Businessplan. Nationaal Expertisecentrum Warmte NEW. Dit rapport is opgesteld door Lex Bosselaar David Grote Beverborg Catherine Hesselmann

Transcriptie

1 Businessplan Nationaal Expertisecentrum Warmte NEW Colofon Dit rapport is opgesteld door Lex Bosselaar David Grote Beverborg Catherine Hesselmann Datum Augustus 2009 Kenmerk Status Businessplan NEW Definitief

2 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Doelstelling expertisecentrum Fasering Effectmeting Afbakening Omgevingsanalyse De rol van kennisinstellingen De rol van brancheorganisaties De rol van commerciële adviesbureaus Aanverwante initiatieven Successen en risico s Werkwijze Expertise verzamelen Expertise overdragen Instrumenten ontwikkelen Communicatie Kwaliteit en objectiviteit Internationale relaties Organisatie Samenwerking met externe partijen Organisatorische inbedding binnen SenterNovem Kosten Monitoring en evaluatie...20 Bijlage 1: Uitwerking Doelen en indicatoren op drie niveaus

3 Samenvatting Het werkprogramma Schoon en Zuinig, het Energierapport en de Innovatieagenda Energie beschrijven de ambities van dit Kabinet om de transitie naar een duurzame energiehuishouding te versnellen. Voor warmte is de integrale aanpak uitgewerkt in het werkprogramma Warmte op Stoom. Een van de aangekondigde instrumenten is de opzet van het Nationaal Expertisecentrum Warmte (NEW). SenterNovem heeft van het ministerie van Economische Zaken opdracht gekregen om in overleg met marktpartijen een centrum in te stellen dat kwalitatieve, betrouwbare en objectieve kennis verzamelt en verspreidt over het verduurzamen van de warmte en koude voorziening.. In dit businessplan geeft SenterNovem aan wat de plannen zijn voor 2009 t/m Het beschikbare budget stijgt van 0,5 miljoen euro per jaar in 2009 naar 0,75 miljoen in 2010 en De toename is nodig voor de opbouw en uitbreiding van het centrum. De komende jaren zal het werkveld worden uitgebreid van de gebouwde omgeving naar de industriesectoren. Het expertisecentrum warmte gaat niet concurreren met commerciële partijen. Voor het succes is draagvlak bij de verschillende gebruikers cruciaal. Een overzicht van deze en andere randvoorwaarden is opgenomen in dit plan. Verder is aangegeven hoe het expertisecentrum gaat samenwerken met brancheorganisaties en kennisinstellingen. De Adviesraad waarin de actieve spelers in het veld vertegenwoordigd zijn krijgt een belangrijke rol om te adviseren over het functioneren, de activiteiten en de instrumenten.. De activiteiten van het expertisecentrum warmte zijn ingedeeld in: 1. Expertise en kennis verzamelen Zorgen dat de beschikbare informatie toegankelijk wordt en geobjectiveerd wordt. 2. Expertise en kennis overdragen Dit is vooral samen met Kompas en andere SenterNovem programma s die goede contacten hebben in de markt. Verder via een website en een helpdesk. Ook worden workshops georganiseerd. 3. Instrumenten ontwikkelen Deze instrumenten zijn o.a.: afwegingskaders voor nieuwbouwlocaties en restwarmte, de uniforme maatlat en warmtekaarten. Klankbordgroepen worden ingesteld die bijdragen aan de ontwikkeling. Verder is aangegeven hoe het NEW is ingebed in SenterNovem en samenwerkt met andere organisaties. 3

4 1 Inleiding Een schone energievoorziening is een publiek belang. Dit kabinet heeft de ambitie bij te dragen aan het bevorderen van het verduurzamen van de energievoorziening. Het werkprogramma Schoon en Zuinig, het Energierapport en de Innovatieagenda Energie beschrijven de ambities van dit Kabinet om de transitie naar een duurzame energiehuishouding te versnellen. Voor warmte is de integrale aanpak uitgewerkt in het werkprogramma Warmte op Stoom. Een van de aangekondigde instrumenten is de opzet van het Nationaal Expertisecentrum Warmte (NEW). SenterNovem heeft van het ministerie van Economische Zaken opdracht gekregen om in overleg met de energiesector en andere stakeholders in januari 2009 een centrum op te starten dat kwalitatieve, betrouwbare en objectieve kennis verzamelt en verspreidt over het verduurzamen van de warmte en koude voorziening. SenterNovem heeft op basis van interviews en workshops, de contouren van het expertisecentrum geschetst in het strategisch basisdocument voor het expertisecentrum warmte. Dit businessplan is een uitwerking van het Strategisch basisdocument. Het geeft aan wat in de periode van het doel is van het Nationaal Expertisecentrum Warmte (NEW), welke activiteiten worden ondernomen, wat de werkwijze is en hoe wordt samengewerkt met andere partijen. Het businessplan wordt voorgelegd aan de Adviesraad. 4

5 2 Doelstelling expertisecentrum Partijen betrokken bij duurzame investeringen, zoals gemeenten, projectontwikkelaars, architecten en adviesbureaus, blijken niet altijd goed geïnformeerd over de mogelijkheden en (milieu)prestaties van verschillende warmte- en koudetechnieken en -systemen. Hierdoor kunnen kansen voor het verduurzamen van de warmte- en koudevoorziening blijven liggen. De verduurzaming van de warmte- en koudevoorziening komt maar traag op gang. Omdat er te weinig kennis is over de prestatie van warmte- en koudemaatregelen, is een goede afweging vaak lastig. Het doel is om alle partijen die investeringsbeslissingen op dit gebied beïnvloeden, zoals gemeenten, projectontwikkelaars, architecten en ingenieursbureaus, de kennis te leveren om hun duurzaamheidambities te verwezenlijken. Vooral gemeenten kunnen een belangrijke rol spelen. SenterNovem heeft in een strategisch basisdocument 1 de contouren geschetst van het expertisecentrum. Het document is voorgelegd aan en besproken met de stakeholders. Op basis hiervan is de volgende doelstelling opgesteld: Het overdragen van kwalitatieve, betrouwbare en objectieve kennis aan beslissers in de gebouwde omgeving over het verduurzamen van de warmte en koude voorziening Kennis is voor alle sectoren van belang. Niet alle sectoren kunnen meteen bij de start van het centrum in 2009 worden bediend. Het opbouwen van deskundigheid en het winnen van vertrouwen kost tijd. Daarom wordt gekozen voor een geleidelijke opbouw en zal de doelstelling meebewegen met de behoeften van de markt. In eerste instantie richt het expertisecentrum zich op de gebouwde omgeving. Vervolgens wordt het werkgebied uitgebreid naar de sector industrie. Het centrum gaat niet concurreren met activiteiten van commerciële partijen. Het expertisecentrum geeft namelijk niet zoals private bureaus individuele maatwerkadviezen over welke investering een individuele partij in een specifieke situatie zou moeten doen, maar het brengt de mogelijkheden in kaart. In paragraaf 2.3 zijn de randvoorwaarden verder uitgewerkt. 2.1 Fasering Dit businessplan richt zich op de periode 2009 tot en met Het expertisecentrum warmte richt zich in het eerste jaar op de gebouwde omgeving. In de tweede helft van 2009 wordt gestart met de kennisopbouw voor de sector industrie. Zodat het centrum begin 2010 ook de sector industrie van kennis en expertise kan voorzien. (zie figuur 1). Door de fasering bestaat de mogelijkheid dat de doelstelling in 2010 en/of 2011 wijzigt. De jaarlijkse evaluatie van het expertisecentrum dient om de aanpak verder te optimaliseren. Na drie jaar wordt bekeken of de markt voldoende vertrouwd is met het verduurzamen van de warmte- en koudevoorziening en of deze publieke taak nog steeds noodzakelijk is. 1 Strategisch Basis Document voor het expertisecentrum warmte, SenterNovem, september

6 Figuur 1: Fasering Nationaal Expertisecentrum Warmte 6

7 Fase Fase Fase Sectoren Gebouwde omgeving Gebouwde omgeving en industrie Gebouwde omgeving en industrie Activiteiten Kennis opbouwen gebouwde omgeving Uniforme maatlat en afwegingskader toepassen en uitbouwen Veldtesten uitzetten Warmtekaarten verspreiden 2 e helft 2009 start kennisopbouw industrie Idem, opschaling Idem en optimalisatie Budgetvoorstel 0,5 M 0, 75 M 0,75 M 2.2 Effectmeting Voor het behalen van de doelstelling kan gekeken worden naar drie niveaus. Het hoogste niveau is het behalen van de beleidsdoelen voor warmte. Het expertisecentrum faciliteert het realiseren van dit doel, maar is slechts één van de activiteiten die bijdraagt aan dit doel. Het tweede niveau is het programmaniveau. Dat zijn de doelen die het centrum in de markt bij doelgroepen wil bereiken. Op dit niveau is het effect van het expertisecentrum beter te bepalen, hoewel ook andere zaken de doelgroep beïnvloeden. Het derde niveau is het activiteitenniveau. Dit zijn de directe resultaten van activiteiten uit het programma. Deze zijn goed te bepalen. In figuur 1 is een overzicht gegeven van de niveaus. In Bijlage 1 is dit gedetailleerder uitgewerkt. Figuur 2 overzicht doelen expertisecentrum op drie niveaus Het beleidsniveau is het beleidsdoel dat met het werkprogramma Warmte op Stoom beoogd wordt, namelijk de omslag naar een duurzame warmte en koudehuishouding te versnellen. Het programmaniveau is de verandering die het expertisecentrum in de markt wil bereiken om het beleidsdoel te behalen. De programmaresultaten zijn de resultaten van de activiteiten die het expertisecentrum onderneemt. In hoofdstuk 8, monitoring en evaluatie, is verder uitgewerkt wat bijgehouden gaat worden. 2.3 Afbakening Het expertisecentrum is onderdeel van SenterNovem en moet zich houden aan de voorwaarden die gelden voor de overheid en SenterNovem. Verder moeten de activiteiten passen binnen het overheidsbeleid. Er zijn daarom een aantal randvoorwaarden waaraan het expertisecentrum moet voldoen. 7

8 Deze zijn: Niet marktverstorend: het expertisecentrum mag geen taken uitvoeren die ook door commerciële partijen uitgevoerd kunnen worden. Het centrum neemt geen geld aan van externe (commerciële) partijen (eventueel wel gezamenlijk met externe partijen een onderzoek financieren). Het centrum verzamelt en verspreidt geen subjectieve informatie, kennis en expertise. Het expertisecentrum houdt zich met expertise en kennis bezig. Activiteiten als technische ontwikkeling horen er niet bij. Het expertisecentrum voert geen lobby naar de overheid en de markt voor bepaalde technieken en concepten. In 2009 richt het expertisecentrum richt zich in eerste instantie op de gebouwde omgeving. De nadruk komt te liggen bij gemeenten (en provincies). Consumenten zijn geen primaire doelgroep, omdat Milieucentraal zich al op die doelgroep richt. Het werkprogramma Warmte op Stoom beschrijft ook kennislacunes voor de industrie. In de loop van 2009 wordt gestart met de opbouw van de benodigde kennis voor deze sector, zodat begin 2010 ook de industrie kan worden bediend. Het expertisecentrum zal onder andere leerervaringen communiceren van businesscases waar reeds stappen zijn genomen in het verduurzamen van de warmte- en koudevoorziening. 8

9 3 Omgevingsanalyse Elke partij die betrokken is bij een proces waarbij duurzame warmte/koude een optie zou kunnen zijn is een stakeholder. In onderstaand overzicht zijn de belangrijkste stakeholders voor de drie sectoren gegeven. In de rest van dit document is alleen de sector gebouwde omgeving uitgewerkt. Gebouwde omgeving Industrie Agrarisch Vraagkant Eigenaar bewoners Industrieën Boeren en tuinders Huurders Energiebedrijven Glaskracht Woningcorporaties Energiediensten Gemeenten/provincies Gemeenten/provincies Gemeenten/provincies Adviesbureaus Adviesbureaus Adviesbureaus Financiers en banken Financiers en banken Financiers en banken Aanbod Projectontwikkelaars Leveranciers Leveranciers Energiebedrijven Bouwpartijen Leveranciers Algemeen Brancheorganisaties, onderzoeksinstellingen en rijksoverheid 3.1 De rol van kennisinstellingen Kennisinstellingen zoals TNO, ECN, KEMA en de universiteiten zijn van belang voor het expertisecentrum vanwege de aanwezige kennis over warmte. Het expertisecentrum wil de kennis bundelen en daardoor beter toegankelijk maken voor marktpartijen. Het voordeel voor de kennisinstellingen is dat ze hun onderzoek kunnen richten op de wensen van de markt. 3.2 De rol van brancheorganisaties Diverse brancheorganisaties hebben een rol in het warmte -veld. Zij leveren informatie over- en lobbyen voor een bepaalde techniek. Het expertisecentrum warmte levert informatie over alle beschikbare technieken en verschilt hierdoor sterk van de brancheorganisaties. De brancheorganisaties hebben een rol in het expertisecentrum. Zij zullen bijvoorbeeld worden betrokken bij het ontwikkelen van instrumenten en kunnen advies geven aan het centrum. Hierdoor wordt zowel voor het centrum in den brede zin als voor de instrumenten draagvlak gecreëerd. De adviezen van de brancheorganisaties zullen niet bindend zijn. Hierdoor kan het expertisecentrum zijn onafhankelijkheid bewaren. 9

10 Belangrijke branche organisaties zijn: de DE-koepel, stichting warmtepompen, Hollandsolar, COGEN, Stichting platform Geothermie, Stichting Warmtenetwerk, EnergieNed, NVOE, NEPROM, Bouwend Nederland. Kennisoverdracht- en stimuleringsprogramma Lenteakkoord energiebesparing De ministers van WWI en VROM hebben samen met NEPROM, Bouwend Nederland en NVB in het convenant Lenteakkoord afgesproken om voor alle nieuwbouw in % reductie van energiegebruik te realiseren en vanaf %. Het kennisoverdracht- en stimuleringsprogramma zal partijen instrumenten aanreiken om deze verbetering te realiseren. Dit wil het doen door het toegankelijk maken van reeds bestaande kennis en ervaringen en het bevorderen van energiebesparende pakketten en concepten. Deze doelstelling is vergelijkbaar met de doelstelling van het expertisecentrum warmte. Het expertisecentrum gaat dan ook samenwerken met het programma. Zo heeft het programma toegang tot de beschikbare kennis en expertise en instrumenten. Via de adviesraad kunnen belanghebbenden wensen en behoeften kenbaar maken. Ook zal het expertisecentrum jaarlijks overleggen met de beheerders van het programma om betrokken partijen zo goed mogelijk te kunnen bedienen. Naast de NEPROM worden ook naar samenwerkingsvormen gezocht met andere convenanten, zoals Meer met Minder of dat met de energiesector. Deze benadering zal het bereik van het centrum vergroten. 3.3 De rol van commerciële adviesbureaus De adviesbureaus worden veelvuldig ingeschakeld door de diverse doelgroepen van het expertisecentrum. Door de informatie beschikbaar te stellen is het mogelijk met beperkte inzet toch veel stakeholders te bereiken. Zij kunnen bij hun advisering gebruik maken van het expertisecentrum zodat ze klanten van objectief advies kunnen voorzien. Ook wordt met het inzetten van instrumenten zoals de uniforme maatlat en afwegingskaders eenvoudiger om diverse oplossingen met elkaar te vergelijken. De adviesbureaus en kennisinstellingen zijn daarom een belangrijke intermediaire doelgroep. Het expertisecentrum warmte gaat niet met hen concurreren. Commerciële adviesbureaus geven gedetailleerd advies op maat. Het expertisecentrum richt zich voornamelijk op hoofdlijnen en geeft inzicht in kentallen en prestaties van diverse technieken. 3.4 Aanverwante initiatieven Het expertisecentrum warmte is niet het enige initiatief van SenterNovem dat kennis/expertise levert. In de voorbereiding op de start van het expertisecentrum zijn afspraken met deze centra gepland om te leren van de successen en problemen van deze centra. Het centrum zal blijvend met deze initiatieven communiceren. Er zijn aanverwante initiatieven binnen SenterNovem: Infomil InfoMil is een onderdeel van SenterNovem en informeert overheden over milieubeleid. Infomil is een schakel tussen de beleidsmakers van het ministerie van VROM en gemeenten, provincies en waterschappen die dit beleid uitvoeren. In beide richtingen verzamelt en verschaft het kennis. InfoMil streeft er naar actuele, onafhankelijke en kwalitatief hoogwaardige informatie te leveren van de uitvoeringspraktijk tot wetgevingsprocessen. Er zijn ook aanverwante initiatieven buiten SenterNovem: Milieucentraal Milieu Centraal is een landelijke organisatie die consumenten praktische en betrouwbare milieuinformatie biedt. De informatie is getoetst door een forum van onafhankelijke deskundigen. Meer met minder en Energiecentraal 10

11 Het convenant Meer met Minder is bezig met de opzet van een informatiecentrum over energiegebruik voor de bestaande woningbouw. Als de opzet verder is uitgewerkt kan gekeken worden in hoeverre samenwerking relevant is. Het Informatiecentrum Duurzame Energie Technieken De doelstelling is voorlichting geven over en het stimuleren van energiezuinige- en duurzame energiesystemen die in utiliteitsgebouwen (kantoren, bedrijfsgebouwen, zorginstellingen, scholen etc.) en woningen kunnen worden toegepast. Dit is een gedeeltelijk commercieel opererend informatiecentrum. Het Energiecentrum MKB Het doel van het Energiecentrum is om MKB-ondernemers te informeren, ondersteunen en begeleiden bij vragen over energie en energiebesparing. Kennisoverdracht- en stimuleringsprogramma Lenteakkoord Energiebesparing in de Nieuwbouw 11

12 4 Successen en risico s Bij het opzetten van het expertisecentrum zijn de succesfactoren voor het centrum in kaart gebracht door het houden van interviews en workshops. Deze succesfactoren zijn: Het expertisecentrum is een bron voor kennis en expertise waardoor beslissers bij de besluitvorming de opties goed tegen elkaar kunnen afwegen. De instrumenten van het expertisecentrum zijn effectief voor beslissers om een goede afweging te kunnen maken. Het centrum geeft inzicht over de te verwachten opbrengsten en lasten van alle warmtetechnieken waardoor besluitvormingstrajecten transparanter en gemakkelijker worden. De focus van het centrum zou moeten zijn een aanpak via de klant. Daarbij zal het centrum zich richten op het inzichtelijk maken van de verschillende warmte- en koude opties en concepten. De medewerkers van het centrum zijn deskundig, zowel op inhoud als proces. Het centrum zoekt samenwerking met de SenterNovem programma s en externe partijen. Het centrum is onafhankelijk en voert geen lobby. De markt ervaart de gegevens van het centrum als objectief en onafhankelijk. Het centrum heeft voldoende draagvlak. Het centrum heeft toegevoegde waarde ten opzichte van reeds bestaande initiatieven. Het centrum is in staat om een goed overzicht van de alternatieven te geven. Het Rijk steunt de beleidsvorming rondom het warmtethema. Het centrum gebruikt en ontwikkelt instrumenten zoals de uniforme maatlat voor de berekeningen met de verschillende warmtetechnieken (en veldtest). Risico s Er zijn een groot aantal, dat het succes van het expertisecentrum kunnen beïnvloeden. Om de kans op succes te vergroten zijn de belangrijkste risico s in kaart gebracht en worden mogelijke oplossingen aangedragen. 12

13 Risico Het beleid van de overheid is niet stimulerend genoeg en investeerders kiezen ondanks goede informatie niet voor een duurzame oplossing. Het gaat om bijvoorbeeld de SDE voor warmte of het aanscherpen van de EPN. Het centrum is niet in staat voldoende kwaliteit te leveren. Onvoldoende bekendheid van het centrum Instrumenten expertise centrum warmte niet op tijd gereed Juridische processen/rechtzaken Draagvlak in de markt Samenwerking binnen SenterNovem komt onvoldoende tot stand. Objectieve gegevens zijn onvoldoende beschikbaar Er is geen overeenstemming te krijgen over de uniforme maatlat Budget is onvoldoende om de doelstellingen te behalen Mogelijke oplossingen Stimulerend overheidsbeleid; uitvoeren van het werkplan Warmte op Stoom. Goed opleiden van deskundigen, kritische toetsing van kennis en expertise, sturen op goede kwaliteit en beschikbaarheid maatlat. Goede aansluiting en samenwerking tussen relevante SN programma s en expertise centrum Goede afspraken maken met SN-programma s. Marktpartijen vragen expertise centrum te promoten. Officiële opening laten verrichten door bewindspersoon EZ. Communicatieplan uitvoeren Goede sturing. Duidelijke mijlpalen en planning afspreken. EZ van voortgang op de hoogte houden. Duidelijke taakafbakening vaststellen en communiceren. Geen taken marktpartijen overnemen. Geen beste keuzes communiceren. Afwegingen presenteren op basis van objectieve informatie. Goede communicatie met marktpartijen waarborgen. Onafhankelijke experts inschakelen. Opzet van een adviesraad waar belangrijke partijen in vertegenwoordigd zijn Goede afspraken maken binnen SenterNovem met de relevante andere programma s. EZ vragen om de benodigde samenwerking waar nodig ook via de betrokken ministeries vast te leggen. Aandacht voor partijen die gegevens hebben, nieuw monitorringonderzoek uitzetten en voldoende ruimte binnen het budget van het centrum opnemen om dit waar te maken Proberen voldoende draagvlak te krijgen tijdens het proces via klankbordgroep en het organiseren van workshops. Maken van realistische doelen die passen bij de financiële ruimte. 13

14 5 Werkwijze Het expertisecentrum warmte fungeert als kennisaanbieder en heeft de volgende taken: Onafhankelijke informatie over mogelijkheden en prestaties van de verschillende warmtetechnieken en concepten verzamelen en overdragen Communiceren van leerervaringen/ monitoringsprogramma Beschikbaar stellen van instrumenten zoals de uniforme maatlat, afwegingskader(s) en warmtekaart(en) Beantwoorden van vragen van professionele partijen die via de helpdesk en de internetsite binnenkomen over het verduurzamen van de warmte en koudevoorziening. Vroegtijdig inspringen op de koelvraag. De werkwijze van het expertisecentrum kan worden verdeeld in drie hoofdlijnen: Expertise verzamelen Expertise overdragen Instrumenten ontwikkelen Om deze drie hoofdlijnen goed in te vullen is goede communicatie essentieel. 5.1 Expertise verzamelen Het expertisecentrum zal continu bezig zijn met het evalueren en complementeren van bestaande beschikbare informatie en instrumenten. Daar waar er een te kort aan informatie is zal het onderzoeken uitzetten om deze kennis te ontsluiten. Tevens zal het, wanneer instrumenten niet voldoen, instrumenten aanpassen of nieuwe ontwikkelen. In het eerste en tweede jaar zullen veldtesten worden uitgezet om de werkelijke prestaties van technieken en concepten in beeld te brengen. Ook zal in de loop van 2009 worden gestart met kennisopbouw voor de industrie via ondermeer het in kaart brengen leerervaringen. De warmtekaarten zijn geen onderdeel van het expertisecentrum, maar worden in nauwe samenwerking met het centrum opgesteld. Op het gebied van financiering zal het NEW kijken welke informatie al beschikbaar is en indien nodig aanvullende informatie opbouwen. 5.2 Expertise overdragen Het expertisecentrum zal meer doen dan rapporten verzamelen en weer verder verspreiden. Het centrum zal de informatie zo ordenen en aanbieden dat het goed aansluit bij de wensen van de doelgroepen. De manier waarop expertise wordt overgedragen gebeurt op de volgende manieren: 1. Face-to-face met gemeenten. Dit gebeurt via het SenterNovem programma KOMPAS. KOMPAS Energiebewust wonen en werken is het centrale energiebesparingsprogramma van het ministerie van VROM/ Wonen, Wijken en Integratie voor de gebouwde omgeving. Deze zijn actief bezig met het begeleiden van gemeenten in warmteprojecten. KOMPAS is proces georiënteerd en zal voor warmte expertise een beroep doen op het expertisecentrum. Het afwegingskader warmte is de basis voor deze ondersteuning. 2. de website: deze moet helder qua opzet zijn, doelgroepgericht zijn en objectieve en laagdrempelige informatie bevatten 3. de helpdesk: de helpdesk dient als vraagbaak voor vragen over warmte. Partijen kunnen het expertisecentrum bereiken per telefoon en . De contactgegevens zullen op de website van het expertisecentrum genoemd worden. De afhandeling gaat via een standaard tool (Topdesk). Hierdoor kan goed worden bijgehouden hoeveel vragen er komen, de onderwerpen van de vragen en de responstijd van het expertisecentrum. De vragen dienen binnen een week beantwoord te worden. 4. Workshops organiseren (bv. over toepassen uniforme maatlat en afwegingskaders) 5. Daarnaast zal de kennis en ervaring die wordt opgedaan met de in het werkprogramma aangekondigde pilotprojecten, warmtekaarten en warmtedoorlichtingen worden verspreid. 6. Het overdagen van instrumenten van het expertisecentrum aan opleidingsorganisaties. 14

15 5.3 Instrumenten ontwikkelen Het Nationaal Expertisecentrum Warmte ontwikkelt informatie-instrumenten die een oplossing bieden in die fase van projecten, waarbij er nu sprake is van onvolledige informatie. Het zijn hulpmiddelen om de doelgroep te helpen bij de verduurzaming op het gebied van warmte. Daardoor hebben partijen meer duidelijkheid over welke mogelijkheden ze hebben omtrent de warmte- of koudevoorziening en hoe die mogelijkheden zich tot elkaar verhouden. Door het centrum worden instrumenten ontwikkeld, ingezet en up-to-date gehouden. In 2009 wordt dit gedaan door middel van de volgende middelen: Uniforme maatlat De uniforme maatlat is een uniforme set van kengetallen en rekenregels waardoor de resultaten van doorrekening van alternatieven voor warmte- en koudevoorziening onderling beter vergelijkbaar worden. Aanleiding om de uniforme maatlat te ontwikkelen is de behoefte van partijen om meer inzicht te krijgen in de economische en milieuprestaties, waardoor zij betere en transparantere afwegingen kunnen maken. De uniforme maatlat wordt als groeimodel ontwikkeld. Door het organiseren van klankbordbijeenkomsten en workshops wordt gestreefd naar een zo groot mogelijk draagvlak. Bij de ontwikkeling van de uniforme maatlat wordt aangesloten op vergelijkbare activiteiten, zoals de ontwikkeling van de Gebiedsgerichte energieprestatie (EMG). De uniforme maatlat zal benaderbaar zijn via de website en ingezet worden als instrument via de sectorprogramma s die actief de markt op gaan. Met het OEI-model (optimale energieinfrastructuur) zijn afspraken gemaakt om dezelfde kentallen te gebruiken. Gemeentelijk afwegingskader Het gemeentelijk afwegingskader is een methode om het beslissingsproces in een warmteproject zo te optimaliseren dat er een goede afweging gemaakt kan worden tussen verschillende warmte opties. Deze zal benaderbaar zijn via de website en ingezet worden als instrument via de sectorprogramma s die actief de markt op gaan. Afwegingskader restwarme Het afwegingskader restwarmte is een methode om het beslissingsproces in een restwarmteproject zo te optimaliseren dat restwarmte zo goed mogelijk gebruik wordt. Deze zal benaderbaar zijn via de website en ingezet worden als instrument via de sectorprogramma s die actief de markt op gaan. Monitorings/veldtesten database opbouwen In 2008 is een inventarisatie gedaan van monitoring werkzaamheden en veldtesten op het gebied van warmte en koude binnen SenterNovem. Via de veldtesten wordt onderzocht hoe energievarianten daadwerkelijk presteren in de praktijk. Voor de gebieden waarover veldtesten beschikbaar zijn, worden de resultaten hiervan gepubliceerd op de website. Voor de witte vlekken worden onderzoeken uitgezet, waarna deze ook gepubliceerd worden. Warmtekaarten In 2009 worden in samenwerking met het IPO en de provincies opdrachten uitgezet voor het opstellen van regionale warmtekaarten. Via de kaarten wordt vraag en aanbod van warmte en koude duidelijk in beeld gebracht voor overheden, bedrijven en ontwikkelaars. De warmtekaarten worden via het expertisecentrum aangeboden. Tijdens de ontwikkeling van de warmtekaarten wordt rekening gehouden dat het systeem eenvoudig is te actualiseren en aan te vullen. Warmtescans In 2009 wordt gestart met warmtescans voor de industrie om te kijken naar efficiencyverbetering en restwarmtebenutting. De resultaten uit deze scans gaat het expertisecentrum gebruiken bij de benadering van de sector industrie. Daarnaast zal het expertisecentrum onderzoeken is of er behoefte is naar andere instrumenten en deze waar mogelijk te ontwikkelen. 15

16 5.4 Communicatie De communicatie is in eerste instantie gericht op het bekend maken en laten toenemen van de (naams)bekendheid van het centrum. Daarnaast is de communicatie gericht op het stimuleren van bezoek van de website, die een centrale rol speelt binnen het expertisecentrum. De boodschap die in deze fase daarnaast uitgedragen wordt, is dat warmte een wezenlijk gedeelte van ons energiegebruik voor haar rekening neemt. De externe communicatie verloopt via publiciteitsacties waarbij de minister betrokken is, artikelen in de SN-nieuwsbrieven (vanaf september 2009 één digitale nieuwsbrief van SN), free-publicity in special interest media van de doelgroepen, presentaties/workshops op congressen, verspreiding van de leaflet van het centrum en de folder Warmte in Nederland en gesprekken met organisaties. Adviseurs van Kompas worden gevraagd doelgroepen te benaderen om ze te wijzen op het expertisecentrum, maar ook om het afwegingskader en de uniforme maatlat toe te passen op geplande bouwprojecten. De inhoud van de communicatie en de website wordt enerzijds gericht op gemeenten en beslissers die te maken hebben met een investering in de gebouwde omgeving en anderzijds als informatiedatabank voor iedereen die informatie over warmte zoekt. Zowel de website en helpdesk kunnen worden benaderd door alle doelgroepen. De kwaliteit van de informatie op de site wordt bewaakt, omdat het belangrijk is dat het expertisecentrum als betrouwbare en objectieve bron wordt gezien. De interne communicatie is gericht op het bekend maken van het centrum en het bewerkstelligen van een positieve attitude. Dit is nodig om mensen te interesseren om voor het centrum te willen werken en adviseurs van met name het Kompasprogramma aan te zetten mensen om met hun contracten te spreken over het expertisecentrum. Voor de communicatie wordt een apart communicatieplan opgesteld. Communicatiedoelen Samengevat is de communicatie gericht op het volgende: Beslissers en mensen en organisaties die een rol spelen rondom investeringen van warmteen koudevoorziening moet het expertisecentrum kennen en gebruik van de diensten (informatie) maken op het juiste moment in het beslissingstraject. Men moet op de hoogte zijn van het aandeel van warmte op het totale energiegebruik. Men moet duidelijk hebben wat argumenten zijn om een warmtevoorziening te kiezen met verminderde CO2 uitstoot, één die minder energie gebruikt en/of één die gebruik maakt van duurzame energie. Men moet het expertisecentrum en de kennis en expertise die het levert betrouwbaar en integer vinden. Communicatie richten op minder traditionele bouwen/oplossingen. Wat zijn de mogelijkheden voor verduurzaming en wanneer wat toe te passen? Welke stappen en processen kom je tegen? Creëren van een gelijk speelveld. Communicatiemiddelen De volgende communicatiemiddelen worden ingezet: Een communicatieplan Website, centrale rol voor alle doelgroepen Leaflet, met name voor imagobuilding van centrum als objectief expertise centrum Folder Warmte in Nederland Free-publicity in special interest media doelgroepen Congressen/workshops. bijvoorbeeld eind oktober warmtecongres, 26 november VNGcongres duurzame gemeenten Publiciteitsevenementen, opening van het centrum door de minister van EZ 16

17 Interne media SN (heel belangrijk om intern persoonlijk contact in te zetten) nieuwsbrieven SN Berichten voor special interestmedia doelgroepen Het uitdragen van het afwegingkader en uniforme maatlat (instrumenten) Banners Gesprekken met partijen (brancheorganisaties, belangengroepen, IPO, VNG, gemeenten etc.). 5.5 Kwaliteit en objectiviteit De stakeholders hebben aangegeven dat de objectiviteit van de informatie van het expertisecentrum heel belangrijk is. Naast de objectiviteit zal ook de kwaliteit van de gegevens belangrijk zijn voor het imago van het expertisecentrum. Voor het bewaken van de objectiviteit en de kwaliteit zijn de volgende activiteiten gepland: Een interne controle op de gegevens die naar buiten gaan. Die worden in ieder geval door twee adviseurs bekeken. Een mogelijkheid om te reageren op de gegevens. Bij onenigheid over de gegevens met externe partijen zal de SenterNovem klachtenregeling gebruikt worden. Een controle door externe partijen van de gegevens die door het expertisecentrum gebruikt worden. Bij de ontwikkeling van de instrumenten zal per instrument een klankbordgroep worden gebruikt, om de kwaliteit van het instrument te beoordelen. De klankbordgroep zal gevraagd worden om de systematiek voor het waarborgen van de objectiviteit en kwaliteit te beoordelen. 5.6 Internationale relaties Het expertisecentrum warmte richt zich op Nederland, maar zal gebruik maken van kennis die in andere landen ontwikkelt is en inspelen op de rol die warmte speelt in het Renewable Energy directive van de EU. Voor het bijhouden van de Europese ontwikkelingen zal het expertisecentrum congressen en workshops bijhouden. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om het European renewable heating and cooling technology platform (in oprichting), het werk van het IEA District heating and cooling programma en het werk van Euro heat and power. 17

18 6 Organisatie Het expertisecentrum is bij SenterNovem ondergebracht bij het programma DEN. In dit hoofdstuk is aangegeven hoe het centrum georganiseerd wordt en hoe de samenwerking is intern en extern. 6.1 Samenwerking met externe partijen Samenwerking met leveranciers kennis De leveranciers van kennis zijn de kennisinstellingen en adviesbureaus. De samenwerking zal een aantal vormen hebben. Bij een opdracht om een onderzoek uit te voeren is het een opdrachtgeveropdrachtnemer relatie, maar de expertise van deze partijen is ook belangrijk om de kwaliteit van de gegevens van het expertisecentrum te waarborgen. Dan zullen experts worden gevraagd om kennis van het expertisecentrum te beoordelen. Per onderwerp zullen er workshops gehouden worden om de problemen in kaart te brengen en afspraken te maken over een aanpak. Samenwerking met branches De brancheorganisaties hebben een belang voor een bepaalde techniek of voor een bepaalde doelgroep. Ze hebben een groot netwerk en zijn daardoor voor het expertisecentrum een interessante partij om mee samen te werken. Ook is er bij de brancheorganisaties veel kennis aanwezig. Het centrum zal met de brancheorganisaties samenwerken, maar blijft onafhankelijk. Het expertisecentrum blijft eindverantwoordelijke voor de expertise. Adviesraad Het ministerie van Economische Zaken stelt een adviesraad in waarin vertegenwoordigers van de sector en onafhankelijke partijen een belangrijke rol hebben in het bewaken van de kwaliteit van het expertisecentrum. De adviesraad adviseert over de hoofdlijnen van het centrum, de instrumenten die het zal inzetten en het jaarlijks op te stellen werkprogramma. SenterNovem overlegt de adviezen aan de opdrachtgever (EZ). In onderling overleg zullen adviezen worden verwerkt. Daarnaast krijgt de adviesraad de mogelijkheid om via klankbordgroepbijeenkomsten advies uitbrengen over de instrumenten die worden ontwikkeld. De voorzitter wordt benaderd en aangesteld door het ministerie van Economische Zaken. De secretarisfunctie wordt door SenterNovem ingevuld. De leden van de adviesraad worden benaderd op persoonlijke titel of als vertegenwoordiger van een groep. De samenstelling is breed (leveranciers van kennis, branches, gebruikers van het centrum en vertegenwoordigers van de doelgroepen). De adviesraad komt minstens één keer per jaar bijeen om de plannen voor het centrum te bespreken en het functioneren van het centrum te evalueren. De eindverantwoordelijkheid voor het centrum blijft bij SenterNovem en de opdrachtgever (EZ). Mogelijke deelnemers zijn: Brancheorganisaties, zoals de DE-koepel, EnergieNed, NEPROM, Bouwend Nederland. Leveranciers van kennis, zoals KEMA, ECN, CBS Gebruikers van kennis, zoals commerciële adviesbureaus Doelgroepen, zoals gemeenten, provincies, VNG en IPO De afstemming met partijen binnen SenterNovem loopt via de interne kanalen en niet via de branche. De afstemming met andere ministeries zal door EZ worden gedaan. Bespreekpunt met EZ Rol en opzet van de klankbordgroep 6.2 Organisatorische inbedding binnen SenterNovem In het strategisch basis document is uitgewerkt hoe het expertisecentrum samenwerkt met andere programma s. De belangrijkste programma s en hun rol zijn: Kompas: benaderen doelgroepen in de gebouwde omgeving. EOS: leveren kennis en ervaring met nieuwe technieken 18

19 DEN: leveren expertise over duurzame warmte MJA: samenwerken voor de warmtekaarten Stadsverwarming: kennis over stadsverwarming en de warmtewet. Energietransitie Integrale aanpak warmte in de industrie (initiatief voor nadere uitwerking werkprogramma Warmte op Stoom ). Organisatie expertisecentrum Het expertisecentrum heeft een omvang van ongeveer 4 fte. Dit wordt ingevuld met drie medewerken die een groot deel van hun tijd aan het expertisecentrum besteden en ca. tien mensen die als expert een klein deel van hun tijd betrokken worden in het centrum. Hiermee is er voldoende basis om een team te vormen en is er ook genoeg contact met de expertise binnen SenterNovem om toegang te hebben op de warmte-expertise die binnen SenterNovem aanwezig is. Het is de bedoeling dat een van de vaste mensen in het centrum gedeeltelijk binnen Kompas werkt, om de samenwerking met Kompas te versterken. 19

20 7 Kosten Het budget dat beschikbaar is voor het expertisecentrum warmte is , - per jaar. Dit zal worden ingezet als , - in uren en , - uit opdrachtmiddelen voor onderzoeken, adviseurs workshops. De uitvoering en begeleiding van de veldtesten (ca. 1,2 miljoen euro) is hier nog niet in meegenomen. Voor de warmtekaarten is er vanuit gegaan dat deze uit andere budgetten worden ontwikkeld. Naar verwachting kan het expertisecentrum met dit budget haar rol invullen voor de sector gebouwde omgeving. Voor de kennisopbouw ten behoeve van de sector Energie wordt in 2010 en 2011 jaarlijks ,- extra uitgetrokken. Nationaal expertisecentrum warmte Fase Fase Fase (waarvan voor kennisopbouw industrie) Veldtesten Bijdrage Rijk voor opstellen warmtekaarten Monitoring en evaluatie (waarvan voor kennisopbouw industrie) Monitoring In Bijlage 1 is een overzicht gegeven van de doelen en mogelijk manieren om te monitoren. SenterNovem stel voor om in ieder geval de volgende doelen te stellen en die te monitoren: Overzichtelijke website met objectieve informatie o Gebruikersenquête website Gebruik van de website. o Groeiend naar meer dan 500 unieke bezoekers per maand De helpdesk o Tenminste 50 beantwoorde vragen over warmte per maand o Vragers zijn tevreden (enquête onder gebruikers) o Beantwoording binnen 1 week van de vragen Gebruik instrumenten o Aantal downloads van de maatlat: minimaal 100 unieke downloads o Aantal gemeenten dat het afwegingskader gebruikt, minimaal 10. Voor de monitoring wordt aangesloten bij monitoring die al loopt voor andere programma s van Senter Novem en het programma Schoon en Zuinig. Het NEW gebruikt hiervoor kennis die door CBS en anderen beschikbaar is over de marktontwikkeling. Verdere mogelijkheden zijn o.a.: evaluatie bij eigen activiteiten en workshops, interviews met bellers naar de helpdesk, visitatiecommissie etc. Evaluatie Het expertisecentrum heeft jaarlijks in september een evaluatiemoment. Dan wordt de voorgang over het eerste half jaar bekeken en aangegeven. Tegelijkertijd wordt een werkplan opgesteld met de activiteiten voor het volgende jaar. Dit kan dan verwerkt worden in de afspraken met EZ. In 2011 zal Schoon en Zuinig geëvalueerd worden. Dat is een goed moment om te beslissen of en hoe het expertisecentrum wordt voortgezet. 20

21 Bijlage 1: Uitwerking Doelen en indicatoren op drie niveaus. Opmerkingen: De effectmeting voor het NEW zal zoveel als mogelijk worden opgepakt in het kader van de effectmeting voor DEN als geheel; Er wordt zoveel als mogelijk gebruik gemaakt van de ervaringen, diensten en instrumenten van IMPEKT (onderdeel van SenterNovem dat adviseert over monitoring en effectmeting), bijvoorbeeld de standaardaanpak voor een klanttevredenheidsonderzoek; Zoveel als mogelijk wordt aangesloten bij bestaande monitoringsactiviteiten van SenterNovem, bijvoorbeeld in het kader van KOMPAS; Normen worden jaarlijks vastgesteld. 21