1 Beschrijving. 2.1 Algemene risicoanalyse

Transcriptie

1 Preventiefiche /2016 Werken in besloten ruimtes 1 Beschrijving Een besloten ruimte is een volledig of gedeeltelijk gesloten ruimte die in principe niet bedoeld is om werknemers in tewerk te stellen. Als voorbeeld kunnen we de volgende plaatsen aanhalen: riolen, inspectieputten, regenputten, kuipen, vergaarbakken, ingegraven constructies, gaanderijen, tunnels, ovens, verwarmingsketels, silo's, schoorstenen, kruipruimtes,... Door hun geometrische configuratie is de natuurlijke ventilatie er erg beperkt, is de toegang meestal moeilijk en moeten er dus voor elke interventie in de ruimte specifieke maatregelen genomen worden. 2 Risico s Aangezien besloten ruimtes plaatsen zijn die niet bedoeld zijn om werknemers in tewerk te stellen, houden werkzaamheden in een gesloten milieu altijd erg veel bijkomende risico's in ten opzichte van hetzelfde werk in vrije lucht. De gevaren die inherent zijn aan de beperkte uitwisseling van binnen- en buitenlucht en de preventiemiddelen hiervoor, komen verder in deze fiche aan bod. Vooraleer we verder gaan, moeten we echter altijd in gedachten houden dat deze ruimtes niet gemakkelijk toegankelijk zijn en dat een evacuatie onvermijdelijk moeilijker zal verlopen (en langer zal duren) dan in vrije lucht. Alle risico's zijn dus verzwaard in een besloten ruimte, hoe klein ze ook zouden zijn in de buitenlucht. Zo kan een simpele verstuikte enkel snel evolueren naar een ernstig ongeval, aangezien het slachtoffer opgesloten is op de bodem van een silo en alleen met een ladder naar buiten kan raken. Hoe zal hij geëvacueerd worden? 2.1 Algemene risicoanalyse Voorafgaand aan elke interventie moet geval per geval een risicoanalyse gemaakt worden om de gevaren te bepalen die inherent zijn aan deze arbeidsplaatsen. Naast de risico's die het gevolg zijn van een gebrek aan luchtverversing in deze ruimtes, veroorzaken ook een slechte kennis van de plaatsen, ongunstige verlichting en een gebrek aan bescherming, risicofactoren die ook in "klassieke" arbeidsplaatsen voorkomen, een groot aantal bijkomende risico's. Bij de risicoanalyse moet onder andere rekening gehouden worden met de volgende elementen om de meest geschikte preventiemaatregelen te bepalen: streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie, rekening houdend met de huidige stand van de regelgeving en de techniek. De organisatie kan echter niet reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 1/8

2 De mechanische risico's: in kleine, slecht verlichte ruimtes waar de werknemer gewoonlijk niet in verblijft, bestaat het risico op uitglijden, struikelen, vallen, zich kwetsen, ingekneld raken, bedolven raken (uitgravingen),... De risico's van de installaties die in werking zijn of geweest zijn, zoals: het vrijkomen of zich ophopen van chemische producten; de biologische risico's (bv. rioleringen); elektrische schokken door rechtstreeks of onrechtstreeks contact met niet of slecht beschermde installaties; enz. De risico's van elektrische schokken door onrechtstreeks contact: bij werken binnen in een metalen ruimte is het voor de werknemer moeilijk of zelfs onmogelijk om een schuilplaats te vinden wanneer de ruimte per ongeluk onder spanning gezet wordt. Diverse milieurisico's: wanneer er opwellend grondwater aanwezig of mogelijk is (bv. rioleringen, stormen): op plaatsen waar het water snel kan stijgen, is er een risico op verdrinking; extreme temperaturen: onwel worden, ongemak; resonantie op de muren: versterkt geluid; enz. 2.2 Terugkerende risico's waarmee rekening gehouden moet worden Afgezien van de hierboven aangehaalde "klassieke" risico's, waarvan de relevantie beoordeeld wordt in functie van de risicoanalyse, zijn drie soorten risico's "specifiek" voor werken in besloten ruimtes en zijn daarvoor specifieke preventiemaatregelen nodig: Het verstikkingsrisico De normale zuurstofgraad in de lucht is 21%. In een slecht geventileerde ruimte kan de concentratie erg snel verminderen tot onder de tolerantiedrempel van 17%. Onder deze drempel kan het gebrek aan zuurstof ademhalingsproblemen en een desoriëntatie in tijd en ruimte veroorzaken, met alle gevolgen vandien. Bewustzijnsverlies treedt op zodra de concentratie tot onder 12% daalt. Ten slotte volgt de dood zodra de concentratie O2 onder 6% daalt. In besloten ruimtes wordt verstikking door een gebrek aan zuurstof veroorzaakt door drie fenomenen: De notie 'besloten ruimte' zelf, die een slechte ventilatie inhoudt. Natuurlijk is de toevoer van verse lucht beperkt in deze arbeidsplaatsen. streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie, rekening houdend met de huidige stand van de regelgeving en de techniek. De organisatie kan echter niet reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 2/8

3 Het zuurstofverbruik als gevolg van: activiteiten: bijvoorbeeld de ademhaling van de werknemer, laswerkzaamheden, enz.; de omgeving en producten: de mechanismes van roestvorming of fermentatie vormen hier een goed voorbeeld van. De vervanging van zuurstof door een ander gas, zoals methaan, dat gemakkelijk een dichtere laag kan vormen dan zuurstof en zuurstof naar buiten de besloten ruimte kan verjagen, of fermentatie, waarbij zuurstof verbruikt wordt en andere, zwaardere gassen dan O2 gevormd worden Risico op blootstelling aan gevaarlijke (chemische) stoffen Bij elke interventie in een besloten ruimte die gevaarlijke stoffen bevat of bevat heeft (bv. oude ammoniakkuip) of waarin zich installaties bevinden waarin gevaarlijke producten (bv. vloeistoffen, poedervormige stoffen) vastzitten of circuleren of bij het gebruik van procedés waarbij gevaarlijke producten ontstaan (bv. lassen met lood, schilderwerken), bestaat het risico op blootstelling aan gevaarlijke producten (en de bijbehorende schade). In vergelijking met een gelijkaardig werk in vrije lucht is de potentiële schade veel groter in een besloten ruimte. De geometrische configuratie van de plaatsen is immers vaak geschikt voor de ophoping van gassen, dampen of verstuivers en doordat de lucht niet ververst wordt, kunnen de concentraties snel erg hoog oplopen bij een incident of wanneer het arbeidsprocedé niet volledig beheerst wordt. Zonder specifieke bescherming leidt de inademing van dergelijke stoffen onvermijdelijk tot vergiftiging... in het beste geval! Ontbrandingstemperatuur Risico op brand en explosie Eerst en vooral willen we benadrukken dat elke brand, hoe klein ook, veel dramatischere gevolgen kan hebben in een besloten ruimte dan in de vrije lucht. Dat komt enerzijds door de rook die vrijkomt (vergiftiging), maar ook en vooral door het vuur zelf, dat de werknemers snel kan insluiten, zodat ze niet meer in staat zijn om de toegang langs waar ze binnengekomen zijn, te bereiken. Het is dan ook essentieel om wat meer te weten over de fysische mechanismen die een brand of explosie kunnen veroorzaken. Bij een klassieke brand is het de brandstof (bv.: methaan) die zal ontbranden en zo vuur zal doen ontstaan wanneer er een oxidator (bv.: zuurstof) aanwezig is en wanneer hij geactiveerd wordt door energie (bv.: open vlam, vuurboog, warmtebron,...). We spreken van de vuurdriehoek: brandstofoxidator-ontbrandingstemperatuur. Als er op deze voorwaarden een verstuiver (zwevende deeltjes, stof, dampen,...) in de besloten ruimte toegevoegd wordt in bepaalde concentraties, zijn alle parameters verenigd om een explosie mogelijk te maken. In dat geval spreken we van de brandzeshoek: brandstof-oxidatoractiveringsenergie-afsluiting-verstuivers-concentraties. streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie, rekening houdend met de huidige stand van de regelgeving en de techniek. De organisatie kan echter niet reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 3/8

4 Afsluiting Ontbrandingstemperatuur Binnen in een besloten ruimte bepalen dus hoofdzakelijk twee parameters of er zich een explosie voordoet. Ze moeten dan ook goed in de gaten gehouden worden: Hoe hoger de concentratie aan zuurstof (of een andere oxidator), hoe meer de explosie potentieel energetisch (hard) en sterk is. Een explosie is enkel fysisch mogelijk wanneer de concentratie aan de verstuiver zich tussen zijn onderste explosiegrens (LEL) en zijn bovenste explosiegrens (UEL) bevindt. Onder de LEL is er niet voldoende brandstof om de explosie te starten; boven de UEL is er te veel brandstof, waardoor de zuurstof zijn rol van oxidator niet meer kan spelen (de proportie zuurstof is te beperkt en het minste begin van een brand dooft vanzelf uit als een kaars die bij gebrek aan zuurstof vanzelf uitdooft in een glas). Tussen deze twee grenzen spreken we van een explosieve atmosfeer (ATEX) in de besloten ruimte Het psychologische risico Bij deze risico's, die rechtstreeks verband houden met de arbeidsomgeving, komt nog een risico dat inherent is aan de werknemer: het psychologische risico. Besloten ruimtes zijn meestal donkere, relatief kleine plaatsen. Wie last heeft van claustrofobie, zou dan ook een gevoel van verstikking of paniek kunnen gewaarworden, zeker bij een incident of ongeval. Uw arbeidsgeneesheer kan u meer inlichtingen bezorgen over deze specifieke risico's en de gepaste maatregelen. Ten slotte moeten we opmerken dat er, zelfs wanneer de maatregelen die in punt 4 aanbevolen worden, toegepast worden, altijd slecht geventileerde zones kunnen blijven bestaan in de dode hoeken (uithoeken), waar er te weinig zuurstof kan zijn en waar giftige of explosieve gassen zich gemakkelijk kunnen ophopen. 3 Regelgeving De wetgeving die van kracht is, verplicht de werkgever eerst en vooral om een reeks algemene beginselen toe te passen die vermeld worden in de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, aangevuld door het KB van 27 maart 1998 betreffende het beleid inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk en die betrekking hebben op twee pijlers: risicoanalyse en preventiemaatregelen (zie punten 1 en 4); een theoretische en praktische opleiding om veilig te werken, geformaliseerd door instructies. Er zijn bepaalde bijkomende bepalingen van toepassing, waarvan de belangrijkste hieronder opgenomen zijn. streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie, rekening houdend met de huidige stand van de regelgeving en de techniek. De organisatie kan echter niet reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 4/8

5 Artikel 54ter van het ARAB bepaalt dat afgezonderd tewerkgestelde werknemers over alarmmiddelen moeten beschikken en dat geen enkel werk dat in gevaarlijke omstandigheden uitgevoerd moet worden, toevertrouwd mag worden aan een afgezonderde werknemer, dat de aanwezigheid van een persoon die snel alarm kan geven (de hulpdiensten verwittigen) dus nodig is. Artikel 53 bevat de maatregelen die nodig zijn bij werken op plaatsen die mogelijk gevaarlijke gassen bevatten of plaatsen met een risico op verstikking. Dit artikel verplicht het gebruik van ventilatiesystemen, aangepaste ademhalingstoestellen en de meting van de concentraties. In dezelfde omstandigheden verruimt dit artikel de opdrachten van de persoon die belast is met het toezicht, als volgt: permanent toezicht houden op het personeel dat werkt in een besloten ruimte; de goede werking van de ventilatie-inrichting controleren; alarmeren bij problemen (wat een bijzondere aandacht voor de metingen van de concentraties aan giftige en explosieve gassen en aan zuurstof veronderstelt). Het KB van 15 december 2011 betreffende de eerste hulp verplicht de voorafgaande organisatie van de hulpverlening, zodat de werknemers in staat zijn snel te reageren en weten wat er gedaan moet worden bij een ongeval. Bij risico's die verband houden met de configuratie van de plaatsen, herneemt het KB van 31 augustus 2005 een bepaald aantal bepalingen die van toepassing zijn op werken op hoogte en de toegangstechnieken met behulp van koorden (verankeringen, werkkoord, veiligheidskoord, harnas, opleiding, aanwezigheid van een veiligheidswacht, enz.). Het KB van 11 maart 2002 betreffende chemische agentia houdt in dat er specifieke maatregelen genomen moeten worden om de aanwezigheid van gevaarlijke stoffen te beperken tot onder bepaalde drempels (GBB), die opgenomen zijn in de bijlage (lijst van producten). De eisen met betrekking tot explosieve atmosferen zijn opgenomen in het KB van 26 maart Het gezondheidstoezicht van de werknemers wordt verplicht door het KB van 28 mei De signalisatie van de veiligheid en gezondheid op het werk wordt gedefinieerd in het KB van 17 juni 1997 en de beperking van de toegang tot gevarenzones ten slotte is opgenomen in art. 20 van het KB van 27 maart 1998 betreffende de algemene preventiebeginselen. streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie, rekening houdend met de huidige stand van de regelgeving en de techniek. De organisatie kan echter niet reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 5/8

6 4 Preventiemaatregelen Bij elke interventie, in het bijzonder in een besloten ruimte, is de organisatie van het werk van kapitaal belang. Daarvoor zijn meerdere preventiemaatregelen nodig: een risicoanalyse die de elementen die in punt 2 aangehaald werden, bevat; de informatie van het personeel over de gevaren, hun opleiding en de controle van de theoretische en praktische competenties van de werknemers; een concrete procedure die toegepast moet worden en het volgende bevat: een precieze werkwijze (plannen, toegang en fasering van de uit te voeren operaties); de lijst met het nodige materiaal; de lijst met de nodige personen, de competenties waarover ze moeten beschikken en eventueel de nodige vergunningen (bv.: vuurvergunning, werken in ATEX-zone, enz.); de voorafgaande schoonmaak van de installaties vanaf buiten; de consignatie van de installaties; de afbakening van de werken in uitvoering en de toegangsbeperkingen; het noodinterventieplan bij incidenten (toegang, telefoonnummers, technische middelen, dichtstbijzijnde ziekenhuis, brandweer, enz.). Controlelijsten met de aandachtspunten zijn eenvoudige, snelle en efficiënte hulpmiddelen. Een veiligheidswacht: bovenop zijn in punt 3 vermelde verplichtingen (meting van de concentraties, controle van het ventilatiesysteem, contact houden met de persoon in de besloten ruimte, alarmeren bij een probleem en de hulpdiensten verwittigen), raden we aan dat de veiligheidswacht ook opgeleid is (interventie in besloten ruimtes EN EHBO) en op voorhand uitgerust is met dezelfde PBM's als de persoon in de besloten ruimte, zodat hij hem bij een ongeval zo snel mogelijk kan gaan helpen. In geval van nood kunnen meerdere wachten nuttig zijn. Communicatiemiddelen tussen de persoon in de besloten ruimte en de veiligheidswacht (bv.: radio, walkietalkie). Een permanente ventilatie (voor en tijdens de interventie / min. 30 m³/gewerkt uur), zodat de gebruikte lucht en de gevaarlijke producten afgevoerd worden. Een correcte dimensionering door een bevoegde persoon is absoluut noodzakelijk om er zeker van te kunnen zijn dat de inrichting efficiënt is. Verlucht nooit met zuurstof! streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie, rekening houdend met de huidige stand van de regelgeving en de techniek. De organisatie kan echter niet reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 6/8

7 Permanente metingen (voor en tijdens de interventie) vanaf de oppervlakte, door de veiligheidswacht, met behulp van een meetpen; binnen in de ruimte, door de persoon die erin werkt, met behulp van een draagbare detector. Om zich ervan te verzekeren dat: de concentratie aan O2 tussen 19% (ademhaling) en 23% (verhoogd explosierisico) ligt; de concentratie aan giftige gassen lager ligt dan de GBB; de concentratie aan ontvlambare of explosieve producten lager ligt dan 10% van hun LEL (bij methaan is de LEL 5% en is de getolereerde concentratie dus beperkt tot 0,5%). Als het omwille van technische redenen onmogelijk blijkt om voldoende ventilatie te verzekeren om een concentratie aan ontvlambare of explosieve stoffen van minder dan 10% van de LEL te garanderen, moet een inertering (bijvoorbeeld met stikstof) uitgevoerd worden om de oxidator (vervanging van zuurstof door stikstof) te verwijderen en explosies technisch onmogelijk te maken. Bij werken in een ATEX-zone of wanneer de concentraties aan ontvlambare of explosieve stoffen niet onder controle gehouden kunnen worden, moet materieel gebruikt worden dat afgestemd is op de ATEX-zone (geen draagbare telefoon of gewone walkietalkie, maar vonkvrij materiaal, geen warmtegenerator, geen open vlam, antistatische kledij, enz.). Metalen ruimtes moeten geaard worden om te vermijden dat er zich elektrostatische ladingen in opstapelen. Als een voldoende hoge concentratie aan zuurstof (> 19%) niet gewaarborgd kan worden (door metingen of wanneer er een beroep wordt gedaan op inerteringstechnieken), moet de persoon die in de ruimte werkt, een isolerend masker met luchttoevoer gebruiken. Wanneer de concentratie aan gevaarlijke stoffen hoger is dan de GBB, moet een geschikt ademhalingsbeschermingsmiddel gebruikt worden (zie Preventiefiche : Ademhalingsbescherming voor verdere informatie). De persoon die in de besloten ruimte werkt, moet een zelfredder aan zijn riem dragen. Dit is geen werkmasker, maar wel een reddingsmiddel dat enkel gebruikt mag worden bij incidenten bij alarm van de draagbare multigasdetector en dat zuurstof genereert om een autonomie van een uur te verlenen. Het gebruik van draagbaar elektrisch materieel (op batterijen) en van ZLVS (zeer lage veiligheidsspanning) wordt sterk aangeraden. Het gebruik ervan is noodzakelijk bij een interventie in een geleidende metalen ruimte en bij elke interventie in een vochtig milieu. Generatoren of krachttransformatoren moeten zich in elk geval buiten de besloten ruimte bevinden en uitgerust zijn met isolatie die geschikt is voor de arbeidssituatie. streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie, rekening houdend met de huidige stand van de regelgeving en de techniek. De organisatie kan echter niet reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 7/8

8 Er wordt sterk aanbevolen dat de persoon in de besloten ruimte een veiligheidsharnas draagt om de evacuatie bij een ongeval te vereenvoudigen (het is gemakkelijker om een bewusteloze persoon met een harnas uit de ruimte te halen). Als het visuele contact tussen de veiligheidswacht en de persoon in de besloten ruimte niet gegarandeerd kan worden, moet er bovendien verplicht een leeflijn geplaatst worden om een ononderbroken materieel contact te verzekeren. Een verbandetui in de nabijheid. Uitrustingsmiddelen die naar voren komen uit de risicoanalyse en die meestal onder andere de volgende zaken omvatten: een helm met vooraan een lamp; reflecterende werkkledij; veiligheidsschoenen/-laarzen; aangepaste handschoenen; gehoorbeschermingsmiddelen (waarmee de communicatiemiddelen behouden kunnen blijven); aangepaste toegangsmiddelen: trappen, driepoot met lier, enz. Uw arbeidsgeneesheer kan u meer informatie geven over het gezondheidstoezicht dat uitgevoerd moet worden. 5 Referenties en nuttige documentatie Navb dossier Werken in besloten ruimten Preventiefiche : Ademhalingsbescherming Preventiefiche : Gehoorbeschermingsmiddelen Preventiefiche : Afgezonderd tewerkgestelde werknemers INRS ED 967 Les espaces confinés CSST Cherchez l erreur Sauvetage en espace clos streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie, rekening houdend met de huidige stand van de regelgeving en de techniek. De organisatie kan echter niet reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 8/8