Zonwerend glas voor meer energie-efficiëntie

Transcriptie

1 Zonwerend glas voor meer energie-efficiëntie Hoe beleidsmakers energie kunnen besparen en de CO2-uitstoot aanzienlijk kunnen reduceren, zodat de EU-doelstellingen voor 2020 kunnen worden gehaald Een brochure van Europe s Manufacturers of Building, Automotive and Transport Glass

2 Europe s Manufacturers of Building, Automotive and Transport Glass Glass for Europe is de vakorganisatie van Europa s fabrikanten van bouw-, auto- en transportglas Kerngegevens over de EU-doelstellingen voor 2020 Feit: Meer zonwerend glas in woningen en bedrijfsgebouwen in de EU kan tegen 2020 een jaarlijkse besparing van 15 tot 85 miljoen ton CO2 opleveren (afhankelijk van de installatie en het gebruik van airconditioningsystemen in Europa tussen nu en 2020). Feit: Dit is goed nieuws, want de EU heeft toegezegd tegen 2020 jaarlijks 300 miljoen ton minder onnodige CO2 -uitstoot te veroorzaken door energiebesparende maatregelen in woningen en bedrijfsgebouwen. Zonwerend glas kan dus een besparing opleveren die tussen de 5 en 25% uitmaakt van de doelstellingen van de EU op dit gebied. Feit: De bestuurders van de EU willen tegen % besparen op de totale energievraag van de EU, waarbij de CO2-uitstoot verminderd moet worden. Als de doelstellingen worden gehaald, betekent dit een besparing gelijk aan 390 miljoen ton olie en een vermindering van de CO2-uitstoot met 780 miljoen ton*. Feit: Als de EU er niet in slaagt om op alle terreinen efficiënt met energie om te springen, betekent dit tegen 2020 een onnodige kostenpost van honderden miljarden euro. Dus meer zonwerend glas betekent ook een financiële besparing. Feit: Om redenen van comfort en productiviteit geven steeds meer Europeanen logischerwijze de voorkeur aan een woon- en werkomgeving met airconditioning. Meer airconditioning betekent een toename van de energievraag. Zonwerend glas helpt de intensiteit van de benodigde airconditioning te verlagen. In sommige gevallen is zelfs geen airconditioning meer nodig. Feit: De technologie voor zonwerend glas is op dit moment aanwezig en kan direct worden toegepast. De energiebesparende werking van zonwerend glas weegt vele malen op tegen de verbruikte energie bij de productie ervan. Bronnen: Algemene feiten uit Actieplan voor energie-efficiëntie: Het potentieel realiseren (Mededeling van de Commissie, COM(2006)545 definitief van ). Feiten over zonwerend glas uit Impact of Solar Control Glazing on energy and CO2 savings in Europe ["Invloed van zonwerende beglazing op energie en CO2 besparing en Europa"] (TNO Rapport 2007-D-R0576/B van TNO Bouw en Ondergrond, Delft, Nederland). * Dit cijfer verwijst naar de doelstelling voor EU-25.

3 Zonwerend glas bespaart energie. Beleidsmakers zouden het gebruik ervan moeten stimuleren om de CO2-uitstoot te verlagen. Woningen en bedrijfsgebouwen die meer energie voor verkoeling verbruiken dan nodig is, zijn een belangrijke oorzaak van onnodige CO2-uitstoot. In maart 2007 kwamen de regeringsleiders en staatshoofden van de EU tot een akkoord: er moest tegen 2020 jaarlijks ongeveer 300 miljoen ton CO2-uitstoot uit gebouwen worden bespaard. Beleidsmakers zouden 5 tot 25% van die beoogde besparing kunnen behalen door het gebruik van zonwerend glas in bestaande en nieuwe gebouwen in Europa te stimuleren. Zo is er minder energie nodig om de gebouwen koel te houden. De technologie is er. De EU en haar lidstaten kunnen er gebruik van maken om de eigen doelen te halen. Hoe meer zonwerend glas er wordt gebruikt, hoe meer energie er kan worden bespaard. De richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen vereist dat alle lidstaten van de EU hun bouwwetgeving elke vijf jaar aanpassen. Het stimuleren van het gebruik van meer zonwerend glas zou een topprioriteit moeten zijn. Het CO2-besparend potentieel van zonwerend glas in gebouwen is onderzocht door het Nederlandse wetenschappelijke instituut, TNO. Dit is een streng en conservatief technisch onderzoek. De resultaten worden in deze brochure gepresenteerd. De conclusie van de studie is dat tegen 2020 elk jaar 15 tot 85 miljoen ton minder CO2-uitstoot kan worden bereikt als zonwerend glas optimaal wordt ingezet. buiten binnen Zonwerend glas zon reflectie terugstraling naar buiten absorptie absorptie directe overdracht terugstraling naar binnen Zonwerend glas is een hoogtechnologisch product dat door de glasindustrie is ontwikkeld. Het laat zonlicht door een venster of glazen gevel doordringen, terwijl tegelijk een groot deel van de warmte van de zon wordt teruggekaatst. De binnenruimte ontvangt de juiste hoeveelheid daglicht en blijft aanzienlijk koeler dan wanneer normaal glas wordt gebruikt. Zonwerend glas is niet per se gekleurd of spiegelglas. Indien gewenst, kan het glas om esthetische redenen wel zo worden afgewerkt. Het glas bevat onzichtbare lagen van speciale materialen, die maken dat het glas zonlicht binnenlaat, maar zonnewarmte tegenhoudt. Zonwerend glas komt meestal in de vorm van dubbele beglazing voor, waardoor ook een goede isolatie wordt bereikt. 1

4

5 De architect Natal Enka maakte speciale panelen van Sunergy Azur zonwerend glas (AGC Flat Glass Europe). Zo is dit gebouw in het financiële hart van Moskou goed geïsoleerd. Gebouwen koelen zonder de aarde op te warmen Airconditioning is vandaag de dag onmisbaar in grote gebouwen. En de vraag ernaar zal in de toekomst stijgen, niet alleen doordat meer mensen in grote gebouwen zullen gaan werken, maar ook doordat de buitentemperatuur stijgt en het verlangen naar comfort toeneemt. Airconditioning levert een positieve bijdrage aan de werkomstandigheden van de Europese werknemers. De economie vaart hier wel bij en de levenskwaliteit wordt erdoor verhoogd. Het is echter belangrijk om de CO2-uitstoot tot een minimum te beperken. Dit kan worden bereikt door de efficiëntie van airconditioningsystemen te verbeteren. Fabrikanten investeren in de verbetering van de efficiëntie, met goede resultaten. Een ander belangrijk hulpmiddel is voorkomen dat de airconditioning onnodig hard moet werken. Dit kan door de warmte van de zon adequaat tegen te houden. En dat is precies wat zonwerend glas doet: het laat het zonlicht binnen, maar houdt het grootste deel van de warmte buiten. Het gebruik van dit glas spaart grote hoeveelheden energie uit, zoals de in deze brochure gepresenteerde studie aantoont. Hoe kunnen overheden de CO2-uitstoot helpen verlagen? Door het gebruik van zonwerend glas aan te moedigen en waar nodig verplicht te maken via de nationale wetgeving voor nieuwe gebouwen. Door het gebruik van zonwerend glas in bestaande gebouwen aan te moedigen via de wetgeving of fiscale voordelen. Door economische en fiscale voordelen aan te bieden aan de gebruikers en de fabrikanten van zonwerend glas om de marktopname van deze energiebesparende producten te verbeteren. Door ervoor te zorgen dat alle relevante overheidsgebouwen van zonwerend glas worden voorzien. Door informatie- en communicatiecampagnes te organiseren over de voordelen die het gebruik van zonwerend glas biedt. 3

6

7 ClimaGuard Premium zonwerend glas van Guardian geeft dit huis in Duitsland grote optische transparantie. Met argongas gevulde panelen bieden optimale warmte-isolatie. Weinig mensen zullen nog ontkennen dat de economische activiteit van de mens het klimaat op aarde wijzigt. De aarde warmt op. We staan voor een uitdaging: we moeten een einde maken aan dit proces. De burger kan een rol spelen via gedragsverandering. De industrie Samen in de strijd tegen klimaatverandering kan een rol spelen door haar producten en processen energiezuiniger te maken. En de overheden kunnen een rol spelen door beleid op te stellen en maatregelen in te voeren waarmee wijzigingen op gang worden gebracht die het milieu ten goede komen. Beleidsmakers krijgen steeds meer oog voor de rol van gebouwen als verbruikers van energie en als bron van CO2-emissies. Dat is een belangrijk inzicht, want veel gebouwen van vandaag zijn minder energiezuinig dan ze zouden kunnen zijn en dragen daardoor onnodig bij aan de klimaatverandering. Deze brochure beschrijft hoe een bestaande technologie zonwerend glas beleidsmakers een manier biedt om de efficiëntie van de Europese gebouwen te verbeteren. Buiten stijgt de temperatuur, binnen groeit het aantal werknemers De bestrijding van klimaatverandering brengt allerlei uitdagingen met zich mee. Een daarvan is: hoe houden we de omgeving binnenshuis comfortabel zonder voor nog meer CO2-uitstoot te zorgen? Het veranderende karakter van de omgeving van de werkplek in Europa van manuele naar sedentaire activiteit betekent een toenemend aantal kantoorgebouwen en die moeten allemaal gekoeld worden. De klimaatverandering is al begonnen, maar de gevolgen zullen nog beter voelbaar worden. De stijging van de buitentemperatuur zal de behoefte aan koeling verder versterken. Hoe kan een ontwikkeling van de Europese economie samengaan met de strijd tegen de opwarming van de aarde? Comfortabel wonen Ook thuis maken steeds meer Europeanen gebruik van airconditioning voor meer wooncomfort. Wie in de stad het raam opent om de woning te koelen, laat behalve een koele bries ook ongewenst lawaai en stof binnen. Veel mensen houden daarom de ramen dicht en kiezen voor apparatuur om de lucht binnenshuis te behandelen en te koelen. Zonwerend glas kan zeer effectief worden gebruikt om de opbouw van warmte in huizen en appartementen tegen te gaan. Airconditioning is daardoor minder hard nodig en vaak zelfs overbodig. 5

8 Een grondig onderzoek Een wetenschappelijke bepaling van de potentiële voordelen van zonwerend glas Glass for Europe gaf TNO de opdracht een onderzoek uit te voeren naar de potentiële impact van toegenomen gebruik van zonwerend glas op het energieverbruik en de CO2-uitstoot in Europa. Zonwerend glas heeft zelf ook een lage emissiefactor (zie pagina 10). Het onderzoeksrapport is op aanvraag verkrijgbaar bij Glass for Europe of via Het onderzoek valt op door zijn strenge methodologie en de conservatieve, behoedzame schattingen die in de modellen zijn verwerkt. De resultaten zijn dan ook serieus, degelijk en geloofwaardig. Het onderzoek evalueert de verwachte impact van bepaalde beleidsopties in de toekomst. Het moest daarom worden gebaseerd op een reeks aannames of scenario's aangaande belangrijke variabelen zoals het gebruik van airconditioning. De studie maakte gebruik van vier mogelijke toekomstscenario's om binnen die scenario's de potentiele impact van toegenomen gebruik van zonwerend glas te evalueren. Daarna volgde een volledige analyse van elk scenario. De meest waarschijnlijke scenario's voorspellen een significante groei van het aantal gebouwen met airconditioning in Europa. In deze scenario's kan zonwerend glas, als het consistent wordt toegepast, 5 tot 25% van de Europese efficiëntiedoelstellingen voor 2020 waarmaken. Afbeelding 1. Percentage bestaande gebouwen per regio* gebouwd in de periode die verondersteld worden te zijn uitgerust met airconditioning** 55 Baltische Noorden staten 11 Centraal zeeklimaat Polen Centraal landklimaat 7 39 Centraal Zuiden Bulgarije & Roemenië Woningen Bedrijfsgebouwen In overweging genomen feiten De berekening van het potentieel voordeel dat zonwerend glas kan bieden in de 27 lidstaten van de Unie, hield rekening met verschillende feiten. Rechtstreekse of geextrapoleerde gegevens werden gebruikt voor de lokale klimaatomstandigheden, de mix van de gebruikte energiebronnen (CO2 uistoot per terajoule (TJ)*** hangt af van, bijvoorbeeld, het feit of elektriciteit opgewekt wordt door kolen, gas of op nucleaire wijze), en de aard van het bouwrepertoire (in categorieën onderverdeeld als leeftijd, constructiemateriaal, woningen of bedrijfsgebouwen, met of zonder airco). Acht verschillende groeperingen werden op die basis gedefinieerd. Afbeelding 1 toont de veronderstellingen in deze acht regionale groeperingen die, wat airco betreft, in zowel woningen als bedrijfsgebouwen gebouwen in overweging werden genomen. 6 * Zie Tabel 2 (pagina 8) voor de landen per regio. ** Men gaat ervanuit dat het aantal nieuwe gebouwen in de periode 2007 tot 2020 ongeveer twee keer zo hoog zal zijn als de bestaande gebouwen in *** Een terajoule is joule. Een joule is de hoeveelheid energie die nodig is om ononderbroken, gedurende één seconde één watt te produceren of om de temperatuur van een gram droge, koele lucht met 1 graad Celsius te doen stijgen.

9 Insulight Sun zonwerend glas van Pilkington zorgt voor een koele atmosfeer binnen de Cockpit, het futuristische hoofdkwartier van Hessing Motor Company in Nederland. 27 landen, 8 regio's, 4 scenario's Met het oog op het onderzoek werden de EU-lidstaten verdeeld in acht regio's met vergelijkbare klimatologische omstandigheden. De indeling van de landen is weergegeven in Tabel 2 en 3. De scenario's voor de modellering van het toekomstig energieverbruik met en zonder de toepassing van zonwerend glas in bepaalde patronen luiden als volgt: Scenario 1: Alle nieuw te bouwen gebouwen ( ) met airconditioning worden voorzien van zonwerend glas; Scenario 2: Dankzij het gebruik van zonwerend glas hoeft in de nieuw te bouwen gebouwen ( ) geen airconditioning te worden geïnstalleerd, behalve in Zuid- Europa; Scenario 3: Alle nieuw te bouwen gebouwen met airconditioning worden voorzien van zonwerend glas; Scenario 4: Zie scenario 3, maar met de aanname dat het gebruik van airconditioning stijgt tot het huidige niveau in de VS: 65% van alle woningen en 80% van alle bedrijfsgebouwen in alle regio's behalve het zuiden, en 65% van alle woningen en 100% van alle bedrijfsgebouwen in Zuid-Europa gebruikt airconditioning. Het geschatte percentage nieuwe gebouwen met airconditioning is ongeveer twee maal zo hoog in de periode in vergelijking met de bestaande gebouwen in In Zuid-Europa blijft, hoewel zonwerend glas wordt gebruikt, de hoeveelheid gebruikte airconditioning groeien als in scenario 1. In alle bestaande gebouwen met airconditioning wordt standaardglas vervangen door zonwerend glas. Tabel 1. Overzicht van de te verwachten jaarlijkse energie- en CO2-besparingen per scenario. Scenario Energiebesparing voor verwarming in 2020 [TJ] Energiebesparing voor koeling in 2020 [TJ] CO2-reductie in 2020 [kt] Bijdrage aan de EUdoelstellingen voor de beperking van de CO2- uitstoot van gebouwen in ,5% ,3% ,5% ,7% Het meest waarschijnlijke scenario voor 2020 Glass for Europe gelooft dat de meest waarschijnlijke evolutie het midden zal houden tussen Scenario 3 en Scenario 4. Dit betekent dat met een consistente toepassing van zonwerend glas overal waar binnen gebouwen airconditioning wordt gebruikt om de zonnewarmte te bestrijden 5 tot 25% van de Europese CO2-doelstellingen voor gebouwen behaald kan worden (zie Tabel 1). Op sommige locaties kan het gebruik van zonwerend glas airconditioning zelfs overbodig maken. 7

10 Dit restaurant biedt een prachtig uitzicht op het Duitse Heilbronn. Dankzij Suncool TM HP Neutral zonwerend glas van Pilkington kan de airconditioning minimaal worden gehouden. Zonwerend glas in alle bestaande en toekomstige gebouwen met airconditioning Ongeveer 5% van de woningen en 27% van de bedrijfsgebouwen in Europa is voorzien van airconditioning. Als we ervan uitgaan dat dit in de nieuwe gebouwen ( ) zal verdubbelen, bekijkt scenario 3 wat de gevolgen zijn van de installatie van zonwerend glas in alle nieuwe en bestaande, van airconditioning voorziene gebouwen. 8 Tabel 2: Jaarlijkse energie- en CO2-besparing in 2020 voor Scenario 3 Regio, Land 2020 Energiebesparing [TJ] CO2-reductie [kt] Bijdrage (%) aan de totale CO2- reductie* Noord ,6 Finland ,4 Zweden ,2 Centraal zeeklimaat ,8 België ,8 Denemarken ,6 Ierland ,6 Luxemburg ,1 Nederland ,1 Verenigd Koninkrijk ,6 Frankrijk ,0 Centraal landklimaat ,6 Oostenrijk ,6 Duitsland ,7 Zuiden ,8 Cyprus ,7 Griekenland ,8 Italië ,3 Malta ,3 Portugal ,2 Spanje ,4 Baltische landen** ,4 Polen ,1 Centraal*** ,2 Bulgarije & Roemenië ,8 EU ,0% * Nationaal aandeel (met subtotalen per regio) van de totale EU-27 CO2-besparingen dat met zonwerend glas kan worden behaald. ** Estland, Letland, Litouwen *** Hongarije, Slovenië, Slowakije, Tsjechië De CO2 die vrijkomt bij de productie van glas is een fractie van de hoeveelheid die kan worden bespaard dankzij het gebruik van zonwerend glas. De verbruikte energie en de CO2- uitstoot van de glasproductie, zelfs wanneer die productie stijgt, is een fractie van wat kan worden bespaard als zonwerend glas breder wordt ingezet om licht binnen te laten, maar warmte buiten te houden. Hoewel de glasproductie sinds de jaren 70 is toegenomen, is de CO2- uitstoot per ton geproduceerd glas in dezelfde periode blijven dalen dankzij betere procestechnieken en -technologieën en brandstoffen van betere kwaliteit. De uitstoot van de bouwglasindustrie in Europa wordt geschat op ongeveer 4 tot 5 miljoen ton CO2 per jaar. De potentiële besparing dankzij een toegenomen gebruik van zonwerend glas ligt vele malen hoger dan die uitstoot.

11

12 SGG COOL-LITE zonwerend glas van Saint-Gobain Glass wordt door de architecten Pitz & Hoh gebruikt in het dak van de Technische Universität Berlin, Duitsland (foto: Esch). Airconditioning: stijging naar Amerikaanse waarden in Europa Het is zeker niet uitgesloten dat het gebruik van airconditioning in Europa zal stijgen tot het niveau van de VS. Scenario 4 bekijkt het impact dat zonwerend glas zou hebben bij zulke stijging van het gebruik van airconditioning. 10 Tabel 3: Jaarlijkse energie- en CO2-besparing in 2020 voor Scenario 4 Regio, Land 2020 Energiebesparing [TJ] CO2-reductie [kt] Bijdrage (%) aan de totale CO2- reductie* Noord ,8 Finland ,5 Zweden ,3 Centraal zeeklimaat ,0 België ,0 Denemarken ,7 Ierland ,7 Luxemburg ,1 Nederland ,5 Verenigd Koninkrijk ,0 Frankrijk ,0 Centraal landklimaat ,3 Oostenrijk ,9 Duitsland ,4 Zuid ,4 Cyprus ,6 Griekenland ,9 Italië ,6 Malta ,2 Portugal ,1 Spanje ,9 Baltische landen** ,7 Polen ,0 Centraal*** ,1 Bulgarije & Roemenië ,7 EU ,0% * Nationaal aandeel (met subtotalen per regio) van de totale EU-27 CO2-besparingen dat met zonwerend glas kan worden behaald. ** Estland, Letland, Litouwen *** Hongarije, Slovenië, Slowakije, Tsjechië Hoogrendementsglas Voor koudere en minder zonnige klimaten kan hoogrendementsglas [i.e. de benaming voor beglazing met lage emissiviteit, in het Engels Low-E genaamd] de meest energiezuinige keuze zijn. Hoogrendementsglas is speciaal ontworpen, niet om de zonnewarmte buiten te houden, maar om de warmte binnen te houden. De meeste typen zonwerend glas zijn tegelijk hoogrendementsglas. Tijdens de koudere perioden van het jaar houden ze de warmte binnen. Een voorbeeld van de innovatieve oplossingen van de glasindustrie voor de behoeften van vandaag.

13

14 Besparingen voor heel Europa, vooral in het zonnige zuiden Zonwerend glas kan in heel Europa voor energiebesparing en een verlaging van de CO2-uitstoot zorgen. Het percentage met airconditioning uitgeruste gebouwen ligt in het zuiden van Europa veel hoger dan elders omdat het er warmer is (zie Afbeelding 1, pagina 6). Dezelfde factoren die maken dat meer airconditioning wordt gebruikt meer en warmere zonneschijn zouden redenen moeten zijn om meer zonwerend glas te gebruiken. Van de potentiële CO2- besparingen via het gebruik van zonwerend glas in Europa zou dan ook 50 tot 75% uit het zuiden moeten komen. Toch heeft zonwerend glas ook in de koelere, meer noordelijke regio's zijn plaats. In sommige gevallen is dankzij dit glas geen airconditioning meer nodig. Zonwerend glas heeft meestal ook een lage emissiviteit en is zo ontworpen dat de warmte die men binnen wil houden, binnen blijft. Scenario 3 geeft de huidige groeisnelheid van het airconditioninggebruik in Europa weer. In praktijk kunnen we verwachten dat het gebruik van airconditioning in heel Europa zal stijgen. Het energieverbruik van de Europese gebouwen zal daardoor significant stijgen. Scenario 4 gaat ervan uit dat het Europese gebruik van airconditioning stijgt tot min of meer het Amerikaanse niveau. Redelijkerwijs kan worden aangenomen dat de werkelijkheid ergens tussen scenario 3 en 4 ligt. De kernboodschap voor beleidsmakers is daarom dat de CO2-uitstoot jaarlijks met 15 tot 85 miljoen ton kan worden beperkt, afhankelijk van de mate waarin zonwerend glas in nieuwe en bestaande gebouwen wordt geïnstalleerd en de snelheid waarmee het Europese gebruik van airconditioning in woningen en bedrijfsgebouwen stijgt. Wat kan de beleidsmaker doen? Er is geen pasklare oplossing. Energiebesparing moet uit alle sectoren en activiteiten komen. Meerdere bescheiden besparingen brengen ons samen dichter bij het gestelde doel. Er bestaan al veel energie-efficiënte technologieën, maar deze worden niet adequaat toegepast. Zonwerend glas is een uitstekend voorbeeld van een methode om de energie-efficiëntie te vergroten. De werkzaamheid is bewezen en deze oplossing kan en moet dus een veel grotere rol gaan spelen. Het gebruik van zonwerend glas levert een win-win-win-scenario op: gebouwen blijven koel en comfortabel voor wie er woont of werkt; onnodige CO2-uitstoot wordt aangepakt, zodat ook de planeet zelf koel kan blijven; en, de energiebehoefte daalt, waardoor ook de kosten dalen. 12 Beleidsmakers zouden actief moeten onderzoeken hoe het gebruik van zonwerend glas in bouwprojecten kan worden gestimuleerd. De wetgeving kan hierbij helpen. Nationale bouwvoorschriften kunnen het gebruik van zonwerend glas bijvoorbeeld verplicht stellen, vooral in zonrijke landen. Met economische en fiscale instrumenten kunnen energiezuinige oplossingen worden beloond. Ook een combinatie is mogelijk.

15 Hieraan willen de voornaamste glasfabrikanten van Europa herkend worden... Een vooruitziende blik hebben, gericht op innovatieve, hoogtechnologische producten en technologieën. Oplossingen bieden voor de grote behoeftes en uitdagingen van onze tijd, nu en in de toekomst. Bewonderd en gewaardeerd worden vanwege onze producten die het leven en de omgeving van de mens verbeteren. Een gewaardeerde partner zijn op het gebied van veiligheid, comfort en duurzaamheid bekend staand als verantwoordelijk en toegankelijk. Een industriesector zijn met werknemers die trots zijn op wat ze doen. Glass for Europe is de vakorganisatie die de volgende bedrijven vertegenwoordigt... AGC Flat Glass Europe. Pilkington. Saint-Gobain Glass. Het TNO-onderzoek werd eveneens financieel ondersteund door Guardian. Glass for Europe heeft een duidelijke missie... De visie van de glasindustrie uitleggen en promoten. De waardevolle inbreng van de glasindustrie en haar producten uitleggen en promoten. De belangen van zijn leden vertegenwoordigen in het beleidsmakingsproces. Bijdragen aan wereldwijde initiatieven inzake productbeleid. Deze Nederlandstalige versie van de brochure van de studie van Glass for Europe werd mogelijk gemaakt door het Verbond van de Glasindustrie. De Nederlandstalige versie is beschikbaar in pdf-formaat op en op

16 Zonwerend glas voor meer energie-efficiëntie GLASS FOR EUROPE Louizalaan 89, 1050 Brussel, België T (0) F. +32 (0) info@glassforeurope.com Verbond van de Glasindustrie Louizalaan 89/1, 1050 Brussel, België T. +32 (0) F. +32 (0) info@vgi-fiv.be Copyright Glass for Europe, 2008