Durf jij nee zeggen? Weerbaarheid van kinderen ondersteunen

Transcriptie

1 Durf jij nee zeggen? Weerbaarheid van kinderen ondersteunen De Weg-Wijzer, Zaffelare 12 januari 2015 Begeleiding: Hilde Leonard Opleiding pedagogiek KUL 10 jaar vormingswerk met jongeren Navorming voor Refleks weerbaarheidscentrum Sinds 2004 zelfstandig nascholer ondersteuning van leerkrachten en teams (BaO / SO) aanpak moeilijk gedrag versterken sociale vaardigheden Contact: hilde.leonard@pandora.be (Sociale) weerbaarheid is het vermogen om goed voor jezelf te zorgen in contact met andere mensen (Kool). het vermogen om situaties van grensoverschrijdend gedrag op een voor jezelf (én de ander) bevredigende manier op te lossen (Refleks vzw). (c) hilde.leonard@pandora.be 1

2 Veel mensen denken dat het doel van opvoeding is dat onze kinderen gelukkig zijn. Ik denk dat het er in opvoeding om draait dat kinderen leren omgaan met de momenten dat ze niét gelukkig zijn. Peter Adriaenssens. Binnenkant en buitenkant Buitenkant = weerbaar gedrag = het kind beschikt over weerbare gedragsvormen en kan die op het juiste moment gebruiken. Binnenkant = mentale weerbaarheid = het kind heeft een stevige innerlijke kern van waaruit weerbaar gedrag ontstaat Samen kijken DVD Récréations, Claire Simon, Frankrijk, 1993 Fragment Nathalie: Vinden jullie Nathalie weerbaar? Waarom wel of niet? Wat gebeurt tijdens dit fragment met de weerbaarheid van dit meisje? (c) hilde.leonard@pandora.be 2

3 De essentie van weerbaarheid Ik neem controle! ik bepaal wat voor mij wel of niet kan (grens) en ik verschuif mijn grenzen niet Cf. omgaan met groepsdruk ik neem controle over de situatie en stop het grensoverschrijdend gedrag ik probeer zelfcontrole te herwinnen Ontstaan weerbaar gedrag Weerbaar gedrag ontwikkelt zich in interactie met de sociale omgeving: van jongsaf problemen / conflicten: oplossingen zoeken! steun van omgeving, veilige basis (volwassenen, andere kinderen) gevolgen van hun gedrag, beschikbare voorbeelden voorkeurstrategie(en) dit proces stopt nooit (vb. zelfcontrole van jonge kinderen, veranderingen in de puberteit). De motor van weerbaarheid Gevoel van competentie bij voldoende succeservaringen: ik geloof dat ik situaties kan beïnvloeden hulp als het mij niet lukt: mijn grensaanvoelen klopt en wordt serieus genomen, ik ben de moeite waard om voor te zorgen (c) hilde.leonard@pandora.be 3

4 Rem op weerbaarheid Aangeleerde hulpeloosheid bij herhaalde mislukkingen: ik geloof minder en minder in eigen mogelijkheden, het heeft geen zin dat ik probeer Kan gevolg zijn van traumatische ervaring (vb. autoongeval, lange tijd gepest) als anderen snel overnemen, geen kans geven om zelf op te lossen: lijdzaamheid, anderen zullen me wel redden Weerbaarheid assertiviteit In gelijkwaardige situaties de ander is bereid rekening te houden met je grenzen, er is geen machtsverschil In niet-gelijkwaardige situaties de ander toont géén respect voor je grenzen en/of er is een machtsverschil (vb. pesten, groepsdruk, volwassene tgo. kind) De taak van volwassenen Experimenteerruimte bieden Niet tussenkomen, ev. toekijken Hulp vanop de zijlijn In gesprek samen met het kind oplossingen zoeken Bescherming / veiligheid bieden De situatie overnemen van het kind Het kind kan het zelf, het ervaart succes Kind ontdekt wat het zélf kan doen en gelooft dat dat mogelijk is Het kind ervaart dat het er niet alleen voor staat (c) hilde.leonard@pandora.be 4

5 Mogelijkheid tot hulp Als er iets gebeurt dat je raar of vervelend vindt, mag je dat altijd vertellen aan iemand die je vertrouwt. klikken! Observeer je kind en spreek het zelf aan bij vermoeden van problemen als het kind z n zelfcontrole kwijt is: bied hulp! (vb. ruziënde kinderen even uit elkaar halen) Grens voelen en niet verschuiven Emoties Controleren Situatie inschatten Reactie kiezen Effect opvolgen (plan B) Indien nodig: hulp erbij halen Verwerken Emoties leren controleren Grensoverschrijding komt bovenop basisstress Te veel stress, gekoppeld aan onmacht kan resulteren in controleverlies: blokkeren, uitbarsten, Eens de controle kwijt, heb je hulp nodig Beter is zelfbeheersing te ontwikkelen, ook in moeilijke situaties! (c) hilde.leonard@pandora.be 5

6 Leren omgaan met stress Een beetje stress is goed, maar het mag niet te veel zijn én ontspanning is belangrijk! Observeer waarvan je kind kalmer wordt en leer het dit bewust te gebruiken! Bouw frustratietolerantie op (vb. iets langer wachten op eten) Spelletjes: kiekeboe, tikkertje, wat is het leukste: tikken of getikt worden? Boos zijn mag, stampen en schelden niet! Tijdens een woede-uitbarsting: Blijf zelf rustig Accepteer de boosheid benoem het gevoel van het kind Creëer ruimte om af te koelen, zit er niet kort op Ga daarna pas in op het stampen of schelden Boos zijn mag, stampen en schelden niet! Op een rustig moment: Leer het kind voelen wanneer z n boosheid stijgt Bedenk met je kind hulpmiddelen om boosheid kwijt te geraken (even weggaan, kleien, diep in- en uitademen) Leer je kind dat problemen opgelost kunnen worden en dat er altijd hulp mogelijk is. (c) hilde.leonard@pandora.be 6

7 Wie bang is, wil wég van de bron van angst - dwingen kan de angst groter maken! Accepteer dat het kind bang is Geef het ruimte om dat te uiten Laat merken dat je gelooft dat het kind in staat is de angst te overwinnen Bedenk met het kind manieren om in kleine stapjes de uitdaging aan te gaan (vb. hulpmiddelen / wat durf je wél?) Laat het kind controle houden Bij jonge kinderen: rituelen en verhalen Hulp van op de zijlijn Probleem oplossen in plaats van je kind = hulpeloosheid aanleren! - Luister en toon betrokkenheid - Vraag hoe je kind zich voelt, neem het gevoel serieus - Vraag: Hoe kan ik je daarbij helpen? of Wat denk jij dat er nu moet gebeuren? Vaak willen kinderen alleen maar vertellen, hun gedachten op een rijtje zetten, dat is okee! Accepteer gevoelens Gevoel = signaal = individueel verschillend = niet goed of slecht Als iemand iets zegt of doet dat jij niet leuk vindt, mag je neen zeggen. Angst en kwaadheid zijn belangrijke signalen om weerbaarheid in gang te trekken! Benoem in je eigen woorden hoe je denkt dat het kind zich voelt en wacht even (c) hilde.leonard@pandora.be 7

8 Welk beeld heb jij van je kind? Geloof jij dat je kind in staat is om met negatieve gevoelens om te gaan? problemen op te lossen? reacties te bedenken als het geplaagd wordt? zich te herpakken als het fout gelopen is? Hoop en geloof van volwassenen zijn een belangrijke motor van weerbaarheid! Situaties correct inschatten Veilig wereldbeeld = basis Van daaruit mogelijke onveilige situaties leren detecteren (vb. pesten of plagen?) Zelf situaties kunnen inschatten vraagt ervaring + cognitieve ontwikkeling Hoe minder die aanwezig zijn, hoe sterker we als volwassene moeten sturen niet door te verbieden, maar door in de buurt te zijn en door uit te leggen waarom iets gevaarlijk is (Over)beschermen? Drie sporen tegen overbescherming: Wat zijn de reële risico s? Laat je niet leiden door nietreële angsten en vooroordelen! Kent mijn zoon/dochter deze risico s? Hoe kan ik hem/haar hierover informeren? Hoe schat ik de vaardigheid van zoon/dochter in om met deze situatie om te gaan? Laat je kind vertellen wat hij/zij zou doen en daag z n denken kritisch uit. (c) hilde.leonard@pandora.be 8

9 Hulp van op de zijlijn Als je kind raad of oplossingen wil: Vraag wat het al geprobeerd heeft: wat hielp wel, wat hielp niet? Verken mogelijke andere oplossingen: wat zouden klasgenoten doen? Wat zeggen anderen dat je best kan doen? Beslis samen met je kind in hoeverre je zelf tussenkomt Laat controle zoveel mogelijk bij het kind! Maak duidelijk dat jij er bent om voor z n veiligheid te zorgen: sommige situaties kan je niet alleen oplossen! Een ruim gedragsrepertoire Via voorbeelden uit het gezin: hoe weerbaar ben jij? mag je kind tegenover jou weerbaar zijn? (eerste confrontatie met machtsverschil!) Vele voorbeelden komen van buiten het gezin: media, leeftijdsgenoten, Selecteer & bespreek! Grenzen: bepaalde vormen van weerbaarheid kunnen niet! Sluit aan bij succeservaringen Ieder kind kan soms goed omgaan met problemen Help ze deze ervaringen te zien en erover te vertellen Help ze trots te zijn op hun eigen aandeel Hoe heb je dat aangepakt? Hoe wist je dat dat een goed idee was? Wat heeft je geholpen? Help ze hun eigen kwaliteiten zien en de evolutie daarin! (dynamisch zelfbeeld) (c) hilde.leonard@pandora.be 9

10 Mentale weerbaarheid Gevoel van competentie krachtig én kwetsbaar in contact met anderen Realistisch zelfbeeld & eigenwaarde Basisvertrouwen in de wereld / in andere mensen Jij bent een belangrijk instrument om de weerbaarheid van je kind te helpen ontwikkelen! Afbeeldingen: Lotte van Beers, Eigenwijsjes. Verkrijgbaar in de boekhandel. (c) hilde.leonard@pandora.be 10

11 Reflectie In welke soort situaties is het voor je zoon of dochter moeilijk om voor zichzelf op te komen? Wat maakt net dié situatie voor hem/haar moeilijk? Hoe ondersteun je hem/haar als ouder? Welke aanknopingspunten haal je uit de lezing? Welke vragen blijven nog over? Reflectie In welke situaties vind je het moeilijk om zoon of dochter te laten experimenteren? Hoe schat je de risico s in? Hoe zou je ze daar beter kunnen op voorbereiden? Hoe zorg je voor je eigen gemoedsrust? (c) hilde.leonard@pandora.be 11