Metacognitieve therapie bij gegeneraliseerde angst
|
|
- Gabriël van den Berg
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Metacognitieve therapie bij gegeneraliseerde angst
2 Website In de oorspronkelijke uitgave van Metacognitieve therapie bij gegeneraliseerde angst was een cd-rom toegevoegd met aanvullend digitaal materiaal. Vanaf deze editie is echter al dit aanvullende materiaal vindbaar op: Vul op deze website in het zoekveld Search ISBN het ISBN van het boek in: Let op: het is belangrijk om precies deze schrijfwijze aan te houden, dus met tussenstreepjes. Overal waar in deze uitgave verwezen wordt naar de cd-rom, wordt bovenstaande website extras.springer.com bedoeld. Dit boek, Metacognitieve therapie bij gegeneraliseerde angst, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens het werkboek voor cliënten te bestellen: Stop met piekeren. Werkboek voor de cliënt. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de GGZ geven een sessiegewijze omschrijving van de behandeling van een specifieke psychische aandoening weer. De theorie is beknopt en gestoeld op wetenschappelijke evidentie voor zover deze bekend is. Protocollen voor de GGZ is bedoeld voor psychologen, psychotherapeuten, psychiaters en andere hulpverleners. Al verschenen in deze serie is: Preventieve cognitieve therapie bij terugkerende depressie met het bijbehorend werkboek Niet meer depressief. Bestellen: De boeken zijn te bestellen via de boekhandel of rechtstreeks via de webwinkel van uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum: Redactie Dr. Claudi Bockting, klinisch psycholoog, psychotherapeut en gedragstherapeut, universitair hoofddocent klinische psychologie, Rijksuniversiteit Groningen Dr. Mascha ten Doesschate, psychiater Mentrum en onderzoeker Universiteit van Amsterdam, Amsterdam Prof.dr. Chijs van Nieuwenhuizen, bijzonder hoogleraar forensische geestelijke gezondheidszorg, coördinator behandeling & onderzoek, forensische jeugdpsychiatrische kliniek De Catamaran, Eindhoven Drs. Willemijn Scholten, psychotherapeut en gedragstherapeut, GGZinGeest, Amsterdam
3 Metacognitieve therapie bij gegeneraliseerde angst Colin van der Heiden Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009
4 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 777 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten
5 Inhoud Voorwoord 7 fase i uitleg rationale en identificeren van metacognities 15 Sessie Sessie 2 25 Sessie 3 30 fase ii onderzoeken en wijzigen van negatieve metacognities 33 Sessie 4 35 Sessie 5 39 Sessie 6 43 Sessie 7 46 Sessie fase iii onderzoeken en wijzigen van positieve metacognities 59 Sessie Sessie Sessie
6 6 Metacognitieve therapie bij gegeneraliseerde angst fase iv oefenen met alternatieve manieren van informatieverwerking 75 Sessie Sessie Sessie Literatuur 8 7 Bijlagen 89 Overzicht behandelprotocol Over de auteur Toelichting op de dvd 1 1 2
7 Voorwoord Het hier beschreven protocol kan gebruikt worden door hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg, die cliënten met een gegeneraliseerde angststoornis (GAS) behandelen. Om het protocol goed uit te kunnen voeren, is basiskennis van cognitieve gedragstherapie (CGT) vereist. Ook is het aan te bevelen u verder te verdiepen in de metacognitieve theorie 1, waarop de in dit protocol beschreven behandeling gebaseerd is. Metacognitieve therapie (MCT) is speciaal ontwikkeld voor cliënten met een GAS. In tegenstelling tot standaard CGT-programma s voor de GAS richt MCT zich niet op het onderzoeken van de inhoud van het piekeren en daarmee de inhoudelijke verandering van de gedachten, maar op de manier waarop mensen over hun gepieker denken. Dezeopvattingen over het piekeren, de metacognities, worden beschouwd als belangrijke factoren in de ontwikkeling en de instandhouding van de angst en bezorgdheid. Om de stoornis effectief te behandelen worden de interventies gericht op die factoren, in plaats van op de inhoud van het piekeren. De effectiviteit van MCT is nog maar beperkt onderzocht. De resultaten zijn echter hoopgevend. In een eerste open studie onder tien GAScliënten konden zeven van de acht completers (88%) aan het einde van de behandeling als hersteld worden aangemerkt, gemeten met een angstdispositieschaal (Wells & King, 2006). Bij follow-up na een jaar gold dit nog altijd voor 75%, aanzienlijk hoger dan de resultaten van algemene CGT (Fisher, 2006). In een tweede studie, wederom met tien GAS-cliënten per conditie, werd MCT vergeleken met applied relaxation (AR). MCT bleek aanzienlijk effectiever; 80% van de cliënten kon bij ontslag als hersteld aangemerkt worden op zowel een angstdispositieschaal als een piekervragenlijst, terwijl 10 respectievelijk 20% als verbeterd aangemerkt kon worden. In de AR-groep voldeed bij ontslag 1 Zie bijvoorbeeld Van der Heiden, Poppe, De Stigter & Stolk (2007) of Wells (2006).
8 8 Metacognitieve therapie bij gegeneraliseerde angst op beide maten slechts 10% aan de criteria voor klinisch relevant herstel. Bij follow-up bedroeg het herstelpercentage op de angstdispositieschaal 70%, terwijl op de piekervragenlijst nog altijd 80% aan de criteria voor klinisch herstel voldeed. In de AR-groep bedroegen de percentages respectievelijk 29 en 17 (Wells, Welford, King e.a., in voorbereiding; zie ook Fisher, 2006). In een nog lopend onderzoek blijkt uit voorlopige resultaten dat na MCT 88% van de 45 deelnemende GAS-cliënten niet langer aan de DSM-IV-TR-criteria voor de GAS (APA, 2000) voldoet, terwijl 71% na afloop van de behandeling als hersteld aangemerkt kon worden (Van der Heiden, 2008). Bij followup na een halfjaar bleken deze resultaten behouden te zijn gebleven. MCT lijkt dus een veelbelovende behandeling voor cliënten met een GAS. Twee typen piekeren In het MCT-model (zie figuur 1) worden twee typen gepieker onderscheiden, die verschillen qua inhoud en functie. Type 1-gepieker omvat de inhoudelijke zorgen over allerlei externe en interne gebeurtenissen, type 2-gepieker heeft betrekking op het piekeren zelf ( piekeren over het piekeren ). Type 1-gepieker wordt gekenmerkt door een aaneenschakeling van wat als -gedachten en wordt beschouwd als een poging oplossingen te vinden voor de zorgelijke situatie, of manieren te bedenken ermee om te gaan. Het gepieker gaat door totdat men afgeleid wordt of totdat het gevoel de situatie aan te kunnen bereikt is. Doordat de aanvankelijke angst, die de wat als -gedachten oproept, afneemt, wordt het gepieker negatief bekrachtigd. Het gepieker kan als helpend of zinvol gezien gaan worden. Positieve opvattingen als door te piekeren kan ik negatieve gebeurtenissen voorkomen of piekeren helpt me voorbereid te zijn op mogelijke problemen worden gevormd en opgeslagen in het geheugen. Bij nieuwe dreiging worden de positieve opvattingen geactiveerd, wat leidt tot piekeren als strategie om het geanticipeerde gevaar het hoofd te bieden. Doordat de gevreesde rampen vaak niet uitkomen, wordt het piekeren telkens weer negatief bekrachtigd en worden de positieve metacognities versterkt. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel waarin bij dreigend gevaar op basis van de geactiveerde positieve metacognities piekeren als copingstrategie wordt ingezet. Dit proces is op zich nog niet problematisch. Maar het kan er wel toe bijdragen dat het gepieker een probleem wordt. Want de kenmerkende wat als -denkstijl leidt tot het genereren van steeds meer mogelijke negatieve uitkomsten van mogelijke dreigende situaties. Elke bedachte
9 Voorwoord 9 negatieve uitkomst of situatie kan weer onderwerp zijn van nieuw gepieker, waardoor het piekeren uit de hand loopt. Het piekeren zelf kan daardoor als negatief gezien gaan worden. Men krijgt er klachten van, de stemming wordt er negatief door beïnvloed en pogingen te stoppen met het gepieker mislukken vaak. Dat kan weer leiden tot de angst dat je iets kunt krijgen van het onbeheersbare gepieker. Bijvoorbeeld dat je er gek van wordt of dat je het ervan aan je hart krijgt. Deze negatieve kennis over de onbeheersbaarheid en het gevaar van piekeren worden aangeduid als negatieve metacognities. Zij vormen de reden dat iemand behandeling zoekt. Negatieve metacognities kunnen ook gevormd worden, of versterkt worden, als nieuwe informatie over piekeren verkregen wordt. Als bijvoorbeeld een ouder die ook veel piekerde plots hartklachten krijgt, kan de piekeraar een relatie leggen tussen gepieker en hartklachten. Door de angst die dit oproept zal de piekeraar proberen het piekeren te stoppen. Als dat niet lukt, wordt de onbeheersbaarheid van het gepieker bevestigd, wat de angst voor hartklachten als gevolg van het aanhoudende gepieker zal versterken. Dit zal aanzetten tot hernieuwde pogingen het gepieker te doorbreken, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat. Hetzelfde kan gebeuren als de piekeraar in een levensfase komt die meer verantwoordelijkheid met zich meebrengt, zoals de overgang van de adolescentie naar het volwassen leven. GAS ontstaat dan ook vaak tussen het einde van de tienerjaren en het 30e levensjaar (Holaway, Rodebaugh & Heimberg, 2006). Er is dan meer om over te piekeren, waardoor het gepieker uit de hand loopt. Als deze negatieve opvattingen over het piekeren geactiveerd worden, ontstaat gepieker over het piekeren zelf (type 2-gepieker, ook wel als metagepieker aangeduid). Overigens verschillen de negatieve metacognities en metagepieker wat betreft inhoud niet of nauwelijks. Het verschil is vooral theoretisch; met metacognities wordt permanent aanwezige kennis over piekeren bedoeld, metagepieker verwijst naar de actuele zorgen over het gepieker die door het hoofd spelen in een uit de hand gelopen piekerperiode. Het metagepieker heeft verschillende gevolgen, die in figuur 1 met wederkerige lijnen worden aangegeven. Ten eerste versterken de zorgen over het gepieker gevoelens van angst, die op hun beurt als bevestiging voor de onbeheersbaarheid en/of het gevaar van piekeren gezien kunnen worden ( oh jee, nu verlies ik echt de controle of zie je wel, ik krijg een hartaanval ). Ook kan de angst opgevat worden als teken dat men niet goed met de situatie omgaat, wat de behoefte versterkt om door te gaan met piekeren (op basis van de ook aanwezige positieve opvattingen over piekeren) totdat het gevoel bereikt
10 10 Metacognitieve therapie bij gegeneraliseerde angst aanleiding (bijvoorbeeld een wat-als -gedachte) activering positieve metacognities type 1-gepieker activering negatieve metacognities type 2-gepieker (metagepieker) gedrag emotie gedachtecontrole Figuur 1 Het metacognitieve model van de GAS (Wells, 1997) wordt dat het veilig is om te stoppen met piekeren. Dit wordt in figuur 1 aangegeven met de stippellijn tussen emotie en type 1-gepieker. Behalve tot negatieve emoties leidt type 2-gepieker ook tot overte gedragingen en gedachtecontrolepogingen, die als eerste ten doel hebben te voorkomen dat men gaat piekeren, en ten tweede als het piekeren toch begint de gevreesde negatieve gevolgen ervan in de hand te houden of terug te dringen. In het geval van gedragingen kan het kan gaan om vermijden van zaken of situaties die aanleiding kunnen geven tot piekeren (zoals de krant lezen, maar ook tot rust komen), geruststelling of advies vragen (elke dag naar school bellen of de kinderen veilig aangekomen zijn, de behandelaar vragen of piekeren echt niet tot een herseninfarct kan leiden), afleiding zoeken en zelfspraak. Gedachtecontrolepogingen zijn cognitieve strategieën om het piekeren te beheersen. Vooral gedachten die een piekercyclus kunnen initiëren tracht men te onderdrukken. Is er eenmaal gevaar gesignaleerd, dan wordt meestal niet meer geprobeerd het piekeren te stoppen. Dit zou met het oog op de positieve metacognities immers gelijkstaan aan geen copingstrategie toepassen. Hoewel de beschreven strategieën soms op de korte termijn effect sorteren, houden ze de klachten op de lange termijn juist in stand. Door het consequent
11 Voorwoord 11 toepassen ervan wordt namelijk voorkomen dat de cliënt ervaart dat het type 2-gepieker, en de negatieve metacognities, niet kloppen. Behandelprotocol Dit protocol is een uitwerking van een onderzoeksversie die ontwikkeld is ten behoeve van een effectstudie (Van der Heiden, Methorst, Van der Molen & Muris, ongepubliceerd manuscript). De onderzoeksversie is gebaseerd op publicaties van Adrian Wells (1997; 2006) over metacognitieve therapie voor de GAS. Het protocol bestaat uit veertien sessies, onderverdeeld in vier fasen. De volgorde van de fasen is niet willekeurig. Het is dan ook sterk aan te bevelen de hier beschreven volgorde aan te houden. Van het aantal sessies waaruit een fase bestaat kan wel beargumenteerd worden afgeweken. Zijn bijvoorbeeld de negatieve metacognities aan het einde van fase 2 nog onvoldoende gewijzigd, dan kan besloten worden de interventies ook in fase 3 nog nadrukkelijk op de negatieve metacognities te richten. Houd hierbij wel voor ogen dat het afsluiten van een fase sowieso niet betekent dat de interventies uit die fase niet langer uitgevoerd hoeven te worden. Dus ook als de behandeling volgens het boekje verloopt, wordt van de cliënt verwacht dat hij/zij interventies die in eerdere fasen van de behandeling aan bod zijn gekomen blijft oefenen. Benadruk dit en kom geregeld, bijvoorbeeld in de huiswerkbespreking, kort op de interventies uit eerdere fasen terug. De vier fasen zien er als volgt uit: 1 In de eerste fase staan de rationale en de probleemanalyse centraal. Na de kennismaking en uitleg van algemene aspecten van de behandeling, wordt de metacognitieve theorie uitgelegd. Vervolgens wordt met behulp van enkele gedragsexperimenten de disfunctionele rol van piekeren als copingstrategie en van gedachtecontrolestrategieën gedemonstreerd. Ook worden in deze fase opvattingen over het piekeren in kaart gebracht, die in de volgende fasen van de therapie onderzocht zullen worden. 2 In de tweede fase worden de negatieve metacognities onderzocht op hun houdbaarheid, met behulp van de socratische dialoog en gedragsexperimenten. Begonnen wordt met de opvattingen over de onbeheersbaarheid van het gepieker, vervolgens worden opvattingen over het gevaar van piekeren onder de loep genomen. Deze volgorde is niet willekeurig. De gedachte erachter is dat als cliënten het gepieker als min of meer beheersbaar gaan beleven, ze eerder te motiveren zijn om experimenten uit te voeren om na te gaan of
12 12 Metacognitieve therapie bij gegeneraliseerde angst piekeren inderdaad zo gevaarlijk is als ze denken. Als de negatieve opvattingen over piekeren gewijzigd zijn, zal de angst al flink afnemen. Toch is het belangrijk dat ook de positieve opvattingen over gepieker nog gewijzigd worden. Want als de behandeling afgesloten wordt terwijl de cliënt gepieker nog altijd als nuttig beschouwt, dan is de kans op terugval waarschijnlijk groter. Want bij nieuwe stressvolle situaties ligt het terugvallen op piekeren als copingstrategie dan voor de hand. 3 In de derde fase van de behandeling staat het identificeren en op juistheid onderzoeken van deze positieve metacognities dan ook centraal. 4 Afgesloten wordt met zogenoemde strategiewijzigingen. Pas in deze vierde fase van de behandeling wordt de aandacht niet meer alleen op metacognities gericht, maar ook op het anders leren omgaan met triggers die voorheen tot gepieker leidden en op het anders leren nadenken over mogelijke gevaren. Omdat GAScliënten vaak al hun hele leven piekeren, zijn er weinig tot geen andere manieren beschikbaar om met dreiging om te gaan. Als de cliënt geen nieuwe strategieën aangereikt krijgt, is de kans aanwezig dat men bij toekomstige probleemsituaties toch teruggrijpt op de van oudsher bekende copingstrategie, namelijk piekeren. Het aanleren van nieuwe strategieën wordt bewust als laatste behandelonderdeel aangeboden. Het is zaak dat eerst de (in elk geval negatieve) opvattingen over piekeren bijgesteld zijn. Zou de cliënt de nieuwe strategieën daarvoor al aangereikt krijgen, dan wordt het onderzoeken van de metacognities lastiger. Om deze goed te kunnen onderzoeken op hun houdbaarheid, wordt de cliënt gevraagd experimenten uit te voeren waarin juist gepiekerd moet worden om na te gaan of de gevreesde gevolgen ook daadwerkelijk optreden. Uiteraard roepen zulke experimenten angst op. Heeft de cliënt dan al andere strategieën geleerd, dan bestaat de kans dat die toegepast worden. Het uitblijven van de ramp zal dan daaraan toegeschreven worden. De cliënt leert niet dat als hij gewoon doorgegaan was met piekeren de ramp ook niet opgetreden was, wat het doel van de experimenten is. Uiteraard kan beargumenteerd worden dat als de cliënt met succes nieuwe copingstrategieën kan toepassen, de problematiek opgelost is. Toch is dit maar de vraag. Standaard CGT leidt immers maar tot beperkt succes. Juist daarom richt MCT zich niet op het aanleren van vaardigheden om met zorgelijke situaties om te gaan, maar op de kennis over het piekeren zelf. Want als die kennis ongewijzigd blijft, wordt de kans op terugval groter. Werkt een nieuwe strategie een keer niet, dan zal de cliënt terugvallen op
13 Voorwoord 13 het nog altijd als positief beschouwde piekeren. Ook de negatieve opvattingen zullen weer geactiveerd worden, zodat de vicieuze cirkel ontstaat die in figuur 1 weergegeven is. NB Achter in dit boek is als bijlage een verkorte versie van het behandelprotocol weergegeven. Dit Overzicht behandelprotocol kan dienen als naslagwerk voor behandelaars die inmiddels ruime ervaring hebben opgedaan met het toepassen van de uitgebreide versie van het behandelprotocol. Bij dit therapeutenboekhoort eenwerkboek voor cliënten getiteld: Stop met piekeren. Achter iedere sessie van iedere fase in het werkboek zijn de benodigde formulieren en schema s opgenomen die de cliënt veelal gebruikt bij het huiswerk. Dit zijn bijvoorbeeld piekerregistratieformulieren en piekergedachtenschema s die de cliënt thuis invult en cliënteninformatiefolders om rustig door te lezen. De belangrijkste of meest gebruikte van die formulieren en schema s uit het werkboek zijn helemaal achter in dit therapeutenboek als bijlagen opgenomen. Achterin dit boek vindt u de dvd met voorbeelden van therapiesessies. Meten van het behandelresultaat Om het resultaat van de behandeling op individueel niveau te meten, adviseren we voorafgaand aan de behandeling en bij afsluiting van de behandeling, in elk geval de Penn State Worry Questionnaire (PSWQ; Meyeretal.,1990)(ziebijlagePSWQenscoring,achterinditboek)en de Meta Cognitie Vragenlijst (MCV; Hermans et al., 1998) (zie bijlage MCV en scoring) af te nemen. Met behulp van de PSWQ kan nagegaan worden of het kernsymptoom van de GAS, piekeren, voldoende afgenomen is. De MCV geeft zicht op veranderingen in de kernfactoren van het metacognitieve model waarop de behandeling gericht is; de positieve en negatieve opvattingen over piekeren. Gedurende de behandeling kunnen de vragenlijsten naar behoefte afgenomen worden. Zo kan de MCV afgenomen worden na afsluiting van de fase waarin de negatieve metacognities onderzocht zijn, om na te gaan of deze opvattingen minder zijn geworden. Ook kan voorafgaand aan de fase waarin de positieve opvattingen over piekeren onderzocht worden, met behulp van de MCV vastgesteld worden of de cliënt nog geloofwaardige positieve opvattingen over het piekeren heeft, en welke dat zijn.
Dit boek, Stop met piekeren; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ.
Stop met piekeren Dit boek, Stop met piekeren; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de GGZ geven
Nadere informatieNiet meer depressief
Niet meer depressief Dit boek, Niet meer depressief; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatieMinder angstig in sociale situaties
Minder angstig in sociale situaties Dit boek, Minder angstig in sociale situaties, Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in
Nadere informatieVan je nachtmerries af
Van je nachtmerries af 2 van je nachtmerries af Dit boek, Van je nachtmerries af, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor
Nadere informatieImaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries
Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries Dit boek, Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens een werkboek
Nadere informatieOmgaan met lichamelijke klachten
Omgaan met lichamelijke klachten Dit Werkboek omgaan met lichamelijke klachten is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatieCognitieve therapie bij sociale angst
Cognitieve therapie bij sociale angst Dit boek, Cognitieve therapie bij sociale angst, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens het werkboek voor cliënten te bestellen:
Nadere informatieNeem de regie over je depressie
Neem de regie over je depressie Dit boek, Neem de regie over je depressie. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks
Nadere informatieDit boek, Verbeter je slaap. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ.
Verbeter je slaap Dit boek, Verbeter je slaap. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de GGZ geven
Nadere informatieprof. dr. Sako Visser dr. Michel Reinders Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie
prof. dr. Sako Visser dr. Michel Reinders Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie Dit boek, Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel
Nadere informatieDoorbreek je depressie
Doorbreek je depressie Doorbreek je depressie Werkboek voor de cliënt Drs. P.J. Molenaar Drs. F.J. Don Prof. dr. J. van den Bout Drs. F. Sterk Prof. dr. J. Dekker Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó
Nadere informatieDenken + Doen = Durven
1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor jezelf Dit werkboek is van: Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor
Nadere informatiedr. Ingrid Verbeek drs. Merijn van de Laar Behandeling van langdurige slapeloosheid
dr. Ingrid Verbeek drs. Merijn van de Laar Behandeling van langdurige slapeloosheid Dit boek, Behandeling van langdurige slapeloosheid, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel
Nadere informatieDenken + Doen = Durven
1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor ouders Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor ouders, is onderdeel
Nadere informatieEerste hulp bij faalangst
Eerste hulp bij faalangst Eerste hulp bij faalangst Faalangsttraining voor jongeren van 10 tot 18 jaar drs. Petra Lahr drs. Daphne Rijkée Houten 2017 2017 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieBehandeling van langdurige slapeloosheid
Behandeling van langdurige slapeloosheid Dit boek, Behandeling van langdurige slapeloosheid, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens het werkboek voor cliënten te bestellen:
Nadere informatieWerken aan je zelfbeeld
Werken aan je zelfbeeld Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit werkboek Werken aan je zelfbeeld, COMET voor kinderen en jongeren (groepstraining) hoort bij de handleiding Zelfbeeldtraining voor kinderen
Nadere informatieWerken aan je zelfbeeld
Werken aan je zelfbeeld Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit werkboek Werken aan je zelfbeeld, COMET voor kinderen en jongeren (individuele training) hoort bij de handleiding Zelfbeeldtraining voor kinderen
Nadere informatieWerkboek klinische schematherapie
Werkboek klinische schematherapie Werkboek klinische schematherapie Redactie: Eelco Muste Anoek Weertman Anne-Marie Claassen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieColin van der Heiden
Workshop: Metacognitieve therapie voor de Gegeneraliseerde Angst Stoornis Colin van der Heiden PG-Dag van de Inhoud Complexiteit vraagt maatwerk Rotterdam, 5 oktober 2017 PROGRAMMA inleiding metacognitieve
Nadere informatieAngststoornissen en hypochondrie
Angststoornissen en hypochondrie Angststoornissen en hypochondrie Diagnostiek en behandeling P.M.G. Emmelkamp T.K. Bouman S. Visser Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieWerkboek voor ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen
Werkboek voor ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Werkboek voor ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen hoort bij de handleiding Integrale
Nadere informatieStoppen met roken Cursus
Stoppen met roken Stoppen met roken Cursus F.A. Willemsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieVerwerken en versterken
Verwerken en versterken Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Werkboek voor kinderen en jongeren hoort bij Behandeling van trauma bij kinderen en adolescenten. Met de methode Traumagerichte Cognitieve Gedragstherapie
Nadere informatieMetacognitieve therapie voor de Gegeneraliseerde Angst Stoornis. Colin van der Heiden. Workshop NJC-VGCt Zwolle, 12 april 2013
Metacognitieve therapie voor de Gegeneraliseerde Angst Stoornis Colin van der Heiden Workshop NJC-VGCt Zwolle, 12 april 2013 PROGRAMMA inleiding metacognitieve theorie video-demonstratie en oefening: uitvragen
Nadere informatieWerkboek voor kinderen en jongeren van ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen
Werkboek voor kinderen en jongeren van ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Werkboek voor kinderen en jongeren van ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen
Nadere informatieVerwerken en versterken
Verwerken en versterken Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Werboek voor ouders hoort bij Behandeling van trauma bij kinderen en adolescenten. Met de methode Traumagerichte Cognitieve Gedragstherapie
Nadere informatiePsychosociale problemen
Psychosociale problemen Reeks Kinderen en Adolescenten. Problemen en risicosituaties Psychosociale problemen is het tweede deel van de tiendelige reeks Kinderen en Adolescenten - Problemen en risicosituaties.
Nadere informatieOverzicht behandelprotocol 1
Overzicht behandelprotocol 1 sessie 1: kennismaking, inventarisatie en uitleg rationale z Geef een samenvatting van het intakeverslag en leg het klinisch beeld van GAS uit (DSM-IV-criteria). z Bespreek
Nadere informatieEen patiënt met stress en burnout
Een patiënt met stress en burnout Een patiënt met stress en burnout in de huisartspraktijk Bart Verkuil Arnold van Emmerik Roelf Holtrop Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieCognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP) voor de behandeling van chronische depressie
dr. Jenneke Wiersma dr. Anneke van Schaik prof.dr. Patricia van Oppen Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP) voor de behandeling van chronische depressie Dit boek, Cognitive Behavioral
Nadere informatieOmgaan met ziekelijke jaloezie
Omgaan met ziekelijke jaloezie Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieLeven met ADHD. Fiona Kat, Maura Beenackers en Willemijn ter Brugge
Leven met ADHD Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het
Nadere informatieOmgaan met stress en burnout
Omgaan met stress en burnout Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieMotivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen
Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Redactie: Arno van Dam en Niels Mulder Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieGroenengrijs. Jong en oud met elkaar in gesprek. Karen van Kordelaar. Astrid Vlak. Yolande Kuin. Gerben Westerhof
Groenengrijs Groenengrijs Jong en oud met elkaar in gesprek Karen van Kordelaar Astrid Vlak Yolande Kuin Gerben Westerhof Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van
Nadere informatieKerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling
Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Pieternel Dijkstra en Remco Coppoolse Houten 2011 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieHandleiding bij Beter beginnen
Handleiding bij Beter beginnen Handleiding bij Beter beginnen Trudy Mooren en Maartje Schoorl Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle
Nadere informatieONDERSTEUNEND COMMUNICEREN BIJ DEMENTIE
ONDERSTEUNEND COMMUNICEREN BIJ DEMENTIE ISBN 978-90-368-1699-1 ISBN 978-90-368-1700-4 (ebook) 2017 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieZorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders
Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders MIJN BSL Aan ieder exemplaar van Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders Werkboek voor deelnemers is een unieke
Nadere informatieAtlas van de parodontale diagnostiek
Atlas van de parodontale diagnostiek Atlas van de parodontale diagnostiek Dr. Johan van Dijk Dr.FredSpijkervetendr.JanTromp Houten 2011 Ó 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle
Nadere informatieZorg om mensen met dementie
Zorg om mensen met dementie Voor Ries en Myrthe Zorg om mensen met dementie Een handleiding voor verzorgenden Bère Miesen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieIn gesprek met de palliatieve patiënt
In gesprek met de palliatieve patiënt In gesprek met de palliatieve patiënt Anne-Mei The Cilia Linssen Bohn Stafleu van Loghum Houten ª 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle
Nadere informatieEerste hulp bij faalangst
Eerste hulp bij faalangst Faalangsttraining voor jongeren van 10 tot 18 jaar.sp ex tr a s.c o m r in g e r drs. Petra Lahr drs. Daphne Rijkée Eerste hulp bij faalangst Eerste hulp bij faalangst Faalangsttraining
Nadere informatieHet Astma Formularium
Het Astma Formularium Het Astma Formularium een praktische leidraad dr. J.C.C.M. in t Veen dr. N.H. Chavannes Houten 2011 Ó 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieWie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk. John Sijnke
Wie heeft de regie? Wie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk John Sijnke Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2009 Alle rechten
Nadere informatieHypertensie en 24-uursbloeddrukmeting
Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Een toegevoegde waarde voor de praktijk F.T.J. BOEREBOOM, INTERNIST-NEFROLOOG D. TAVENIER, HUISARTS Houten 2010 2010 Bohn Stafleu
Nadere informatieNicolien van Halem Inge Müller. Handboek studievaardigheden voor het hbo
Nicolien van Halem Inge Müller Handboek studievaardigheden voor het hbo Toegang tot de website Op deze website vindt u het ondersteunend materiaal behorende bij Handboek studievaardigheden voor het hbo.
Nadere informatiePersoonsgerichte zorg
Persoonsgerichte zorg C.J.M. van der Cingel J.S. Jukema Persoonsgerichte zorg Praktijken van goede zorg voor ouderen Houten 2014 ISBN 978-90-368-0448-6 DOI 10.1007/978-90-368-0449-3 ISBN 978-90-368-0449-3
Nadere informatieESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd
ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd Praktische handleiding voor signalering, screening en diagnostiek prof. dr. J. Buitelaar drs. E. van Daalen dr. C. Dietz
Nadere informatieMetacognitieve therapie voor de Gegeneraliseerde Angst Stoornis: Wat is het en werkt het? Colin van der Heiden PsyQ
Metacognitieve therapie voor de Gegeneraliseerde Angst Stoornis: Wat is het en werkt het? Colin van der Heiden PsyQ Inhoud Waarom MCT v GAS Wat is MCT v GAS Werkt MCT v GAS MCT v GAS: Achtergrond CGT v
Nadere informatieVerwerken en versterken
Verwerken en versterken Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Werkboek voor therapeuten hoort bij Behandeling van trauma bij kinderen en adolescenten. Met de methode Traumagerichte Cognitieve Gedragstherapie
Nadere informatiePatiënt en recht in de apotheek
Patiënt en recht in de apotheek Patiënt en recht in de apotheek mr Jurriane A. Rendering Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten
Nadere informatieLeven met een piekerstoornis
Leven met een piekerstoornis Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieOmgaan met hechtingsproblemen
Omgaan met hechtingsproblemen Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieBasiskennis schei- en natuurkunde
Basiskennis schei- en natuurkunde Basiskennis schei- en natuurkunde M. Zwamborn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatiePubers van Nu! Praktijkboek voor iedereen die met pubers werkt. Klaas Jan Terpstra en Herberd Prinsen
Pubers van Nu! Pubers van Nu! Praktijkboek voor iedereen die met pubers werkt Klaas Jan Terpstra en Herberd Prinsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieZorg voor mensen met een verstandelijke beperking
Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Maja van Trigt Werkredactie: Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Inleiding en ziektebeelden Maja van Trigt Zeist Werkredactie: Amsterdam
Nadere informatieHandleiding Gezinsvragenlijst (GVL)
Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL) Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL) Prof. dr. J.D. van der Ploeg Prof. dr. E.M. Scholte Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieDoen en blijven doen
Doen en blijven doen Doen en blijven doen Voorlichting en compliancebevordering door paramedici Marieke van der Burgt en Frank Verhulst Vierde, herziene druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009
Nadere informatieETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE. Jeroen Wapenaar Lisette de Groot
ETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE Jeroen Wapenaar Lisette de Groot Eerste druk, Reed Business, Amsterdam 2013 Tweede (ongewijzigde) druk, Bohn Stafleu van Loghum, Houten 2016 ISBN 978-90-368-1557-4 DOI 10.1007/978-90-368-1558-1
Nadere informatieDe meest gestelde vragen over: cholesterol
De meest gestelde vragen over: cholesterol De meest gestelde vragen over: cholesterol Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieOmgaan met een seksueel probleem
Omgaan met een seksueel probleem Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Infectieziekten
Infectieziekten Zakboek ziektebeelden Infectieziekten Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij depressie
Cognitieve gedragstherapie bij depressie Cognitieve gedragstherapie bij depressie Drs. P.J. Molenaar Drs. F.J. Don Prof. dr. J. van den Bout Drs. F. Sterk Prof. dr. J. Dekker Bohn Stafleu van Loghum Houten
Nadere informatiePsychosociale hulpverlening voor naasten van traumapatiënten
Psychosociale hulpverlening voor naasten van traumapatiënten Psychosociale hulpverlening voor naasten van traumapatiënten Doorbreken van de cirkel van verdriet Psychosocial assistance for relatives of
Nadere informatieLeven met chronische hoofdpijn
Leven met chronische hoofdpijn Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieInterpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep
Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Een behandelprotocol voor depressie Dina Snippe Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn
Nadere informatieIn gesprek met de palliatieve patiënt
In gesprek met de palliatieve patiënt In gesprek met de palliatieve patiënt Anne-Mei The Cilia Linssen Bohn Stafleu van Loghum Houten ª 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Cardiologie
Cardiologie Zakboek ziektebeelden Cardiologie Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag
Nadere informatieLeercoaching in het hbo. Student
Leercoaching in het hbo Student Leercoaching in het hbo Student Een kapstok om jezelf uit te dagen de regie over je leren te nemen Jette van der Hoeven 2e druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009
Nadere informatieOmgaan met zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag
Omgaan met zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord
Nadere informatieHet ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct. Onder redactie van W.A. Dijk B.M.A. Munstra M. Munstra F. Zijlstra
Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct Onder redactie van W.A. Dijk B.M.A. Munstra M. Munstra F. Zijlstra Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct Het ecg en het angiogram bij een
Nadere informatieDe meest gestelde vragen over: reumatologie
De meest gestelde vragen over: reumatologie De meest gestelde vragen over: reumatologie Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten
Nadere informatieGedragsproblemen bij kinderen
Gedragsproblemen bij kinderen Reeks Praktische Kindergeneeskunde Redactie: V.R. Drexhage, kinderarts L.W.E. van Heurn, kinderchirurg C.M.F. Kneepkens, kinderarts R. Pieterse, kinderarts E. van Rijswijk,
Nadere informatieKees Korrelboom COMET. voor negatief. zelfbeeld. extras.springer.com
Bij dit boek is aanvullend materiaal digitaal beschikbaar. Ga hiervoor naar de website: Kees Korrelboom COMET voor negatief zelfbeeld extras.springer.com COMET voor negatief zelfbeeld Website In de oorspronkelijke
Nadere informatieMaatschappelijk dienstverlenen in een veranderende omgeving
Maatschappelijk dienstverlenen in een veranderende omgeving BSL - ACA_BK_1KZM - 0000 001 BSL - ACA_BK_1KZM - 0000 002 Maatschappelijk dienstverlenen in een veranderende omgeving Lia van Doorn Coreferaat:
Nadere informatieActief leren voor een beroep
Actief leren voor een beroep Actief leren voor een beroep Activiteiten voor leerlingen in het mbo niveau 3 en 4 Nicolien van Halem Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieLeven met een borderline persoonlijkheidsstoornis
Leven met een borderline persoonlijkheidsstoornis Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook
Nadere informatieMediation als alternatief
Mediation als alternatief Mediation als alternatief Bemiddeling door hulp- en dienstverleners Bert la Poutré Michael Boelrijk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieDe huisarts aan de leiding
De huisarts aan de leiding De huisarts aan de leiding Dr. Erik Ranzijn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets
Nadere informatie8FSLDBIJFS /[EPMJMGEXMIRMZIEY
Medicijnen Werkcahier Kwalificatieniveau Geerard Siereveld Cees van Stipdonk Johan van t Wout Skillslab-serie voor verpleegkundige en verzorgende beroepsvaardigheden Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van
Nadere informatieDe apotheker aan de leiding. voor Yara en Abel
De apotheker aan de leiding voor Yara en Abel De apotheker aan de leiding Dr. Erik Ranzijn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten
Nadere informatieSamen terug naar vroeger Activiteiten met ouderen
Samen terug naar vroeger In deze serie zijn verschenen: Met de seizoenen mee isbn 978 90 313 8337 5 Feesten en feestdagen vieren isbn 978 90 313 8367 2 Samen terug naar vroeger isbn 978 90 313 8868 4 Spel
Nadere informatieDyslexie de baas! Aanpak van psychosociale problemen van jongeren met dyslexie. Caroline Poleij Yvonne Stikkelbroek
Dyslexie de baas! 1 3 Dyslexie de baas! Aanpak van psychosociale problemen van jongeren met dyslexie Caroline Poleij Yvonne Stikkelbroek Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 4 Dyslexie de baas! 2009 Bohn
Nadere informatie36 zieke kinderen. Een werkboek met patiëntenproblemen voor co-assistenten en basisartsen
36 zieke kinderen 36 zieke kinderen Een werkboek met patiëntenproblemen voor co-assistenten en basisartsen Guus de Jonge, emeritus hoogleraar kindergeneeskunde Arwen Sprij, kinderarts Derde, geheel herziene
Nadere informatieSupervisie in onderwijs en ontwikkeling
Supervisie in onderwijs en ontwikkeling Supervisie in onderwijs en ontwikkeling Delen en helen Onder redactie van: Sijtze de Roos Auteurs: Heleen Bakker Hans Borst Corine Havelaar-Bakker Sijtze de Roos
Nadere informatieMijn kind een Kanjer!
Mijn kind een Kanjer! Mijn kind een Kanjer! Help je kind bij het ontwikkelen van sociale vaardigheden Herberd Prinsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieDenkbeelden over kleinschalig wonen voor mensen met dementie
Denkbeelden over kleinschalig wonen voor mensen met dementie Denkbeelden over kleinschalig wonen voor mensen met dementie Hugo van Waarde (red.) Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu
Nadere informatieWat elke professional over de oggz moet weten
Wat elke professional over de oggz moet weten Wat elke professional over de oggz moet weten Houten 2012 ISBN 978-90-313-9940-6 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 2012 Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieHet ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct
Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct W.A. Dijk B.M.A. Munstra M. Munstra F. Zijlstra Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieProf. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn
Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Epidemiologie, preventie, diagnostiek,
Nadere informatieNederlands. Burgerschap voor AG. M.C. Arnold-Klaarhamer
Nederlands Nederlands Burgerschap voor AG M.C. Arnold-Klaarhamer Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij, 2008 Alle rechten voorbehouden. Niets
Nadere informatieEen nieuwe heup of knie
Een nieuwe heup of knie Een nieuwe heup of knie Hoe wordt u weer lichamelijk en sportief actief? Martin Stevens Inge van den Akker-Scheek Jan Hamelink Inge Reininga Karen den Uyl-Verlinden Robert Wagenmakers
Nadere informatieKwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C
Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C Wat kinderen en jongeren belangrijk vinden als ze niet thuis wonen Fiet van Beek en Leo Rutjes (red.) met medewerking van Mirjam
Nadere informatieLeven met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
Leven met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook
Nadere informatieSamenspel en samenklank
Samenspel en samenklank Samenspel en samenklank De besturingsfilosofie en organisatiestructuur van het UMC Utrecht Geert Blijham en Ernest Müter Skipr is een crossmediaal communicatieplatform voor beslissers
Nadere informatieLeven met angst voor ernstige ziektes
Leven met angst voor ernstige ziektes Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op
Nadere informatieLeven met een alcoholprobleem
Leven met een alcoholprobleem Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieDe zorg voor pleegkinderen
De zorg voor pleegkinderen reeks kind in zicht De zorg voor pleegkinderen is het tweede deel van de reeks Kind in zicht. In deze reeks beschrijven psychologen, (ortho)pedagogen en kinderpsychiaters in
Nadere informatie