inktvissen prosea Eerste leerjaar

Transcriptie

1 inktvissen prosea Eerste leerjaar

2 Introductie op het lesprogramma Docent: Jerry Lust Contact: INKTVISSEN 2 / 50

3 Lesmodules Lesmodule 1 p.4 Weekdieren INKTVISSEN 3 / 50

4 Lesmodule 1 Weekdieren Inleiding Weekdieren (mollusca), waaronder ook schelpdieren vallen, zijn dieren zonder botten of graten en hebben weke lichamen. De meeste weekdieren gebruiken kalkachtige schelpen of platen als versteviging van hun lichaam en/of ter bescherming. Tot de weekdieren behoren onder andere de tweekleppige schelpdieren, de slakken en de koppotigen, zie onderstaande afbeelding. In de hoofdstukken hieronder bespreken we de slakken. INKTVISSEN WEEKDIEREN 4 / 50

5 Enkele groepen dieren die tot de weekdieren behoren. ProSea INKTVISSEN WEEKDIEREN 5 / 50

6 Inhoud 1 Slakken (Gastropoda) 1.1. Wulk 1.2. Alikruik Koppotigen (inktvissen en octopussen) 2.1. Pijlinktvis 2.2. Sepia of zeekat 2.3. Dwerginktvis 2.4. Kleine achtarm Tweekleppige schelpdieren 3.1. Blauwe mossel 3.2. Oesters 3.3. Kokkel 3.4. Strandschelp 3.5. Zwaardschede 3.6. Sint jacobsschelp INKTVISSEN WEEKDIEREN 6 / 50

7 1 Slakken (Gastropoda) Slakken uit de zee worden in Nederland maar weinig gegeten. Dit laat niet weg dat sommige landen dit als een ware delicatesse zien. In Nederland zijn voor de visserij twee soorten van belang: de wulk en de alikruik. Een Alikruik (Littorina littorea). R. Groeneveld INKTVISSEN WEEKDIEREN 7 / 50

8 Een wulk (Buccinum undatum). A. Hansen 1.1. Wulk De wulk (Buccinum undatum) is geen doelsoort, maar wordt door Nederlandse vissers als bijvangst gevangen. INKTVISSEN WEEKDIEREN 8 / 50

9 De schelp van een wulk. Biopix Een wulk op een zanderige bodem. BioImages De wulk behoort, samen met de noordhoren (Neptunea antiqua), tot de familie van wulkachtigen. De schelp van de wulk heeft zeven tot acht windingen en is grijs tot geelbruin. Over de breedte lopen ribben en in de lengte kun je groeilijnen zien. De noordhoren (max. 20 cm lang) wordt groter dan de wulk (max. 11 cm lang) en heeft meer ribben (reliëf) op de schelp. INKTVISSEN WEEKDIEREN 9 / 50

10 De schelp van de noordhoren kan erg op die van de wulk lijken, maar wordt groter en heeft meer reliëf. Aphotomarine De speekselklier van de noordhoren bevat een licht giftig stofje (tetriamine). Hierom worden noordhorens soms uit de vangsten van wulken verwijderd. Hij kan wel gegeten worden, maar dan wordt de klier eerst verwijderd. Consumptie van (teveel) tetriamine kan leiden tot verschillende ziekteverschijnselen en zelfs verlammingen en dubbel zien. Een eikapsel van de wulk. G. Geller-Grim INKTVISSEN WEEKDIEREN 10 / 50

11 De wulk maakt een eikapsel om de eitjes heen en zet ze aan elkaar vast zodat een bal vormt, zie de afbeelding hieronder. Deze kan je vaak op het strand vinden. Larfjes die uit het eikapsel komen hebben direct al een miniatuur schelpje. Jonge wulken, al met een miniatuur schelp, kruipen uit het eikapsel. D.P. Wilson 1.2. Alikruik De alikruik (Littorina littorea) wordt in Nederland niet veel gegeten en gekweekt, hoewel hij in verschillende landen een delicatesse is. De slak wordt gekookt en vervolgens met een kromme naald uit zijn huisje gepeuterd. Ze worden vanuit Nederland geëxporteerd naar Engeland en Ierland. In de oesterputten in Yerseke worden ze tijdelijk opgeslagen. Om de levende alikruiken van de dode te onderscheiden worden gele plastic flappen neergelegd in de oesterputten. De levende alikruiken kruipen erop en hechten zich er met een slijmlaagje op vast. Zo worden alleen levende alikruiken boven gehaald. INKTVISSEN WEEKDIEREN 11 / 50

12 Twee alikruiken op een stenen ondergrond. VLIZ De alikruik is meestal niet groter dan 4 centimeter en heeft een kegelvormig zwart, soms groen tot bruinachtig huisje. Dit is een zeediertje dat zich in de waterlaag tussen eb en vloed vasthecht aan bijvoorbeeld een meerpaal, betonrand of steen. Bij eb kun je deze diertjes verzamelen. In Zeeland worden ze ook wel kreukels genoemd. De alikruik zet eitjes in doorzichtige eikapsels af, wat erg lijkt op dat van de wulk. Na enkele dagen kruipen de larfjes al uit de eikapsels en zwemmen ze eerst een tijd vrij rond voordat ze een schelpje ontwikkelen. 2 Koppotigen (inktvissen en octopussen) Inktvissen en octopussen horen samen tot de koppotigen (Cephalopoda). De verschillende soorten koppotigen kun je in twee groepen verdelen: de octopussen (achtarmen) en de inktvissen (tienarmen). In de Noordzee komen met name de volgende inktvissen voor: Inktvissen Sepia of zeekat (Sepia officinalis) Gewone pijlinktvis (Loligo vulgaris) Dwergpijlinktvis (Alloteuthis subulata) Dwerginktvis (Sepiola atlantica) Octopussen Kleine achtarm (Eledone cirrhosa) INKTVISSEN WEEKDIEREN 12 / 50

13 Verschillende koppotigen die in de Noordzee voorkomen. Aantekening: A. Sepia, B. Gewone Pijlinktvis, C. Dwerginktvis, D. Kleine Achtarm, E. Dwergpijlinktvis. Bernard Picton, Wikimedia commons, Static.digischool, Bernard Picton & Oscar Bos Visserij In Nederland wordt er met name op één soort inktvis gevist, namelijk de pijlinktvis. Hiervoor wordt voornamelijk de flyshootmethode gebruikt. Sinds enkele jaren worden ook jigs gebruikt, waarbij de inktvis met licht naar het schip wordt gelokt. Deze methode wordt op andere plaatsen in de wereld ook toegepast. Het gaat dan vrijwel alleen om de vangst van de pijlinktvis. Naast deze gerichte vismethode wordt de pijlinktvis, maar ook de dwergpijlinktvis, dwerginktvis en de sepia, met verschillende vismethoden in Nederland als voornamelijk bijvangst gevangen. De hoeveelheid gevangen inktvis in de Noordzee neemt de laatste jaren toe. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het warmer worden van het zeewater waardoor ze meer naar het noorden trekken dan voorheen. INKTVISSEN WEEKDIEREN 13 / 50

14 De kleine achtarm wordt zelden door Nederlandse vissers gevangen en geldt vrijwel altijd als bijvangst. Een enkele keer worden ze in de Waddenzee gevangen. Lichaamsbouw In het noordoosten van de Atlantische Oceaan komen ongeveer 40 soorten inktvissen voor. Hoewel ze verwant zijn aan slakken en schelpdieren, komt hun levenswijze meer overeen met die van vissen. Vele soorten inktvissen zwemmen in dichte scholen en ondernemen uitgebreide seizoenstrektochten. Ze leggen pelagische eieren (eieren in de waterkolom) en jagen op prooien zoals vissen. Zelf worden ze gegeten door vissen en zeezoogdieren. Octopussen leven meer op de bodem. Anatomie van een Pijlinktvis (links) en een Octopus (rechts). Aantekening: 1. Mantel, 2. Kop, 3. Vin, 4. Armen, 5. Vangtentakels, 6. Knots met zuignappen. Wikimedia Commons Het lichaam van de inktvis en octopus bestaat uit de mantel, zie (1) op bovenstaande afbeelding, en een kop (2), waarbij de armen vastzitten aan de kop. Aan de romp van de inktvis zitten vinnen (3) die worden gebruik om te zwemmen en te sturen. De inktvis heeft acht armen (4) en twee vangtentakels (5) met aan het uiteinde een knots met zuignappen (6). Met die vangtentakels vangen ze hun prooi, waarbij de armen worden gebruikt om de prooi naar de mond te brengen. De octopus heeft ook acht armen (4), maar geen vangtentakels. INKTVISSEN WEEKDIEREN 14 / 50

15 De tentakels van de kleine achtarm (een soort octopus). Tussen de armen zit de bek, die nu ingetrokken is en daardoor niet zichtbaar. Biopix De armen van de inktvis en octopus zijn bezet met één of meer rijen zuignappen. Tussen de armen zit de bek, een soort harde snavel bedoeld om voedsel te vermalen en in stukken te snijden, zie onderstaande afbeelding. Hiermee kan zelfs het harde schild van een krab gekraakt worden. Inktvissen en octopussen ademen met hun kieuwen. De snavelbek van een octopus is ontzettend hard en wordt onder andere gebruikt voor het kraken van schaal- en schelpdieren. Tepapamuseum Zintuigen De koppotigen zijn van alle soorten weekdieren het hoogst ontwikkeld. Ze beschikken over zintuigen waarmee ze prestaties kunnen leveren die je kunt vergelijken met die van de gewervelde dieren. Ze hebben grote ogen met een lens die bijzonder scherp kunnen zien in het water, zelfs scherper en met een groter gezichtsveld dan dat van de mens. Hiernaast kunnen ze ook bijzonder goed ruiken met een orgaan dat boven de ogen zit dat er uit ziet als een wrat. INKTVISSEN WEEKDIEREN 15 / 50

16 Intelligentie Inktvissen en met name octopussen zijn het meest intelligent van de weekdieren. Ze kunnen symbolen en voorwerpen herkennen en voor lange tijd onthouden en zelfs gebruiken. Zo zijn er voorbeelden van octopussen die kokosnootschelpen en glazen potten open-en-dicht draaiden, met zich meedroegen en manipuleerde om er een optimale schuilplaats van te maken of iets anders mee te doen. Er zijn andere dieren die dit soort objecten als schuilplaats gebruiken. Maar het inzicht van de octopus, dat hij het voorwerp meeneemt en bewaart voor later gebruik, en de mate waarin hij het manipuleert toont hogere intelligentie aan. Een octopus verstopt in een glazen pot. Doordat de octopus geen inwendig skelet heeft, is dit mogelijk. T. Sequeira Inwendige schelp De meeste inktvissen hebben een schelp onder hun huid zitten. Dit is een overblijfsel van de vroegere uitwendige schelp, waarin het weekdier leefde. Deze plaat van kalk geeft stevigheid aan het lichaam en verhoogt het drijfvermogen. Op het strand kun je de inwendige schelpen soms vinden, zie de onderstaande afbeelding. Octopussen hebben geen inwendige schelp, waardoor zij hun lichaam in alle bochten kunnen wringen. INKTVISSEN WEEKDIEREN 16 / 50

17 De inwendige schelp van een sepia, ook wel zeekat genoemd. In dierenwinkels worden de schelpen van de sepia, ook wel zeekat genoemd, ze als zeeschuim verkocht en dienen ze als kalkbron voor vogels en om hun snavel aan te slijpen. Valter Jacinto De inwendige schelp van een pijlinktvis. D. Leeuw Voortbeweging Inktvissen zwemmen met behulp van vinnen die aan de zijkanten van hun lichaam zitten. Door deze heen en weer te golven zwemmen en sturen ze. Hiernaast schieten ze snel door het water door met kracht water door een trechter weg te persen, als een soort straalaandrijving. INKTVISSEN WEEKDIEREN 17 / 50

18 Ze schieten door het water met de armen recht naar achteren. Dit systeem werkt door een buis, een soort trechter, die in de mantelholte van de inktvis zit, aan de onderkant van de kop. Het water stroomt via de zijkanten van deze mantelholte naar binnen, door het samentrekken van spieren van de mantel wordt het met kracht door de trechter naar buiten geperst. Octopussen lopen met hun lange armen over de bodem, gebruikmakend van zijn zuignappen om zich vast te houden. Ook de octopus heeft de straalaandrijving die hij gebruikt om te zwemmen en te ontsnappen aan roofdieren en om prooien te verassen. Een zwemmende octopus, kop eerst met de armen die volgen. Albert Kok Verdediging Sommige soorten inktvis en octopus hebben een gif- en/of inktklier. Met de inktklier kan hij een donkere gifwolk spuiten als een vijand te dichtbij komt. De vijand zwemt dan in die zwarte inkt en ziet niets meer, de inktvis kan dan snel ontsnappen. Inktvissen kunnen ook van kleur veranderen door het uitzetten en samentrekken van de pigmentcellen. Hierdoor zijn sommige soorten ware meesters van camouflage, maar het wordt ook gebruikt tijdens de voortplanting om met elkaar te communiceren. INKTVISSEN WEEKDIEREN 18 / 50

19 Deze octopus stoot een inktwolk uit. Hij voelde zich waarschijnlijk bedreigd door de fotograaf. Scubazoo Images Voortplanting De ingekapselde mannelijke zaadcellen worden als een pakketje met een speciale arm (hectocotylus) in de mantelholte van het vrouwtje gebracht. Daar barst het kapsel open waarop het vrouwtje het sperma naar de eicellen transporteert. De mannetjesinktvis of -octopus brengt met een speciale arm, hectocotylus genaamd, een pakketje sperma over in de trechter van het vrouwtje. Zij transporteert het sperma naar de eitjes, in de eierstof of eileiders, waar ze bevrucht worden. Net zoals de pijlinktvis en sepia brengen octopussen pakketjes sperma over met een speciale arm (hectocotylus) Pijlinktvis De gewone pijlinktvis (Loligo vulgaris) heeft een slank, langwerpig, torpedovormig lichaam dat eindigt in een ruitvormige vin, zie onderstaande afbeelding. De kop met tentakels is langgerekt. De pijlinktvis heeft acht korte armen en twee vangtentakels, waarmee de prooi wordt gevangen. Deze kunnen gedeeltelijk worden ingetrokken. INKTVISSEN WEEKDIEREN 19 / 50

20 De pijlinktvis. A. Brisotto De dwergpijlinktvis (Allotheuthis subulata) lijkt sterk op de gewone pijlinktvis, maar wordt lang niet zo groot, maximaal ongeveer 20 cm, zie de onderstaande afbeelding. INKTVISSEN WEEKDIEREN 20 / 50

21 Dwergpijlinktvis. St. Anemoon De gewone pijlinktvis is vrij doorzichtig en zandkleurig tot bruin. De lengte bedraagt maximaal ongeveer 50 centimeter. Ze worden ½ tot 2 jaar oud. Beide soorten pijlinktvissen komen voor in de Atlantische oceaan, het Kanaal en de Noordzee. Jagen De pijlinktvis jaagt op vis zoals haring, sprot en zandspiering door snel achteruit op ze af te schieten met behulp van de straalaandrijving. Op het laatste moment draait hij zich razendsnel om en schieten zijn vangtentakels op de vis af. Met de zuignappen wordt hij vastgezogen en naar de snavelbek getrokken. Jonge pijlinktvissen zijn hier nog te klein voor en voeden zich eerst met dierlijk plankton (zoöplankton) en vissenlarven. Voortplanting Het vrouwtje produceert in één keer grote hoeveelheden eieren die ze aan wieren en stenen vastkleeft, zie onderstaande afbeelding. Dit kost zoveel energie dat het vrouwtje na de voortplanting meestal sterft. Na enkele weken komen de pijlinktvisjes tevoorschijn, ze zijn al volledig ontwikkeld en kunnen zelfs al inkt spuiten. INKTVISSEN WEEKDIEREN 21 / 50

22 Eieren van de pijlinktvis. TC Prins Een jonge pijlinktvis. Hans Hillewaert INKTVISSEN WEEKDIEREN 22 / 50

23 2.2. Sepia of zeekat De sepia, zeekat of inktkat (Sepia officinalis) is een echte kleurkunstenaar, wat hij niet alleen gebruikt voor camouflage maar ook voor snelle kleurwisselingen tijdens gevechten, de balts en de voortplanting. De kleuren, afhankelijk van zijn humeur, kunnen variëren van bruin met zwarte banden tot groenwit. Mede door deze kleurveranderingen is het schouwspel van parende sepia s heel bijzonder, wat jaarlijks veel duikers naar de Oosterschelde trekt. De Oosterschelde is ook een belangrijk paringsgebied voor de sepia. De sepia is in staat om zijn kleur te verwisselen, zoals goed te zien is op bovenstaande foto s. B. Picton & De Jong, Marine Life De sepia wordt tussen de 20 en 40 cm lang en heeft normaal gesproken een strepenpatroon op de rug, zie de afbeelding hierboven. Sepia s komen voor in de Atlantische Oceaan, langs de gehele Afrikaanse kust en in de zomer aan de kusten van de Middellandse zee en in de Noordzee. Jagen Sepia s zwemmen in groepen en jagen op de bodem naar kleine vissen, krabben en garnalen. Net zoals de pijlinktvis heeft de sepia korte mondarmen en twee lange vangtentakels. Aan de toppen van de tentakels staan vijf tot zes rijen zuignappen om de prooi vast te houden. Voortplanting In het voorjaar trekken de sepia s vanuit het Kanaal naar het kustwater (o.a. de Zeeuwse wateren) om zich daar voort te planten. De blauwzwarte, bevruchte eitjes (ongeveer 300 per keer) worden in trosjes van 20 à 30 op stenen of wieren gezet, zie de onderstaande afbeelding. Het vrouwtje sterft direct na het afzetten van de eitjes, het mannetje vertrekt na het afzetten van de eieren naar warmere wateren en kan drie jaar oud worden. INKTVISSEN WEEKDIEREN 23 / 50

24 Bevruchte eitjes van de sepia. Valter Jacinto Na ongeveer 8 weken komen de jongen uit de eieren. Ze zijn dan ongeveer 1 cm groot maar al een exacte kopie van hun ouders en kunnen ook al inkt spugen en van kleur veranderen. Het eerste dat de jongen doen als ze uit het ei komen is een beschut plekje in het zand zoeken om zich in te graven tot ze wat groter zijn. Dan vertrekken ze naar de Noordzee. INKTVISSEN WEEKDIEREN 24 / 50

25 Een jonge sepia. D. Fenwick, Aphotmarine 2.3. Dwerginktvis De dwerginktvis (Sepiola atlantica) is een klein, onopvallend inktvisje van slechts twee tot vijf cm lang, zie onderstaande afbeelding. Het beestje is wat plomp en zijn vinnen zijn ronde flapjes aan de zijkant van zijn lichaam, die aan dombo-oortjes doen denken. De kleur is doorschijnend wit met gekleurde vlekken waar hij de kleur van kan aanpassen en zo kan wegvallen op de ondergrond. Dit inktvisje jaagt op kleine kreeftachtigen en visjes, vaak vanuit een hinderlaag. Vaak zit dit inktvisje dan half ingegraven in de zand- of slibbodem. De dwerginktvis komt voor van Noorwegen tot Marokko, van de laagwaterlijn tot in open zee. INKTVISSEN WEEKDIEREN 25 / 50

26 De dwerginktvis. Mick Otten 2.4. Kleine achtarm In de Noordzee komen waar weinig soorten octopussen voor, eigenlijk alleen de kleine achtarm (Eledone cirrhosa), die van het Kanaal tot in de Middellandse Zee voorkomt, zie de onderstaande afbeelding. INKTVISSEN WEEKDIEREN 26 / 50

27 De kleine achtarm. B. Picton Hij heeft twee rijen zuignappen op zijn armen en kan tot 1m lang worden (2-3 kg). Deze soort is een echte rotskustbewoner en komt meer aan de Engelse kust voor dan aan de Nederlandse kust. De kleine achtarm krult zijn armen op. Dit gedrag is ook terug te herleiden aan zijn Engelse naam (curled octopus) en Latijnse naam (cirrhosa; wat gekruld betekent). In de Noordzee worden de octopussen zelden groter dan 70 centimeter. Jagen De octopus jaagt op kreeften, krabben en mosselen. Hij schiet op de prooi af en verlamt de prooi met gif dat het zenuwstelstel aantast. Bij schelp- en schaaldieren kraakt hij de schaal stuk met zijn snavelbek. Als het een gevaarlijkere prooi is, dan spuit de Octopus eerst een wolk inkt zodat de prooi nauwelijks meer kan zien. De octopus maakt hiervan gebruik om van achteren op de prooi af te schieten. Voortplanting Het vrouwtje zorgt langer voor de eitjes dan de pijlinktvis en sepia. Zij blijft na het afzetten bij de eitjes, bewaakt ze tegen roofdieren en brengt verse zuurstof door water over ze heen te blazen. Wanneer de eitjes uitkomen sterft het vrouwtje van uitputting. Het mannetje sterft enkele maanden na de voortplanting. De baby octopussen drijven in wolken plankton en leven van krabben- en zeesterlarven totdat ze groter worden en naar de bodem zinken. Daar verblijven ze gedurende de rest van hun leven. INKTVISSEN WEEKDIEREN 27 / 50

28 3 Tweekleppige schelpdieren In Nederland wordt een variatie aan tweekleppige schelpdieren (Bivalvia) bevist en gekweekt. De belangrijkste hiervan worden in dit hoofdstuk besproken, namelijk de: Mossel Oester Kokkel Strandschelp Mesheften Sint jacobsschelp De tweekleppige schelpdieren die hier worden besproken eten grotendeels hetzelfde. Mosselen, oesters, kokkels, strandschelpen, mesheften en sint jacobsschelpen; allemaal eten ze plankton. Daarnaast eten ze ook wel bacteriën en dode planten- en dierenresten wat ze binnenkrijgen met het water waaruit ze hun voedsel filteren Blauwe mossel De blauwe mossel (Mytilus edulis) behoort tot de weekdieren en is een tweekleppig schelpdier. De gekweekte mossel wordt meestal verkocht bij een lengte van 4 à 6 cm lang. Mosselen kunnen 18 tot 24 jaar oud worden. De blauwe mossel is economisch gezien het belangrijkste schelpdier voor Nederland. De belangrijkste afzetmarkten zijn België en Frankrijk. In Nederland wordt mosselzaad, jonge mosseltjes van rond de 1 á 2 cm, gevangen en opgekweekt op speciaal aangelegde kweekpercelen (bodemcultuur) of aan hangende structuren (hangcultuur). De blauwe mossel (Mytilus edulis). Wikimedia Commons Mosselzaadvisserij Het mosselzaad wordt gevangen op natuurlijke mosselbanken met sleepnetten die er overheen schrapen of door mosselzaadvanginstallaties (MZI s). MZI s zijn hangende netten aan drijvende structuren zoals tonnen of buizen. Het mosselzaad zet zichzelf vast aan de netten en wordt daarna van de netten afgeborsteld waarna de mosselen op de kweekpercelen INKTVISSEN WEEKDIEREN 28 / 50

29 worden opgekweekt. Met MZI s kunnen grote hoeveelheden gevangen worden. Een nadeel is de hoge prijs als gevolg van de dure structuren. Mosselzaadvisserij op mosselbanken neemt steeds meer af, terwijl MZI s steeds meer worden gebruikt. Dit komt doordat de mosselzaadvisserij op mosselbanken schadelijke effecten kan hebben op de zeebodem. Met het gebruik van MZI s zal er geen bodemcontact meer zijn bij het winnen van mosselzaad. Daarnaast verwacht men dat de druk op de mosselbanken in de Waddenzee afneemt, want de druk van deze visserij was in het verleden te groot. Rond 2020 mag er geen mosselzaad meer gevist worden op mosselbanken, de vergunningen om dat te mogen doen lopen dan af. Mosselzaadvissers stappen daardoor steeds meer over naar de MZI s. Mosselzaad wordt in het voor- en het najaar gevangen, met name in de Waddenzee en in mindere mate in de Oosterschelde en de Voordelta. Vissers hebben een speciale vergunning nodig in het kader van de Natuurbeschermingswet. Op deze foto s zijn twee verschillende MZI s te zien die gebruikt worden om mosselzaad in te vangen. Rijke Waddenzee & Lekker Tafelen Bodemcultuur Als het mosselzaad eenmaal is gevangen wordt het overgrote deel uitgestrooid op de kweekpercelen. Deze liggen voor het grootste deel in de Waddenzee en in mindere mate in de Oosterschelde. Het ondiepe, voedselrijke water van de Waddenzee is uitstekend voor een snelle groei van de mosselen. Zodra de mosselen 4 á 5 cm zijn ( halfwasmosselen ), na ongeveer maanden, worden ze verplaatst naar de meer beschutte percelen waar ze uitgroeien tot consumptiemosselen van vijf cm en groter. Deze beschutte percelen, over het algemeen in de Oosterschelde, zijn dieper en hebben een zwakkere stroming waardoor het water minder zand- en slibdeeltjes bevat. Dit wordt gedaan om de mossel kans te geven zichzelf van de zand- en slibdeeltjes te ontdoen. Deze laatste stap verhoogt de kwaliteit van het product. Het zand zou anders tussen de tanden van de consument terecht komen. INKTVISSEN WEEKDIEREN 29 / 50

30 Bij een bodemcultuur worden mosselen uitgezet op bodempercelen om uit te groeien tot consumptiemosselen. Fish & season Hangcultuur Een kleiner deel van het mosselzaad wordt in lange, kousvormige netten gestopt die aan drijvende constructies hangen. In die netten wordt het mosselzaad tot consumptiemossel opgekweekt. Het voordeel hiervan is dat de hangculturen niet in aanraking komen met bodem en daardoor minder zand- en slibdeeltjes in het vlees komt. Hierdoor hoeven ze ook niet meer verplaatst te worden zodat ze zichzelf schoonspoelen van het zand. Verder zijn de hangende mosselen onbereikbaar voor bodemroofdieren zoals krabben en zeesterren en komen er geen krabbetjes in de mosselen. De mosselen groeien ook iets sneller waardoor ze eerder op de markt komen. Het kweken van hangcultuurmosselen is wel arbeidsintensiever dan de bodemcultuur en daardoor ook duurder. INKTVISSEN WEEKDIEREN 30 / 50

31 Mosselen die worden opgekweekt tot consumptiemosselen in een hangcultuur. Schmidt Zeevis Ontwikkeling van de mosselkweek De mosselkweek in Nederland is ontwikkeld over 500 jaar. Deze ontwikkeling is op een tijdlijn hieronder samengevat. INKTVISSEN WEEKDIEREN 31 / 50

32 De ontwikkeling van de mosselcultuur in Nederland. Prosea Kenmerken Mosselen leven dicht op elkaar, vastgehecht aan elkaar en aan de ondergrond (stenen, schelpen, palen, touwen, enzovoorts). Een mossel plakt zich aan een soortgenoot of de ondergrond vast met sterke hechtdraden, ook wel byssusdraden of de baard van de mossel genoemd. Dit zijn extreem elastische draden met aan het einde een hechtvoetje dat aan de ondergrond zit vastgelijmd. Het wonderlijke is dat de lijm werkt in zeewater en plakt op stenen, schelpen en zelfs slijm van bacteriën en algen (algenfilm). Nog geen enkele lijm door mensen gemaakt heeft deze combinatie van eigenschappen. INKTVISSEN WEEKDIEREN 32 / 50

33 De blauwe mossel op een harde ondergrond in een intergetijdengebied. Bij laagwater komen de mosselen droog te liggen. De schelpen gaan dicht totdat de mosselen weer onder water staan. T. Willis De mossel heeft een lange, asymmetrische schelp die vrij dun en hard is. De schelp is blauwzwart gekleurd met een dun glanzend vlies dat bij het opdrogen snel afschilfert. De binnenkant van de schelp is parelmoer glanzend. Waterfilter De mossel verzameld voedsel uit water door het er uit te filtreren. Hij pompt water door een instroomopening naar binnen. Het water loopt langs de kieuwen en stroomt daarna naar buiten via de uitstroomopening. De kieuwen nemen zuurstof op en trilhaartjes vangen het voedsel. Bij het binnenhalen van water komen er ook andere zwevende deeltjes, zoals slib- en zanddeeltjes, mee die via de uitstroomopening worden uitgeworpen/geloosd. Om te voorkomen dat deze deeltjes gelijk weer in de instroomopening terecht komen, worden ze eerst vermengd met slijm en daarna als kleine pakketjes uitgeworpen. Deze pakketjes, pseudofaeces genoemd, gedragen zich als grote korrels en zinken naar de bodem. Hierdoor komen de mosselen op een dikke sliblaag te liggen en maken ze het water minder troebel doordat ze deeltjes invangen en laten bezinken. Eén mossel kan 1,5 liter water per uur langs zijn kieuwen pompen. De huidige mosselpopulatie kan het hele volume van de Waddenzee in één week filtreren. INKTVISSEN WEEKDIEREN 33 / 50

34 Een mossel tijdens het filtreren van water. Biopix Eten en gegeten worden De mossel zelf wordt door een groot aantal verschillende roofdieren gegeten. Jonge mosselen voornamelijk door vissen en garnalen. Zodra ze groter worden is de schelp te dik voor deze roofdieren. Dan worden de mosselen interessanter voor krabben, zeesterren en vogels zoals scholeksters en eidereenden. De mossel is zelfs niet veilig voor andere weekdieren. Zo boren de purperslak en tepelhoorn, geduchte roofslakken, een gaatje in de schelp met hun rasptong. Door dit gaatje spugen ze een zuur naar binnen dat het weefsel van de mossel afbreekt en vloeibaar maakt. De roofslak hoeft dan alleen nog maar het halfverteerde vlees uit de schelp te zuigen. INKTVISSEN WEEKDIEREN 34 / 50

35 De zeester vindt de mossel een smakelijk hapje. Ecomare Voortplanting Eén mossel laat in het voorjaar miljoenen eieren of zaadcellen vrij in het water. Vrouwtjes en mannetjes doen dit ongeveer gelijktijdig, als het water boven de 12 graden komt. De eitjes worden in het water bevrucht. Er zijn aanwijzingen dat er in het voorjaar meerdere voortplantingsgolven voorkomen. De larven die uit de eitjes komen zweven ruim een maand vrij rond in het water als dierlijk plankton. Waar de larven uiteindelijk terechtkomen is afhankelijk van de stromingen, die hen ver van hun hun brongebied kunnen brengen. Als ze in die tijd niet worden opgegeten of sterven van de honger, vestigen ze zich op een harde ondergrond. De fase waarin larven zich vestigen aan de bodem wordt broedval genoemd. Slechts één op de eitjes overleeft en bereikt deze fase, en maximaal 10% daarvan wordt volwassen. Aan elkaar gehechte mosselen. Onder de grotere mosselen is mosselzaad te zien. Wikimedia Commons Mosselbank Jonge mosselen hebben iets hards nodig om zich aan vast te hechten, zoals rotsen, schelpen touwen, palen of kettingen. Maar dit kunnen ook andere mosselen zijn. Zo hechten ze zich vast aan volwassen mosselen, of aan andere jonge mosselen die zelfs nog in het water drijven. Bij dat laatste vormt zich dan een cluster van mosselen in het water, welke zwaarder wordt naarmate meer mosselen zich eraan hechten. Uiteindelijk wordt de cluster zwaar genoeg om naar de bodem te zinken en te blijven liggen. Waarschijnlijk zenden larven die zich hechten een chemisch signaal uit dat andere larven stimuleert om ook te hechten. INKTVISSEN WEEKDIEREN 35 / 50

36 Een drooggevallen mosselbank. Ecomare Mosselen die aan elkaar hechten kunnen uiteindelijk een mosselbank vormen. Dit kan beginnen met één mossel die zich hecht aan een schelp of steen, of een cluster van mosselen die uiteindelijk zinkt. Mosselbanken vormen belangrijke leefgebieden voor andere soorten en zijn voedselrijke plekken voor tal van zeedieren en vogels. Mosselbanken zijn hot spots voor biodiversiteit; ze trekken veel verschillende soorten bodemdieren aan Oesters In Nederland worden twee soorten oesters gekweekt: de Japanse oester, oftewel de Zeeuwse oester of creuse (Crassostrea gigas) en de platte oester (Ostrea edulis). De Japanse oester komt van oorsprong niet in Europa voor, maar in Zuidoost Azië en Japan, en is in de jaren zestig in Nederland geïntroduceerd. INKTVISSEN WEEKDIEREN 36 / 50

37 De Japanse oester is ovaal en grillig gevormd. Worms editorial board INKTVISSEN WEEKDIEREN 37 / 50

38 De platte oester is ronder en gladder dan de Japanse oester. Wikimedia Commons Jaarlijks worden in Nederland tussen de 20 en 35 miljoen Japanse oesters en 1 miljoen platte oesters geproduceerd. In vergelijking: Frankrijk produceert 1,3 miljard oesters per jaar. De Nederlandse kweek van Japanse oesters is semi-natuurlijk: jonge oesters worden op natuurlijke wijze ingevangen en verder opgekweekt op bodemkweekpercelen. Na Frankrijk is Nederland het tweede exporterende land van oesters binnen de EU. De meeste oesters gaan naar België, dat zo n 50 procent van de Zeeuwse oesters afneemt. 25 procent blijft in Nederland, 20 procent gaat naar Italië en 5 procent wordt naar andere landen geëxporteerd. De platte oester is de meest waardevolle oestersoort in Europa, deze plant zich moeilijker voort, is moeilijker te kweken en mede daardoor schaarser dan de Japanse. De Japanse oester groeit ook sneller, deze is na drie jaar consumptiegeschikt, tegenover de platte oester die er vijf jaar over doet. De platte oester is kwetsbaar tegenover de eencellige parasiet Bonamia sp., die een ziekte overbrengt welke verantwoordelijk is voor veel sterfte van platte oesters. De Japanse oester kweek heeft veel last van een agressief herpes virus en de Japanse oesterboorder, een slak die gaatjes in de oesters boord. Als deze bedreigingen samen aanwezig zijn op een perceel, dan kan dat tot 100% sterfte van de Japanse oesters leiden. Wilde oesters In deze gebieden maar ook op de Waddenzee zijn wilde Zeeuwse oesterbanken te vinden. De oesters van deze banken zijn niet geschikt voor grootschalige consumptie. Zij hebben weinig vlees, omdat ze al hun energie steken in de groei van de schelp. Door hun langwerpige vorm is het opensteken van deze oester erg lastig. Hij is messcherp, geschubd en heeft een schelp waarvan gemakkelijke scherpe flinters afbreken. Verder hebben de wilde oesters de neiging elkaar te overwoekeren, waardoor alle oesters op de wilde banken aan elkaar groeien. De wilde oesters zorgen wel voor zaadproductie. Dit zaad komt ook op de kweekpercelen terecht. Het bestaan van deze wilde oesters begint op veel plaatsen een plaag te worden. Het is de kunst van de kweker om van het zaad van de wilde oester uiteindelijk een marktwaardig product te maken. De kweek van oesters In de maanden juli en augustus planten oesters zich voort. In deze maanden drijven in de Oosterschelde oesterlarfjes. Door het toenemende gewicht van hun schelp zakken ze na een paar weken naar de bodem, wat broedval wordt genoemd. De oesterkweker vangt dit op zijn percelen op met collecteurs. Dit zijn voorwerpen waar de oester zich aan vast kan hechten. Die voorwerpen hebben wel een vereiste: het moet de oesters stimuleren om individueel erop te groeien zodat ze elkaar niet overwoekeren. In Nederland worden hiervoor mosselschelpen gebruikt waarbij dit zo werkt. Aan een consumptieoester kun je zien of hij op mosselschelpen heeft gegroeid, dan zitten er namelijk stukjes mosselschelp op de oester. Naast het opvangen van oesterbroed met collecteurs word het ook geproduceerd in speciale kwekerijen. Hierin worden ouderdieren aangezet tot voortplanting, waarna de larven onder min of meer gecontroleerde omstandigheden worden opgekweekt. Tijdens het groeiproces INKTVISSEN WEEKDIEREN 38 / 50

39 verplaatst de kweker de oesters af en toe naar andere percelen. Het verplaatsen van oesters is nodig om ze optimaal te laten groeien. De Zeeuwse oester (creuse) wordt gemiddeld twee keer per jaar verplaatst. De platte oester wordt jaarlijks verplaatst. Het oesterbroed van de Zeeuwse oester en de platte oester wordt eerst in ondiep water een paar maanden opgekweekt. Hier blijft de oester een paar maanden liggen. Daarna wordt de oester verplaatst naar de percelen waar op dat moment de juiste natuurlijke omstandigheden heersen die passen bij de levensfase waarin de oester verkeert. In de laatste fase komen de oesters op de beste, schone gronden terecht met het voedselrijkste water en veel stroming. Hier is een continue toevoer van voedsel, waardoor het vlees in de schelp mooi vol wordt. Voor de Zeeuwse oester is het verplaatsen niet alleen om de oester optimaal te laten groeien, maar ook om de vorm van de oester te beïnvloeden. De oester is namelijk geneigd schuin of rechtop te gaan staan en verschillende vormen aan te nemen. Door de oester van perceel naar perceel te verplaatsen krijgt hij niet de kans om rechtop te gaan staan en wordt hij ovaal van vorm. Door dit speciale proces heeft de kweker van een wilde oester een marktwaardig product van topkwaliteit gemaakt. Oesters kunnen scherpe riffen vormen. Bas Kers Platte oesters hebben meer zorg en aandacht van de kweker nodig. De platte oester is gevoeliger voor ziekten en moet daarom nauwkeurig gecontroleerd worden. De exacte herkomst van de Bonamiasis ziekte is nog niet bekend. Er wordt continue onderzoek gedaan door de Europese Unie om te achterhalen welke factoren een rol spelen bij de ontwikkeling van de ziekte. Als de oesters klaar zijn voor consumptie, worden ze opgevist en aan de handelaren verkocht. De handelaar bewaart de oesters vervolgens in betonnen oesterputten of bassins. Hier staan de oesters in kratten in vers zeewater gestapeld. De befaamde oesterbassins in Yerseke staan in verbinding met de Oosterschelde via een waterinlaat. In de verwaterbassins wordt het milieu van de Oosterschelde zoveel mogelijk nagebootst. Het water wordt ververst met behulp van de getijden en pompinstallaties. Dit verwateren wordt gedaan om: de oesters zichzelf te laten zuiveren van zand en slib. de oester tot rust te laten komen. Het opvissen van de oester zorgt voor een aanzienlijke hoeveelheid stress. Stress kan van invloed zijn op de kwaliteit van de oester. de sluitspier van de oester te trainen. INKTVISSEN WEEKDIEREN 39 / 50

40 De oesters in de oesterputten. Natural Holland In de verwaterbassins wordt af en toe water toegevoerd en afgevoerd waardoor ze afwisselend droog en onderwater staan. Na deze periode zijn de oesters in staat de schelp langer dicht te houden en is er zo op voorbereid om op land langer vers te blijven. Na de verwaterperiode worden de oesters bij de handelsbedrijven gesorteerd en verpakt. De platte oesters worden machinaal gesorteerd op gewicht. Zeeuwse oesters worden handmatig gesorteerd. Elke oester wordt nagelopen om te kijken of hij niet stuk is. Door op de oester te kloppen kun je horen of hij vol water zit. Als hij hol klinkt, is de oester lek en kan hij niet verpakt worden. Het verpakken van de oesters gebeurt handmatig. Oesters moeten in de verpakking altijd met de bolle kant naar beneden liggen. Zo blijft het vocht goed in de schelp zitten. De oesters worden verpakt in mandjes van 12, 25, 50 en 100 stuks. De platte oesters zitten in ronde mandjes, Zeeuwse oesters (creuse) worden in rechthoekige mandjes verpakt. Verder zijn er nieuwe verpakkingen in de vorm van een afgesloten doorzichtige plastic doos. Ontwikkeling van de oesterkweek De oesterkweek in Nederland is ontwikkeld over 500 jaar, maar sinds 1850 pas op grotere schaal. Deze ontwikkeling is op een tijdlijn hieronder samengevat. INKTVISSEN WEEKDIEREN 40 / 50

41 De ontwikkeling van de oestercultuur in Nederland. Prosea Voortplanting De platte oesters en Japanse oesters verschillen in hun voortplantingsproces en worden daarom apart besproken. De platte oester Platte oesters beginnen hun leven als mannetje. In het voortplantingsseizoen, laat in de zomer (juli-augustus) als de temperatuur hoog genoeg is (zo n 15 graden), laten ze hun sperma los in het water. Daarna veranderen ze in een vrouwtje, om direct in hetzelfde seizoen nog de eitjes te bevruchten. Bij een lagere watertemperatuur, zoals in Scandinavië, gaat deze verandering naar een vrouwtje langzamer. Hierdoor zijn de oesters daar niet meer in staat om INKTVISSEN WEEKDIEREN 41 / 50

42 in hetzelfde seizoen toe komen aan het produceren van eitjes en moeten ze wachten tot de volgende zomer. De oesters laten hun sperma los. Hama Hama Het vrouwtje produceert tot een miljoen eieren per keer die ze in haar schelp houdt. Het sperma in het water haalt ze naar binnen waardoor de eitjes kunnen worden bevrucht. Bij uitkomst van de eieren blijven de larven nog even hangen in de schelp van hun moeder. Daar ontwikkelen ze nog 8 tot 15 dagen door totdat ze kunnen zwemmen en voedsel verteren. Dan verlaten ze hun moeder en zweven ze rond in het water als plankton. Ze zijn namelijk nog niet sterk genoeg om zelfstandig te zwemmen en drijven dus met de stromingen mee. Na 8-10 dagen zetten de larven zich voorgoed aan de bodem vast. Als het lukt om zich vast te hechten, dan groeit de larve binnen twee tot vijf jaar uit tot een consumptieoester. Het grootste deel van de larven sterft echter af. Nadat vrouwtjes succesvol larven hebben voortgebracht veranderen ze in enkele dagen weer in mannetjes om het volgende seizoen weer als man te beginnen. Japanse oester De voortplanting van de Japanse oester is behoorlijk anders, en je zou kunnen zeggen: een stuk simpeler dan die van de platte oester. Een Japanse oester is namelijk óf een mannetje, óf een vrouwtje. Eicellen en zaadcellen worden vrij in het water losgelaten, waarna de eicellen worden bevrucht. Eitjes en larven missen dus de bescherming van de schelp van hun moeder en bevinden zich direct in het vrije water. De Japanse oesters planten zich voort in de zomer bij een temperatuur hoger dan 19 graden celsius Kokkel Voor 2005 werd er commercieel en grootschalig op kokkels gevist, wat de mechanische kokkelvisserij werd genoemd. Vanaf schepen werd gevist met de kokkelkor, een kooi op sleden met daartussen een mes. Een buis voor het mes spoot het zand tussen de kokkels weg waarna ze werden opgevangen en via een zuiger werden opgezogen. Door een rooster met INKTVISSEN WEEKDIEREN 42 / 50

43 spijlen bleven alleen de grotere kokkels over die aan boord werden gezogen. De mechanische kokkelvisserij nam sterk toe en werd efficiënter, waardoor ook de vangst per schip vergrootte. Maar de kokkelpopulatie nam af en daardoor namen ook de populaties van verschillende schelpdier etende wadvogels af. De mechanische kokkelvisserij (links) werd steeds efficiënter en is tegenwoordig verboden in de Waddenzee. Men vist nu hoofdzakelijk met de kokkelbeugel (rechts) op kokkels. C. de Boer & Waddenzeeschool Sinds 2005 is deze manier van kokkelvissen in de Waddenzee verboden. In de Oosterschelde en Voordelta mag in goede kokkeljaren nog met grote schepen op kokkels worden gevist. Tegenwoordig vist men in de Waddenzee alleen nog kokkels met de hand. Men harkt de kokkels bij elkaar met een kokkelbeugel, een soort hark met een zakvormig net. Kokkelvissers vangen ook Japanse oesters mee, wat sinds 2010 mag. Oesters en kokkels aangevoerd door handkokkelaars krijgen het keurmerk Waddengoud. Kokkels uit Nederland worden vooral gegeten in Spanje, Italië en Portugal in Tapas en Paella gerechten. In Nederland worden ze nauwelijks gegeten. Kokkels zijn een waardevol product. Nederlandse kokkels worden voornamelijk geëxporteerd. Vishandel Tel INKTVISSEN WEEKDIEREN 43 / 50

44 Kenmerken De kokkel (Cerastoderma edule) is meestal twee á drie cm (maximaal vijf), is geribbeld in de lengte en heeft over het algemeen een vuilwitte kleur. Kijk je vanaf de zijkant op de schelp, dan lijkt het wel een hartje. Vandaar dat de Kokkel ook wel hartschelp wordt genoemd. INKTVISSEN WEEKDIEREN 44 / 50

45 Ecomare De kokkel leeft vooral in de getijdenzone en tot 20 m diepte. De kokkel heeft een sterke voet die hij uit de schelp kan steken om zich in te graven in zand- en slibbodems tot een diepte van twee tot 5 cm. Jonge kokkels zijn het snelst en graven zich het diepste in, namelijk tot wel 20 cm. INKTVISSEN WEEKDIEREN 45 / 50

46 De kokkel heeft een gespierde voet om zich in te graven. Ecomare De kokkel heeft een siphon (een soort slurf) waardoor water naar binnen- en buiten stroomt. Ecomare De kokkelpopulatie in de Waddenzee wisselt elk jaar. Bij een minder jaar voor de kokkelstand krijgen schelpdier etende vogels het moeilijk. Er gaan dan veel vogels dood en de populaties van die vogels kunnen dan flink afnemen. Eten en gegeten worden Kokkels eten, zoals veel schelpdieren, plankton dat ze uit het water filteren. In de Waddenzee komen veel kokkels voor en worden ze door verschillende wadvogels en vissen gegeten. De vissen happen vaak ook alleen de siphon af, de slurf die boven de bodem uitsteekt en waardoor water naar binnen- of naar buiten stroomt. Een siphon kan weer aangroeien. INKTVISSEN WEEKDIEREN 46 / 50

47 Voortplanting Kokkels zijn of vrouwelijk óf mannelijk. Verder verloopt de voortplanting van de kokkel hetzelfde als die van de mossel. De bevruchting vindt dus in het water plaats. De kokkel heeft zijn paaitijd in juni en juli met vaak een tweede piek in september. De kokkellarve heeft een voorkeur voor modderig zand Strandschelp Strandschelpen worden door maar een paar ondernemers gevangen, met ongeveer dezelfde methode als de mechanische kokkelvisserij. Het verschil is de spijlbreedte van de kor en de zuigbuizen die veel langer kunnen zijn. Dit is afhankelijk van de diepte (tot wel 30 m). Die lange buizen zijn nodig omdat strandschelpen in de Noordzee dieper zitten dan kokkels in de Waddenzee. De halfgeknotte strandschelp (Spisula subtruncata). Biopix De meest soorten die onder deze familie vallen zijn driehoekig van vorm en hebben doorgaans een grootte van circa 3 cm. De stevige strandschelp (Spisula solida) is de grootste met 4,5 cm. Andere spisula soorten zijn de halfgeknotte strandschelp (Spisula subtruncata) en de ovale strandschelp (Spisula elliptica). De schelpen leven in het zand, in water met variabele diepten en in getijdenzones tot wel 100 meter. Hiervan vormt de halfgeknotte strandschelp het grootste aandeel van beviste strandschelpen. INKTVISSEN WEEKDIEREN 47 / 50

48 de stevige strandschelp (Spisula solida). Ecomare 3.5. Zwaardschede De Amerikaanse zwaardschede (Ensis directus), ook wel mesheft genoemd, wordt door enkele Nederlandse schepen bevist. Bijna de hele vangst gaat naar Spanje om in de Tapas terecht te komen. In de Noordzeekustzone mag op mesheften gevist worden, maar niet in de Waddenzee. De schelpdieren leven rechtop in het zand op de bodem van de zee en worden met een mengsel van lucht en water uit het zand geblazen. De schelpen zijn erg broos en raken snel beschadigd. Vervolgens worden ze door een soort korf opgeschept en binnenboord gehaald. De schelpen worden na aanvoer levend bewaard of bevroren. Ze kunnen al dan niet schoongemaakt verhandeld worden. INKTVISSEN WEEKDIEREN 48 / 50

49 De schelp van een amerikaanse zwaardschede. Ecomare 3.6. Sint jacobsschelp Wereldwijd bekeken is de sint jacobsschelp (Pecten maximus) één van de belangrijkste schelpdieren voor de visserij met jaarlijks meer dan een miljoen ton dat wordt opgevist. In Frankrijk, België, Engeland en Spanje worden deze schelpdieren gericht bevist. Nederlandse vissers vangen ze alleen als bijvangst, maar landen ze wel op havens van Frankrijk en België aan vanwege de hogere prijs die ze er hiervoor krijgen. Sint Jakob De Sint Jacobsschelp is vernoemd naar de heilige Jacobus de meerdere. Pelgrims namen de schelp mee ten teken dat ze de tocht naar Santiago de Compostella (wat Sint Jakob betekent) hadden voltooid. Later werd het een teken van de pelgrimstocht, waardoor struikrovers uit een erecode de pelgrims met rust lieten. Sint jacobsschelp De sint jacobsschelp kan wel 20 cm breed worden en is vaak vuilwit tot bruin gekleurd. Deze schelp komt voor van Noorwegen tot Portugal op een diepte tot 110 m. De sint jacobsschelp heeft een bijzondere strategie om roofdieren te ontlopen. Met lichtgevoelige plekjes op de rand van de schelp kan hij licht en donker waarnemen, waardoor hij een naderend roofdier kan opmerken. Wanneer het schelpdier dit opmerkt klapt hij zijn schelp snel open en dicht waardoor hij zich afzet tegen het water en van de bodem opspringt en zelfs kan zwemmen. De sint jacobsschelp is hermafrodiet, dit betekent dat ze zowel mannelijke- als vrouwelijke geslachtsdelen en -cellen hebben. Het melkwitte sappige vlees is het mannelijke deel van het vlees (de klier) en wordt noix genoemd. Het vrouwelijke deel ligt ernaast, dit wordt corail of INKTVISSEN WEEKDIEREN 49 / 50

50 gewoon kuit genoemd en is wisselend bleekroze tot rood. De voortplantingsperiode ligt tussen mei en oktober. Andere namen voor de sint jacobsschelp zijn mantelschelp of jacobsmantel. In de handel is de schelp vooral onder de naam saint jacques of scallops bekend. De sint jacobsschelp Biopix INKTVISSEN WEEKDIEREN 50 / 50