Groninger Orgelagenda

Transcriptie

1 Groninger Orgelagenda 2017 jaargang

2 Inhoudsopgave Voorwoord...3 Legaten...4 Stichting Groningen Orgelland...5 Orgelconcerten 2017/2018 Aduard...8 Appingedam...8 Bellingwolde...9 Eenrum Eenum Farmsum Garnwerd Groningen Huizinge Kantens Krewerd Leens Mensingeweer Middelstum Midwolda Noordbroek Noordwolde Oostwold Pieterburen Roden Rolde Saaxumhuizen Uithuizen Uithuizermeeden Ulrum Usquert Veenhuizen Westeremden Wildervank Winsum t Zandt Zandeweer Colofon Groninger Orgelagenda 2017, Jaargang 33 Zeerijp Zuidbroek Zuidhorn Zuidlaren Reconstructie Schnitgerorgel Lutherse Kerk Groningen nadert zijn voltooiing! De bloeiende orgelcultuur in Ost Friesland Langs de Lohman-orgels van Ulrum, Eenrum en Farmsum Kloosters, wereld en Groninger orgels.. 55 De Groninger adel en hun band met kerken en orgels Cd-presentatie in Uithuizen Masterclass improviseren in Leens...61 International Martini organ competition Groningen Het geheim van vijftig jaar orgelconcerten in Leens Zaterdag 13 mei 2017 Orgeldag Noord-Nederland Orgelbespelingen in Zuidhorn Dertigste SGO orgelconcours Mense Ruiter Orgelmakers BV verhuisd Eerste Krewerder Orgeldag Beiaardnieuws provincie Groningen Presentatie handelseditie van de dissertatie over Johan van Meurs Orgelzomer Eemsmond Integrale uitvoering La Nativité du Seigneur in Wildervank 79 Excursie Freytag en zijn werk in het Groningerland Overzicht orgelconcerten 2017/ Jaarlijkse uitgave van de Stichting Groningen Orgelland Eindredactie: Thea Pol en Bert Veening Vormgeving: Walter van der Zwaan Druk: Drukkerij De Marne Delfzijl Oplage: Foto omslag: Stef Tuinstra, orgel Farmsumer kerk Ondanks de nauwkeurigheid waarmee de samenstelling van deze agenda is omgeven, kan de uitgever op geen enkele wijze aansprakelijk worden gesteld voor fouten of onjuist gebruik. De auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel of rubriek. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of gekopieerd, op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming vooraf van de Stichting Groningen Orgelland. Voorwoord 2017 het jaar van de veranderingen? Vorig jaar maakten we reeds melding van de samenwerking met Erfgoedpartners in Groningen. Het afgelopen jaar is er gewerkt aan het verder vorm geven van die samenwerking. Maar de brede samenwerking gaat nog verder vorm krijgen en in dat verband noem ik de samenwerking met Verhildersum rond het project Borgen & Kerken. Intensief zijn we betrokken bij deze samenwerking en twee van onze bestuursleden nemen deel aan het regulier overleg. De tentoonstelling op de borg Verhildersum laat de bloei van de Groninger orgels zien ten tijde van de Groninger landadel. Daarnaast hebben we besloten te gaan samenwerken met, dan wel een financiële bijdrage te leveren aan, de Stichting Sint Bernardushof te Aduard. Hun tentoonstelling vindt eveneens plaats in 2017 en begint op 1 april a.s. Daarin gaat het over de regelmaat en opeenvolging van de liturgische elementen van het klooster, de zogenaamde Getijden. Daarnaast is er aandacht voor het Gregoriaans en een groot deel van de tentoonstelling is gewijd aan de Middeleeuwse orgels in de provincie Groningen, zo beschrijft de Stichting St Bernardushof het evenement. Naar mijn mening alles voorbeelden van het zoeken van de samenwerking binnen cultureel Groningen. Tegelijkertijd zijn we op dit moment bezig met de verjonging binnen het bestuur en willen we wegen zoeken naar ook andere vormen van samenwerking. Wanneer er bij u ideeën leven, die passen binnen de doelstellingen van de Stichting Groningen Orgelland, dan houden we ons aanbevolen. Ook voor de orgelcommissies is er het een en ander veranderd, in die zin dat ze nu eveneens professionele ondersteuning kunnen krijgen via Erfgoedpartners. Inmiddels heeft er een tweetal bijeenkomsten plaatsgevonden en de geluiden over die samenwerking zijn optimistisch. Kortom vrij veel ontwikkelingen, maar alles bedoeld om het Groninger Orgelerfgoed te bewaren voor de toekomst. Want dat onbeschrijfelijke en grootse bezit mag niet en nooit verloren gaan. Het is daarom dat we ook nu weer iedereen, die er bij betrokken is, willen bedanken voor de enorme inzet. En samen willen we onze schouders zetten onder de toekomst van de Groninger cultuur, in het bijzonder de orgels in onze regio en direct aangrenzend. Een hartelijke en warme groet aan allen, Rikus Jager, voorzitter

3 Legaten Een donatie of gift aan de Stichting Groningen Orgelland is aftrekbaar van het inkomen. Onze stichting is een culturele ANBI. Dit houdt in dat de donatie of gift voor de belastingaftrek met 25% kan worden verhoogd tot maximaal Aftrekbaar is maximaal 10% van het verzamelinkomen, niet aftrekbaar is 60 of 1% van het verzamelinkomen voor giften en donaties aan ANBI instellingen. Dit geldt niet voor een periodieke gift, deze is volledig aftrekbaar op voorwaarde dat de minimale looptijd tenminste vijf jaren is. Met ingang van 2014 volstaat een onderhandse akte, te downloaden op Een schenking aan de stichting is vrijgesteld van schenkbelasting. De stichting kan worden opgenomen in een testament als begunstigde via een legaat en/of als (gedeeltelijke) erfgename, vrijgesteld van erfbelasting. Legaten en testamentaire beschikkingen moeten via een notaris worden geregeld. Stichting Groningen Orgelland is in 1969 opgericht ter gelegenheid van en als vervolg op de in dat jaar in Groningen gehouden internationale bijeenkomst rond de herdenking van de grote orgelmaker Arp Schnitger. De Schnitgerorgels zijn inmiddels bekend als de instrumenten waarvoor organisten, orgelbouwers en studenten van over de gehele wereld naar Noord-Nederland en het aangrenzende Duitse gebied komen. De Stichting Groningen Orgelland werkt samen met het (Duitse) Arp Schnitger Gesellschaft om de waarde van deze orgels in woord, beeld en geluid blijvend onder de aandacht te brengen. De Schnitgerorgels zijn een dankbaar speerpunt in de doelstelling van de stichting om de historische orgels in de provincie Groningen in stand te houden en daar meer bekendheid aan te geven. Activiteiten De SGO is de koepelorganisatie voor de orgelactiviteiten van de (plaatselijke) orgelcommissies in de provincie Groningen. Jaarlijks terugkerende activiteiten van de SGO zijn onder meer het orgelconcours voor amateurs op een van de orgels in de provincie Groningen, de organisatie van één- of meerdaagse orgelexcursies en het inrichten van een orgelinformatiestand bij festivals. Daarnaast verzorgt de SGO de publicatie van boeken, brochures en cd s, (waaronder de uitgave van de orgelencyclopedie waarin alle orgels in Groningen zijn beschreven). De SGO maakt zich sterk voor het gebruik van en het bekendheid geven aan het orgel voor educatieve doeleinden, stimuleert (met derden) de toeristische en educatieve ontwikkeling van het cultuur-historisch erfgoed in Groningen (meer specifiek van het orgelbestand), verstrekt adviezen over onderhoud en restauraties van orgels en draagt daar zo mogelijk financieel aan bij. De activiteiten zijn alle opgenomen in de jaarlijks in maart/april verschijnende Groninger Orgelagenda. foto: Wim de Olde

4 Contact Internet: Post: Postbus BL Groningen Donateurs Orgelkenners en -liefhebbers die de orgelcultuur in de provincie Groningen een warm hart toedragen kunnen met hun donateurschap de Stichting Groningen Orgelland ondersteunen. Donateurs krijgen de orgelagenda toegezonden en ontvangen korting op deelname aan de activiteiten en op de CD- en boekuitgaven van de stichting. De donateursbijdrage is minimaal 15,00 per jaar. Onze stichting is gekwalificeerd als een culturele ANBI, de fiscale aftrek wordt hierdoor verhoogd met 25%. Orgelconcerten De orgelconcerten worden georganiseerd door de orgelcommissies en plaatselijke stichtingen. Informatie over de concerten en mogelijkheden voor het bespelen van orgels is bij hen te verkrijgen. Orgelconcours Orgelconcours voor amateurorganisten, jaarlijks op één van de orgels in de provincie Groningen. Coördinatie: Hilda Rodenboog-Kuipers, Strengstraat 6, 9965 PL Leens. Telefoon: Verzendhuis (boeken, brochures, cd s) Erfgoedpartners Lopendediep AM Groningen Telefoon: orgels@erfgoedpartners.nl ERFGOEDPARTNERS Bestuur Stichting Groningen Orgelland voorzitter: H. Jager (beleid en bestuur) Statenlaan 23, 9901 HA Appingedam 2e voorzitter: E. Pol (beleid en organisatie) Mondriaanstraat 31, 9718 MJ Groningen secretaris: A.W.A. Lukassen (algemene zaken en projecten) Briljantstoep 125, 9403 SB Assen penningmeester: B. van der Ploeg (subsidies, belastingen en donateursadministratie) Tulpstraat 22, 9951 GW Winsum A. Rodenboog (publiciteitsadviseur) Strengstraat 6, 9965 PL Leens A. Rots (subsidies restauratie en onderhoud orgels) Rijksweg 87, 9918 PD Garrelsweer A.H. Veening (coördinator, orgelagenda, publicaties) Havenweg 48, 9982 ED Uithuizermeeden H. Beek (algemene zaken en projecten) Klipper 49, 9801 MT Zuidhorn Webbeheer Anjo de Haan Freelance Fotografie, WWW Atelier, Bankrelaties Nederland: IBAN: NL97 INGB BIC: INGBNL2A IBAN: NL65 INGB BIC: INGBNL2A Duitsland: Sparkasse Leer-Wittmund Konto Nr , BLZ UST-ID: DE Kamer van Koophandel ANBI- (RSIN)

5 Aduard Abdijkerk Burgemeester Seinenstraat 42 vrijdag 21 april, uur Ensemble Super Librum Appingedam Nicolaïkerk Wijkstraat 32 De bouw van de kerk ving aan in de 13e-eeuw en werd in de volgende drie eeuwen uitgebouwd tot de huidige hallenkerk, de grootste kerk van de Ommelanden. In het interieur vallen de 14 de - en 16 de -eeuwse gewelfschilderingen op en de preekstoel uit In de toren (inmiddels de derde (1835)) bevindt zich een carillon van 51 klokken (Taylor 1911, Petit & Fritsen 1979/1991/2000) waarvan er drie ook als luidklok fungeren. Momenteel staat in het koor van de kerk een klok van het voormalig carillon (F. Simon 1620). A.A. Hinsz gebruikte in 1744 bij de bouw van het huidige orgel veel materiaal van een orgel van Anthoni Waelckens uit 1638 (in de ook toen al ouderwetse stijl van Andreas de Mare). Het snijwerk aan orgelkas en balustrade is van de hand van C. Struiwig. Een aantal van 19 de -eeuwse veranderingen werden in 1967/70 ongedaan gemaakt door de firma Van Vulpen. In september 2017 is de overdracht na een restauratie uitgevoerd door de firma Reil. Bij deze restauratie is het orgel uitgebreid met een vrij pedaal van vier registers en zijn de Cimbel (HW) en de Trechterregaal 8 vt (RP) vervangen door nieuwe exemplaren naar beter passend historisch voorbeeld. Stichting Concerten Nicolaïkerk Vincent Hensen (cantor-organist) Bedumerweg AK Groningen t e. hensenv@gmail.com zondag 07 mei, uur Robert Koolstra zondag 17 september, uur Vincent Hensen zaterdag 14 oktober, uur Amateur Orgelconcours zondag 22 oktober, uur Theo Jellema zondag 17 december, uur Robert Koolstra Bellingwolde Magnuskerk Hoofdweg 227 De Magnuskerk te Bellingwolde dateert uit de eerste helft van de 16 de -eeuw en maakt deel uit van het beschermd dorpsgezicht in het loofboomrijke Bellingwolde. In het interieur is de rijkelijk versierde preekstoel één van de pronkstukken. Deze is in 1660 vervaardigd door kistenmaker Christopher. De toren dateert uit het jaar Het gelui bestaat uit drie klokken (e1, bes1, e2). De twee grootste klokken (J. en M. Fremy, 1697) vormen het enige compleet bewaard gebleven gelui uit de 17 de -eeuw in de provincie Groningen. Het orgel (2 manualen/aangehangen pedaal/17 registers) is vervaardigd door F.C. Schnitger en H.H. Freytag in A. de Graaf restaureerde het orgel in Het wordt in binnen- en buitenland geprezen om de authenticiteit en klankschoonheid die nog in de traditie staat van A.A. Hinsz

6 Concertcommissie Magnuskerk Bellingwolde H. Trenning (secretaris) Hoofdweg AH Bellingwolde t e. zaterdag 27 mei, uur Gert van Hoef zondag 18 juni, uur Stef Tuinstra zondag 09 juli, uur Roder Jongenskoor begeleid door Sietze de Vries zondag 27 augustus, uur Winfried Dahlke zondag 17 september, uur Geert Bierling zondag 12 november, uur Winfried Dahlke zondag 17 december, uur Chr. Mannenkoor Stadskanaal begeleid door Wim Kramer Eenrum Protestantse kerk Kerkpad 1 De kerk kwam tot stand in de 13 de - eeuw, gedeeltelijk met tufstenen van het vorige gebouw. Het gehele kerkinterieur werd in vernieuwd, met houtsnijwerk van de familie Walles. De lavastenen doopvont stamt uit de 11de eeuw en is hiermee de oudste vont van Noord-Nederland en Ostfriesland. Sinds 2008 is de kerk eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken. In 1652 werd de 50 m. hoge markante toren voltooid. De grote klok (f1, anoniem) is uit 1390, de kleine klok (cis3) van J. Borchhardt uit Het orgel (2 manualen/pedaal/28 registers) werd in 1817 voltooid door Nicolaus Anthonie Lohman, met ook hier houtsnijwerk van Walles. In 1865 (N.A.G. Lohman) en vooral in 1874 (fa. P. van Oeckelen) werd het orgel ingrijpend gewijzigd. In 1964 werd het gerestaureerd naar 1817 door Gebr. van Vulpen, waarbij de klaviatuur en de magazijnbalg uit 1874 werden gehandhaafd. Na 1980 zijn diverse correcties uitgevoerd op het werk van Orgelcommissie Eenrum Dirk Molenaar (organist) Kerkstraat RK Eenrum t e. molengel@hetnet.nl zaterdag 15 juli, uur Dirk Molenaar woensdag 19 juli, uur Orgeldemonstratie woensdag 02 augustus, uur Orgeldemonstratie zaterdag 05 augustus, uur Dirk Molenaar woensdag 16 augustus, uur Orgeldemonstratie Eenum Dorpskerk Kerkpad 7 zondag 13 augustus, uur Gwendolyn Toth zondag 10 september, uur Bob van Asperen Farmsum Protestantse kerk Op de Wierde 1 De in 1869 gebouwde kerk verving een romano-gotische kerk uit de 13 de eeuw. Uniek voor een protestantse kerk

7 zijn drie beelden in een nis in de westmuur, voorstellende de kerkhervormers Luther, Zwingli en Calvijn onze 3 jongens. Verder bevat het interieur een 17 de -eeuws doopvont (oorspronkelijk een in de pastoriegracht gevonden zandstenen tuinvaas) en een preekstoel uit Tijdens de laatste restauratie is een aantal belangrijke zerken uit de vorige kerk gevonden o.a. van de fam. Ripperda. De toren, waarin 3 klokken (f1/1527, d2/1555, dis2/ 14de e.) stamt uit Het orgel (2 manualen/pedaal/ 28 registers) is gebouwd door Nicolaus Anthonie Lohman in Bij de overplaatsing naar de huidige kerk heeft Van Oeckelen een pedaalwerk toegevoegd van 8 stemmen. Een volledige restauratie is uitgevoerd door de firma Mense Ruiter in 2015/2016. In de kerk staat ook het orgel uit de voormalige hervormde kerk van Weiwerd. Het werd in 1878 gebouwd door Roelf Meijer met een windlade en pijpwerk uit een kabinetorgel. Stichting Lohmanorgel Farmsum L.H. Veentjer Zigzagoven NC Delfzijl t e. lhveentjer@aelis.nl i. zaterdag 22 april, uur Hayo Boerema zaterdag 20 mei, uur Leonore Lub zaterdag 19 augustus, uur Pieter Pilon zaterdag 16 september, uur Jan Hage zaterdag 14 oktober, uur Pieter Pilon (Cd-presentatie) dinsdag 26 december, uur Harm Hoeve Garnwerd Liudgerkerk Burg. Brouwersstraat 3 De éénbeukige kerk dateert uit de 13 de - eeuw. Het interieur is grotendeels 19 de - eeuws, maar er zijn ook oudere onderdelen: de 17 de -eeuwse avondmaalstafel met bijzondere vogelkoppige poten in Lodewijk XIV-stijl, de herenbanken en de kansel (beiden 18 de -eeuws). De forse toren en de westgevel werden in 1751 herbouwd, nadat de oorspronkelijke toren in 1738 was ingestort. In de toren staat een grote zerk uit 1538, een 12 de - of 13 de -eeuwse sarcofaagdeksel van Bremer zandsteen en hangt een luidklok (a1, Van Bergen, Heiligerlee, 1949). Het orgel werd gebouwd in 1809 door Lambertus van Dam en in 1834 door zijn zoons uitgebreid met een bovenwerk. In 1867 voerde Petrus van Oeckelen een grondige opknapbeurt uit (o.a. nieuwe frontpijpen). Ook werden toen de drie bas-reliëfs op het orgel aangebracht, voorstellende Geloof, Hoop en Liefde. In 1986 is het orgel (2 manualen/aangehangen pedaal/18 registers), dat toen grotendeels onbespeelbaar was, onder regie van Klaas Bolt hersteld door orgelbouwer Mense Ruiter. Contact: Hein Zeevalking t e. heinzeevalking@gmail.com Orgelbespelingen kerk Garnwerd tijd uur Datum Organist 6 mei Albert Viersen met Marten Postmus (trombone) 13 mei Open orgeldag geen concert 20 mei Jan de Vries 27 mei Ties Wildeboer

8 3 juni Kor van Dijk 10 juni Kees Kugel 17 juni Hans Nomen 24 juni Lammert Jager 1 juli Rolf Wassens 8 juli Kor van Dijk (orgel/piano) met Klaas Dijkstra (trompet) 15 juli Albert Viersen met Tjalling Nijboer (cello) 22 juli Hein Zeevalking 29 juli Hans Beek Het zijn inloopconcerten, dus de toegang is gratis. Groningen Der Aa-kerk Akerkhof 2 De middeleeuwse, aan Maria en Nicolaas gewijde, kapel kreeg door verbouwingen in de 15 de -eeuwse de bakstenen kruiskerkvorm en in de 16 de -eeuw haar huidige gedaante. In het interieur vallen de prachtige kansel (1672), het imposante raadsgestoelte en de fraaie gewelfschilderingen op. De 76 m hoge toren dateert uit 1718 en biedt plaats aan een origineel driegelui (bes0, d1, f1; 1714) van klokkengieter J. Crans. De kerk is eigendom van de Stichting Der Aa-kerk Groningen. Het orgel uit 1702 werd gebouwd door Arp Schnitger voor de Academiekerk en in 1815 in de Der Aa-kerk geplaatst. Het onderging belangrijke wijzigingen door Timpe (1830) en Van Oeckelen (1857). In 2011, na 14 jaar stilzwijgen, voltooide Orgelmakerij Gebr. Reil een conserverende restauratie van het orgel (3 manualen/ pedaal/40 registers). Contactgegevens Peter Westerbrink (organist) t e. pgwesterbrink@ziggo.nl i. zaterdag 06 mei, nnb Robert Koolstra maandag 03 juli, uur Arvid Gast maandag 10 juli, uur Henk de Vries maandag 17 juli, uur Peter Westerbrink maandag 24 juli, uur Leonore Lub maandag 31 juli, uur Thiemo Janssen dinsdag 08 augustus, uur 2e ronde concours dinsdag 08 augustus, uur 2e ronde concours vrijdag 03 november, uur Stadjerconcert vrijdag 03 november, uur Wandel-Orgelavond zaterdag 04 november, uur Orgel & zwijgende film zaterdag 16 december, uur Robert Koolstra Ensemble dejongdejongplus, twee kamerkoren (leden van Nederlands kamerkoor en The Gents) Groningen Lutherse kerk Haddingestraat 23 De Lutherse kerk van Groningen is in 1696 ingewijd. Het is de enige kerk in de stad Groningen die haar karakter van schuilkerk heeft behouden. Het kerkgebouw is

9 een zaalkerk met aan drie zijden tribunes. Vier toscaanse kolommen dragen het houten tongewelf. De preekstoel is ontworpen door de schrijnwerker en stadsbouwmeester Allert Meijer. Het snijwerk is van Jan de Rijk. Het oorspronkelijke Arp Schnitger-orgel (1699/1717) werd in 1896 vervangen door een instrument vervaardigd door de firma Van Oeckelen & Zonen. Dit orgel (2 manualen/pedaal/22 registers) vertegenwoordigt in dispositie en stijl op overtuigende wijze de laat 19 de -eeuwse periode van de Groningse orgelbouw. Begin 2013 is de Stichting Reconstructie Schnitger-orgel Lutherse Kerk Groningen opgericht met als doel de herbouw van het verloren gegane Schnitger-orgel, op de oostgalerij. De oplevering is gepland voor 31 oktober 2017, precies 500 jaar nadat Martin Luther zijn 95 stellingen publiceerde. Stichting Vrienden Lutherse kerk Groningen Haddingestraat KB GRONINGEN e. Tymen Jan Bronda (cantor-organist) t dinsdag 31 oktober, uur openingsconcert, ingebruikname barokorgel dinsdag 31 oktober, uur Cantatedienst woensdag 01 november, uur Tymen Jan Bronda woensdag 01 november, uur Jong Talent donderdag 02 november, uur Wolfgang Zerer donderdag 02 november, uur Masterclass Nederlandse Bachvereniging donderdag 02 november, uur Nederlandse Bachvereniging o.l.v. Jos van Veldhoven vrijdag 03 november, uur Sietze de Vries zaterdag 04 november, uur Reitze Smits zaterdag 04 november, uur Erik Bosgraaf, barokensemble Cordevento XL, Matthias Havinga zondag 05 november, uur Jong Talent zaterdag 23 december, uur Sietze de Vries Groningen Martinikerk Martinikerkhof 3 Genoemd naar de patroonheilige Martinus van Tours werd al omstreeks 1000 de eerste tufstenen Martinikerk gebouwd; later enkele malen sterk uitgebreid, onder meer na de instorting van de toren in 1468, tot de huidige hoog-gotische hallenkerk met het beroemde hoge, hemelsblauwe koor. In de toren bevindt zich een gelui van 13 klokken en een carillon van 52 klokken (Hemony/Eijsbouts, 1664/1984). Het aanzien van het orgel (3 manualen/pedaal/53registers) wordt in hoge mate bepaald door de verbouwing van Arp Schnitger in 1691/92 waarbij hij -in Noord-Duitse trant- grote pedaaltorens toevoegde aan het bestaande orgel. Dat orgel was het resultaat van een ombouw in 1542 in renaissancestijl van het gotische orgel uit Frans Caspar Schnitger en Albertus Anthoni Hinsz vervingen in de jaren het rugpositief. Na wijzigingen in de 19 de -eeuw aan het registerbestand door

10 Lohman en Van Oeckelen raakte het orgel in de eerste helft van de 20 ste -eeuw ernstig in verval. Een restauratie in 1984 door Jürgen Ahrend (advies: Cor Edskes) bracht het instrument terug in haar oude luister. Het bevat thans een uniek bestand aan pijpwerk uit zes verschillende eeuwen. Het koororgel (manuaal/pedaal/12 registers; Le Picard, 1742) werd in 2001 gerestaureerd door de fa. Verschueren. Stichting Avondtmusyck Martinikerk Groningen secretaris Tim Knigge Heresingel ER Groningen e. i. Stichting Martinikerk Groningen Martinikerkhof JG Groningen t e. info@martinikerk.nl vrijdag 26 mei, uur Sietze de Vries woensdag 14 juni, uur Reitze Smits vrijdag 16 juni, uur Matthew Schembri zaterdag 17 juni, uur Leo van Doeselaar woensdag 21 juni, uur Wolfgang Zerer vrijdag 23 juni, uur Alvaro Carnicero woensdag 28 juni, uur Ville Urponen vrijdag 30 juni, uur Jaap de Kok woensdag 05 juli, uur Christiaan Ingelse vrijdag 07 juli, uur Jos Maters zaterdag 08 juli, uur Erwin Wiersinga woensdag 12 juli, uur Vincent van Laar woensdag 19 juli, uur Wout van Andel vrijdag 21 juli, uur Harm Woltjer zaterdag 22 juli, uur Henk de Vries woensdag 26 juli, uur Dorien Schouten vrijdag 28 juli, uur Peter van der Zwaag zaterdag 29 juli, uur Leo van Doeselaar donderdag 03 augustus, uur Leo van Doeselaar en Erwin Wiersinga zaterdag 05 augustus, uur 1e ronde concours zaterdag 05 augustus, uur 1e ronde concours maandag 07 augustus, uur Theo Jellema, Paolo Crivellaro en Christophe Mantoux woensdag 09 augustus, uur Jon Laukvik, Masaaki Suzuki en Daniel Zaretsky vrijdag 11 augustus, uur Finale concours woensdag 16 augustus, uur Rien Donkersloot vrijdag 18 augustus, uur Ana Licia Buzon Rios zaterdag 16 september, uur Erwin Wiersinga vrijdag 03 november, uur Wandel-Orgelavond zaterdag 04 november, uur Stef Tuinstra zondag 05 november, uur Stedelijke cantatedienst zondag 05 november, uur Slotconcert orgel &ensemble zaterdag 02 december, uur Leo van Doeselaar zaterdag 23 december, uur Euwe en Sybolt DEJONGDEJONGPLUS

11 Groningen Muziekschool St. Jansstraat 7 vrijdag 03 november, uur Kleintje Schnitger Groningen Pelstergasthuiskerk Pelsterstraat 39 De kapel van het Heiligen Geest Gasthuis (Pelstergasthuis) te Groningen dateert uit het midden van de 13 de -eeuw. In het oostelijke deel is het fundament van de oorspronkelijke oostgevel bewaard. In de 15 de -eeuw en in 1773 werd de kerk vergroot. Het interieur werd in 1860 vernieuwd. De preekstoel dateert uit de eerste helft van de 17 de -eeuw. De klok (c2) in de dakruiter is in 1459 door Gert Klinghe gegoten. Het orgel dateert oorspronkelijk van Arp Schnitger bouwde in 1693 een nieuw rugpositief, in 1712 gevolgd door een nieuw hoofdwerk. Albert Anthoni Hinsz verbouwde in 1773/1774 het instrument grondig en plaatste het op een galerij tegen de westelijke muur. In 1852/1853 werd het orgel vernieuwd door P. van Oeckelen (o.m. frontpijpen). In voerde de Fa. Bakker & Timmenga te Leeuwarden een restauratie uit, waarbij de situatie van 1774 (2 manualenaangehangen pedaal/24 registers) als uitgangspunt heeft gediend. Orgelcommissie Pelstergasthuiskerk E. van der Werff (beheerder) Pelsterstraat KJ Groningen t e. pelstergasthuis@hotmail.com vrijdag 04 augustus, uur 1e ronde concours vrijdag 04 augustus, uur 1e ronde concours zaterdag 05 augustus, uur Gwendolyn Toth zaterdag 12 augustus, uur Anna Buijze zaterdag 19 augustus, uur Janny Knol-de Vries zaterdag 26 augustus, uur Mattijs de Vreugd Huizinge Johannes de Doperkerk zondag 09 juli, uur Kees Steketee Kantens Antonius- of Dorpskerk Kerkhofsweg 2 De Antoniuskerk te Kantens dateert uit de 12 de - eeuw. Rond 1400 werd de kerk vergroot en de toren verhoogd. Tegen de verzakkende toren werd een forse steunbeer met doorgang gebouwd. De familie Lewe van de Klin

12 kenborg liet in 1664 een speciale ingang in de oostgevel van de kerk vervaardigen. Iets eerder, in 1660, werd een luidklok hergoten met hun naam erop en bij de grote klok uit 1437 gehangen. Het fraaie houtsnijwerk aan kansel (1741) en orgelgaanderij is gemaakt door Caspar Struiwich. In de koorruimte bevindt zich de adellijke grafkelder. Het orgel werd in 1660/68 in opdracht van de familie Lewe vervaardigd door Hendrick en Johannes Huys uit Groningen. Restauratie van het in verval geraakte hoofdwerk werd in 1986 door Jürgen Ahrend uitgevoerd en reconstructie van het rugwerk in 2008 door Hendrik Ahrend. Steeds was Cor Edskes hierbij de adviseur. Het orgel (2 manualen/aangehangen pedaal/15 registers) staat in middentoonstemming en heeft een verkort groot octaaf. Orgelcommissie Kantens Martin Sprenger t e. zondag 18 juni, uur Vincent van Laar zaterdag 05 augustus, uur Leni Otte Krewerd Mariakerk zaterdag 02 september, uur 1e Krewerder orgeldag Leens Petruskerk Zuster A. Westerhofstraat 8 Het kerkgebouw, opgemetseld in tufsteen, kwam ca tot stand. Omstreeks 1200 was er een aanzienlijke uitbreiding in baksteen tot kruiskerk met ronde koorafsluiting. In het schip werden ca grotere vensters gemaakt. In de dwarspanden staan herenbanken, behorende bij de borg Verhildersum. De huidige toren is uit 1863 en herbergt twee klokken (e1, N. Sickmans, 1632 en f2, Van Bergen,1863) Het orgel (2 manualen/ pedaal/27 registers) werd in 1733 gemaakt door Albertus Anthoni Hinsz. Het houtsnijwerk werd verzorgd door C. Struiwigh en Th. van der Haven. In 1844 voltooide G.P. Dik een omvangrijke grootonderhoudsbeurt en in 1867 en latere jaren waren er diverse wijzigingen door de fa. Van Oeckelen. In 1922 verving J. Doornbos o.m. de vijf spaanbalgen door een magazijnbalg en vernieuwde het front. In 1968 restaureerde Gebr. van Vulpen het orgel, met behoud van het front uit Sinds oktober 2010 staat het orgel in de Neidhardt II-stemming. Stichting Hinszorgel Leens Postbus ZG LEENS t , b.g.g e. info@hinszorgelleens.nl i. zaterdag 13 mei, uur Sietze de Vries

13 zaterdag 20 mei, uur Kees Steketee zaterdag 27 mei, uur Peter Westerbrink zaterdag 03 juni, uur Jelte Hulzebos zaterdag 10 juni, uur Willem van Twillert zaterdag 17 juni, uur Aart Bergwerff zaterdag 24 juni, uur Luthers Bach Ensemble en Tymen Jan Bronda zaterdag 01 juli, uur Gerwin Hoekstra zaterdag 08 juli, uur Ton Koopman woensdag 12 juli, uur Orgeldemonstratie zaterdag 15 juli, uur Geert Bierling zaterdag 22 juli, uur Sander van den Houten en Ab Weegenaar woensdag 26 juli, uur Orgeldemonstratie zaterdag 29 juli, uur Pieter Pilon zaterdag 05 augustus, uur Euwe en Sybolt de Jong woensdag 09 augustus, uur Orgeldemonstratie zaterdag 12 augustus, uur Eeuwe Zijlstra zaterdag 19 augustus, uur Vincent van Laar zaterdag 26 augustus, uur Stef Tuinstra zaterdag 02 september, uur Theo Jellema zaterdag 09 september, uur Jochem Schuurman foto: Marcel Lameijer Mensingeweer Michaëlkerk vrijdag 28 juli, uur Orgeldemonstratie Middelstum Hippolytuskerk zaterdag 05 augustus, uur Kees Steketee zondag 10 september, uur Henk Veldman Midwolda Dorpskerk Hoofdweg 168 De in 1738 gebouwde kerk vervangt een zeer imposante romaanse kerk met vier torens. Als herinnering hieraan staan er nu vier pinakels op het brede zadeldak. Het gehele interieur van de kerk stamt uit de 18 de -eeuw en vormt een stilistische eenheid. In de toren hangt een gelui van twee klokken (e1, A.H. van Bergen, 1807 en cis2, J. van Bergen, 1948). Het orgel (2 manualen/pedaal/ 33 registers) is het grootste historische dorpsorgel van Noord-Nederland. Het is in 1772 gebouwd door Albertus Anthoni Hinsz. De bekende organoloog Joachim Hess vermeldde kort na de bouw: De fraaiste Orgelen dan in deeze Groninger Dorps-Kerken, vind men in de eerste plaats te Midwolda. Het instrument is in 1972 door de Fa. Flentrop gerestaureerd. In de jaren 90 van de 20 ste -eeuw verrichtte orgelmakerij Van foto: Marcel Lameijer

14 der Putten werkzaamheden. Momenteel wordt het Midwolder Hinsz-orgel als één van de meest belangrijke Nederlandse orgels uit de 18 de -eeuw beschouwd. Stichting Hintsorgel Midwolda Ludolf Heikens Tarweveld GH Midwolda t e. lhheikens@ziggo.nl i. zaterdag 01 juli, uur Ab Weegenaar zaterdag 07 oktober, uur Mannenkoor Crescendo & Ludolf Heikens Noordbroek Protestantse kerk Noordersingel 3 Het orgel (2 manualen/pedaal/24 registers) werd in 1696 gebouwd door Arp Schnitger. Het werd in 1768 uitgebreid door Hinsz en in 1809 door Freytag. Veranderingen, in 1855 aangebracht door P. van Oeckelen, werden in 1958 ongedaan gemaakt door S. Graafhuis en C.H. Edskes. In De kruiskerk kwam als één geheel tot stand in de 14 de -eeuw en is een mooi voorbeeld van de late romano-gotiek. Beroemd zijn de middeleeuwse gewelfschilderingen die in de 20 ste -eeuw onder de witkalk vandaan kwamen. De preekstoel met dooptuin dateren uit In de lage, vrijstaande toren bevindt zich een luidklok (dis1, Gebr. van Bergen, 1950) vond balgrestauratie plaats en in 2015 restauratie van de windladen. Orgelcommissie Noordbroek Peter Westerbrink t e. pgwesterbrink@ziggo.nl i. zaterdag 13 mei, uur Christiaan Teeuwsen zaterdag 17 juni, uur Ute Gremmel-Geuchen zaterdag 15 juli, uur Andrzej Szadejko zaterdag 11 november, uur Leonore Lub zaterdag 02 december, uur Toon Hagen maandag 01 januari 2018, uur Peter Westerbrink Noordwolde Dorpskerk Noordwolderweg 29 Kerk en toren stammen uit de eerste helft van de 13 de - eeuw, gebouwd met kloostermoppen uit plaatselijk gewonnen klei. Het gebouw is in de loop der eeuwen verscheidene keren veranderd. Rond 1640 werden kerk en toren verbonden, het stenen gewelf verving men door een houten tongewelf, de toren werd verhoogd en kreeg een siepel spits. De kerk heeft een rijk interieur: orgel, preekstoel, dooptuin, koorhekken en herenbank. In de oostgevel bevinden zich gebrandschilderde ramen met wapens van verschillende adellijke families. In ± 1658 werd het orgel, met gebruikmaking van ouder materiaal, gemaakt door H. Huisz. Na vele wijzigingen (1695 A. Sch

15 nitger, 1802 H.H. Freytag, 1833 N.A. Lohman, 1907 M. Eertman) bereikte het instrument de 20 ste -eeuw met een groot deel van het oude pijpwerk, de orgelkassen en de inmiddels rechtgetrokken- balustrade. In 2004/06 voerde Mense Ruiter Orgelmakers een conserverende restauratie van het orgel (2 manualen/pedaal/20 registers) uit waarbij alleen de wijziging uit 1907 ongedaan werd gemaakt. Paul en An Moerman Stichting P. Kruize t J. Veldkamp t zaterdag 08 juli, uur Theo Jellema zaterdag 16 september, nnb Dagexcursie Noordwolde, Noordbroek, Zuidbroek Oostwold Hervormde kerk zaterdag 24 juni, uur Jaap Zwart jr. Pieterburen Petruskerk Hoofdstraat 74 De kerk kwam omstreeks 1450 tot stand; de noordelijke uitbouw omstreeks Toen na 1700 de familie Alberda eigenaar werd van de borg Dijksterhuis verkreeg de kerk enkele fraaie interieurstukken. Daaronder bevindt zich een herenbank, ontworpen door Allert Meijer met houtsnijwerk door Jan de Rijk. Sinds 1981 is de kerk eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken. In de toren uit 1805, in bezit van de gemeente De Marne, hangt een klok uit 1553 (cis1, A. van Utrecht). Het orgel (2 manualen/aangehangen pedaal/14 registers) werd in 1901 door de firma Friedrich Leichel uit Lochem gemaakt ter vervanging van een Schnitger-orgel uit Het heeft pneumatische tractuur. Het instrument werd enkele malen gerestaureerd: in 1946 door Mense Ruiter en in twee fasen (1996 en 1999) door Mense Ruiter Orgelmakers bv. Plaatselijke Commissie Pieterburen Poul de Haan (voorzitter) Frederiksoordweg AK Pieterburen t e. Elke zondag vanaf begin mei tot begin november wordt het orgel van uur bespeeld door organisten, die als vrijwilliger verbonden zijn aan de kerk. Dit zijn naast amateurs ook een aantal beroepsorganisten te weten Hans Fidom, Dirk Molenaar en Jeljer Vlieg. Roden Catharinakerk Brink 8 In een oorkonde wordt de kerk al in 1139 genoemd. Het oudste deel is het middenschip. Het koor dateert uit de 14 de - eeuw. Het gemetselde tongewelf uit ca is uniek in Nederland

16 Uit die tijd dateren ook de zijbeuken. Bijzonder is de doopvont van Bentheimer zandsteen uit ca Ook de piscina en de sacramentsnis in het koor zijn nog van vóór de reformatie. De kansel dateert uit In de toren, die rond 1500 is gebouwd, hangt een 955 kg zware luidklok (J. Borghhardt, 1746). Het pronkstuk van de kerk is het orgel, in 1780 gebouwd door Albertus Anthoni Hinsz. Aanmerkelijke wijzigingen uit de 20 ste -eeuw aan de dispositie en de windvoorziening van het instrument (2 manualen/aangehangen pedaal/17 registers) werden tijdens de restauratie in 2006 door de firma Bakker & Timmenga hersteld. Stichting tot Behoud van het Hinsz-orgel te Roden e. i. Erwin Wiersinga (organist): vrijdag 07 juli, uur Erwin Wiersinga vrijdag 21 juli, uur Tymen Jan Bronda vrijdag 04 augustus, uur Henk de Vries vrijdag 18 augustus, uur Gerwin Hoekstra Rolde Jacobuskerk Kerkbrink 5 De huidige, gotische kerk werd rond 1400 gebouwd en verving een romaanse voorganger. Wijzigingen uit de 19 de -eeuw werden bij de restauratie van 1960/64 ongedaan gemaakt. Tussen 1964 en 1968 werden de acht gebrandschilderde ramen van de Limburgse glazenier Joep Nicolas aangebracht. In de toren, baken en richtpunt voor de landverkaveling, hangt Stichting Rolder Concerten (SRC) mw. A. Agricola Esweg PJ Ekehaar t e. secretaris@rolderconcerten.nl i. zondag 28 mei, uur Leonore Lub zondag 25 juni, uur Jacques Bolhuis, Harm Timmer zondag 27 augustus, uur Gerdine en Stef Tuinstra Saaxumhuizen een klok die in 1619 werd gegoten door Henricus Wegewaert. Rond 1800 is het orgel gebouwd in een traditionele Westfaalse stijl en in 1847 in Rolde geplaatst door P. van Oeckelen. In de loop van de jaren is het orgel diverse malen gewijzigd. Begin 2013 is de laatste grote restauratie afgerond en heeft het orgel (2 manualen/pedaal/23 registers) grotendeels zijn oorspronkelijke karakter teruggekregen. Dorpskerk zaterdag 15 juli, uur Excursie Van Oeckelen, een ander geluid, met uitgebreide toelichtingen langs orgels van Petrus Van Oeckelen onder leiding van Peter van Dijk uur Saaxumhuizen uur Breede uur lunch bij bij Moeders in Warffum uur Usquert Informatie en opgave via: r.kuik51@gmail.com

17 Uithuizen Jacobikerk Hoofdstraat Oost De Jacobikerk in Uithuizen dateert uit de 13 de eeuw (schip met drie traveeën ca , koor 1450, kapel 1550 en noordelijke aanbouw 1794). Preekstoel en het herengestoelte is ontworpen door de Groningse bouwmeester Allert Meijer; het fraaie houtsnijwerk werd uitgevoerd door Jan de Rijk. De toren (33,5 m incl. meermin) bevat nog tufsteen. De oorspronkelijk romaanse kerk kreeg later een gotisch uiterlijk door de grote ingebroken ramen. Een grote restauratie werd uitgevoerd in de jaren 70 van de vorige eeuw. De huidige grote en kleine luidklok zijn gegoten door Van Bergen in resp en Het orgel (2 manualen/pedaal/28 registers werd in 1700 geheel nieuw gemaakt door Arp Schnitger. Het originele bestek is bewaard. Ook Allert Meijer en Jan de rijk werken mee Wijzigingen door Hinsz (o.a nieuwe klavieren), Van Oeckelen (aanpassing orgelkast, windladen en wijziging van een aantal stemmen) Vanaf en restauratie door Bernhard Edskes naar de situatie van 1785 (na het herstel door Hinsz) 21 van de 28 registers zijn nog origineel. Het is één van de best bewaarde Schnitgerorgels. Stichting Arp Schnitger Uithuizen Taekemalaan PB Uithuizen t e. arpschnitgerorgeluithuizen@planet.nl i. zondag 02 april, uur Peter Westerbrink, (Cd-presentatie) zaterdag 24 juni, uur Ensemble Sequens en organist Kees Steketee zaterdag 08 juli, uur Ties Molenhuis en Sophie Ehling zaterdag 29 juli, uur Jan Smid Uithuizermeeden Mariakerk Torenstraat 26 De Mariakerk in Uithuizermeeden dateert uit de tweede helft van de 13 de -eeuw. In later tijd is de kerk enige keren uitgebreid. De bepleistering is uit de 19 de -eeuwse. De herenbanken, het doophek en de preekstoel in de kerk, werden ontworpen door de Groningse bouwmeester Allert Meijer; het fraaie houtsnijwerk werd uitgevoerd door Jan de Rijk. De toren (48 m) met hoge open lantaren werd naar 18 de -eeuwse vorm herbouwd in De luidklok (cis1, Petit & Fritsen) werd in 1897 gegoten en weegt ruim 2 ton. Het orgel (2 manualen/pedaal/28 registers) werd in 1781/85 geheel nieuw gemaakt door Albertus Antoni Hinsz. Wijzigingen uit de 19 de - en begin 20 ste -eeuw werden tijdens een restauratie in 1966/70 (Gebr. Van Vulpen) goeddeels hersteld. Verdere verfijning vond plaats tijdens een recente aanvullende restauratie (2014/15) door Orgelmakerij Reil B.V

18 Stichting Avondmuziek Uithuizermeeden Koos Dijkhuizen Burg Janssenstraat NX Appingedam t maandag 17 april, uur Vincent van Laar donderdag 25 mei, uur Pieter Pilon zaterdag 01 juli, uur Ties Molenhuis en Sophie Ehling zaterdag 22 juli, uur Ties Molenhuis zaterdag 07 oktober, uur Minne Veldman Ulrum Dorpskerk, Excursie naar Ulrum, Eenrum, Farmsum zaterdag 01 juli, uur Orgelexcursie (Lohman) o.l.v. Dirk Molenaar, Sietze de Vries Usquert Petrus en Pauluskerk Kerkstraat 9 De middeleeuwse Petrus en Pauluskerk heeft dankzij de restauratie van 1863 een neo-gotisch uiterlijk. De toren, in dezelfde stijl, dateert uit 1869 en herbergt twee klokken (dis1/ Harmannus/1405 en a1/anoniem/ 1690). Binnen zijn de oude gewelven vervangen door houten, gestucte tongewelven. Op de oostwand zijn restanten van muurschilderingen uit de late middeleeuwen zichtbaar. Maria en Petrus zijn te herkennen in een fragment uit het Laatste Oordeel. Een modern kunstwerk aan de noordkant van de kerk vertelt het verhaal van missionaris Liudger en de blinde bard die hij bekeerde tot het christendom. Het orgel werd in 1852 geleverd door Petrus van Oeckelen. Het instrument (2 manualen/aangehangen pedaal/16 registers) bleef tamelijk ongeschonden bewaard en behield daardoor zijn vrolijke klankkarakter. Na 1990 raakte het onbespeelbaar. De Fa. Mense Ruiter herstelde in 2007 de oorspronkelijke vormgeving. De windvoorziening kan nog getreden worden. Orgelcommissie Usquert Joh. Wiersma Wadwerderweg ST Usquert t hethogenoorden@hotmail.com vrijdag 02 juni, uur Sietze de Vries zaterdag 29 juli, uur Roelof Kuik Veenhuizen Koepelkerk Hoofdweg 112 De waterstaatskerk werd in 1825/1826 gebouwd naar voorbeeld van de Koepelkerk in Smilde en was bestemd voor de hervormde bewoners van de kolonie van de Maatschappij van Wel

19 dadigheid in Veenhuizen. De achtkantige koepel kreeg haar klok pas in In 1960/1961 en in 2004 werd de kerk -eigendom van de Rijksgebouwendienst- gerestaureerd. Het orgel werd in 1821 werd als eenklaviers instrument gemaakt door J.A. Hillebrand voor de Hervormde kerk van Akkrum. In 1856 werd het overgeplaatst naar de Koepelkerk. Het orgel (2 manualen/ pedaal/15 registers) werd in 2005 gerestaureerd en uitgebreid door Bernhardt Edskes. Het pedaal kreeg een eigen register en het tot dan toe loze rugpositief werd bezet met vijf registers. Curieus is dat de frontpijpen van het rugpositief al waren geïntoneerd en gestemd. Contactpersoon: Sietze de Vries e. maandag 17 juli, uur Harmen Trimp maandag 31 juli, uur Sietze de Vries maandag 14 augustus, uur Sander van den Houten maandag 28 augustus, uur Jos Maters, Harm Woltjer (vierhandig) Westeremden Andreaskerk zaterdag 16 september, uur Tymen Jan Bronda Wildervank Grote kerk Raadhuisstraat 8 De Grote Kerk in Wildervank is gebouwd in 1911 naar een ontwerp van architect Tjeerd Kuipers. De grondvorm is een Grieks kruis. Kenmerkend zijn de vele stijlen: Neo-Romaans, Byzantijns, Jugendstil en Berlage-invloeden, typerend voor de protestantse kerkbouw van begin vorige eeuw. Een imposant gebouw met allure, een schoon geheel vormend. De toren is 44 meter hoog, uitkomend in een bekroond koepeltje (uitkijkpunt). Het orgel (2 manualen/pedaal/28 registers) is een Duits-romantisch instrument, gebouwd door de orgelbouwfirma E.F. Walcker uit Ludwigsburg in Duitsland in In 2001 is het instrument door de firma S. de Wit volledig gerestaureerd en in 2013 zijn nog twee registers toegevoegd. Naast de romantische klank van het orgel valt het bewerkte front met Jugendstil kenmerken op. Monument- en Concertcommissie Grote Kerk Wildervank B.A. Leffers Bareveldkade GW Wildervank t e. b.a.leffersveendam@kabel.netvisit.nl i. zondag 30 april, uur Dirk Swama (orgel) m.m.v. solist Roele Kok (bariton) zaterdag 09 september, uur André van Vliet zondag 29 oktober, uur Dirk Swama (orgel) m.m.v. koor. vrijdag 15 december, uur Henk de Vries zondag 17 december, uur Dirk Swama

20 Winsum Torenkerk/Centrumkerk donderdag 27 april, uur Eeuwe Zijlstra t Zandt Mariakerk zondag 25 juni, uur Léon Berben Zandeweer Protestantse kerk Hoofdstraat 7 De kerk dateert uit de 13 de -eeuw en werd in de 16 de -eeuw naar het westen verlengd. In het gaaf bewaarde harmonieuze en deftige interieur is fraai 17 de - en 18 de - eeuws snijwerk aanwezig. Een zerk in de kerkvloer, waarop 24 ruiten met familiewapens, markeert de toegang naar een grafkelder. In de toren (15 de -eeuw) hangen twee klokken (fis1 en gis1, Kokenbacker, 1467). Ze vormen het oudste tweegelui in de provincie. Het orgel (2 manualen/aangehangen pedaal/16 registers) werd in 1731 gebouwd door Albertus Anthoni Hinsz en was zijn eerste zelfstandige werkstuk. Caspar Struiwig verzorgde het verfijnde snijwerk. 20 ste -eeuwse wijzigingen door J. en K. Doornbos werden tijdens de restauratie in door Reil Orgelmakers B.V. ongedaan gemaakt. De toestand van 1731 werd gereconstrueerd. Orgelcommissie Zandeweer Peter Westerbrink t e. info.hinsz-orgel.zandeweer@redice.nl i. zondag 21 mei, uur Matteo Imbruno zondag 02 juli, uur Peter Westerbrink zaterdag 22 juli, uur Dirk Molenaar zondag 24 september, uur Margreet Prinsen (Cd-presentatie) Zeerijp Jacobuskerk Borgweg 6 De in romano-gotische stijl gebouwde bakstenen kruiskerk is gebouwd in de 14 de -eeuw. Tijdens de restauratie in de jaren werd het gebouw geheel in zijn middeleeuwse glorie hersteld. In het interieur valt de steenrode kleur op van de muren met een wit voegpatroon. De preekstoel werd in 1646 gemaakt door Johan Elderkamp. In het koor hangen 11 rouwborden van adellijke borgbewoners. In de vrijstaande toren hangen twee luidklokken (1502, G. van Wou; 1955, Jac. van Bergen) en in de spits een klein klokje (1973, W.J. Koek). Het orgel van geheel nieuw gebouwd door Theodorus Faber uit Groningen met houtsnijwerk van Johan Ellerkamp

21 Na vele kleine wijzigingen in de 17 de - tot 19 de -eeuw volgde een drastische verbouwing in In kon het orgel (2 manualen/pedaal/19registers) grotendeels worden gereconstrueerd naar de oude toestand (in middentoonstemming) door Bernhardt Edskes en Sebastiaan Blank. De dispostie is hersteld naar de toestand van 1653/1788. Stichting Kerkconcerten Jacobuskerk Zeerijp T.G. Trox Kwekersweg PK Zeerijp t i. zondag 28 mei, uur Vincent van Laar zondag 09 juli, uur Stef Tuinstra zondag 20 augustus, uur Egbert Schoenmaker Zuidbroek Petruskerk Kerkstraat 95 De kerk is een uniek en vroeg voorbeeld van de romanogotische bouwstijl in Groningen en is rond het jaar 1280 in gebruik genomen. Opvallend in het interieur zijn de achtribbige koepelgewelven in het schip en het koor van de kerk. Het fraaie, houten meubilair (preekstoel, doophek en koorafsluiting) is in de 17 de - en 18 de - eeuw vervaardigd. De lage, vrijstaande klokkentoren met zadeldak is in dezelfde periode als de kerk gebouwd en bevat twee luidklokken (dis1, H. Kellerman, 1603 en a1, Van Bergen, Midwolda, 1950). Het orgel werd gebouwd in 1793/95 door F.C. Schnitger & H.H. Freytag. Zij kozen voor de actualiteit van een classicistisch ontwerp in Louis XVI-stijl. Het instrument (2 manualen/pedaal/ 28 registers) kan gezien worden als de laatste grote vertegenwoordiger van de roemruchte traditie van de Groningse orgelbouw van de 18 de -eeuw. Het orgel is tussen gerestaureerd door Bakker & Timmenga BV. Contactadres Henk de Vries (cantor-organist) Kerkstraat 1a 9636 AA Zuidbroek t e. info@henkdevries.info i. zaterdag10 juni, uur Fernando Swiech vrijdag 28 juli, uur Henk de Vries zaterdag 19 augustus, uur Erwin Wiersinga zondag 12 november, uur (lezing over Mendelssohn om uur) Henk de Vries zaterdag 25 november, uur Henk de Vries & Schola Cantorum

22 Zuidhorn Dorpskerk Kerkstraat 18 De kerk dateert uit de 12 de - eeuw, getuige de aanzienlijke hoeveelheden tufsteen die in de muren nog zichtbaar zijn. De kerk is diverse malen verbouwd. Het interieur dateert grotendeels uit de 17 de - en 18 de -eeuw. De preekstoel is gemaakt in ca Verscheidene herenbanken tonen de invloed van de familie Clant, bewoners van de voormalige borg Hanckema. De torenklok (Van Bergen-Heiligerlee, 1948) vervangt de door de Duitse bezetter weggehaalde klok uit Het orgel (manuaal/aangehangen pedaal/13 registers) is gebouwd in 1793 door de compagnons Heinrich Hermann Freytag en Frans Caspar Snitger. Tijdens de restauratie/reconstructie in 2012 door Mense Ruiter Orgelmakers, in nauwe samenwerking met Van der Putten Orgelbouw, werden 19 de -eeuwse wijzigingen en een 20 ste -eeuwse verbouwing hersteld, mede aan de hand van Freytagvoorbeelden. Orgelcommissie Kees Kugel Verlengde Oosterweg RD Noordhorn t e. keeskugel@hetnet.nl zondag 02 juli, uur Kees Kugel zondag 09 juli, uur Jan de Vries zondag 16 juli, uur Berto Steendam zondag 23 juli, uur Hans Beek Zuidlaren Ontmoetingskerk Lentis, E6 Stichting Orgel Ontmoetingskerk Zuidlaren Geuko J. Tiggelaar Vennebroek RD Zuidlaren t e. geu.tiggelaar@planet.nl zaterdag 20 mei, uur Wietse Meinardi zaterdag 26 augustus, uur Wim Opgelder De kerk, vroeger Stichtingskerk geheten staat op het vrij toegankelijke terrein van de psychiatrische inrichting Lentis (vroeger Dennenoord). Het gebouw dateert uit In 1927 bouwde J.J. de Koff het orgel met pneumatische kegelladen. Het instrument (2 manualen/pedaal/32 registers) werd gerestaureerd en geëlektrificeerd in 1975 door Fonteyn-orgelbouw en uitgebreid door Pels en Van Leeuwen

23 Schnitgers feest! Van 31 oktober t/m 5 november is Orgelstad Groningen in feeststemming! Het Schnitgerfestival viert dan haar eerste lustrum. Daarnaast mogen we de grote orgelbouwer Arp Schnitger in de geest begroeten bij de ingebruikname van het nieuwe orgel van de Lutherse Kerk in Groningen. Een unieke gebeurtenis die als een rode draad door het festival is geweven. De beroemde Groninger Schnitgerorgels krijgen er hier door een broertje bij, een replica van het orgel dat Arp Schnitger zelf schonk aan de Lutherse Gemeente, toen hij werkte in Groningen. In 2017 wordt ook 500 jaar Luther herdacht. Dit alles wordt natuurlijk gevierd met veel (orgel) muziek, poëzie, zang, theater met, rond en over orgels in en om de stad Groningen en nog veel meer! Het Schnitgerfestival loopt over van de activiteiten. Schnitger f e s t i v a l groningen jaar schnitgerfestival DE INGEBRUIKNAME van een nieuw Schnitgerorgel in de stad Groningen mag uniek worden genoemd. Met het Schnitgerfestival wordt dit dan ook uitgebreid belicht. Internationaal barok specialist bij uitstek Ton Koopman zal de inwijding opluisteren. Ook de Nederlandse Bachvereniging onder leiding van Jos van Veldhoven en met Leo van Doeselaar (orgel), zal in het Festivalprogramma present zijn. In samenwerking met De Oosterpoort zullen de beroemde King s Singers acte de présence geven met hun karakteris tieke close harmony geluid. Barok- ensemble Cordevento XL met blokfluitist Erik Bosgraaf presenteert een spetterend programma met onder andere de wereldpremière van een speciaal ter gelegenheid van de ingebruikname van het orgel geschreven compositie van de hand van de Zuid-Koreaanse componiste Seung-Won Oh. Een bijzondere bekroning van deze feestelijke uitbreiding van de stad-groninger orgeltuin. HET ORGEL in al haar bekende en minder bekende facetten staat uiteraard ook ditmaal centraal in de programmering. Zowel op het nieuwe orgel van de Lutherse Kerk als op de andere Schnitgerorgels zullen recitals klinken, door onder andere Sietze de Vries. Er is een masterclass voor jong talent door Stef Tuinstra op het Martini-orgel, het traditionele wandelconcert, we horen het orgel bij een zwijgende film en bij een doorlopende toneeluitvoering van De Noorderlingen, de vooropleiding toneel voor jong talent. Uiteraard zijn de laatste volle akkoorden van dit festival voor het orgel van de Martinikerk. Als traktatie voor de stad en haar inwoners een gratis toegankelijk concert als afsluiting van dit bijzondere Festival! Een traktatie zoals een jarige betaamt! Schnitgerfestival Groningen Muziekfestival rondom de Groninger Schnitgerorgels 31 okt t/m 5 nov 2017 Zie voor meer informatie over het programma, de data en de kaartverkoop:

24 Reconstructie Schnitgerorgel Lutherse Kerk Groningen nadert zijn voltooiing! Het bestuur van de Stichting Reconstructie Schnitgerorgel streeft ernaar om op 31 oktober 2017 een zo volledig mogelijk Schnitgerorgel voor de Lutherse Kerk in Groningen af te leveren. Op de Cornet 2 en twee bazuinblazende putti aan de pedaaltorens na zal een volledig instrument worden gerealiseerd. Het oorspronkelijke orgel van Arp Schnitger ging verloren. Orgelbouwer Bernhardt H. Edskes en zijn team zijn nu volledig gefocust op de zeer zorgvuldige reconstructie. In 2016 heeft Edskes in de Stiftskirche in Neustadt an der Weinstrasse een nieuwe koororgel geleverd. Dit orgel is lovend door de internationale orgelwereld ontvangen. U kunt meehelpen Hoewel wij zeer content zijn met deze volledige opdracht, is uw hulp nog steeds dringend nodig. Ruim twee derde van het geld is toegezegd en dat betekent dat er nog circa ontbreekt. Vele kleintjes maken een grote dus we vragen u beleefd (nog) een steentje bij te dragen en dat kan op de volgende manieren:

25 1. Adopteren van orgelpijpen Als u voor een bedrag boven de 250,- adopteert dan ontvangt u een uitnodiging voor een exclusief concert voor twee personen. Doneert u voor een bedrag van boven de 500, -- dan mag u zelf de pijp(en) plaatsen. Dit moment wordt met een foto vastgelegd. 2. Speeltijd op het orgel vastleggen In 2017 en 2018 zal de mogelijkheid om zelf op het orgel te spelen beperkt zijn. Voorrang wordt gegeven aan onze vrienden die zich nu inschrijven. U kunt voor 25,- per uur speeltijd inkopen. Koopt u meer dan 20 uur speeltijd in, dan krijgt u op de volgende uren 10% korting. De uren worden op een openbaar rooster ingepland en gaan uit van het principe wie het eerst komt wie het eerst maalt. 3. Aanschaffen Schnitgerwijn Een doos met 12 flessen Schnitger wijn à 108,- wordt gratis bij u thuis afgeleverd. 4. Kopen schilderij Sip Hofstede U mag een bod doen op het prachtige schilderij dat Sip Hofstede speciaal voor dit project heeft geschilderd en dat uitkijk geeft op de weg die Schnitger vele jaren dagelijks heeft bewandeld toen hij in Groningen was. 5. Doneren vrije gift U mag natuurlijk altijd een vrije gift doneren op rekeningnummer NL12 RABO We zijn een ANBI stichting dus uw gift is fiscaal gezien gunstig aftrekbaar. Dit alles is ook terug te lezen op U mag natuurlijk altijd bellen voor meer informatie: (Tymen Jan Bronda) of (Albert Rodenboog). Inwijding orgel Op 31 oktober 2017 zal prof. dr. Ton Koopman het orgel inwijden tezamen met het Luthers Bach Ensemble (kleinkoor & barokorkest). Dit is tevens het begin van het Schnitgerfestival 2017 dat speciaal voor deze inwijding twee weken later begint. Zie voor dit en ook het hele programma rondom het nieuwe barok orgel de flyer in de agenda. Albert Rodenboog Houtgedekt van het borstwerk Details van het te reconstrueren Schnitgerorgel Wellenbord hoofdwerk 48 Pedaallade 49

26 De bloeiende orgelcultuur in Ost Friesland Met een bestand van meer dan 300 historische orgels en orgelfronten uit zes eeuwen is de Eems-Dollard-Regio de rijkste orgellandstreek ter wereld. Alleen al in het kleine gebied de Krummhorn gelegen tussen Emden en Norden blijken tien gotische orgels te hebben gestaan. In deze streek is te Rysum nog een orgel uit 1457 bewaard gebleven. Momenteel is dit orgel het oudst bespeelbare orgel van Noord Europa. De SGO orgelreis 2017 zal zich volledig afspelen in het Ost Friesche deel van de orgeltuin. Het orgel van Uttum is een indrukwekkend voorbeeld van het vocale klankideaal van de Nederlandse renaissancemeesters uit de tijd rond 1600: Jan Pieterszoon Sweelinck. Ook hopen we het renaissance instrument ven Ede Evers (1619) in Osteel te bezoeken, evenals het prachtige, vrijwel origineel behouden, orgel in Westerhusen ( ) van de Orgelmaker J. Sieborg. Rond 1700 heeft de beroemde Orgelmaker Arp Schnitger ook op de regio rond de Dollard zijn stempel gedrukt. Indrukwekkend voorbeeld is het orgel van Norden dat eind vorige eeuw voorbeeldig werd gerestaureerd door de Ost Friesche Orgelmaker Jürgen Ahrend uit Logo (bij Leer). Schnitger had in Groningen en Drenthe vrijwel een monopo- lie positie. In Ost Friesland daarentegen ontstonden in die tijd enige belangrijke instrumenten van andere Orgelmakers. hiervan zijn vier nog volledig voorhanden: Buttforde(1681), Pilsum (1694), Dornum ( ) en Marienhafe ( ). Het verdere verloop van de 18e eeuw laat een regionaal verschillende ontwikkeling zien. Groningen bleef de Schnitgerschool trouw en in Ost Friesland ging men een totaal andere koers. Dit had ook te maken met het feit dat de orgelmakerij van Schnitger in de stad Groningen werd voortgezet door Hinsz en Schnitger. Een zeer invloedrijk instrument in deze ontwikkeling was het instrument te Ochtersum (1734/1735) dat werd gebouwd door de Westfaalse Orgelmaker Christian Klausing. Het is zeer goed bewaard gebleven. De traditie van Klausing werkte tot in de vroege 19e eeuw via de orgelmakersfamilie Muller, die gevestigd was te Wittmund. Vanuit Ost Friesland vertrekt de Orgelmaker Lohman eind 18e eeuw naar Groningen. Wij hopen het instrument in Hage te bezoeken. In Ost Friesland domineerde in de eerste helft van de 19e eeuw de orgelmakersfamilie Rohlfs. Meer dan tien zeer traditioneel gebouwde instrumenten, die zij in hun werkplaats Esens bouwden zijn grotendeels bewaard gebleven. Het grootste instrument ( ), waarin zich de overgang naar de romantische klankesthetiek heeft voltrokken, bevindt zich in de Magnuskirche in Esens. Dit dertig stemmen tellend orgel hopen wij te bezoeken

27 De orgelreis staat gepland van woensdag 20 september tot en met zaterdag 23 september. De SGO biedt u deze vierdaags reis aan voor 450 euro p.p. (Donateurs) en 475 euro p.p. voor niet-donateurs. Hierbij is inbegrepen 3 hotelovernachtingen op basis van half pension( uitgebreid ontbijt en s avonds goede warme maaltijd), orgeldemonstraties en bespelingen, uitgebreide verzorgde brochure en comfortabele busreis. Niet inbegrepen annuleringsverzekering en toeslag eenpersoonskamer (90 euro). De reis staat onder artistieke leiding van Sietze de Vries die wordt geassisteerd door Pim Schipper en Sander Booij (Orgelmakers en organisten). We overnachten in Apart Hotel Norden. Alle belangwekkende orgels in de streek hopen we te bezoeken. Op de zaterdag is het mogelijk om een dag met eigen vervoer deel te nemen. We hopen die dag de orgelmakerij van Ahrend te bezoeken en de orgels in Leer (Grote kerk: A de Mare/m de Mare/A.A.Hinsz/Ahrend en Brunzema) Leer, St. Marien (Ahrend en Brunzema) en Weener. Deze dag wordt aangeboden voor de prijs van 40 euro. De organisatie van de reis is wederom in handen van Hilda Rodenboog en Ard Lukassen. Voor meer info kunt u contact opnemen met hildarodenboog@ gmail.com. Zou u zo vriendelijk willen zijn het bijgevoegde aanmeldingskaartje op te sturen. Orgelmakerij Van der Gutten bv nieuwbouw restauratie onderhoud Voor werkplaats en post: Hauptstraße 24 D Weener-Stapelmoor Vestigingsadres: Burg. Venemastraat 4 NL-9671 AB Winschoten tel info@orgelmakerij.nl Langs de Lohman-orgels van Ulrum, Eenrum en Farmsum - Zaterdag 1 juli - Dat de orgelmakers Lohman zich vanuit Ostfriesland in ons Groninger orgelland vestigden, had te maken met hun grote concurrent Wenthin. Na ook nog een ongelukkig project (Hage) zocht Dirk Lohman ( ) met zijn meewerkende zonen Gerhard Diederich ( ) en Nicolaus Anthonie ( ) nieuw emplooi in onze streken. De eerste grotere opdracht was een ombouw van het orgel van Stedum in De zoons kregen daar op hun logeeradres dikke verkering met de dochters van de waard, wat in beide gevallen tot een gelukkig huwelijk heeft geleid. Omstreeks 1791 vestigden de Lohmans zich in de stad Groningen, uiteraard tot groot ongenoegen van H.H. Freytag. Het orgel van Ulrum ( Man. 10 reg.) was het eerste Groninger Lohman-instrument: een balustrade-orgel, met in het onderfront een deel van de Quint 3 vt. In 1872 werkte de firma P. van Oeckelen aan het orgel, waarbij een Basson 16 vt verdween en een Bourdon 16 vt verscheen. In Eenrum staat het tweede door Lohman (en met oudste zoon) gemaakte instrument ( HW 13, RW 8, Ped.7 reg.). Dit jaar staat het orgel er dus precies tweehonderd jaar. In 1874 was er een uitbreiding en vernieuwing door Van Oeckelen. Het instrument heeft vergeleken met andere Lohman-orgels opvallend wijde prestantmensuren. Het orgel (1829) van Farmsum (uiteindelijk HW 12, RW

28 8, Ped. 8 reg.) is het meest briljante instrument van N.A. Lohman en Zonen. Twee Lohman-registers deden eerst elders dienst. Deze excursie wordt begeleid door Dirk Molenaar (explicatie) en Sietze de Vries (demonstratie). Kloosters, wereld en Groninger orgels - Twee bijzondere tentoonstellingen - In het zomerseizoen van 2017 zullen er twee bijzondere tentoonstellingen in Groningen te zien zijn, waarbij de Groninger orgels een belangrijke plaats innemen. Zaterdag 1 juli Ontvangst met koffie uur Ulrum uur Eenrum uur lunch uur Farmsum Bij alle locaties wordt eerst kort iets over het kerkgebouw verteld. Na de orgeldemonstratie in Eenrum is de lunch in gebouw De Poort en de naastgelegen pastorietuin. Er is dan tevens gelegenheid de toren te beklimmen en het orgel te bespelen, of het dorp te verkennen (beschermd dorpsgezicht). Kosten 40,- (incl. lunch+ programmaboekje) Eigen vervoer. Ritmiek in de Middeleeuwen In het Kloostermuseum Sint Bernardushof in Aduard wordt onder de titel Ritmiek van klank en stilte in en rondom het klooster van Aduard aandacht besteed aan de muziek die in middeleeuwse kloosters, ook in Groningen, heeft geklonken. De kloostergetijden, het gregoriaans en de orgels in de Middeleeuwen zijn de hoofdonderwerpen van de tentoonstelling. Orgelmakerij Van der Putten B.V. zal met een aantal orgels present zijn, waaronder het befaamde Rutland-orgel dat op dit moment in de kerk van Marsum staat. Dit orgel is een getrouwe replica van een middeleeuws instrument uit Engeland uit de dertiende eeuw. Er is aandacht voor middeleeuwse muziekhandschriften uit Groningen. Hellums Paasspel Een bijzonder evenement in het kader van de tentoonstelling is het concert van het ensemble Super Librum op 21 april 2017 in de Abdijkerk van Aduard. Tijdens dit concert zal het zogenaamde Hellums Paasspel worden opgevoerd. Het Hellums Paasspel zou men kunnen beschouwen als een middeleeuwse musical en heeft als onderwerp de verwondering van de vrouwen bij het lege graf van Jezus. In de Middeleeuwen had de katholieke kerk een grote invloed op, naast uiteraard het geestelijke, het culturele en economische

29 leven in Groningen. Na de Reformatie werd die rol gaandeweg overgenomen door de Groninger landadel, tot de omwenteling van Daarna gaan de Groninger boeren een grote rol spelen. Wereldlijke macht, kerkelijke pracht Dit alles staat centraal in de zomertentoonstelling op het landgoed Verhildersum in Leens. Onder de titel Wereldlijke macht en kerkelijke pracht, verborgen rijkdom in Groningerland, wordt aandacht besteed aan het Groninger muziekleven en de cultuur van de zeventiende tot en met de twintigste eeuw, met name aan orgelbouw en orgelmuziek in de provincie Groningen. Aan de hand van vier historische personen wordt de ontwikkeling van dit onderwerp door de tijd heen belicht. De plaatselijke borgheren hadden vooral in de achttiende eeuw een grote invloed als het ging om het laten bouwen van orgels. We zien dat onder meer bij de orgels in Uithuizen, Zandeweer, Pieterburen en Leens. Anna Habina Lewe van Middelstum, douairière van Starkenborgh, is de eerste persoon die op de tentoonstelling centraal staat. Zij was borgvrouwe van Verhildersum en zorgde ervoor dat het beroemde Hinsz-orgel in de Petruskerk te Leens kwam. Dominee Winter uit Zuidhorn staat centraal in de overgangsperiode na In de tijd van de Groninger Verlichting worden de persoon en het werk van Petrus van Oeckelen belicht. Johan van Meurs, lange tijd organist van de Der Aa-kerk te Groningen, vertegenwoordigt de twintigste eeuw. Jubileumactiviteiten Diverse activiteiten en concerten vullen de tentoonstelling aan. De stichting Hinsz-orgel Leens, bestaat dit jaar 50 jaar. De geschiedenis van deze stichting en hun jubileumactiviteiten nemen een belangrijke plaats in. Op 19 augustus speelt Vincent van Laar de 24 Capricetten van de organist en componist Jacob Wilhelm Lustig op het Hinsz-orgel en op klavecimbel. Een tentoonstellingsboek met aanvullende informatie en een CD, volgespeeld door Sietze de Vries met muziek uit de borgentijd, completeren de tentoonstelling op Landgoed Verhildersum Leens. Op 25 maart is de tentoonstelling geopend. Tijdens die opening presenteerde dr. Jaap Brouwer zijn boek over Johan van Meurs en licht leven en werk van deze Groninger orgeladviseur en organistenmaker toe. Dit boek is in de museumwinkel en via de website van de SGO te verkrijgen. De tentoonstellingen van Aduard en Leens sluiten nauw op elkaar aan en geven een mooi overzicht van een belangrijke periode in de Groninger orgelgeschiedenis. Nadere informatie is te vinden op de websites van het Kloostermuseum Aduard en van het Landgoed Verhildersum Leens ARP-SCHNITGER- FESTIVAL AUG 2017 WEDNESDAY / AUGUST 23, 2017 / 08:00 PM Ludgerikirche Norden MASAAKI SUZUKI organ THURSDAY / AUGUST 24, 2017 / 08:00 PM Sixtus- und Siniciuskirche Hohenkirchen JUHEE LEE organ FRIDAY / AUGUST 25, 2017 / 07:00 PM Kirche St. Peter und Paul Cappel MASATO SUZUKI organ AUG/SEPT SATURDAY / AUGUST 26, 2017 / 08:00 PM Findorffkirche Grasberg ALEX POTTER & ENSEMBLE SUNDAY / AUGUST 27, 2017 / 07:00 PM St. Cyprian- und Corneliuskirche Ganderkesee ENSEMBLE WESER-RENAISSANCE MANFRED CORDES conductor in cooporation with presented by TICKETS: + 49 (0)

30 De Groninger adel en hun band met kerken en orgels Excursie in het kader van expositie op borg Verhildersum De Stichting Hinszorgel organiseert in samenwerking met de borg Verhildersum in Leens op woensdag 5 juli 2017 een excursie naar de Menkemaborg in Uithuizen en borg Verhildersum in Leens. De start is om 10:00 uur bij de Menkemaborg. In de borg wordt het orgel gedemonstreerd. Vervolgens wordt in de Jacobikerk ter plaatse het Arp Schnitgerorgel ten gehore gebracht. De excursie wordt voortgezet in Leens. Daar kan worden geluncht in het Schathuis van de borg Verhildersum. Na de lunch wordt eerst het orgel in de borg gedemonstreerd en aansluitend de orgels van de Petruskerk waaronder het beroemde Hinszorgel. Daarna wordt de expositie over borgen en orgels en vijftig jaar concerten Hinszorgel bezocht. Na het museumbezoek wordt in de Petruskerk het slotconcert op het Hinszorgel bijgewoond en de demonstratie van het van de familie Top in bruikleen ontvangen tweede koororgel. Organist Sietze de Vries en artistiek leider van de Stichting Hinszorgel Leens zal de excursie leiden. De dag wordt om ca 17:00 uur afgesloten met een kopje koffie of een glaasje Hinsz-wijn. Programma excursie verbinding Groninger adel, kerken en orgels Datum : woensdag 5 juli 2017 Start : 10:00 uur bij de Menkemaborg, Menkemaweg 2, Uithuizen Afsluiting : circa 17:00 uur met een glaasje Hinsz wijn Prijs : 27,50, inclusief het bezoek aan twee borgen en de tentoonstelling op de borg Verhildersum; daarnaast krijgt u een CD met uitgebreid tekstboekje over de tentoonstelling. Op de CD bespeelt Sietze de Vries de borgorgels, het Schnitgerorgel in Uithuizen en de orgels in de Petruskerk in Leens. Opgave : vóór 30 juni bij hrodenboog@hotmail.com Vervoer : met eigen vervoer

31 het organistenambt aan St. Marien in Lübeck. Hij liet een hoogst interessant, te weinig gespeeld, oeuvre na bestaande uit een viertal preludia, een canzona en een negental koraalgebonden werken, waaronder zeven koraalfantasieën. Tunders werk wordt door Peter Westerbrink in de tijd geplaatst, door ook anonieme werken en werk van tijdgenoten als Matthias Weckman, Heinrich Scheidemann, Jacob Praetorius en Andreas Neunhaber in de programmering op te nemen. Tunder in perspectief is al met al een staalkaart van de 17 de -eeuwse Noord-Duitse orgelmuziek, waarbij platgetreden paden vermeden worden. Aanvang van het concert is 15:30 uur. Verdere informatie vindt u op: (programma) Masterclass improviseren in Leens Cd-presentatie in Uithuizen Op zondagmiddag 2 april, tijdens een concert op het Schnitgerorgel in Uithuizen, presenteert Peter Westerbrink zijn nieuwste cd, de derde in een serie van vier, gewijd aan de orgelwerken van Franz Tunder ( ). De eerste twee cd s van Tunder in perspectief werden opgenomen in Norden (Schnitger/1688/92), Noordbroek (Schnitger/1696) en Anloo (Garrels/ Radeker/1719). Ze zijn in de pers zeer lovend ontvangen. Op de derde cd staat het grotendeels originele Arp Schnitgerorgel in Uithuizen centraal. Dit beroemde orgel werd in 2001 in oude luister hersteld en is een ideaal medium voor de vertolking van het werk van oude Duitse orgelmeesters als Heinrich Scheidemann, Jacob Praetorius, Matthias Weckman, Franz Tunder en Dieterich Buxtehude. De muziek van Franz Tunder is een mooie afspiegeling van de pracht en de pronkzucht van de Noord-Duitse Hanzesteden, die zich vertaalde in grote en schitterende orgels in de stadskerken. Als organist bekleedde Tunder een van de belangrijkste posities: Voor amateur- en professionele organisten wordt op zaterdag 16 september een masterclass improviseren gegeven. Deze masterclass wordt georganiseerd door de Stichting Hinszorgel Leens. De artistiek leider van de stichting, Sietze de Vries, neemt u mee in de wondere wereld van het muziek maken zonder noten. Programma: Hoe improviseer ik zettingen/voorspelen in de eredienst? Hoe maak ik optimaal gebruik van het orgel als ik improviseer? Hoe maak ik grotere vormen zoals fuga s en dergelijke Er worden geen specifieke eisen gesteld, maar uiteraard dient u wel de nodige ervaring met improviseren te hebben. Datum : zaterdag 16 september 2017 Tijd : 10:00 uur 16:00 uur Locatie : Petruskerk Leens Prijs : 40,- per persoon, inclusief lunch Opgave : hrodenboog@hotmail.com Er is plaats voor maximaal 10 personen

32 INTERNATIONAL MARTINI ORGAN COMPETITION GRONINGEN 3 augustus - 11 augustus 2017 Masterclasses Concerten Excursies International Martini organ competition Groningen De Stichting Martinikerk Groningen organiseert in samenwerking met het Prins Claus Conservatorium en het Peter de Grote Festival tussen 3 en 11 augustus 2017 een internationaal orgelconcours met daaromheen masterclasses, concerten en excursies naar de Groningse ommelanden. Het concours, dat open staat voor professionele organisten en vakstudenten tot 35 jaar, kent drie ronden. De eerste ronde vindt plaats op de orgels van de Pelstergasthuiskerk en de Martinikerk, de tweede ronde op het orgel van de Der Aa-Kerk en de finale in de Martinikerk. Het te spelen repertoire varieert van Sweelinck, Noord-Duits, via Johann Sebastian Bach en Felix Mendelssohn Bartholdy tot het opdrachtwerk dat componist Jan Welmers voor het orgel in de Der Aa-Kerk zal gaan schrijven. De artistieke commissie bestaat uit de Martini titularissen Erwin Wiersinga en Leo van Doeselaar, alsmede Theo Jellema (Grote kerk Leeuwarden) en Peter Westerbrink (Der Aakerk Groningen) De jury bestaat uit : Theo Jellema (Nederland) Jon Laukvik (Noorwegen /Duitsland) Paolo Crivellaro (Italië/Duitsland) Masaaki Suzuki (Japan) Christophe Mantoux (Frankrijk) Daniel Zaretsky (Rusland) De jury bestaat uit : Theo Jellema (Nederland) Jon Laukvik (Noorwegen /Duitsland) Paolo Crivellaro (Italië/Duitsland) Masaaki Suzuki (Japan) Christophe Mantoux (Frankrijk) Daniel Zaretsky (Rusland) Onwaarschijnlijke landschappen Diederik Kraaijpoel in de Martinikerk 15 juli - 27 augustus di-za uur - zo uur Toegang 1,

33 Het geheim van vijftig jaar orgelconcerten in Leens Het is dit jaar 284 jaar geleden dat Albertus Anthonie Hinsz in opdracht van Anna Habina Lewe, douairière van Verhildersum, het prachtige orgel in de Petruskerk opleverde. Inmiddels heeft het orgel ruim zondagen dienst gedaan als begeleidingsinstrument voor de gemeentezang. Het orgel is ons in bijna originele staat overgeleverd. Met name als concertinstrument heeft het orgel in binnen- en buitenland roem verworven. Sinds 1968, het jaar waarin de restauratie van het in 1733 opgeleverde orgel werd voltooid, heeft er ieder jaar een concertserie plaatsgevonden op dit door velen geliefde instrument. De vele organisten uit binnen- en buitenland die in de loop der jaren in Leens hebben geconcerteerd, hebben bijgedragen tot de bekendheid van dit instrument. De belangstelling voor dit orgel is zowel bij organisten als bij concertbezoekers nog steeds groot en velen hebben zich lovend uitgelaten over de kwaliteit die werd geboden. In de orgelwereld is Leens een begrip geworden. Het aantal concerten per jaar is door de jaren heen groter geworden. Aanvankelijk ging het om negen concerten per seizoen, vermeerderd tot 21 in 1996 en vanaf die tijd jarenlang wekelijks vanaf de tweede zaterdag in mei tot en met de laatste zaterdag in september. Het topjaar voor wat betreft het aantal concertbezoekers was 1977, toen gemiddeld 123 bezoekers de 21 concerten bijwoonden. De laatste jaren is het aantal bezoekers gemiddeld circa 50 bezoekers per concert. Tot en met de serie van 2016 hebben concerten plaatsgevonden. Het aantal concertbezoekers tot en met 2016 bedroeg Dit mag een respectabel aantal worden genoemd voor een plattelandskerk, zeker als men bedenkt dat er de laatste jaren in Groningen veel belangwekkende instrumenten zijn gerestaureerd, waarop eveneens wordt geconcerteerd. amateurs de gelegenheid wordt geboden het orgel te bespelen. Ieder jaar komen er uit alle windstreken circa honderdvijftig orgelliefhebbers een middagje orgelspelen in Leens. De jarenlange organisatie van de Orgeldag Noord-Nederland heeft ongetwijfeld bijgedragen aan een ruimere toegankelijkheid van orgels en de promotie van het hele orgelbestand in Groningen. Behalve door de organisatie van orgelconcerten heeft het orgel bekendheid gekregen door de uitgave van verscheidene geluidsdragers. Daarvan zijn inmiddels dertig verschenen en ook via de moderne media is het orgel van Leens volop te zien en te horen. Met recht kan de vraag gesteld worden: wat is het wonder van Leens? Het interieur, dat stamt uit de bouwtijd van het orgel en dat ook tot stand is gekomen door toedoen van de Van Starkenborghs, heeft bij menig bezoeker bewondering opgeroepen. Het interieur is in volledige harmonie met dat van de borg Verhildersum. Een en ander zorgt ervoor dat de Petruskerk uitstekend geschikt is als sfeervolle concertlocatie voor de jaarlijkse zomerconcertserie. Van de tweede zaterdag in mei tot en met de tweede zaterdag in september is er iedere zaterdagavond een orgelconcert. De Stichting Hinszorgel Leens, opgericht om de concerten te faciliteren en het orgel in concertconditie te houden, wil voor de toekomst het belang van de concertserie in Leens benadrukken. In het gastenboek dat in de kerk ligt, worden de kwaliteiten van het orgel door gasten uit alle werelddelen, waaronder vele vaklieden en orgelminnaars, in lyrische bewoordingen geroemd. Er wordt in Leens een open beleid gevoerd waarbij ook aan

34 Zij heeft daarvoor enige jaren geleden de bekende organist Sietze de Vries aangetrokken als artistiek leider. Zo wordt onder anderen verbinding gelegd met het Schnitgerorgel in Uithuizen en het kabinetorgel van de Menkemaborg. Er worden masterclasses, excursies, internationale projecten en jeugdspecials georganiseerd. Tentoonstelling In dit jubileumjaar worden samen met Landgoed Verhildersum Leens unieke concerten en evenementen georganiseerd. Er is vanaf 1 april tot 1 oktober een tentoonstelling in de museumboerderij met als titel Wereldlijke macht en kerkelijke pracht, verborgen rijkdom in Groningerland, waarin Vijftig jaar orgelconcerten Leens en ook de relatie tussen de Groninger landadel, de kerken en de orgels worden belicht. In dit kader zal er een cd worden gepresenteerd met een uitgebreid boekje waarin de orgels in de kerken van Leens en Uithuizen door Sietze de Vries worden gepresenteerd. Tevens zullen de orgels van de borg Verhildersum en de Menkemaborg daarop te horen zijn. Het door de familie Top in bruikleen gegeven monumentale kabinetorgel uit 1770, dat nu in het koor van de Petruskerk staat, zal eveneens op de cd te beluisteren zijn. Moge deze cd een bijdrage leveren aan de verdere ontdekking van de verborgen rijkdom van het Groningerland. Daarnaast is er dit jaar een veelheid aan zeer bijzondere concerten in de Petruskerk, op de Borg en in de Museumboerderij van Landgoed Verhildersum Leens. Op de websites van de Stichting Hinszorgel Leens ( de Stichting Groningen Orgelland ( en Landgoed Verhildersum Leens ( en in deze, door de SGO uitgegeven, Orgelagenda kunt u zien waar en wanneer een evenement plaatsvindt. Met hartelijke orgelgroet! Stichting Hinszorgel Leens Noord-Nederlandse Orgel-Academie Tuinstra is een erkende autoriteit op het gebied van de Noordduitse en Noordnederlandse orgel-cultuur. Hij laat op deze uitgave drie dingen horen: Böhm is een onderschatte componist, het Jacobi-orgel heeft meer kleurschakeringen dan je ooit voor mogelijk zou hebben gehouden en hijzelf is een onovertroffen interpreet van dit repertoire. Om nog maar te zwijgen van het prachtige gebonden boek van 225 pagina s waarin dit alles gehuisvest is. Siebe Riedstra. Een 10 in Luister, maart/april Georg Böhm ( ) Keyboard Works Stef Tuinstra - Organ & Harpsichord Op het label Document van Okke Dijkhuizen Schnitger-orgel (Jacobikirche Hamburg) Hinsz-orgel (Mariakerk Zandeweer) Zell-klavecimbel (Museum für Kunst und Gewerbe Hamburg) Raadpleeg de website van de NNOA voor informatie over onderwijs, de uitgebreide commentaren op de Böhm-productie en andere cd s. Een 10 in Luister: Stef Tuinstra een onovertroffen interpreet van dit repertoire. 3 cd s + Boekwerk (223 blz.) in 4 talen Nederlands-English- Deutsch-Français 66 NNOA / Stef Tuinstra De Lijnbaan LJ Bedum 33,95 + 2,70 verzendkosten (Europa 7,20) o.v.v. Böhm-album. Tel IBAN-nummer: NL22 RABO Fax EUR BIC-code: RABO NL 2U Mobiel stuinstra@nnoa.nl

35 Zaterdag 13 mei 2017 Orgeldag Noord-Nederland Het is inmiddels traditie: Tweede zaterdag in mei - Orgeldag Noord-Nederland - de dag waarop orgelliefhebbers nader kennis kunnen maken met de vele, vaak fraaie historische instrumenten in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. Op deze dag kunnen de orgels worden bespeeld door geïnteresseerde orgelliefhebbers. Uit voorgaande jaren is gebleken dat de Orgeldag Noord- Nederland, waaraan veel (amateur-) organisten deelnemen, in een behoefte voorziet en telkens een groot succes is. Ook dit jaar berust de organisatie van deze dag bij de Stichting Hinszorgel Leens. Het grootste en beroemdste orgel in Groningen, het Schnitgerorgel in de Martinikerk, is ook dit jaar weer beschikbaar. In het koor van de Petruskerk in Leens staat momenteel een fraai kabinetorgel (waarschijnlijk uit circa 1770) opgesteld, dat uiteraard ook mag worden bewonderd en bespeeld. Het in 2015 in de borg Verhildersum geplaatste secretaireorgel maakt eveneens deel uit van de te bespelen instrumenten. Dit orgel werd rond 1869 gebouwd door Caspar InderMaur of Hermanus t Hart. Opmerkelijk is dat het orgel van wind wordt voorzien door middel van een balgtrede. Het bespelen van dit orgel, in een overigens prachtige historisch ingerichte borgsalon, stelt dus extra eisen aan de bespeler! De werkplaats van Mense Ruiter Orgelmakers b.v., nu gevestigd op de nieuwe locatie Rijksweg PD in Ten Post, is te bezichtigen. Voor een bezoek aan deze orgelmakerij hoeft u zich niet op te geven. Vanaf 1 april is de meest actuele lijst van deelnemende orgels met de beschikbare tijden te raadplegen op de website van de Stichting Hinszorgel Leens. Voor deelname gelden de volgende sp(e)elregels : - De speeltijd per deelnemer is een half uur per orgel. - Van 10:00 tot 16:00 uur zijn de kerken te bezichtigen en de orgels te bespelen. - In principe is het bespelen van de orgels voor iedereen mogelijk. Men dient zich echter te realiseren dat orgels instrumenten zijn waarmee voorzichtig moet worden omgegaan. Er wordt dan ook verzocht de wijze van bespelen op de orgels af te stemmen. - Voor het bespelen van één of meerdere orgels gedurende 30 minuten is opgave uitsluitend telefonisch mogelijk. Aanmeldingen per worden niet in behandeling genomen! - Aanmelden kan alleen op donderdag 6 en vrijdag 7 april 2017 s avonds tussen 19:00 en 21:00 uur bij de Stichting Hinszorgel Leens: Door het eerst noemen van de plaatsen waar de orgels staan die u wilt bespelen, bevordert u een vlotte(re) afhandeling. - Na aanmelding ontvangt iedere speler een bevestiging van de afgesproken speeltijden. De dispositie van de orgels zijn te vinden op de website van de Stichting Hinszorgel. - Per bespeler wordt een bijdrage gevraagd van 20,00 ongeacht het aantal orgels dat men wil bespelen. Op vertoon van het bewijs van deelname hebben de deelnemers aan de Orgeldag Noord-Nederland gratis toegang tot het middagconcert om 17:00 uur in Leens dat dit jaar wordt verzorgd door Sietze de Vries, artistiek leider Orgel Educatiecentrum Groningen. Orgelbespelingen in Zuidhorn De Dorpskerk in Zuidhorn heeft een fraai Snitger-Freytagorgel uit Om dit orgel ook buiten de zondagse eredienst te laten horen, zijn er in de zomer van 2017 vier orgelbespelingen. Onder het motto Freytag op zondag zal het orgel worden bespeeld en wordt er een toelichting op de gespeelde werken gegeven. Vier organisten uit Zuidhorn zorgen voor een aantrekkelijk programma, waarvan de werken variëren van Bach tot de Beatles. De toegang is gratis. Na afloop kan er gezellig worden nagepraat met een drankje, bij goed weer in de kerktuin. Programma 2 juli : Kees Kugel 9 juli : Jan de Vries 16 juli : Berto Steendam (orgel en klavecimbel) 23 juli : Hans Beek (van Bach tot de Beatles)

36 Dertigste SGO orgelconcours Op 14 oktober 2017 wordt het dertigste SGO orgelconcours gehouden op het Hinszorgel in de Nicolaïkerk van Appingedam. De jury bestaat uit Vincent Hensen (organist van het orgel), Jan Hage (organist van de Domkerk Utrecht) en Theo Jellema (docent hoofdvak orgel Prins Claus Conservatorium Groningen) De spelregels: 1. In aanmerking voor deelname komen alle organisten zonder afgeronde conservatoriumopleiding. Uitgesloten zijn ook diegene die voor september 2017 een conservatoriumopleiding zijn gestart. 2. Kandidaten die reeds driemaal een eerste prijs hebben gehaald op een SGO-orgelconcours zijn van deelneming uitgesloten. 3. Leerlingen van juryleden zijn van deelneming uitgesloten. 4. De deelnemer dient zijn/haar programmakeuze (maximaal tien minuten orgelliteratuur) af te stemmen op de (on)mogelijkheden van het instrument. U kunt zich aanmelden vóór 1 juli Aanmelden via hrodenboog@hotmail.com. De prijs voor deelname is voor kandidaten onder de 25 jaar 15,- en voor ,-. Dit bedrag moet worden overgemaakt op NL97 INGB te name van S.G.O. Winsum onder vermelding van concours Appingedam. Er worden maximaal 22 kandidaten toegelaten. De kandidaten krijgen de weken voorafgaand aan het concours twee uur de tijd om op het orgel thuis te geraken. Het concours heeft voorronden van 9:00 uur tot 15:00 uur. De finale is om circa 15:30 uur. Het Hinszorgel in de stadskerk van Appingedam is gebouwd in 1744 met gebruikmaking van ouder pijpwerk. Het bezit sinds 2017 een vrij pedaal en het historische orgel heeft hoofdwerk en rugwerk. Restauratie en uitbreiding wordt uitgevoerd door de firma Reil in Heerde. Mense Ruiter Orgelmakers BV verhuisd Per december 2016 is Mense Ruiter Orgelmakers BV verhuisd van Zuidwolde naar Ten Post. Aan de Rijksweg 167 is in een monumentale voormalige boerderij de ruimte gevonden die past bij de huidige manier van werken en de omvang van de werkzaamheden. Aan de voormalige werkplaats in Zuidwolde kleefden een aantal bezwaren, voornamelijk milieutechnisch van aard, die langzamerhand onoverwinnelijk bleken te zijn. Ook was het gebouw toe aan groot onderhoud. De huidige locatie is tevens de woonplek van Dolf Tamminga, de huidige directeur van het bedrijf, en zijn gezin. Dit lijkt bijna traditie, alle voorgaande directeuren woonden ook bij het bedrijf. Deze op een wierde liggende locatie is al beschreven in Het was toen een zogenaamde kloosterplaats in bezit van het Benedictijner klooster Germania in Thesinge. In 1762 werd de plaats te koop aangeboden en beschreven als een behuizing met agterhuis en Groninger Schuire met beklemming van 46 grazen land. Vanuit de nieuwe locatie zal het vaste team van Mense Ruiter Orgelmakers BV onverminderd streven naar het leveren van de hoogst mogelijke service en kwaliteit bij nieuwbouw, restauratie en onderhoud in alle soorten en stijlen van pijporgels. Hierin wordt ook samengewerkt met een aantal collega-bedrijven en specialisten op divers gebied. Het ontwerp voor nieuw te bouwen instrumenten, het maken van restauratie-, onderhoudsrapporten en plannen kunnen geheel door ons worden verzorgd. Veelal gebeurt dit in samenwerking met gecertificeerde orgeladviseurs en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Naar onze overtuiging is het duurzaam laten functioneren van een kwetsbaar akoestisch instrument, dat het orgel is, gebaat bij een zorgvuldig planmatig onderhoud. Met de ervaring van hoe een instrument, over langere tijd en in allerlei omstandigheden, zich gedraagt kan op een precieze manier worden ingegrepen wanneer dat echt nodig is. Zo zetten wij graag al onze kennis en kundigheden in om het unieke orgelbezit in Nederland en daarbuiten tot grote vreugde van hoorders en bespelers optimaal te laten klinken

37 Eerste Krewerder Orgeldag een kijkje in het orgel van Krewerd De Krewerder Orgeldag is bestemd voor een breed publiek en duurt van 11:00 tot 17:00 uur. Wij serveren tussen de programmaonderdelen door koffie en thee met zelfgebakken lekkernijen en een lunch. Nadere informatie over het programma, de kosten en het aanmelden volgt. Voor meer informatie over de Mariakerk zie Voor opmerkingen en vragen Wij hopen u op deze dag in groten getale te mogen begroeten! Op zaterdag 2 september 2017 organiseert de Plaatselijke Commissie van Krewerd de eerste Krewerder Orgeldag. De Krewerder Orgeldag is een eerbetoon aan het bijzondere orgel van de Mariakerk van Krewerd. Op deze dag staat het op één na oudste nog bespeelbare orgel van Nederland (1531) centraal. De Krewerder Orgeldag biedt een afwisselend programma. Wij nemen u mee in de geschiedenis van het orgel van Krewerd en de orgelbouw in de 16e-eeuw en verzorgen een presentatie over renaissancemuziek (1400 tot 1600). Wij laten u daadwerkelijk kennismaken met de klank van het orgel van de Mariakerk aan de hand van muziekstukken uit uiteenlopende periodes, die worden toegelicht door een deskundige. Ook krijgt u de gelegenheid om een kijkje te nemen in de 16e-eeuwse orgelkast. Wij sluiten deze interessante dag af met een miniconcert

38 Beiaardnieuws provincie Groningen Open Toren Op zaterdag 10 juni tussen en uur kunnen de carillons in de torens te Appingedam, Groningen (Martini, vanaf uur), Veendam en Winschoten weer worden bezichtigd. Deskundige beiaardiers zijn aanwezig om uitleg te geven over de instrumenten en het beiaardspel te demonstreren. Uiteraard kan men ook van de fraaie uitzichten genieten. Ook op Open Monumentendag (9 en 10 september) zijn sommige carillons te bezoeken. Excursie De jaarlijkse excursie van de Stichting Klokkenspel Groningen vindt plaats op zaterdag 30 september. De voor iedere belangstellende mee te maken tocht voert naar Twente waar enkele interessante luidklokken en carillons worden bezocht. Nadere informatie over deelneming is te verkrijgen bij het secretariaat van de S.K.G.: Parallelweg 4, 9986 ST Beerta, (0597) , of via Hier kan ook de opgave voor deze gratis excursie plaats vinden. CD Carillons in Groningen Deze CD, waarop alle zeven carillons in de provincie Groningen worden bespeeld door de vaste bespelers, is voor 10,- + porto verkrijgbaar via infoskg@planet.nl en via de website van de Stichting Martini Beiaard Groningen: Beiaardbespelingen in 2017 Appingedam, Nicolaïtoren ( april t/m september wekelijks op zaterdag, uur: Adolph Rots zomerconcerten op zaterdagmiddag, uur: 8 juli, 29 juli en 12 augustus - Adolph Rots 19 en 20 mei (festival Terug naar het Begin ): samenspel beiaard met div. instrumentale ensembles; nader aan te kondigen. Groningen, Martinitoren ( wekelijks op dinsdag, uur en zaterdag, uur: Auke de Boer overige bespelingen door Auke de Boer: 25 maart uur: Passiemuziek J.S. Bach als opmaat tot het orgelconcert door Erwin Wiersinga 20 juli uur: verzoekprogramma van en voor de stadjers 11 november uur: Sint Maartensconcert 2 december uur: Bach-recital als opmaat tot het orgelconcert van Leo van Doeselaar 14 en 21 december uur: kerstspecial op 9 september (Open Monumentendag) uur: beiaard- en luidklokkendemonstraties Groningen, Academietoren wekelijks op dinsdag, uur: Auke de Boer 4 september, uur: Auke de Boer, opening Academisch Jaar Heiligerlee, Klokkengieterijmuseum ( incidentele bespeling Middelstum, Hippolytustoren ( op de eerste zaterdag van de maand, uur: Henk Veldman concerten op zondagmiddag, uur: 30 juli - Vincent Hensen 27 augustus - Christiaan Winter (Alkmaar) Veendam, toren Hervormde kerk ( wekelijks op donderdag, uur: Vincent Hensen Winschoten, Olle Witte tweewekelijkse bespeling (even weken) op donderdag, uur: Vincent Hensen zomerconcerten op vrijdagmiddag, uur: 7 juli - Adolph Rots 21 juli - Jan-Geert Heuvelman (Rijssen) 28 juli - Richard de Waardt (Rotterdam) 4 augustus - Paul Maassen (Breda) 11 augustus - Vincent Hensen

39 Presentatie handelseditie van de dissertatie over Johan van Meurs Johan van Meurs ( ) is één van de bekendste Groninger organisten uit de twintigste eeuw. Behalve organist was hij dirigent en een veel gevraagd muziekdocent. Het feit dat hij met name in de periode actief was als orgeldeskundige en in die hoedanigheid nieuwbouw en restauraties begeleidde, was maar bij weinigen bekend. zijn dissertatie Johan van Meurs, een studie over een pionierend orgeladviseur had op 25 maart 2017 plaats in de Borg Verhildersum in Leens. In deze studie wordt uitgebreid ingegaan op de context waarbinnen Van Meurs opereerde: wat speelde er op orgelgebied in de twintigste eeuw, wat is een orgeladviseur, wie waren op dat gebied zijn collega s, bij welke projecten was hij betrokken Programma van een optreden van Van Meurs in Duitsland op 28 oktober Bron: collectie Hans van Meurs en wat was hierbij zijn insteek? Van Meurs en tijdgenoten als Albert Schweitzer, hadden het vaak over de oude orgelklank. Wat verstonden ze daar eigenlijk onder en waren er verschillen in hun opvattingen? Uiteindelijk is een veel genuanceerder beeld ontstaan van het adviseurschap in de jaren dan in de orgelliteratuur tot nu toe. Van Meurs heeft een aantal schoolschriften nagelaten met gegevens over ruim 300 orgels die hij bespeeld heeft. Deze dispositieverzameling is van groot belang omdat die zeker in onze regio de brug vormt tussen het laatste boek op dit terrein (1885) en de informatiestroom die na de Tweede Wereldoorlog in vakbladen op gang kwam. Dit manuscript is daarom integraal opgenomen en van annotaties voorzien. Het boek (met bijgesloten CD) is vanaf 25 maart te verkrijgen in de museumwinkel van Verhildersum, via de site van de Stichting Groningen Orgelland en via de uitgever: Philip Elchers, Oude Boteringestraat 41, 9712 GD Groningen Op dat onderdeel van Van Meurs werk promoveerde de Winsumse publicist Jaap Brouwer op 8 juni 2016 aan de Rijksuniversiteit van Leiden. De presentatie van de handelseditie van Tijdens de manifestatie heeft Bernard van Meurs, de jongste zoon van Johan van Meurs, een groot aantal plakboeken van zijn vader overgedragen aan de Stichting Groningen Orgelland

40 Orgelzomer Eemsmond 2017 In 2017 zal, evenals vorig jaar, een samenhangend programma van laagdrempelige orgeldemonstraties, -bespelingen en -excursies plaatsvinden. Het gebied rond de rivier de Fivel die ooit in de gemeente Eemsmond in zee uitmondde, heeft een indrukwekkend palet aan instrumenten, die de orgelgeschiedenis van Noord-Nederland fraai illustreren. Zoals het orgel in Kantens, gemaakt door de directe voorganger van Arp Schnitger. Eén van de belangrijkste orgels die van Arp Schnitger is bewaard gebleven, vinden we in Uithuizen. In respectievelijk Zandeweer en Uithuizermeeden staan het eerste en het laatste orgel dat Schnitgers opvolger Albertus Antoni Hinsz maakte. Het laatste instrument uit de Schnitger school staat in Warffum. In Usquert, Breede en Middelstum treffen we orgels aan van Petrus van Oeckelen. De meeste van deze instrumenten zullen worden gepresenteerd in de zomer van Zoals vorig jaar wordt het seizoen geopend met een dubbelconcert door Kees Steketee en het ensemble Sequens in de Menkemaborg en de Jacobikerk in Uithuizen. Zie voor informatie: Dit jaar wordt tevens een Van Oeckelen-dag georganiseerd met het orgel van Usquert als uitgangspunt. Peter van Dijk zal een uitgebreide toelichting verzorgen. Daarnaast zijn er concerten zoals een tweetal inloopconcerten waar delen uit de cellosuites van Bach vertolkt worden door Sophie Eling, afgewisseld met orgelwerken van Bach door Ties Molenhuis. Vanaf 22 juli zijn er wekelijks dubbeldemonstraties en orgelbespelingen in Zandeweer + Uithuizermeeden, Uithuizen + Usquert en Kantens + Middelstum. Integrale uitvoering La Nativité du Seigneur in Wildervank Op vrijdag 15 december zal organist Henk de Vries het grootschalige orgelwerk La Nativité du Seigneur, van Olivier Messiaen ( ), integraal uitvoeren op het Walcker-orgel van de Grote Kerk te Wildervank. Voorafgaand aan het concert is er een uitleg, deze begint om 19:00 uur. Het concert wordt visueel ondersteund door abstracte videobeelden. Succes De uitvoering in 2015 was een groot succes. Veel mensen hadden er bij willen zijn, zeker na de lovende kritieken. De Monument- en Concertcommissie Grote Kerk Wildervank.wil iedereen een nieuwe gelegenheid geven om dit indrukwekkende orgelstuk met passende videobeelden te gaan beleven. Orgel en componist De combinatie van de muziek van Messiaen, onder andere winnaar van de Erasmusprijs, en het Walcker-orgel is een goede omdat Messiaen naast harmonie en ritme ook veel klankkleuren gebruikte om zijn muzikale ideeën over te brengen. De mogelijkheden van het Walcker-orgel zijn zodanig dat dit één van de weinige orgels in Groningen is waarop een dergelijke uitvoering kan plaatsvinden. Vanwege het feit dat het orgel maar twee klavieren heeft is het kiezen van de juiste registraties, samen met speelhulpen zoals de vrije combinatie, een behoorlijke klus. Het Mense Ruiter Orgelmakers bv Rijksweg pd Ten Post t info@menseruiter.nl

41 resultaat zal voor de luisteraar echter een bijzondere ervaring worden, Messiaen is tenslotte een moderne componist. Olivier Messiaen Olivier Messiaen (Avignon, 10 december 1908 Parijs, 27 april 1992) was een Frans componist, organist en pianist. Hij is een van de belangrijkste en invloedrijkste componisten van de twintigste eeuw, wiens onconventionele werk sterk beïnvloed is door de rooms-katholieke geloofsleer. Zijn grootste inspiratiebron was de schoonheid van Gods schepping en dan met name het gezang van de vogels. Messiaen ontwikkelde een persoonlijke muzikale taal, hierin zijn vooral melodische en ritmische vernieuwingen te onderscheiden. Dit zal voor de gemiddelde orgelconcertbezoeker wel even wennen zijn. Samen met de uitleg en daarna de beleving in de concertruimte waarin de klanken van het orgel ondersteund zullen worden met videobeelden zal dit een unieke ervaring worden. La Nativité du Seigneur Olivier Messiaen schreef La Nativité du Seigneur in 1935 op 27-jarige leeftijd. Hij verbleef op dat moment in Grenoble en vond, met name voor het vierde en het laatste deel, veel inspiratie in het berglandschap dat hem daar omringde. De eerste uitvoering van La Nativité du Seigneur vond plaats in Parijs, op 27 februari 1936 op het orgel van de Sainte-Trinité, in een gezamenlijke uitvoering door Daniel Lesur, Jean Langlais en Jean-Jacques Grünenwald. Het is een grootschalig orgelwerk over Kerstmis; het omvat negen delen en duurt rond 55 minuten. Het werk bestaat uit negen meditaties voor orgel: I. La Vierge et l Enfant (De Maagd en het Kind) Il Les bergers (De herders) Ill. Desseins éternels (Eeuwige bestemming) IV. Le Verbe (Het Woord) V. Les enfants de Dieu (De kinderen van God) VI. Les anges (De engelen) VII. Jésus accepte la souffrance (Jezus accepteert het lijden) VIII. Les mages (De wijzen) IX. Dieu parmi nous (God temidden van ons) Messiaen geeft aan dat hij in dit werk in de eerste plaats zocht naar emotie en oprechtheid, maar op duidelijke en heldere wijze overgebracht op de luisteraar. In dit werk zijn Messiaens voorkeur voor lange muzikale lijnen en een aantal ongebruikelijke manuaal- en pedaalbehandelingen te horen. Ook beschrijft Messiaen de belangrijkste muzikaal-expressieve middelen die hij hier gebruikt. Messiaen realiseerde zich dat La Nativité een grote verandering teweegbracht in de orgelmuziek in een tijdperk waarin de muziek van César Franck het summum van modernisme was. Henk de Vries Henk de Vries (1979) is met zeer goed gevolg als Master of Music afgestudeerd aan de conservatoria van Den Haag, Groningen en Hamburg voor de hoofdvakken Orgel en Kerkmuziek. Hij is sindsdien internationaal werkzaam als concerterend, docerend en adviserend musicus. Tevens is hij een gevraagd jurylid tijdens nationale en internationale orgelconcoursen en festivals. Hij studeerde Cum Laude af aan de Landelijke Opleiding Tot Orgeladviseur (LOTO) en is momenteel lid van de examencommissie. Hij is eveneens lid van het College van Orgeladviseurs in Nederland (CvON) en werkzaam voor de Commissie OrgelZaken (COZ) binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Henk is sinds 2014, samen met Peter van Dijk uit Utrecht, benoemd als orgeladviseur van de Martinikerk in Groningen en als zodanig verantwoordelijk voor de conditie van de twee fameuze historische orgels. Als cantor-organist is hij verbonden aan de Petruskerk te Zuidbroek (titulair) en de Jacobuskerk te Zeerijp. In maart 2016 is Henk benoemd als kerkelijk organist binnen het Groninger Studentenpastoraat en daarmee kerkelijk organist tijdens diensten in de Martinikerk te Groningen. Meer informatie is te vinden op Monument- en Concertcommissie Grote Kerk Wildervank. Gespeeld op een kopie van een Frans klavecimbel Gebouwd door David Rubio naar Antoine Vaudry (1681) Te bestellen via collmus@home.nl Eveneens verkrijgbaar; -Rubio Harpsichords -Hinsz orgels van Midwolda en Appingedam -Schnitger-Giusti CD uit Nieuw-Scheemda -Taskin Harpsichord Nieuwe CD van Johan Brouwer

42 Excursie Freytag en zijn werk in het Groningerland Op zaterdag 16 september wordt een dagexcursie ondernomen naar de orgels in Noordwolde, Noordbroek en Zuidbroek, Aan deze orgels is onlosmakelijk de naam van Heinrich Hermann Freytag verbonden. De excursie wordt georganiseerd door de An en Paul Moerman Stichting en de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) en staat onder leiding van Peter Westerbrink en Henk de Vries. Heinrich Hermann Freytag ( ) kwam als 24 jarige naar Groningen en leerde het vak in de werkplaats van Albertus Anthonie Hinsz. Door het vele onderhoudswerk van Hinsz aan grote en bekende orgels van onder andere Arp Schnitger leerde Heinrich Hermann in recordtijd het vak van orgelmaker. Na Hinsz overlijden nam Frans Casper Schnitger jr. de orgelmakerij over. Freytag werd compagnon. Samen repareerden en verbouwden ze vele orgels met grote kennis van zaken. Ze bouwden ook een klein aantal nieuwe orgels. De excursie begint in Noordwolde. Het oude Huss-orgel werd door Freytag geheel gerenoveerd en omgebouwd tot een orgel met hoofdwerk, rugwerk en vrij pedaal. Hierbij werd het bestaande pijpwerk hergebruikt. In Noordbroek vernieuwde hij in 1809 het gehele front van het Arp Schnitgerorgel en verving ook enkele registers. In Zuidbroek leverde Freytag, samen met zijn compagnon, in 1795 zijn grootste orgel. Jarenlang onbespeelbaar, staat het er sinds een aantal jaren weer piekfijn bij. De excursie vindt plaats per luxe touringcar. De praktische organisatie is in handen van de SOGK. Voor inlichtingen en opgave: / (050) Het programma vindt u vanaf 1 mei op: Overzicht orgelconcerten 2017/18 APRIL 2017 zo. 02 apr u. Uithuizen, Jacobikerk ma. 17 apr u. Uithuizermeeden, Mariakerk vr. 21 apr u. Aduard, Abdijkerk za. 22 apr u. Farmsumer Kerk do. 27 apr u. Winsum, Torenkerk/Centrumkerk zo. 30 apr u. Wildervank, Grote Kerk MEI 2017 za. 06 mei nnb Groningen, Der Aa-kerk zo. 07 mei u. Appingedam, Nicolaikerk za. 13 mei u. Leens, Petruskerk za. 13 mei u. Noordbroek, Kerk za. 20 mei u. Leens, Petruskerk za. 20 mei u. Zuidlaren, Ontmoetingskerk, terrein Lentis / Dennenoord za. 20 mei u. Farmsumer Kerk zo. 21 mei u. Zandeweer, Dorpskerk do. 25 mei u. Uithuizermeeden, Mariakerk vr. 26 mei u. Groningen, Martinikerk za. 27 mei u. Leens, Petruskerk za. 27 mei u. Bellingwolde, Magnuskerk zo. 28 mei u. Zeerijp, Jacobuskerk zo. 28 mei u. Rolde, Jacobuskerk JUNI 2017 vr. 02 jun u. Usquert, Petrus- en Pauluskerk za. 03 jun u. Leens, Petruskerk za. 10 jun u. Leens, Petruskerk za. 10 jun u. Zuidbroek, Petruskerk wo. 14 jun u. Groningen, Martinikerk vr. 16 jun u. Groningen, Martinikerk za. 17 jun u. Leens, Petruskerk za. 17 jun u. Noordbroek, Kerk za. 17 jun u. Groningen, Martinikerk zo. 18 jun u. Kantens, Antonius- of Dorpskerk zo. 18 jun u. Bellingwolde, Magnuskerk wo. 21 jun u. Groningen, Martinikerk vr. 23 jun u. Groningen, Martinikerk za. 24 jun u. Leens, Petruskerk za. 24 jun u. Uithuizen, Jacobikerk en Menkemaborg za. 24 jun u. Oostwold, Hervormde kerk zo. 25 jun u. t Zandt, Mariakerk zo. 25 jun u. Rolde, Jacobuskerk wo. 28 jun u. Groningen, Martinikerk vr. 30 jun u. Groningen, Martinikerk

43 JULI 2017 za. 01 jul u. Leens, Petruskerk za. 01 jul u. Midwolda, Dorpskerk za. 01 jul u. Uithuizermeeden, Mariakerk za. 01 jul u. Ulrum, Dorpskerk, Excursie naar Ulrum, Eenrum, Farmsum zo. 02 jul u. Zandeweer, Dorpskerk zo. 02 jul u. Zuidhorn, Hervormde Kerk ma. 03 jul u. Groningen, Der Aa-kerk wo. 05 jul u. Groningen, Martinikerk vr. 07 jul u. Roden, Catharinakerk vr. 07 jul u. Groningen, Martinikerk za. 08 jul u. Leens, Petruskerk zo. 09 jul u. Bellingwolde, Magnuskerk za. 08 jul u. Groningen, Martinikerk za. 08 jul u. Noordwolde, Dorpskerk za. 08 jul u. Uithuizen, Jacobikerk zo. 09 jul u. Zeerijp, Jacobuskerk zo. 09 jul u. Zuidhorn, Hervormde Kerk zo. 09 jul u. Huizinge, Johannes de Doperkerk ma. 10 jul u. Groningen, Der Aa-kerk wo. 12 jul u. Groningen, Martinikerk wo. 12 jul u. Leens, Petruskerk za. 15 jul u. Leens, Petruskerk za. 15 jul u. Noordbroek, Kerk za. 15 jul u. Eenrum, Protestantse kerk za. 15 jul u. Saaxumhuizen, Dorpskerk zo. 16 jul u. Zuidhorn, Hervormde Kerk ma. 17 jul u. Groningen, Der Aa-kerk ma. 17 jul u. Veenhuizen, Koepelkerk wo. 19 jul u. Groningen, Martinikerk wo. 19 jul u. Eenrum, Protestantse Kerk vr. 21 jul u. Groningen, Martinikerk vr. 21 jul u. Roden, Catharinakerk za. 22 jul u. Leens, Petruskerk za. 22 jul u. Groningen, Martinikerk za. 22 jul u. Zandeweer, Dorpskerk za. 22 jul u. Uithuizermeeden, Mariakerk zo. 23 jul u. Zuidhorn, Hervormde Kerk (Dorpskerk) ma. 24 jul u. Groningen, Der Aa-kerk wo. 26 jul u. Groningen, Martinikerk wo. 26 jul u. Leens, Petruskerk vr. 28 jul u. Mensingeweer, Michaelskerk vr. 28 jul u. Groningen, Martinikerk vr. 28 jul u. Zuidbroek, Petruskerk za. 29 jul u. Leens, Petruskerk za. 29 jul u. Groningen, Martinikerk za. 29 jul u. Uithuizen, Jacobikerk za. 29 jul u. Usquert, Petrus & Pauluskerk ma. 31 jul u. Groningen, Der Aa-kerk ma. 31 jul u. Veenhuizen, Koepelkerk AUGUSTUS 2017 wo. 02 aug u. Eenrum, Protestantse Kerk do. 03 aug u. Groningen, Martinikerk vr. 04 aug u. Groningen, Pelstergasthuiskerk vr. 04 aug u. Groningen, Pelstergasthuiskerk vr. 04 aug u. Roden, Catharinakerk za. 05 aug u. Leens, Petruskerk za. 05 aug u. Groningen, Martinikerk za. 05 aug u. Groningen, Martinikerk za. 05 aug u. Eenrum, Protestantse kerk za. 05 aug u. Groningen, Pelstergasthuiskerk za. 05 aug u. Middelstum, Hippolytuskerk za. 05 aug u. Kantens, Antoniuskerk ma. 07 aug u. Groningen, Martinikerk, di. 08 aug u. Groningen, Der Aa-kerk di. 08 aug u. Groningen, Der Aa-kerk wo. 09 aug u. Leens, Petruskerk wo. 09 aug u. Groningen, Martinikerk vr. 11 aug u. Groningen, Martinikerk za. 12 aug u. Leens, Petruskerk za. 12 aug u. Groningen, Pelstergasthuiskerk zo. 13 aug u. Eenum, Hervormde kerk ma. 14 aug u. Veenhuizen, Koepelkerk wo. 16 aug u. Groningen, Martinikerk wo. 16 aug u. Eenrum, Protestantse Kerk vr. 18 aug u. Groningen, Martinikerk vr. 18 aug u. Roden, Catharinakerk za. 19 aug u. Leens, Petruskerk za. 19 aug u. Groningen, Pelstergasthuiskerk za. 19 aug u. Zuidbroek, Petruskerk za. 19 aug u. Farmsumer Kerk zo. 20 aug u. Zeerijp, Jacobuskerk za. 26 aug u. Leens, Petruskerk za. 26 aug u. Zuidlaren, Ontmoetingskerk, terrein Lentis / Dennenoord za. 26 aug u. Groningen, Pelstergasthuis zo. 27 aug u. Bellingwolde, Magnuskerk zo. 27 aug u. Rolde, Jacobuskerk ma. 28 aug u. Veenhuizen, Koepelkerk

44 SEPTEMBER 2017 za. 02 sep u. Leens, Petruskerk za. 02 sep u. Krewerd, Mariakerk za. 09 sep u. Wildervank, Grote Kerk, za. 09 sep u. Leens, Petruskerk zo. 10 sep u. Eenum, Dorpskerk zo. 10 sep u. Middelstum, Hippolytuskerk za. 16 sep u. Farmsumer Kerk za. 16 sep u. Groningen, Martinikerk za. 16 sep. nnb Noordwolde, Dorpskerk za. 16 sep u. Westeremden, Andreaskerk zo. 17 sep u. Appingedam, Nicolaïkerk zo. 17 sep u. Bellingwolde, Magnuskerk wo. 20 sep u. Groningen, Hoofdstation zo. 24 sep u. Zandeweer, Dorpskerk OKTOBER 2017 za. 07 okt u. Uithuizermeeden, Mariakerk za. 07 okt u. Midwolda, Dorpskerk za. 14 okt u. Farmsumer Kerk zo. 22 okt u. Appingedam, Nicolaikerk za. 14 okt u. Appingedam, Nicolaikerk zo. 29 okt u. Wildervank, Grote kerk, di. 31 okt u. Groningen, Lutherse kerk di. 31 okt u. Groningen, Lutherse kerk NOVEMBER 2017 wo. 01 nov u. Groningen, Lutherse kerk wo. 01 nov u. Groningen, Lutherse kerk do. 02 nov u. Groningen, Lutherse kerk do. 02 nov u. Groningen, Lutherse kerk do. 02 nov u. Groningen, Lutherse kerk vr. 03 nov u. Groningen, Muziekschool, St. Jansstraat vr. 03 nov u. Groningen, Der Aa-kerk vr. 03 nov u. Groningen, Der Aa-kerk vr. 03 nov u. Groningen, Martinikerk vr. 03 nov u. Groningen, Lutherse kerk za. 04 nov u. Groningen, Lutherse kerk za. 04 nov u. Groningen, Der Aa-kerk za. 04 nov u. Groningen, Lutherse kerk za. 04 nov u. Groningen, Martinikerk zo. 05 nov u. Groningen, Lutherse kerk zo. 05 nov u. Groningen, Martinikerk zo. 05 nov u. Groningen, Martinikerk za. 11 nov u. Noordbroek, Kerk zo. 12 nov u. Zuidbroek, Petruskerk zo. 12 nov u. Bellingwolde, Magnuskerk za. 25 nov u. Zuidbroek, Petruskerk DECEMBER 2017 za. 02 dec u. Noordbroek, Kerk za. 02 dec u. Groningen, Martinikerk vr. 15 dec u. Wildervank, Grote kerk za. 16 dec u. Groningen, Der Aa-kerk zo. 17 dec u. Wildervank, Grote Kerk zo. 17 dec u. Appingedam, Nicolaikerk zo. 17 dec u. Bellingwolde, Magnuskerk za. 23 dec u. Groningen, Martinikerk za. 23 dec u. Groningen, Lutherse kerk di. 26 dec u. Farmsumer Kerk JANUARI 2018 ma. 01 jan u. Noordbroek, Kerk FLENTROP ORGELBOUW Westzijde EC Zaandam Twee dankbare projecten opgeleverd in 2016: het Hinsz-orgel in de Martinikerk te Bolsward en een nieuw orgel voor de kapel van Sidney Sussex College in Cambridge. Grootste projecten waar wij in 2017 aan werken: een nieuw orgel voor St. Florian am Inn in Oostenrijk, idem voor het Royal College of Music in Londen en restauratie van het Hummel/ Nitrowski-orgel uit de Andreaskerk in Olkusz, Polen. Voor alle projecten, groot of klein, en voor vakkundig onderhoud van uw instrument bent u bij ons van harte welkom. Wij wensen organisatie, spelers en toehoorders bij de concerten en festiviteiten in Groningen veel succes en plezier toe!

45 PFARRKIRCHE TERMEN BIJ BRIG (VS), 2007 Hoofdwerk, Bovenwerk, Pedaal, 22 registers