 van 48

15 hygiënecode over de temperatuur eisen. Zo mag de temperatuur in een koelkast niet hoger zijn dan 7 C en moet rauw vlees tot minstens 75 C worden verhit. Netheid Via vuile handen en vuile materialen (zoals keukenspullen, de koelkast of andere etenswaren) kan voedsel besmet raken met ziekteverwekkers. Daarom staan er in de hygiënecode zowel eisen die gesteld worden aan de persoonlijke hygiëne van mensen die werken met voedsel als regels gericht op de schoonmaak van materialen en werkruimten. Houdbaarheid Al het voedsel is bederfelijk. Daarom is het controleren en garanderen van de houdbaarheid van producten een belangrijk aspect van voedselveiligheid. Alle regels in hygiënecodes zijn gericht op deze principes. Hygiënecodes Door te werken volgens een hygiënecode, voldoet u automatisch aan de wettelijke voorschriften van voedselveiligheid. Hygiënecodes die u kunt gebruiken zijn: o de Hygiënecode voor de Contractcatering; o de Hygiënecode voor de Horeca. In de bronnenlijst in hoofdstuk 14 staat waar u deze hygiënecodes kunt vinden. Bepaal volgens welke hygiënecode er in uw sauna of badinrichting wordt gewerkt. Zorg dat de gekozen code alle voedselprocessen in uw sauna of badinrichting dekt. Zorg dat iedereen die betrokken is bij voedselprocessen volgens de hygiënecode werkt. Voldoe aan het Warenwetbesluit Bereiding en behandeling van levensmiddelen en het Warenwetbesluit Hygiëne van levensmiddelen. TIP: - Laat uw keuken één keer per jaar controleren op hygiëne en HACCP door een extern bureau. - Hang instructies voor het wassen of desinfecteren van de handen op in de keuken. Zie de printklare instructie in hoofdstuk 10. De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) controleert steekproefsgewijs of u de regels uit uw code naleeft. Pagina 15 van 48

16 3 Schoonmaken en desinfecteren In vuil en stof kunnen ziekteverwekkers zitten. Door schoon te maken, haalt u ook veel ziekteverwekkers weg. Hierdoor verkleint u de kans op ziekte. Er is een verschil tussen schoonmaken en desinfecteren. Schoonmaken is stof en vuil verwijderen, bijvoorbeeld door te stofzuigen of te dweilen. Zo raakt u ook de meeste ziekteverwekkers in het stof of vuil kwijt. Maar om bijvoorbeeld ziekteverwekkers in bloed of andere lichaamsvloeistoffen weg te krijgen, moet u na het schoonmaken óók desinfecteren. Door te desinfecteren, doodt u de overgebleven ziekteverwekkers tot een aanvaardbaar niveau. In een sauna of badinrichting zijn de omstandigheden voor de schoonmaak anders dan wanneer u bijvoorbeeld thuis schoonmaakt. Vochtige ruimtes, temperatuur, baden gevuld met water e.d. zijn omstandigheden waarmee rekening gehouden moet worden. Dit zijn namelijk ideale omstandigheden voor ziekteverwekkers om te overleven en zelfs om te kunnen vermeerderen. Naast de ideale omstandigheden voor ziekteverwekkers heeft u in een sauna of badinrichting ook te maken met verschillende typen vervuiling. Denk hierbij bijvoorbeeld aan kalkaanslag, zeepresten, huidvetten en make-upresten. Houd hiermee rekening wanneer u schoonmaakt. 3.1 Schoonmaakregels en technieken Er komt veel kijken bij een goede schoonmaak. Als er verkeerd wordt schoongemaakt, kunnen er ziekteverwekkers achterblijven of zelfs verspreid worden. Geef iedereen die schoonmaakt instructie over de manier van schoonmaken en de middelen die ze hiervoor moeten gebruiken. Zorg dat iedereen weet hoe een middel gebruikt moet worden. Maak, indien mogelijk, eerst droog (afstoffen, stofzuigen e.d.) schoon en daarna nat (vochtig doekje, stomen, dweilen e.d.). Maak schoon van schoon naar vuil en van hoog naar laag. Maak de wanden van baden boven de waterspiegel schoon met een middel dat geen invloed heeft op de waterkwaliteit. Maak alleen schoon met middelen die ook daadwerkelijk als schoonmaakmiddel worden verkocht. Gebruik de middelen volgens de instructies op de verpakking en zoals aangegeven. Meng schoonmaakmiddelen nooit met andere middelen. Mengen geeft risico op giftige gassen, verlaagde kwaliteit en slechter resultaat. Draag handschoenen bij het schoonmaken van voorwerpen of oppervlakken waar lichaamsvloeistoffen op (kunnen) zitten. Kan uw kleding bij het schoonmaken in contact kan komen met lichaamsvloeistoffen? Draag dan ook een wegwerpschort. Gooi de handschoenen en het schort weg na het schoonmaken. Zorg dat schoonmaak- en desinfectiemiddelen niet in contact komen met het badwater. Pagina 16 van 48

17 TIPS: - Laat een professioneel, gespecialiseerd schoonmaakbedrijf schoonmaken. - Let tijdens het schoonmaken vooral op plekken en voorwerpen die mensen veel aanraken, zoals kranen, lichtschakelaars, deurklinken en doorspoelknoppen. 3.2 Omgaan met schoonmaakmaterialen en -middelen Schoonmaakmaterialen moeten ook goed schoongemaakt, gedroogd en opgeruimd worden. In hoofdstuk 8 vindt u ook een specifiek schoonmaakschema voor de schoonmaakmaterialen. Gebruik dagelijks schone materialen. Vervang schoonmaakmaterialen en sopwater als deze zichtbaar vuil zijn. Was schoonmaakmaterialen zoals moppen en doeken na gebruik op 60 C. Laat ze daarna drogen, aan de lucht of in een wasdroger. Of gebruik wegwerpmaterialen en gooi deze direct na gebruik weg. Maak schoonmaakmaterialen die niet in de wasmachine kunnen en niet weggegooid worden, zoals emmers en trekkers, na gebruik schoon en spoel ze af met water. Maak de materialen daarna handmatig droog, laat ze drogen op een schone ondergrond of hang ze op om te drogen (trekkers). Laat natte schoonmaakmaterialen na gebruik nooit in emmers achter, om te voorkomen dat ziekteverwekkers uitgroeien. Zijn de schoonmaakmaterialen die handmatig worden gereinigd, gebruikt bij het opruimen van bloed of andere lichaamsvloeistoffen met zichtbare bloedsporen? Dan moeten ze nadat ze zijn schoongemaakt ook worden gedesinfecteerd (zie paragraaf 3.4). Vervang het filter van de stofzuiger zo vaak als de fabrikant voorschrijft. Berg schoonmaakmaterialen en middelen op in een opslagruimte. Gebruik microvezeldoekjes volgens de werkwijze Microvezeldoekjes in hoofdstuk 11. TIPS: - Gebruik een schrobmachine voor het schoonmaken van de vloeren en grote oppervlakken. - Gebruik bij het dweilen verschillende emmers (bijvoorbeeld met aparte kleuren) voor schoon en vuil sopwater. Maak de dweil of mop nat in de emmer met schoon sop, en spoel hem uit in de andere. Zo blijft sopwater langer schoon. - Gebruik zoveel mogelijk wegwerpmaterialen. Pagina 17 van 48

18 3.3 Schoonmaakschema s gebruiken Een schoonmaakschema voorkomt dat onderdelen worden overgeslagen. Werk volgens een schoonmaakschema. Beschrijf hierin hoe vaak elk onderdeel schoongemaakt moet worden en op welke manier. De schoonmaakschema s in hoofdstuk 8 kunt u als basis gebruiken. U mag natuurlijk vaker schoonmaken dan in deze schema s is aangegeven. Minder vaak of op een andere manier schoonmaken mag alleen met een goede reden (bijvoorbeeld omdat een ruimte bijna nooit wordt gebruikt). TIPS: - Vink de schoonmaakwerkzaamheden af. Hierdoor ziet u snel wat er nog moet gebeuren. Dit is vooral handig als er door meerdere personen wordt schoongemaakt. Noteer ook de datum en het tijdstip en de naam van degene die heeft schoongemaakt. - Wordt de schoonmaak door meerdere partijen uitgevoerd? Bijvoorbeeld door een extern schoonmaakbedrijf en medewerkers? Stel dan voor elke partij eigen schoonmaakschema s op. Zo zijn de verantwoordelijkheden voor iedereen duidelijk. 3.4 Desinfecteren In sommige gevallen is het schoonmaken van voorwerpen en oppervlakken onvoldoende en moet er na het schoonmaken ook worden gedesinfecteerd. Desinfectie is nodig wanneer een oppervlak of voorwerp vervuild is met bloed, en bij sommige infectieziekten. Hierbij gelden de volgende algemene regels: Desinfecteer een oppervlak of voorwerp als er bloed op zit. Dit geldt ook als het bloed er al lang op zit; ook in oud bloed kunnen ziekteverwekkers overleven. Let op: desinfecteer alleen als er éérst is schoongemaakt. Desinfecterende middelen werken onvoldoende als iets nog vuil (of stoffig) is. Draag bij het desinfecteren altijd wegwerphandschoenen en was de handen na afloop met water en zeep. Draag ook een beschermend schort als uw kleding vervuild kan raken met bloed of andere lichaamsvloeistoffen. Desinfecteer alleen met middelen die zijn toegelaten door het Ctgb. Zie de paragraaf Toegelaten desinfecterende middelen voor oppervlakken, materialen en handen hieronder meer informatie. Gebruik desinfecterende middelen altijd volgens de gebruiksaanwijzing. Let op de juiste concentratie, inwerktijd, evt. naspoelen e.d. Rook niet als u desinfecterende middelen gebruikt. Vermijd dat desinfecterende middelen in contact komen met het badwater. Pagina 18 van 48

19 Daarnaast is desinfectie nodig bij bepaalde infectieziekten. Dit zal dan worden aangegeven door een arts of deskundige infectiepreventie van bijvoorbeeld uw lokale GGD. Toegelaten desinfecterende middelen voor oppervlakken, materialen en handen Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) beoordeelt of een desinfecterend middel goed werkt en veilig is. Ook stelt het Ctgb vast waarvoor het gebruikt mag worden. Een middel kan bijvoorbeeld alleen geschikt zijn voor het desinfecteren van de handen, en niet voor het desinfecteren van oppervlakken. Daarnaast zijn sommige middelen alleen effectief tegen sommige bacteriën, terwijl andere middelen ook virussen kunnen doden. Middelen die door het Ctgb zijn toegestaan, zijn te herkennen aan een code op de verpakking. Dit kunnen de volgende codes zijn: een N-code (4 tot 5 cijfers gevolgd door -N, bijvoorbeeld: N); een NL-code (NL- gevolgd door 7 of 11 cijfers). Daarnaast moet de fabrikant op de verpakking melden waarvoor het middel gebruikt mag worden. Middelen die zijn toegelaten, staan ook op de website van het Ctgb. Hoe u deze middelen op de website kunt vinden, staat in paragraaf Op de website van het Ctgb is voor elk toegelaten middel het Actueel gebruiksvoorschrift opgenomen. In dit gebruiksvoorschrift staat waarvoor het middel gebruikt mag worden en tegen welke micro-organismen het effectief is. Ook staat er hoe u het middel moet gebruiken. Gebruik alleen een desinfecterend middel dat door het Ctgb is toegestaan. Controleer in het actueel gebruiksvoorschrift dat het middel: - geschikt is voor het materiaal (bijv. handen, harde oppervlakken) dat u wilt desinfecteren; en - effectief is tegen de micro-organismen die u wilt doden. Wilt u een oppervlak desinfecteren dat is verontreinigd met bloed? Zorg dan dat uw middel effectief is tegen virussen. Desinfecteert u vanwege een (uitbraak van een) infectieziekte? Neem contact op met uw lokale GGD. Gebruik een desinfecterend middel altijd volgens de gebruiksaanwijzing. Let op: u mag een desinfecterend middel alleen gebruiken voor de toepassingen die in het gebruiksvoorschrift staan beschreven! Zie de onderstaande voorbeelden: Voorbeeld 1: U heeft een desinfecterend middel waarmee u uw handen wilt desinfecteren. In het gebruiksvoorschrift staat alleen beschreven dat het middel geschikt is voor de desinfectie van harde oppervlakken. U mag dit middel dan niet voor uw handen gebruiken. Voorbeeld 2: U heeft een desinfecterend middel waarmee u een oppervlak wilt desinfecteren dat bevuild was met bloed. In het gebruiksvoorschrift staat dat het middel effectief is tegen bacteriën, gisten en schimmels. U mag dit middel dan niet gebruiken voor de desinfectie van het oppervlak; bij een verontreiniging met bloed heeft u namelijk een middel nodig dat effectief is tegen virussen. Pagina 19 van 48

20 Er is een aantal toegelaten middelen die in één handeling zowel schoonmaken als desinfecteren. Dit staat dan in het gebruiksvoorschrift. Gebruikt u zo n middel? Dan is schoonmaken voordat u dit middel gebruikt uiteraard niet nodig. 3.5 Wasgoed Vuile was kan besmet zijn met ziekteverwekkers. Wanneer handdoeken, badjassen en dergelijke worden verhuurd, worden deze gebruikt door meerdere personen. Daarom is het van belang dat het vuile wasgoed op de juiste manier gewassen wordt. U kunt het wasgoed extern door een wasserij laten regelen, of zelf wassen. Let op de volgende eisen: Houd schone en vuile was gescheiden. Draag handschoenen bij het sorteren van de vuile was en verzamel en verplaats vuile was in een gesloten wasmand of zak. Zet bakken neer waar bezoekers vuil wasgoed in kunnen gooien. Vermijd contact met vuil wasgoed door wasgoed niet bij de receptie aan te nemen. Reinigt uw sauna of badinrichting de vuile was zelf? Let dan op de volgende regels: o Was vuil wasgoed dagelijks. o Draag handschoenen bij het sorteren van de was. o Was volgens wasvoorschrift. Gebruik geen verkorte wasprogramma s. o Was met bloed bevuilde kleding op 60 C (of op 40 C- 60 C en droog het wasgoed in een droogtrommel of strijk het wasgoed). Door de hitte worden alle micro-organismen gedood. Doet een extern bedrijf uw was? Maak dan duidelijke afspraken over het af- en aanleveren van wasgoed. Gevonden kleding? Laat nat wasgoed drogen en bewaar het daarna in een doorzichtige plastic zak. Zo kunnen bezoekers snel zien of hun kleding in de zak zit zonder alle kleding aan te raken. 3.6 Huishoudelijk afval Afval kan een bron van ziektekiemen zijn. Bovendien trekt afval ongewenste dieren aan. Daarom moet de opslag en afvoer van afval aan bepaalde eisen voldoen. Deze paragraaf gaat over huishoudelijk afval. Huishoudelijk afval is het afval dat dagelijks in een instelling wordt geproduceerd, met uitzondering van grofvuil, bouw- en sloopafval en klein gevaarlijk afval. Denk bijvoorbeeld aan etensresten, oud papier en verpakkingsmaterialen. Pagina 20 van 48

21 Leeg afvalemmers minstens één keer per dag. Sluit de zakken goed en bewaar ze in gesloten afvalcontainers. Stal deze containers niet in een ruimte waar ook schone materialen staan opgeslagen. Verschoon damesverbandcontainers in de damestoiletten dagelijks. Worden de containers geleegd door een leverancier? Spreek dan met hem een geschikte termijn af. Verzamel etensresten direct na het gebruik van maaltijden in afsluitbare afvalbakken. Houd de opslagplaats schoon, zodat er geen ratten of andere ongewenste dieren op afkomen. Plaats geen afval naast afvalcontainers. Zorg dat het afval wordt opgehaald voordat een container vol is. 3.7 Dierplaagbeheersing Ratten, muizen, duiven, kakkerlakken en insecten of wormpjes zijn voorbeelden van dieren die niet alleen overlast en schade geven, maar ook infectieziekten kunnen overdragen of allergieën veroorzaken. Om de medewerkers en bezoekers hiertegen te beschermen, is een goede dierplaagbeheersing nodig. Hierbij moet de beheersing zich in de eerste plaats richten op het voorkómen van ongewenste dieren door wering, en pas in de tweede plaats op bestrijding. Deze benadering van dierplaagbeheersing wordt ook wel Integrated Pest Management (IPM) genoemd. Maatregelen om ongewenste dieren te weren richten zich op het voorkomen of beperken van: plekken waar ongewenste dieren kunnen binnenkomen, schuilen of nestelen; de aanwezigheid van water en voedsel(resten). Deze maatregelen zijn onder te verdelen in technisch-bouwkundige, hygiënische en bedrijfsmatige maatregelen. Technisch-bouwkundige maatregelen zijn bijvoorbeeld horren plaatsen, kieren en gaten dichten en wild struikgewas (waar dieren in kunnen schuilen) rondom het gebouw verwijderen. Een goede schoonmaak en het bewaren van eten in afsluitbare bakken of potten zijn voorbeelden van hygiënische maatregelen. Onder bedrijfsmatige maatregelen valt onder andere het controleren van binnenkomende producten op (sporen van) ongewenste dieren. Beheers ongewenste dieren op uw locatie volgens de IPM-benadering. Schakel zo nodig hulp in van een dierplaagbeheerser die volgens deze methode werkt. Stel een dierplaagbeheersplan op. Evalueer minimaal jaarlijks of de maatregelen uit uw dierplaagbeheersplan nog worden uitgevoerd en effectief zijn. Houd de getroffen maatregelen bij in een logboek. Schakel bij overlast een deskundige dierplaagbeheerser in. Gebruik zelf geen bestrijdingsmiddelen. Bestrijdingsmiddelen kunnen gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Pagina 21 van 48

22 4 Medische faciliteiten Ziekteverwekkers kunnen gemakkelijk overgebracht worden via kleding en handen. Tijdens het uitvoeren van medische handelingen is er een verhoogde kans op besmetting. Om dit risico op besmetting te verkleinen moet u zich tijdens medische aspecten houden aan de eisen uit dit hoofdstuk. Daarnaast gelden uiteraard de algemene maatregelen op het gebied van persoonlijke hygiëne (zie paragraaf 2.1) en schoonmaak en desinfectie (zie hoofdstuk 3). 4.1 EHBO-post Het kan voorkomen dat een bezoeker van uw sauna of badinrichting zich bezeert, of dat er een ongeluk plaatsvindt. Hang de volgende informatie op een overzichtelijke plek: o instructies bij ongevallen; o gifwijzer; o lijst met noodnummers (zoals de huisartsenpost en het ziekenhuis). Zorg voor minstens één EHBO-koffer. Vul de inhoud na gebruik aan en vervang materialen die over de datum zijn. Controleer de inhoud minimaal elke drie maanden. Heeft een bezoeker een open wondje? Zorg dat medewerkers weten hoe ze moeten handelen: o Was de handen; o trek handschoenen aan; o spoel het wondje schoon met water; o dek het wondje af. Laat bezoekers met open wonden niet toe in een zwembad of sauna. TIP: - Houd bij door wie en wanneer de inhoud van de koffer is gecontroleerd. 4.2 Bijt-, krab- en prikaccidenten In sauna s en badinrichtingen kunnen bijt-, krab- en prikaccidenten plaatsvinden. Hier spreekt men van als het bloed of de slijmvliezen van een medewerker of bezoeker in contact komt met bloed, wondvocht of de slijmvliezen van een ander. Bij zo n accident kunnen ziekteverwekkers worden overgedragen, zoals het hepatitis B of C virus en Hiv. Bij een bijt- of krabaccident lopen zowel de bijter/krabber als de degene die gebeten of gekrabd is het risico om besmet te worden door de ander. Door een protocol voor bijt-, krab- en prikaccidenten dat bekend is bij de medewerkers, verkleint u de kans dat medewerkers of bezoekers bij zo n accident een infectieziekte oplopen. Pagina 22 van 48

23 Ontwikkel een protocol voor bijt-, krab- en prikaccidenten en stel uw medewerkers hiervan op de hoogte. Beschrijf hierin in ieder geval de volgende stappen: 1. Laat een wondje goed doorbloeden. 2. Spoel het wondje of het slijmvlies met water of fysiologisch zout. 3. Ontsmet een wondje (slijmvliezen niet) met een huid-desinfectiemiddel met een RVG-nummer. 4. Dek een wondje af. 5. Meld het accident direct. Neem in het protocol de contactgegevens op van de instantie(s) aan wie het accident gemeld moet worden. Maak zo nodig onderscheid tussen meldingen binnen en buiten kantooruren. Bij melding wordt een risico-inschatting gemaakt en worden eventuele vervolgstappen bepaald. Noteer hiervoor de volgende gegevens: o De personen die bij het incident zijn betrokken. o Het type verwonding (bijv. prik- of bijtwond). o Het materiaal waarmee iemand verwond is. o Oorzaak van het incident. 4.3 Omgang met scherp afval Bij behandelingen kunnen scherpe materialen zoals naalden of mesjes worden gebruikt. Omdat deze materialen tijdens het gebruik besmet kunnen raken met ziekteverwekkers van bezoekers, gelden de onderstaande eisen. Door u hieraan te houden, verkleint u de kans op een prikaccident. Gooi naalden en andere scherpe wegwerpinstrumenten die de huid of slijmvlies doorboren, direct na gebruik in een naaldcontainer met het UN-keurmerk. Zorg dat de naaldcontainer binnen handbereik staat. Gooi het scherpe afval nooit in een gewone afvalemmer. Vervang naaldcontainers wanneer ze tot de maximale vullijn vol zitten. Sluit het deksel en lever de volle naaldcontainer in volgens het protocol van uw instelling. Zet direct een nieuwe naaldcontainer neer. UN-keurmerk Volle naaldcontainers vallen in de categorie ziekenhuisafval. Aan de afvoer van ziekenhuisafval zijn bij wet eisen gesteld (zie hoofdstuk 10 van de Wet milieubeheer). Zo mag u uw containers alleen inleveren bij inzamelaars die een zogeheten VIHB-nummer hebben. 4.4 Vaccinaties Het aanbieden van vaccinaties kan, afhankelijk van het werk van uw medewerkers, verplicht zijn op basis van de Arbowet. Arbo-eisen vallen echter buiten de reikwijdte van deze richtlijn en zullen hier niet verder worden uitgewerkt, Zie voor meer informatie onder andere het Arbobesluit, art en Melding van infectieziekten onder medewerkers Medewerkers kunnen als mogelijk drager van infectieziekten bezoekers besmetten. Daarom moeten medewerkers zich direct bij een bedrijfsarts of afdelingshoofd melden wanneer zij een infectie hebben. Er wordt dan onderzocht of ze vervangende werkzaamheden kunnen uitvoeren of Pagina 23 van 48

24 tijdelijk moeten stoppen met werken. Andere aandoeningen kunnen altijd in vertrouwen met de bedrijfsarts worden besproken. Zorg dat medewerkers zich direct melden bij: o een bijt-, krab- of prikaccident; o ernstige infecties (aan de handen); o steenpuisten; o conjunctivitis; o huidaandoeningen; o acute en aanhoudende diarree. Pagina 24 van 48

25 5 Bouw en inrichting In dit hoofdstuk vindt u de eisen aan de bouw en inrichting die nodig zijn om een goede persoonlijke hygiëne, schoonmaak en hygiënische omgang met materialen, producten en afval mogelijk te maken. Voor elk type ruimte vindt u hieronder een paragraaf met de hygiëne-eisen. Daarnaast zijn er aanvullende bouwvoorschriften vastgelegd in het Bouwbesluit Bijvoorbeeld eisen aan het benodigde aantal toiletten. De specifieke eisen verschillen per type bouw (bestaande bouw of nieuwbouw); deze details vallen buiten de reikwijdte van deze richtlijn. Het Bouwbesluit 2012 vindt u op Algemene eisen Alle ruimtes in een sauna of badinrichting moeten veilig en goed schoon te maken zijn. Infectieziekten worden gemakkelijk overgedragen wanneer bezoekers te dicht op elkaar zitten. Houd u aan de algemene eisen tijdens de bouw en inrichting: Leg gladde en waterdichte vloeren in de ruimtes waar bezoekers met hun blote voeten lopen. Voorkom dat water via de vloer het bad insijpelt. Voorzie vloeren van een afvoerputje met een afneembaar rooster en stankafsluiter. Plaats in alle ruimtes een afvalemmer met plastic zak. Zorg voor goede verlichting om bij schoon te maken. Richt ruimtes zo in dat schoonmakers overal bij kunnen. Voorkom moeilijk bereikbare hoeken en oppervlakken. Zorg dat badmaterialen (zoals trapjes, vlonders, drijflijnen en speelgoed) van een materiaal zijn gemaakt dat goed schoon te maken is. Vervang defecte materialen direct. 5.2 Toiletten Iedereen die van het toilet gebruik maakt, moet de handen kunnen wassen. Daarnaast moet de toiletruimte goed schoon te maken zijn. Dat gaat alleen als muren en vloeren glad zijn en er geen vocht in kan doordringen. Vocht is namelijk een goede voedingsbodem voor ziekteverwekkers. Zorg dat vloeren, deuren en wanden tot een hoogte waar urine tegenaan kan spatten, geen vocht kunnen opnemen en gemakkelijk schoon te maken zijn. Zorg voor een wastafel met stromend water, een zeepdispenser en handdoekjes. Gebruik bij voorkeur wegwerphanddoekjes. Vervang beschadigde toiletten direct. Pagina 25 van 48

26 TIP: - Plaats speciale containers voor maandverband en tampons in de (dames)toiletten. 5.3 Douches Omdat het in douches heel vochtig is, groeien schimmels en andere micro-organismen er relatief makkelijk. Houd u bij de bouw en inrichting daarom aan de hygiëne-eisen: Zorg dat vloeren, deuren en wanden tot een hoogte waar water tegenaan spat, geen vocht kunnen opnemen en gemakkelijk schoon te maken zijn. Het materiaal op de rest van de muren en het plafond moet goed bestand zijn tegen water en waterdamp. Plaats een afneembaar rooster met een stankafsluiter op het afvoerputje. 5.4 Kleedkamers Het aantal kleedkamers hangt samen met de functie van uw bad in combinatie met het verwachte aantal bezoekers. Groepskleedkamers zijn bijvoorbeeld voldoende voor schoolzwemmen, terwijl kleedhokjes met losse kluisjes nodig zijn als uw badinrichting gericht is op recreatief zwemmen. Plaats voldoende kleedkamers. (Zie het BHVBZ voor meer informatie). Deze eis is niet van toepassing op semi- en niet-openbare zweminrichtingen, omdat deze locaties vaak al eigen kleedkamers hebben. Zorg dat vloeren en wanden tot een hoogte waar water tegenaan spat, geen vocht kan opnemen en gemakkelijk schoon te maken is. Zorg dat kleding en tassen alleen tegen glad, waterdicht materiaal komt te hangen. De rest van de wanden en het plafond moet goed bestand zijn tegen water en waterdamp. TIP: - Plaats een afneembaar rooster met een stankafsluiter op het afvoerputje. 5.5 Opslagruimte voor schoonmaakmiddelen en -materialen Zorg voor een aparte opslagruimte waar de schoonmaakmiddelen en -materialen opgeborgen kunnen worden. Zo worden vuile en gevaarlijke stoffen of giftige materialen gescheiden van voedingsmiddelen. Maak een ophangsysteem zodat bezems, (raam)trekkers en andere materialen niet op de grond staan. Op deze manier kunnen ze beter drogen. Plaats een uitstortgootsteen waar vuil water wordt ververst en materialen gemakkelijk kunnen worden schoongemaakt. Plaats gevaarlijke schoonmaakmiddelen, zoals ammoniak, in lekbakken. Zorg dat bezoekers er niet bij kunnen. Pagina 26 van 48

27 TIP: - Zorg voor een wastafel met stromend water, een zeepdispenser en wegwerphanddoekjes. Pagina 27 van 48

28 6 Hygiëne van bezoekers In de voorgaande hoofdstukken zijn maatregelen beschreven die u en uw medewerkers kunnen nemen om het infectierisico te verkleinen. Maar de bezoekers van uw sauna of badinrichting kunnen hier ook aan bijdragen. Bijvoorbeeld door zich regelmatig te wassen en geen kleren en spullen met elkaar te delen. Daarom is het belangrijk dat het hygiënisch bewustzijn van de bezoekers wordt vergroot. Stel uw bezoekers op de hoogte van de geldende huisregels. 6.1 Gedragsregels Een goede persoonlijke hygiëne van bezoekers verkleint de kans op verspreiding van ziekteverwekkers. Informeer bezoekers over de geldende huisregels. Hang een informatiebord op of maak gebruik van speciale stickers met bijvoorbeeld de volgende informatie: o Of huisdieren wel of niet zijn toegestaan. o Welke ruimtes wel of niet toegankelijk zijn voor bezoekers en dieren. o Waar bezoekers wel of niet met hun schoenen mogen komen. Regels in de zwembaden: o Betreedt het zwembad (en de ruimte hieromheen) met schone slippers of met plastic overschoenen. o Draag zwemkleding. o Douche voor het betreden van het bad. o Rook niet. o Eet en drink niet. o Neem geen huisdieren mee. o Dek wondjes af: bezoekers met open wonden zijn niet toegestaan. Regels in de sauna s: o Douche van te voren. o Neem geen tassen of glazen mee. o Zit of lig op een handdoek. o Rook niet. o Eet en drink niet. o Draag een handdoek, badjas of kleding in het restaurant. Krijgt u een schoonheidsbehandeling of massage? Douche dan van te voren. Raad bezoek aan de sauna af wanneer een bezoeker: o Koorts heeft. o Ziekteverschijnselen vertoont. Pagina 28 van 48

29 7 Garra rufa 7.1 Eisen aan medewerkers Medewerkers moeten maatregelen nemen om het besmettingsrisico te verkleinen. Deze maatregelen zijn voor de klant maar ook voor hun eigen veiligheid en gezondheid. Het risico op ziekteverschijnselen bij medewerkers die werken met garra rufa vissen is klein. Bij medewerkers met wondjes of met onderliggend lijden of met een verminderde weerstand (ook diabetes) is het risico niet uit te sluiten. Geef voorlichting aan medewerkers die werken met garra rufa. Laat medewerkers met onderliggend lijden of met een verminderde weerstand (ook diabetes) niet werken met garra rufa vissen. Laat medewerkers met wondjes preventieve maatregelen nemen: o Laat wondjes niet in contact komen met het water; o Dek wondjes met een waterafstotende pleister af; o Draag handschoenen; o Was de handen na de werkzaamheden. Om het besmettingsrisico via het badwater zo klein mogelijk te maken, moeten medewerkers de huid van klanten controleren voor en na de behandeling. Een goede persoonlijke hygiëne van medewerkers is hierbij nodig, om te voorkomen dat ze zelf besmettelijke aandoeningen oplopen. Zorg dat medewerkers weten hoe ze huidaandoeningen, zoals wondjes of voetschimmel, bij de klant kunnen herkennen. Zorg dat medewerkers tekenen van ziekte bij de vissen kunnen herkennen. Leer medewerkers hoe ze tijdens het schoonmaken van het bad moeten omgaan met de vissen. Zorg ervoor dat de medewerkers de maatregelen van algemene hygiëne toepassen (zie paragraaf 2.1). Zorg daarnaast dat medewerkers zich houden aan het volgende: Draag handschoenen bij: o het controleren van de huid van de klant; o het schoonmaken en desinfecteren van het bad. Controleer vòòr de behandeling de lichaamsdelen van de klant die in contact komen met het water. Bespreek met de klant of ze aandoeningen hebben of medicijnen gebruiken die tot een verminderde weerstand kunnen leiden. Laat een klant géén gebruiken maken van het bad wanneer een lichaamsdeel dat in het water kan komen: o verwondingen of huidbeschadigingen vertoont; o 24 uur voor de behandeling onthaard, gewaxt of geschoren is; o in de afgelopen 6 weken getatoeëerd is. Pagina 29 van 48

30 Laat klanten géén gebruik maken van het bad wanneer ze een aandoening hebben of medicijnen gebruiken die tot een verminderde weerstand kunnen leiden. Controleer de huid na de behandeling op (kleine) bloedingen. Veeg de huid hiervoor af met een lichtgekleurde handdoek (waarop eventueel bloed te zien is) of papieren wegwerpdoekjes. Zorg dat klanten voor en na de behandeling de lichaamsdelen wassen met vloeibare zeep die in contact komen met het water. Spoel goed af, anders kunnen er zeepresten in het bad terecht komen. Meld het direct bij de leidinggevende, wanneer een of meer vissen tekenen van ziekte vertonen. 7.2 Bouw en inrichting Uw fish spa moet zo ingericht zijn dat het makkelijk schoon te maken is, en klanten de lichaamsdelen die in contact met het water komen, kunnen wassen met vloeibare zeep. Maak het bad, en de materialen die in het bad worden gebruikt, van glad materiaal dat goed schoon te maken is. Zorg voor een handen- en voetenwasgelegenheid met stromend water, een zeepdispenser en handdoekjes. Gebruik bij voorkeur wegwerphanddoekjes. Zorg voor douches wanneer klanten met hun hele lichaam in het bad kunnen gaan. Hang vloeibare zeepdispensers op bij de douches. Geef iedere klant een schone handdoek, of laat ze deze zelf meenemen. Zorg dat de omgeving van het bad zo geconstrueerd en afgewerkt is, dat het makkelijk schoon te maken is. Voorzie de vloer rondom het bad van antislipmateriaal dat goed schoon te maken is. 7.3 Schoonmaak en desinfectie Via het water kunnen menselijke ziekteverwekkers worden overgebracht van de ene klant op de andere. Dit kan gebeuren via de vissen en via het water. Daarnaast kunnen de vissen drager zijn van ziekteverwekkers. Zij kunnen die ziekteverwekkers tijdens het knabbelen overdragen op de mens. Om het risico op overdracht van ziekte zo klein mogelijk te maken, is een goede schoonmaak noodzakelijk. Wanneer het water of de omgeving van het bad vervuild is met bloed, moet er na het schoonmaken ook gedesinfecteerd worden. Maak de baden en bijbehorende producten zoals filters schoon. Volg hierbij de instructies van de fabrikant. Vervang het water zo vaak als de leverancier voorschrijft of als de vissen aankunnen. Deze frequentie is onder meer afhankelijk van de inhoud van het bad, het soort filter en de hoeveelheid vissen. Is er bloed of andere lichaamsvloeistoffen zichtbaar in het bad, of heeft een klant na de Pagina 30 van 48

31 behandeling bloedende wondjes? Maak het bad dan als volgt schoon: o Verplaats de vissen naar een speciaal hiervoor bestemde bak, waar klanten nooit in behandeld worden. Laat de vissen minimaal 48 uur in deze bak voordat u ze terugplaatst in een bad waarin klanten worden behandeld. o Laat het bad leeglopen. o Maak het bad schoon met een schoonmaakmiddel opgelost in water. Gebruik en doseer schoonmaakmiddelen volgens de instructies op de verpakking. o Spoel het bad goed na en laat het drogen. o Desinfecteer het droge bad met een middel dat door het Ctgb is toegestaan. Zie paragraaf 3.4. Volg de gebruiksaanwijzing van het middel. o Spoel het bad zeer goed na. Resten desinfecterend middel kunnen schadelijk zijn voor de vissen. Is er bloed of andere lichaamsvloeistoffen zichtbaar op vloeren of andere oppervlakken, maak deze dan eerst schoon en droog. Desinfecteer vervolgens met een middel dat door het Ctgb is toegelaten (zie paragraaf 3.4). Volg de gebruiksaanwijzing van het middel. Zit er zichtbaar vuil in het bad? Verwijder dit dan met bijvoorbeeld een zeef. Maak de omgeving van het bad dagelijks meerdere keren schoon, zodat er geen zichtbaar vuil ligt. Was handdoeken die door klanten worden gebruikt na iedere klant op 60 C, of op 40 C en droog de handdoeken in een droogtrommel. Gebruik geen verkorte wasprogramma s. Pagina 31 van 48

32 7.4 Voorlichting aan klanten Omdat de risico s van een garra-rufabad afhangen van de lichamelijke toestand van de klant, is het belangrijk dat zij hierover worden voorgelicht. Vertel klanten in ieder geval het volgende: Geef klanten voorafgaand aan de behandeling informatie over de mogelijke risico s. Geef hierin in ieder geval het volgende aan: o Het infectierisico voor gezonde personen met een intacte huid is verwaarloosbaar. o Mensen met (kleine) huiddefecten lopen een klein risico op lokale huidinfecties. Daarom mag men géén gebruik maken van het bad wanneer men de lichaamsdelen die in contact met het water kunnen komen: 24uur voor de behandeling hebben onthaard, gewaxt of geschoren; in de afgelopen 6 weken is getatoeëerd. o Personen met onderliggend lijden of een verminderde weerstand (door ziekte of medicijngebruik) wordt een garra-rufabad afgeraden. Voorkom dat uw hoofd onder water komt. Wanneer uw hoofd onder water komt vergroot u de kans op een infectie. Draag slippers buiten het bad en onder de douche. Loop niet op blote voeten. Was de lichaamsdelen die in het water komen voor de behandeling met water en vloeibare zeep. Spoel goed af, zodat er geen zeepresten in het bad komen (zeep kan schadelijk zijn voor de vissen). Laat de lichaamsdelen die in het water zijn gekomen na de behandeling door een medewerker controleren op wondjes. Was uw handen en andere lichaamsdelen die in het water hebben gezeten. Voorkom dat eventuele ziekteverwekkers in het water via je handen in je mond komen. TIPS: - Laat klanten geen sieraden of nagellak dragen op of om lichaamsdelen die in contact met het water komen tijdens een behandeling. Dit kan voor vervuiling van het water zorgen. - Geef voorlichting aan klanten via een website of telefonisch wanneer zij bellen voor een afspraak. Hierdoor zijn klanten op de hoogte van de regels voor een behandeling. - Laat klanten een formulier ondertekenen waarop aangegeven staat dat zij op de hoogte zijn van de risico s en aangeven geen verminderde afweer door ziekte of medicijnen te hebben. Pagina 32 van 48

33 7.5 Informatie klanten Garra Rufa zijn kleine tandeloze karperachtigen die worden gebruikt voor ontspannende en cosmetische behandelingen. Zij knabbelen de dode huid van de te behandelen lichaamsdelen. Uw lichaamsdelen worden ondergedompeld in een bassin met de Garra Rufa vissen. Hoewel het risico op infectie na een behandeling met Garra Rufa klein is, kan dit niet volledig worden uitgesloten. Sommige mensen met onderliggend lijden lopen een groter risico op een infectie. Daarnaast is er onvoldoende bewijs dat de behandelingen een therapeutisch voordeel bieden. Daarom is een behandeling met Garra Rufa vissen niet toegestaan wanneer u: - Open wonden aan de te behandelen lichaamsdelen heeft; - uw te behandelen lichaamsdelen 24 uur voorafgaand aan de behandeling zijn onthaard; - uw te behandelen lichaamsdelen 24 uur voorafgaand aan de behandeling zijn gewaxt; - uw te behandelen lichaamsdelen 6 weken voorafgaand aan de behandeling zijn getatoeëerd; - verminderde afweer door ziekte of medicijngebruik heeft; - diabetes heeft; - immuun gecompromitteerd bent; - psoriasis heeft; - (zwemmers)eczeem heeft; - Een bloedaandoening heeft of bloedverdunners gebruikt (HPA, 2011); - geïnfecteerd bent met een bloed overdraagbaar virus (HPA, 2011); - een schimmelnagel/voet heeft. Pagina 33 van 48

34 8 Schoonmaakschema s en printklare instructies In dit hoofdstuk vindt u schoonmaakschema s en printklare instructies, bijvoorbeeld voor het wassen en desinfecteren van handen. Deze schema s en instructies zijn op losse pagina s geplaatst, zodat u ze eenvoudig kunt uitprinten. U kunt ze dan direct ophangen, bijvoorbeeld bij wastafels of in een schoonmaakkast. Schoonmaakschema s Hieronder staat hoe vaak en op welke manier verschillende oppervlakken en materialen moeten worden schoongemaakt. Het eerste schema is een algemeen schema dat geldt voor alle ruimtes. De volgende schema s richten zich op specifieke ruimtes. U mag natuurlijk vaker schoonmaken dan in deze schema s is aangegeven. Minder vaak of op een andere manier schoonmaken, mag alleen met een goede reden (bijvoorbeeld omdat een ruimte bijna nooit wordt gebruikt). Wilt u deze schema s aanpassen aan uw situatie? Ga dan naar Hier kunt u de schema s downloaden als Word-document. Pagina 34 van 48

35 Weinig bezoekers (± 25% van normale capaciteit) Veel bezoekers( ± 125% van normale capaciteit) Schoonmaken Onderdelen afvoerputjes dagelijks 2 x per dag Badbodem 1 tot 2 x per jaar bad legen 1 tot 2 x per jaar bad legen badwanden en beweegbare vloer dispensers met zeep of handdesinfecterend middel Sauna (heet en droog) 2 x per jaar met badbodemzuiger schoonmaken voorraadfles vervangen als oude leeg is dagelijks 2 x per dag Cabines met houten interieur Overloopranden en badranden bij laag water schoonmaken, afhankelijk van hoeveelheid vuil perrons zwemzaal dagelijks 2 x per dag verwarmde zitbanken dagelijks 2 x per dag Vloeren in saunalandschap dagelijks 2 x per dag vloeren en wanden douche dagelijks 2 x per dag vloeren en wanden kleedkamers wekelijks dagelijks vloeren en wanden toilet dagelijks 1 x per 2 uur wanden zwemzaal wekelijks dagelijks wastafels, kranen en overig sanitair dagelijks 2 x per dag wc-papier tijdig aanvullen wc-pot dagelijks 2 x per dag Pagina 35 van 48

36 dagelijks wekelijks periodiek Schoonmaakmaterialen Onderdelen Opmerkingen bezems, trekkers aangekleefd vuil verwijderen, ophangen in opslag dweilen, moppen weggooien na gebruik of dagelijks wassen met totaalwasmiddel volgens wasvoorschrift; drogen in droogtrommel emmers na gebruik schoonspoelen met heet water; goed laten drogen kunststofborstels na gebruik uitspoelen met heet water, uitslaan en ophangen met de borstelkop materiaalwagen naar beneden microvezeldoekjes na gebruik op minstens 60 C wassen zonder wasverzachter, droog bewaren opslagruimte minimaal 1 keer per maand schrobmachine volgens aanwijzingen fabrikant sopdoeken na gebruik op minstens 60 C wassen sproeiflacons na gebruik legen, omspoelen en drogen stofdoeken (stofbindend en vochtig) na gebruik wassen met een totaalwasmiddel volgens wasvoorschrift; drogen in droogtrommel stofwisser wisdoekjes eenmalig gebruiken; stofwisser schoonmaken na gebruik en ophangen stofzuiger aangekleefd vuil van stofzuigermond na gebruik verwijderen; stofzuigerzak tijdig verwisselen, stoffilter vervangen volgens aanwijzingen fabrikant. toiletborstel na gebruik naspoelen, regelmatig vervangen opslagruimte minimaal 1 keer per maand Pagina 36 van 48

37 9 Schoonmaken en desinfecteren Waar moet je op letten bij het schoonmaken? Om goed schoon te maken zijn er een aantal zaken van belang. Denk aan het schoonmaakproduct en de manier waarop deze gebruikt wordt. Daarnaast zijn ook de materialen voor de schoonmaak belangrijk. De cirkel van Sinner laat duidelijk zien hoe de 4 verschillende factoren van schoonmaken met elkaar in evenwicht staan. Het laat goed zien hoe de schoonmaak effectiever en efficiënter kan. - Temperatuur (temperatuur van schoonmaakmaterialen) - Actie (de inspanning die je moet leveren om schoon te maken) - Chemie (het schoonmaakproduct) - Tijd (tijd voor het schoonmaken en de inwerktijd van een schoonmaakmiddel) Wat zegt de cirkel van Sinner eigenlijk? Gebruik voor de schoonmaak een goed schoonmaakmiddel. Gebruik het schoonmaakmiddel volgens de instructies, denk hierbij aan de inwerktijd maar ook aan de dosering. Wanneer de producten op de juiste manier gebruikt worden, zal dit minder inspanning kosten en de schoonmaak makkelijker. Een aantal voorbeelden De volgende cirkel is een voorbeeld van wanneer de inwerktijd voor een schoonmaakmiddel wordt toegepast. De factor inwerkingstijd is veel groter en dus zijn de andere factoren kleiner. Voorbeeld: Sommige producten hebben een inwerktijd van bijvoorbeeld 10 minuten. Hierna kun je bijvoorbeeld het schoonmaakproduct gewoon afspoelen waardoor er minder actie/beweging nodig is. De volgende cirkel laat zien dat wanneer er heel veel actie/beweging wordt geleverd, en minder tijd, chemie en temperatuur nodig is voor hetzelfde resultaat. Al kost het dus wel heel veel inspanning en moeite om hetzelfde resultaat te bereiken. Pagina 37 van 48

38 Voorbeeld: je gebruikt bijna geen schoonmaakmiddel voor de schoonmaak van de badkamertegels, hierdoor moet je meer poetsen om het schoon te krijgen. Veel meer dan wanneer je de juiste dosering schoonmaakmiddel had gebruikt. Voor meer informatie over de cirkel van Sinner kunt u op het internet kijken. Op verschillende websites staat informatie en voorbeelden over de cirkel van Sinner. Pagina 38 van 48