Rapport van de Stichting Administratiekantoor ERIKS 92. Onafhankelijkheidsverklaringen 93. Tien jaar ERIKS 94

Transcriptie

1

2 Inhoud Pagina Profiel 4 Organogram per 1 januari Kerncijfers ERIKS, een innovatieve distributeur 10 Het aandeel ERIKS 11 Corporate governance 15 Informatie over de organisatie en marktpositie 18 Missie, doelstellingen, SWOT-analyse en strategie 20 Risico en risicobeheersing 25 Bestuur 30 Bericht van de Raad van Commissarissen 32 Verslag van de directie 34 Ontwikkelingen per cluster 54 Jaarrekening 66 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 66 Geconsolideerde winst- en verliesrekening 69 Geconsolideerde balans 70 Geconsolideerd mutatieoverzicht van het eigen vermogen 71 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 72 Toelichting op de geconsolideerde overzichten 73 Vennootschappelijke winst- en verliesrekening 84 Vennootschappelijke balans 84 Toelichting op de vennootschappelijke overzichten 85 Overige gegevens 90 Accountantsverklaring 90 Stichting ERIKS Group 90 Statutaire bepalingen inzake winstbestemming 90 Winstbestemming en voorstel dividend Gebeurtenissen na balansdatum 91 Rapport van de Stichting Administratiekantoor ERIKS 92 Onafhankelijkheidsverklaringen 93 Tien jaar ERIKS 94 Overzicht van de clusters / groepsmaatschappijen / International Product Managers (IPMs) 96 1

3 Afdichtingstechniek

4 Profiel Organogram per 1 januari 2004 Kerncijfers 2003

5 Profiel ERIKS group nv is de Nederlandse houdstermaatschappij van een groep technische handelsondernemingen. Sinds 1977 is ERIKS group nv aan de Officiële Markt van de effectenbeurs van Euronext Amsterdam (Euronext N.V.) genoteerd. In het jaar 2003 werd met gemiddeld medewerkers een omzet van EUR 381,9 miljoen gerealiseerd. Het nettoresultaat over 2003 was EUR 12,0 miljoen. De ERIKS-groep is een innovatieve distributeur, die zowel de rol van specialist als van toeleverancier vervult. Het bieden van toegevoegde waarde door een breed en diep productassortiment, kennis, veredeling, logistieke diensten en het dicht bij de afnemers aanwezig zijn, staan bij alle activiteiten voorop. De activiteiten van de groep bestaan uit de inkoop, opslag, veredeling, verkoop en distributie van een hoogwaardig en breed assortiment van werktuigbouwkundige componenten. Met een sterk ontwikkelde technische en logistieke dienstverlening en kennis van producten en toepassingen worden alle bedrijfstakken van de industrie bediend. De groep levert aan meer dan industriële afnemers (business to business), heeft een assortiment van meer dan artikelen en betrekt haar producten bij een groot aantal gekwalificeerde leveranciers/fabrikanten. De ERIKS-groep bestaat thans uit bijna vijftig groepsmaatschappijen met vestigingen in acht landen. Het geografisch zwaartepunt van de activiteiten ligt in West- Europa (Nederland, België, Luxemburg, Duitsland en Frankrijk). Daarnaast heeft zij vestigingen in de Verenigde Staten en Zuidoost-Azië (Singapore en Maleisië). Het streven van de ERIKS-groep is een leidende marktpositie in West- en Midden-Europa op te bouwen om aldus een Europese speler van formaat te worden. Tevens wil de ERIKS-groep, voor zover dit bijdraagt aan haar positie in Europa, direct of indirect aanwezig zijn in de Verenigde Staten en Zuidoost-Azië. PARTS ARE JUST PART OF OUR SERVICE Het huidige assortiment is verdeeld in zes kernactiviteiten en de daarin opgenomen productgroepen: Afdichtingstechniek - dynamische dichtingen - O-ringen en rubbertechniek - flensafdichtingen Aandrijftechniek - hydrauliek - pneumatiek - mechanische aandrijvingen - lagertechniek - elektrische aandrijvingen Stromingstechniek - afsluiters en instrumentatie - kunststof leidingsystemen - slangen en toebehoren Gereedschappen en Onderhoudsproducten Industriële kunststoffen Technische en logistieke dienstverlening De technische en logistieke dienstverlening die als kernactiviteit wordt aangestuurd, is altijd gerelateerd aan vorenstaande productgroepen. 4

6 Organogram per 1 januari 2004 ERIKS group nv Directie MIS en organisatie Treasury en belasting Human Resources ICT Investor Relations International Product Management ERIKS Nederland ERIKS België ERIKS Duitsland ERIKS Frankrijk ERIKS USA ERIKS Zuidoost-Azië Omzet (EUR mln.) 170,5 98,1 63,4 22,1 21,6 6,2 In % van de totale omzet 44,6 25,7 16,6 5,8 5,7 1,6 Gemiddeld aantal medewerkers Bij ERIKS group nv waren in 2003 gemiddeld 15 medewerkers in dienst. 5

7 Kerncijfers 2003* In duizenden euro's Resultatenrekening Netto-omzet Wijziging (in %) 6,6 5,5 12,3 Bedrijfsresultaat (incl. amortisatie goodwill) Bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill (EBITA) Wijziging (in %) 14,8-5,7 14,3 Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen en vóór amortisatie goodwill Wijziging (in %) 13,6-12,5 12,7 Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen Wijziging (in %) 12,3-19,6 4,9 Buitengewoon resultaat na belastingen Nettoresultaat Kasstroom Afschrijvingen Kasstroom uit gewone bedrijfsuitoefening Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Kasstroom uit financieringsactiviteiten Saldo kasstroom Balans Werkkapitaal 1) Eigen vermogen (vóór winstbestemming) Totaal vermogen 2) Netto geïnvesteerd vermogen 3) Ratio's EBITA in procenten van de omzet 6,4 6,0 6,7 EBITA in procenten van het gemiddeld netto geïnvesteerd vermogen 23,7 21,1 24,9 Rentedekking ratio 8,9 9,8 11,0 Nettoresultaat in procenten van het eigen vermogen vóór winstbestemming 13,1 12,9 23,1 Bij dividend volledig in contanten: - groepsvermogen -/- immateriële vaste activa / totaal vermogen (solvabiliteitsratio) 35% 34% 38% Bij dividend volledig in aandelen: - groepsvermogen -/- immateriële vaste activa / totaal vermogen (solvabiliteitsratio) 39% 38% 43% Overige kerngegevens Salarissen, sociale en pensioenlasten Gemiddeld aantal medewerkers Gemiddelde loonkosten per werknemer 45,5 44,0 43,0 * Zie ook 10 jaar ERIKS op pagina 94 en 95. Er is uitgegaan van de balans vóór winstbestemming. 1) Werkkapitaal = voorraden + handelsdebiteuren -/- leveranciers. 2) Totaal vermogen = balanstotaal -/- immateriële vaste activa -/- liquide middelen. 3) Netto geïnvesteerd vermogen = balanstotaal -/- immateriële vaste activa -/- financiële vaste activa -/- liquide middelen -/- leveranciers -/- overige kortlopende schulden. 6

8 Netto-omzet Bedrijfsresultaat (EBITA) Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen en vóór amortisatie goodwill Kasstroom uit gewone bedrijfsuitoefening EBITA in procenten van het gemiddeld netto geïnvesteerd vermogen Gemiddeld aantal medewerkers 7

9 Aandrijftechniek

10 ERIKS, een innovatieve distributeur Het aandeel ERIKS Corporate governance

11 ERIKS, een innovatieve distributeur Al drie opeenvolgende jaren is er sprake van een teruggang van de industriële bedrijvigheid in West-Europa en de Verenigde Staten. De totale markt voor werktuigbouwkundige componenten in deze regio s is dan ook gekrompen. Bij vele fabrikanten en distributeurs heeft dit ertoe geleid dat de omzetten en resultaten jaarlijks met vele procenten zijn gedaald. De ERIKS-groep heeft zich aan dit beeld kunnen onttrekken en haar omzetniveau en winstgevendheid verbeterd. Onze strategie, die gebaseerd is op ondernemerschap, marktverbreding, uitbreiding van dienstverlening en productiviteitsverbetering, werpt haar vruchten af. Financieel heeft dit ertoe geleid dat wij voor het tiende jaar in successie in omzet zijn gegroeid (6,6 procent meer dan in 2002) en dat de winstgevendheid zowel in bedrijfsresultaat (EBITA: +14,8 procent) als in procenten van het netto geïnvesteerd vermogen (2003: 23,7 procent) is toegenomen. De autonome groei van de omzet bedraagt 1,2 procent, hetgeen aanzienlijk beter is dan de gemiddelde marktprestatie. Onze marktpositie is dan ook versterkt. Het is nu aan ons om deze positieve trend voort te zetten. In de huidige onzekere markt is dat niet gemakkelijk, maar wel zeer uitdagend. Wij zullen onze strategie, die elders in dit verslag uitgebreid wordt toegelicht, in de nu nog gefragmenteerde markt de komende jaren continueren. Het is en blijft onze doelstelling de marktposities te versterken en uit te breiden en zo een sterke Europese speler op ons vakgebied te zijn. De ERIKS-groep kenmerkt zich als een door kennis en toegevoegde waarde gedreven handelsonderneming die een belangrijke en onontbeerlijke positie in de bedrijfskolom tussen de fabrikanten en afnemers inneemt. In de bedrijfsvoering staan de behoeften van onze afnemers centraal. De hieruit te ontwikkelen marketingmix wordt steeds weer op de veranderende behoeften van de te onderscheiden koopprofielen van de klant aangepast. Deze marktbenadering vraagt van onze medewerkers een pro-actieve en flexibele instelling en de bereidheid om met collega s binnen en buiten de eigen onderneming samen te werken. Het is daarom dat wij veel aandacht besteden aan de interne communicatie over de doelstellingen en de strategie van de ERIKS-groep. Wij kunnen stellen dat bij de medewerkers het groepsgevoel nadrukkelijk aanwezig is en dat de te volgen koers van de ERIKS-groep breed in de organisatie wordt ondersteund. Vanuit deze instelling zijn wij in staat - ons productassortiment en de daarop aansluitende technische en logistieke dienstverlening uit te breiden - de rol van specialist en totaalleverancier te vervullen - voorwaarts te integreren door uitbreiding van de lokale aanwezigheid - de inrichting van de primaire bedrijfsprocessen bij de verschillende ondernemingen te verbeteren. Deze innovatiekracht leidt ertoe dat onze marktposities verbeteren en de winstgevendheid van onze onderneming op een behoorlijk niveau blijft. Wij zijn onze medewerkers erkentelijk voor hun inzet en hebben groot vertrouwen in de toekomst van de ERIKS-groep. Hoewel er signalen zijn dat het niveau van de industriële productie niet meer verder daalt en in enkele sectoren zelfs iets toeneemt, geven deze echter nog onvoldoende houvast om te mogen veronderstellen dat de totale industriële productie in het jaar 2004 zal verbeteren. Wij kunnen dan ook niet een concrete verwachting voor het gehele jaar 2004 uitspreken. Wel zijn wij ervan overtuigd dat, wanneer de industriële bedrijvigheid aantrekt, de ERIKS-groep hiervan ten volle zal profiteren. Directie ERIKS group nv H. Kreuger, voorzitter 10

12 Het aandeel ERIKS Certificaten van aandelen van ERIKS group nv zijn genoteerd bij Euronext N.V. te Amsterdam. De nominale waarde van 1 (certificaat van) gewoon aandeel bedraagt EUR 1,=. De certificaten van gewone aandelen aan toonder worden belichaamd in een door Necigef beheerd verzamelbewijs aan toonder. ERIKS group nv is opgenomen in het NextPrime segment van Euronext N.V. Ultimo 2003 bedraagt het aantal uitstaande aandelen , een toename van ten opzichte van ultimo De resultaten en kasstroom per aandeel zijn berekend op basis van het gemiddelde aantal uitstaande aandelen. Dit gemiddelde is toegenomen van over 2002 naar over 2003, ofwel met (3,33 procent). Vanaf het jaar 2002 wordt aandeelhouders bij het uitkeren van het dividend de mogelijkheid geboden om voor stockdividend te kiezen. Van de ultimo het verslagjaar geplaatste en uitstaande aandelen zijn via de Stichting Administratiekantoor ERIKS , ofwel 99,4 procent verhandelbaar als certificaten van aandelen. De onderneming heeft geen opties op aandelen uitgekeerd of uitstaan. De directie en commissarissen bezitten ultimo 2003 gezamenlijk certificaten van aandelen. Dividendbeleid en dividend 2003 Het beleid is een dividend uit te keren, voor zover de omstandigheden dit toelaten, van circa 50 procent van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening. Het voorstel tot winstbestemming en dividend over 2003 is opgenomen op pagina 91 van dit verslag. Voorgesteld wordt het dividend voor het jaar 2003 vast te stellen op EUR 1,60 per aandeel van EUR 1,=. Het pay-out percentage bedraagt bij dit voorstel 50,1 procent. Het dividend wordt naar keuze in contanten of in aandelen ten laste van de reserves uitgekeerd. De waarde van het voorgestelde dividend in aandelen zal 2 tot 4 procent hoger zijn dan de waarde van het dividend in contanten. De vaststelling van het dividend in aandelen zal plaatsvinden 1 dag na afloop van de keuzeperiode op basis van de gemiddelde koers van het aandeel gedurende de laatste 5 beursdagen van die keuzeperiode. Ter ondersteuning van de financiering van de voorgenomen groei (zie hoofdstuk Missie, doelstellingen, SWOT-analyse en strategie ) doet de vennootschap een beroep op de aandeelhouders te kiezen voor een uitkering in aandelen (stockdividend) ten laste van de reserves. Van het dividend over het jaar 2002 is in het verslagjaar 44,3 procent in contanten en 55,7 procent in aandelen (stockdividend) uitgekeerd. De waarde van het stockdividend was 3,27 procent hoger dan het contante dividend. Overzicht van het verloop van de aandelen (x stuks) Geplaatst primo Stockdividend Geplaatst ultimo Gemiddeld geplaatst

13 Kengetallen per aandeel (van nominaal EUR 1,=) x EUR 1,= Nettoresultaat 3,24 2,99 5,05 4,33 0,13 Nettoresultaat vóór amortisatie goodwill 3,88 3,53 4,14 3,71 2,19 Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening 3,24 2,99 3,80 3,63 2,19 Kasstroom uit gewone bedrijfsuitoefening 5,32 5,10 5,62 5,10 3,61 Dividend 1,60 1,50 1,85 1,75 1,50 Pay-out in procenten van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening 50,10 50,80 48,70 48,20 68,40 Eigen vermogen (2001 t/m 2003 vóór winstbestemming) 24,46 22,94 21,90 16,75 13,98 Koers ultimo 28,60 24,90 27,50 27,60 21,02 Hoogste koers 28,87 34,50 34,80 30,00 28,20 Laagste koers 20,50 19,84 25,25 16,80 21,02 Beurswaarde ultimo (x EUR mln.) 107,3 90,4 96,6 97,0 73,9 Koersverloop ERIKS-aandeel versus AEX-index 12

14 Investor relations De ERIKS-groep hecht veel belang aan een goede communicatie met financieel belanghebbenden en andere geïnteresseerden, zoals investeerders, vermogensverschaffers en analisten, teneinde een goed inzicht te verschaffen over de positie van de groep in de steeds veranderende markt. Koersgevoelige informatie wordt altijd via algemene berichtgevingen bekendgemaakt. Tijdens bijeenkomsten met beleggers, analisten en financiële pers worden strategie, financiële resultaten en actuele ontwikkelingen nader toegelicht. Ieder kwartaal worden de gerealiseerde financiële resultaten gepubliceerd en via een conference call toegelicht aan financiële analisten en journalisten. Inzichtelijkheid en openheid moet leiden tot een optimale koersvorming en een bredere spreiding van het aandelenbezit. Animateur (Liquidity Provider) Het aantal transacties in certificaten van aandelen ERIKS group nv is beperkt. Om toch de doorlopende notering te behouden en de relatie met de certificaathouders te optimaliseren, is SNS Securities N.V. te Amsterdam aangesteld als animateur. Animateurs zien er op toe dat in het handelssysteem altijd een vraag- en aanbiedingsvoorstel is opgenomen. Daarnaast zorgen zij mede voor het onderhouden van relaties met (potentiële) beleggers en het publiceren van analistenrapporten. Ieder jaar worden de activiteiten en resultaten geëvalueerd. In het verslagjaar met 219 handelsdagen zijn transacties in ERIKScertificaten uitgevoerd. Hierbij werden certificaten van aandelen verhandeld met een totale handelswaarde van EUR 22,7 miljoen. Op de ERIKS-website kan uitgebreide informatie worden gevonden met betrekking tot persberichten, financiële rapportages en strategie. Aansluitend op de per 1 januari 2004 van kracht zijnde nieuwe Nederlandse corporate governance code zal de website in de loop van het jaar 2004 worden aangepast en uitgebreid. Dat de ERIKS-groep een vooruitstrevend investor relations beleid voert en transparante informatie over het gevoerde beleid verstrekt, blijkt onder meer uit de toelating tot het NextPrime segment van Euronext N.V. Het opgenomen zijn in dit segment geeft onder meer de volgende verplichtingen: - de publicatie van kwartaalcijfers - vanaf 2005 een jaarrekening op basis van de IAS-standards (IFRS) - het houden van ten minste twee analistenbijeenkomsten per jaar - de mogelijkheid tot continue handel, eventueel via een animateur - een website met uitgebreide financiële informatie. 13

15 Belangen van meer dan 5 procent Van het aandelenkapitaal is 99,4 procent als certificaten van aandelen uitgegeven. In het kader van de Wet Melding Zeggenschap zijn tot en met december 2003 de volgende meldingen ontvangen: Caravelle Holding AG 20,10% Darlin nv 5,15% Delta Lloyd Nuts Ohra N.V. 5,50% H.L.B. Holding B.V. 11,65% Internationale Nederlanden Groep nv 10,26% Orange Deelnemingen Fund N.V. 5,15% Interne code inzake voorwetenschap ERIKS geeft invulling aan de Regeling melding en reglementering transacties Wet toezicht effectenverkeer (Wte 1995). Een brede kring van werknemers en adviseurs is door ondertekening van een verklaring gebonden aan de naleving van het reglement als bedoeld in artikel 46d Wte In 2002 is de interne code voor de directie en commissarissen van ERIKS group nv uitgebreid om ook aan de per 1 september 2002 gewijzigde Wet Melding Zeggenschap 1996 (WMZ 1996) te voldoen. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) houdt toezicht op naleving van de WMZ In het komend jaar zal de interne code nader worden beoordeeld en aangepast aan de bepalingen van de Nederlandse corporate governance code. Financiële agenda 13 mei 2004 Algemene Vergadering van Aandeelhouders te Alkmaar. Publicatie cijfers eerste kwartaal 2004*. 17 mei e Notering ex-dividend. 17 mei t/m 2 juni 2004 Keuzeperiode. 3 juni 2004 Vaststelling van het aantal dividendrechten dat recht geeft op 1 nieuw (certificaat van) aandeel. 8 juni 2004 Betaalbaarstelling dividend en levering (certificaat van) aandeel. 25 augustus 2004 Publicatie halfjaarcijfers 2004*. 11 november 2004 Publicatie cijfers negen maanden 2004*. 24 februari 2005 Publicatie jaarcijfers 2004*. 12 mei 2005 Algemene Vergadering van Aandeelhouders te Alkmaar. Publicatie cijfers eerste kwartaal 2005*. *Publicatie tijdens beurs en aansluitend conference call. 14

16 Corporate governance Directie en commissarissen van ERIKS group nv hechten veel waarde aan een goede corporate governance. Sinds jaren wordt reeds formeel en informeel een helder onderscheid gemaakt tussen de verantwoordelijkheden van de directie en die van de Raad van Commissarissen. Het is tevens altijd de opzet om de berichtgeving naar de aandeelhouders en de overige stakeholders zo open mogelijk te doen zijn. De raadgevingen van de aandeelen certificaathouders worden altijd vanuit een positieve grondhouding beoordeeld en opgevolgd, voorzover deze de continuïteit van de onderneming bevorderen en er rekening wordt gehouden met de belangen van alle stakeholders. In dit kader heeft de ERIKS-groep dan ook vanaf 1996 een zoveel als mogelijk positieve uitvoering gegeven aan de 40 aanbevelingen, zoals die door de toenmalige commissie corporate governance (commissie Peters) zijn geformuleerd. Alleen als gevolg van het feit dat de ERIKS-groep als kleinere beursgenoteerde onderneming in bepaalde omstandigheden kwetsbaar is, is tot op heden vastgehouden aan een tweetal zgn. beschermingsconstructies : - certificering van aandelen, waarbij voor natuurlijke personen de mogelijkheid tot decertificering aanwezig is tot 1 procent van het uitstaande gewone aandelenkapitaal - de mogelijkheid van plaatsing van preferente beschermingsaandelen bij een stichting met een onafhankelijk bestuur. Aan die stichting heeft ERIKS group nv een call-optie op preferente aandelen verleend. Deze beschermingsconstructies zijn alleen bedoeld als maatregel om bij eventuele onvriendelijke acties door derden voldoende tijd te hebben om te kunnen beoordelen of deze acties in het belang zijn van alle stakeholders van de ERIKS-groep en of de bedoelingen van deze partijen aansluiten op de strategie van de ERIKS-groep. Het is betreurenswaardig dat als gevolg van negatieve ontwikkelingen bij enkele grote internationale beursgenoteerde ondernemingen de verhoudingen tussen directies, commissarissen, aandeelhouders en werknemers nader geformaliseerd moeten worden. Dit leidt tot meer administratieve en bureaucratische lasten, met name bij de kleine en middelgrote beursgenoteerde ondernemingen. Het bestuur van ERIKS group nv heeft de berichtgeving over de in 2003 geïnstalleerde commissie Tabaksblat nauwkeurig gevolgd. Er is kennis genomen van het door de commissie uitgebrachte rapport De Nederlandse corporate governance code en het bestuur ondersteunt het streven van de commissie om beginselen voor deugdelijk ondernemingsbestuur te definiëren. De ERIKS-groep volgt reeds jaren formeel dan wel informeel vele van de in de Nederlandse corporate governance code opgenomen best practice bepalingen. Directie en commissarissen zullen met een constructieve houding het komend jaar invulling geven aan deze bepalingen. Het is de verwachting dat de implementatie van de code niet tot grote problemen zal leiden. Er zal natuurlijk wel rekening worden gehouden met de status van ERIKS group nv als betrekkelijk kleine beursgenoteerde onderneming, de huidige goed werkende procedures en de bestaande contracten en afspraken. Ter zake de zeggenschap van aandeelhouders zullen de maatschappelijke ontwikkelingen en de wijzigingen in het ondernemingsrecht worden gevolgd. Het vrijwillig toepassen van het structuurregime en het uitgeven van certificaten van aandelen met beperkte royeerbaarheid staan hierbij ter discussie. De komende maanden zal het bestuur de contouren van de nieuwe statutaire inrichting voorbereiden en deze in de op 13 mei 2004 te houden Algemene Vergadering van Aandeelhouders presenteren aan de aandeel- en certificaathouders. ERIKS group nv zal wel vasthouden aan het kunnen beschikken over één of meer beschermingsmaatregelen. Diverse best practice bepalingen zijn reeds in dit jaarverslag verwerkt. In de in mei 2005 te houden Algemene Vergadering van Aandeelhouders zal het bestuur het totale corporate governance beleid aan de aandeel- en certificaathouders voorleggen. 15

17 Stromingstechniek

18 Informatie over de organisatie en marktpositie Missie, doelstellingen, SWOT-analyse en strategie Risico en risicobeheersing

19 Informatie over de organisatie en marktpositie ERIKS group nv De houdstermaatschappij stelt zich op als een strategische holding. Haar rol is die van vermogensverschaffer, initiator, motivator, implementator, bewaker en coördinator van de voor de ERIKS-groep ontwikkelde strategie. Zij draagt zorg voor de realisatie van de meerwaarde van de groep ten opzichte van de zelfstandige ondernemingen. Dit laatste betekent dat de directie van ERIKS group nv zich intensief met de definiëring en invulling van de strategie bij de diverse clusters/ondernemingen bezighoudt. Een decentrale organisatiestructuur geeft de ondernemingen de vereiste flexibiliteit, inventiviteit en kwaliteit om de afnemers adequaat te bedienen en als partner van leveranciers op te treden. Om de beoogde autonome groei en groei door overnames te kunnen besturen, is de ERIKSgroep ingedeeld in clusters. Cluster Een cluster, één bedrijf of een groep van bedrijven, bedient een gedefinieerd geografisch marktgebied. Een cluster exploiteert meerdere kernactiviteiten en beschikt over alle disciplines om zelfstandig de gehele operationele bedrijfsvoering te verrichten. De ERIKS-groep kent zes clusters. Met als basis de overeengekomen strategie en het operationele plan worden aan de clustermanagers mandaten verleend voor de verdere ontwikkeling van de marktpositie in hun werkgebied. Afhankelijk van de ontwikkelingsfase van de cluster zijn in iedere cluster managers verantwoordelijk voor de verdere ontwikkeling van de te onderscheiden kernactiviteiten en de daarin opgenomen productgroepen. Zij werken vanuit een centrale vestiging (Competence Center) van de betreffende cluster en onderhouden in het algemeen de directe contacten met de OEM-afnemers en de overige grotere afnemers. Daarnaast zijn er verantwoordelijken voor de ontwikkeling van de marktpositie in een gedefinieerde regio. Dit laatste kan via eigen vestigingen en/of dealers, waarbij de vestigingen voornamelijk de directe contacten met de onderhoudsmarkt onderhouden. Kernactiviteiten Het assortiment van meer dan technische werktuigbouwkundige componenten met de daarop aansluitende dienstverlening wordt, zoals onder het hoofdstuk Profiel van dit verslag aangegeven, verdeeld in zes kernactiviteiten en de daarin opgenomen productgroepen. De ERIKS-groep functioneert niet slechts als doorgeefluik voor technische producten, maar biedt ook diensten en kennis aan. De ERIKS-groep is een distributeur die in haar bedrijfsvoering het ontwikkelen en aanbieden van toegevoegde waarde primair als speerpunt onderkent. Bij alle kernactiviteiten en de daarin opgenomen productgroepen wordt een uitgebreid palet van technische en logistieke diensten geleverd. Afnemers De ERIKS-groep bedient meer dan afnemers in alle industriële bedrijfstakken, zoals chemie, voeding, machinebouw, semicon, olieraffinage, bouw, offshore en metaal. De groep onderscheidt de volgende klanttypen of koopprofielen: Onderhoudsmarkt (MRO Maintenance Repair Overhaul) ERIKS-producten en -diensten worden direct aangewend ten behoeve van het onderhoud aan installaties en machines. OEM (Original Equipment Manufacturers) ERIKS-producten en -diensten worden aangewend voor de totstandkoming van een door de afnemer te produceren eindproduct. Projecten ERIKS-producten en -diensten worden gebruikt voor grote onderhoudsprojecten of nieuwbouw. Wederverkoop - Dealers: ERIKS-producten en -diensten worden via dealers geleverd om binnen de bestaande marktgebieden dicht bij de afnemers te zijn. 18

20 - Export: ERIKS-producten worden geëxporteerd, vooral voor het verkrijgen van het noodzakelijke volume in marktgebieden, waarin de ERIKS-groep geen eigen vestiging heeft. Hier worden zowel de aldaar aanwezige distributeurs als OEMs benaderd. Installatiebedrijven en engineering contractors worden, afhankelijk van het soort van aankoop, onder 'onderhoudsmarkt' of 'projecten' gerangschikt. De ERIKS-groep biedt haar afnemers kwaliteit, snelle levering, een breed assortiment, betrouwbaarheid, deskundigheid met de materie, technische kennis, veredelingsfaciliteiten, logistieke diensten en de mogelijkheid om diensten en producten als totaalpakket te leveren. Door de combinatie van deze factoren heeft ERIKS zich tot een belangrijke marktpartij ontwikkeld. Toeleveranciers Op basis van partnership gaat de ERIKS-groep, vanuit een onafhankelijke positie, met fabrikanten over de hele wereld in principe een langetermijnrelatie aan. De omvang van de groep biedt vele fabrikanten het perspectief op een substantiële afnamehoeveelheid en een groot marktaandeel. Marktpositie Bij zowel afnemers als toeleveranciers vindt een verdere internationalisatie en concentratie van activiteiten plaats. Het is voor de ERIKS-groep van belang haar geografische dekking voor de verschillende kernactiviteiten te vergroten en in staat te zijn haar toeleveranciers voldoende volume en marktaandeel te bieden. Uit onderstaande opstelling blijkt dat de ERIKS-groep in geen der kernactiviteiten een dominante positie heeft, hetgeen betekent dat de mogelijkheden tot groei alom aanwezig zijn. In verschillende regio's, met name in Duitsland, de Verenigde Staten en Zuidoost-Azië zijn de markten nog zeer gefragmenteerd. Dit houdt in dat reeds met een klein marktaandeel een belangrijke positie kan worden verworven. Voor nadere informatie wordt verwezen naar de hoofdstukken Missie, doelstellingen, SWOT-analyse en strategie en Ontwikkelingen per cluster. De marktaandelen in de diverse regio s per kernactiviteit zijn Land Nederland Kernactiviteit Afdichtingstechniek Aandrijftechniek Stromingstechniek + Gereedschappen en Onderhoudsproducten + Industriële kunststoffen + België Duitsland (het westen en zuiden van Duitsland) n.v.t. Frankrijk (het noordwesten van Frankrijk) USA (in de regio van de ondernemingen) + n.v.t. n.v.t. n.v.t. - Zuidoost-Azië n.v.t = >25% + = 10 25% - = <10% n.v.t. = kernactiviteit niet in het assortiment van de cluster 19

21 Missie, doelstellingen, SWOT-analyse en strategie Missie De missie van de ERIKS-groep is een toonaangevende, internationale handelsonderneming te zijn die met een hoogwaardig en breed assortiment van werktuigbouwkundige componenten met daaraan gerelateerde technische en logistieke dienstverlening en kennis van haar producten en toepassingen alle segmenten van de industrie bedient. De ERIKS-groep kenmerkt zich als een door kennis en toegevoegde waarde gedreven handelsonderneming. Doelstellingen ( ) Commercieel De ERIKS-groep wil voor haar afnemers, vanuit de gedefinieerde missie, dé innovatieve, betrouwbare en flexibele toeleverancier zijn. Voor haar toeleveranciers wil de ERIKS-groep de betrouwbare en coöperatieve partner met voldoende marktaandeel en volume zijn die op basis van uitgebreide technische en logistieke kennis de gehele industriële markt bedient. Gedreven door een sterk ontwikkelde groepsidentiteit, streeft de ERIKS-groep de volgende doelstellingen na: - het opbouwen van een leidende marktpositie in West- en Midden-Europa, derhalve een Europese speler van formaat te worden - een sterk marktaandeel (top-3 positie) in te nemen voor elke in het assortiment opgenomen kernactiviteit, in alle regio s waar de groep vestigingen heeft - het aanbieden van een hoogwaardig en breed assortiment van werktuigbouwkundige componenten - het hebben van een evenwichtige verdeling van de omzet over de belangrijkste typen afnemers (koopprofielen) Onderhoud en Original Equipment Manufacturers (OEM) ter beheersing van haar risicoprofiel - het direct of indirect aanwezig zijn in de markten van de Verenigde Staten en Zuidoost-Azië, voor zover dit bijdraagt aan het opbouwen van de positie van de ERIKS-groep in Europa. Financieel Uitgaande van een zelfstandige autonome ontwikkeling en een normale groei van de economische bedrijvigheid, zijn de financiële doelstellingen voor de komende drie jaar: - een gemiddelde groei van de omzet van 10 à 15 procent, waarvan ongeveer 5 à 7 procent via autonome groei en het restant via acquisities (2003: 6,6 procent). Dit zal resulteren in een omzet van EUR 500 à 550 miljoen in het jaar een bedrijfsresultaat (EBITA) in procenten van het netto geïnvesteerd vermogen van ten minste 20 procent (2003: 23,7 procent) - een solvabiliteitsratio van ten minste 30 procent (ultimo 2003: 39,0 procent vóór winstbestemming) - een gemiddelde toename van de winst per aandeel met 5 à 10 procent (2003: 8,4 procent) - een dividenduitkering, voor zover de omstandigheden dit toelaten, van circa 50 procent van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening (2003: 50,1 procent). De realisatie van deze doelstellingen bevordert een duurzame relatie met onze afnemers en leveranciers, verhoogt de ontwikkelingskansen voor onze medewerkers en moet leiden tot waardegroei voor onze aandeelhouders. SWOT-analyse Externe analyse - Omvang van de markt Er zijn geen nauwkeurige gegevens over de omvang van de markt waarin de ERIKS-groep actief is. De inschatting is dat de totale Europese markt een omvang van ongeveer EUR 20 miljard heeft. De markt in de landen waarin de ERIKS-groep opereert bedraagt meer dan EUR 10 miljard. Als gevolg van de reeds drie jaar durende daling van de economische bedrijvigheid, maar ook door de verplaatsing van de maakindustrie van West- Europa naar lagelonenlanden in Oost-Europa en het Verre Oosten is de totale markt gekrompen. 20

22 Alleen door innovatief beleid en het ontwikkelen van nieuwe marktsegmenten kunnen bestaande fabrikanten en distributeurs hun omzetten in de Westerse markten behouden en laten groeien. - Leveranciers Mede ingegeven door kapitaalintensieve investeringen in bedrijfsmiddelen en de hoge kosten van onderzoek en productontwikkeling is bij de fabrikanten de concentratietendens nog steeds nadrukkelijk aanwezig. Zij zijn in staat de markt een steeds breder en dieper assortiment aan te bieden en wensen, direct of indirect, nauwer betrokken te zijn bij de distributie aan de uiteindelijke industriële verbruiker. Deze trend tot voorwaartse integratie bij de fabrikanten, maar ook de continue voortgang in de ontwikkeling van de internettechnologie kunnen invloed hebben op de marktposities van distributeurs. Hierbij zijn het hebben van partnerships met leveranciers, het hebben van volume en marktaandeel en het beschikken over een breed assortiment met een hoogwaardige technische en logistieke dienstverlening bepalend voor de toekomst van de distributeur. - Afnemers De afnemers verwachten van de distributeurs in werktuigbouwkundige componenten (technische handel) dat zij een toegevoegde waarde leveren. Het is een vereiste dat de distributeur beschikt over een goede product- en applicatiekennis, veredelingsfaciliteiten en logistieke diensten. Alleen dan kunnen beide partijen op efficiënte wijze met elkaar zakendoen. Bij vele afnemers is het verminderen van het aantal toeleveranciers en het beschikken over één contact voor diverse (internationale) vestigingen een speerpunt in het beleid. Bij alle partijen in de bedrijfskolom zijn het verlagen van de transactiekosten en het werkkapitaal primaire aandachtspunten in de bedrijfsvoering. Van de distributeur wordt verwacht dat hij over een breed en diep assortiment beschikt, technische kennis ter beschikking kan stellen en in staat is logistieke diensten aan te bieden. - Concurrenten De Europese markt voor de distributie van werktuigbouwkundige componenten is nog zeer gefragmenteerd. Enkele grotere partijen met een omvang zoals die van de ERIKS-groep is in verschillende landen aanwezig en heeft een internationale expansiestrategie. Tezamen hebben deze internationale distributeurs nog maar een beperkt marktaandeel. Naast deze distributeurs zijn er vele kleine en middelgrote familiebedrijven die met één of meer productgroepen nationaal of regionaal de markt bedienen. Interne analyse Zoals in het hoofdstuk Informatie over de organisatie en marktpositie verder is uitgewerkt, zijn de activiteiten van de ERIKS-groep organisatorisch verdeeld over een zestal clusters (geografische marktgebieden). Iedere cluster bevindt zich in een bepaalde fase van ontwikkeling. De clusters ERIKS Nederland en ERIKS België hebben alle kernactiviteiten in hun assortiment opgenomen. In Nederland heeft de ERIKS-groep in alle activiteiten een top-3 positie, beschikt de cluster over alle noodzakelijke vaktechnische disciplines en wordt met name veel aandacht besteed aan de samenwerking tussen de verschillende eenheden, het verder ontwikkelen van de lokale aanwezigheid en het verder uitbouwen van de logistieke diensten. In België hebben nog niet alle kernactiviteiten een top-3 positie in de markt. Ook in deze cluster wordt veel aandacht besteed aan de samenwerking tussen de verschillende eenheden. Het verder ontwikkelen van de technische en logistieke dienstverlening is een speerpunt in het beleid. De interne efficiency is nog niet bij alle onderdelen op het vereiste niveau. De cluster ERIKS Duitsland werkt gestaag aan de uitbreiding en verdieping van het assortiment en de integratie van de in de laatste jaren overgenomen ondernemingen. Geïnvesteerd wordt in goed en professioneel management en modernisering van de infrastructuur. De markt van de technische handel is nog zeer gefragmenteerd en in geen der productgroepen 21

23 wordt een top-3 positie ingenomen. ERIKS behoort in Duitsland wel tot de grotere distributeurs van werktuigbouwkundige componenten. De cluster ERIKS Frankrijk moet in de komende jaren nog vele fasen van ontwikkeling doorlopen. Zowel in de uitbouw van de kernactiviteiten als in de daarbij aansluitende dienstverlening en in de modernisering van de infrastructuur moeten nog vele stappen worden gemaakt. De cluster ERIKS USA is uitsluitend nog actief in de zeer gefragmenteerde markt van dynamische dichtingen en industriële kunststoffen. De cluster beschikt over de middelen om een verdere groei te realiseren. De marktpositie van de cluster ERIKS Zuidoost-Azië is nog fragiel. Door rationalisering van het assortiment en de verdere ontwikkeling van de product- en applicatiekennis wordt de marketingmix aan de eisen van de markt aangepast. Financiering ( ) en waardecreatie Ervan uitgaande dat de industriële bedrijvigheid niet verder zal dalen maar weer iets zal toenemen, is op basis van realistische veronderstellingen een meerjaren groeimodel opgesteld. Hieruit blijkt dat de ERIKS-groep haar groeidoelstellingen kan financieren, de financiële ratio s daarbij binnen de gestelde grenzen blijven en de waarde van de onderneming zal toenemen. In het uit het groeimodel afgeleide financieringsplan is opgenomen dat voor de financiering een beroep zal worden gedaan op externe financiers en aandeelhouders (reserveringen stockdividend). Vorenstaande sluit niet uit dat de ERIKS-groep onder voorwaarden blijft openstaan voor samenwerking met andere onafhankelijke industriële toeleveranciers of financiële instellingen. Essentieel hiervoor is dat een eventuele samenwerking met een andere partij voor alle stakeholders van de ERIKS-groep tot voordelen voor de lange termijn zal leiden en dat de doelstellingen sneller kunnen worden gerealiseerd. Strategie In het verslagjaar zijn, in lijn met het vermelde in het jaarverslag 2002 onder het hoofdstuk Hoofduitgangspunten voor het jaar 2003, diverse acties ondernomen en projecten opgestart en afgerond. In het verslag van de directie wordt hier nader op ingegaan. Ondanks de economische tegenwind is de positie van de ERIKS-groep, in lijn met de gedefinieerde doelstellingen en strategie, in het jaar 2003 verder versterkt. Ter realisatie van de doelstellingen en als resultante op de te trekken conclusies uit de externe en interne analyse zijn de speerpunten in de strategie: Autonome groei Deze kan alleen worden gerealiseerd wanneer in de bedrijfsvoering de wensen van de afnemer centraal staan, de ERIKS-groep zich onderscheidt van haar concurrenten ( een door kennis en toegevoegde waarde gedreven handelsonderneming ) en de groep over goed opgeleide en gemotiveerde medewerkers beschikt. Een uitermate belangrijk onderdeel binnen de bedrijfsvoering is de permanente aandacht voor het onderhouden en verder ontwikkelen van de op de marktontwikkelingen en per type afnemer afgestemde marketingmix. Belangrijke aspecten hierbij zijn: - Ondernemerschap De ERIKS-groep komt primair tot groei dankzij medewerkers met een sterk gevoel voor ondernemerschap. In onze organisatievorm en selectieprocedures wordt voortdurend met dit aspect rekening gehouden. - Managementontwikkeling Voor de toekomstige groei is het essentieel om over ervaren en goed management te beschikken. Daartoe is een adequaat Management Development programma geïmplementeerd. - Goed opgeleide medewerkers (KENNIS) De ERIKS-medewerkers beschikken over actuele en diepgaande kennis van producten en hun toepassing, alsook over kennis van (fysiek en administratief) logistieke diensten. Dit stelt hen in staat permanent te werken aan de vernieuwing van het dienstenpakket en de behoeften van de afnemer juist 22

24 te interpreteren en in adequate adviezen en diensten te vertalen. Daarnaast leveren zij in nauw overleg met de toeleveranciers een bijdrage aan de ontwikkeling van nieuwe producten. - Breed en diep assortiment van producten en diensten De ERIKS-groep beschikt over een breed en diep assortiment van producten en diensten en onderscheidt zich daardoor van vele van haar concurrenten. De kwaliteit van het productmanagement behoort bij alle ondernemingen op een hoog niveau te staan. Alleen dan is de groep in staat alle marktsegmenten en typen afnemers in de industrie te bedienen. - Engineering en veredeling De ERIKS-groep beschikt voor al haar productgroepen over faciliteiten om de producten aan de wensen van de afnemers aan te passen. - Logistieke diensten De beheersing van de orderstromen, het verlagen van de transactiekosten en het beheersen van de kosten voor het houden van voorraden (Supply Chain Management) is voor alle betrokkenen in de bedrijfskolom (fabrikanten, distributeurs, afnemers) belangrijk. De ERIKS-groep beschikt over en ontwikkelt een pakket logistieke diensten (EASY ORDER SYSTEM ) dat hier direct op inspeelt. ERIKS kan op het type afnemer afgestemde logistieke diensten aanbieden. - Couleur locale Elementair is dat de afnemers in alle regio's met een 'couleur locale' worden benaderd. Dit wordt gerealiseerd door in belangrijke industriële centra met eigen vestigingen aanwezig te zijn. Daar waar nodig beschikt de ERIKS-groep over filialen of wordt er met lokale technische handelsondernemingen nauw samengewerkt. Groei door expansie De komende jaren zal de ERIKS-groep haar marktgebied via een roll-out strategie verder vergroten. Primair gaat het om een verdere uitbreiding in Duitsland, Midden-Europa en Noord-Frankrijk. Hierdoor ontstaat een aansluitend marktgebied van voldoende omvang, waarin de ERIKS-groep haar afnemers en leveranciers een gelijkwaardig pakket van producten en diensten kan aanbieden. Op termijn, bij een verdere ontwikkeling van de industriële markt in Oost-Europa, zal de roll-out naar het oosten worden voortgezet. Daarnaast zullen ter versterking van de marktposities van de huidige activiteiten overnames binnen de bestaande marktgebieden plaatsvinden. Zoals vermeld in het hoofdstuk Risico en risicobeheersing worden overnamekandidaten zorgvuldig geanalyseerd en behoren zij direct aan de winst bij te dragen. Distributieconcept Nederland en België In Nederland en België zijn de eerste stappen gezet om het distributieconcept te wijzigen. Oorspronkelijk werd voor de meeste productgroepen de markt vanuit centrale vestigingen benaderd. Om de basis voor het realiseren van een gezonde autonome groei te verstevigen, zal de ERIKS-groep voor al haar producten naast de centrale vestigingen met eigen lokale vestigingen in industriële centra aanwezig zijn (voorwaartse integratie). De relatie met de onderhoudsmarkt wordt hierdoor versterkt en het productenpakket is 23

25 met de kernactiviteit Gereedschappen en Onderhoudsproducten uitgebreid. Met name de toegang tot de onderhouds afnemers zal hierdoor verbeteren. Medewerkers Een goede binding met haar bijna medewerkers is voor de ERIKS-groep vanzelfsprekend. Het bieden van goede mogelijkheden tot zelfontplooiing maakt hier onderdeel van uit. ERIKS biedt haar medewerkers een goed pakket van primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden. Wij verwachten van onze medewerkers een actieve inbreng bij het realiseren van de noodzakelijke groei en een hoge mate van eigen verantwoordelijkheid. Efficiënte bedrijfsvoering Op dit punt heeft zowel de administratieve als fysieke logistiek de volledige aandacht van het management. Er is en zal worden geïnvesteerd in op de bedrijfsvoering aansluitende, geavanceerde systemen. - Geavanceerd bedrijfsinformatiesysteem De optimalisatie van het bij ERIKS Nederland, ERIKS België en Flexion bv geïmplementeerde bedrijfsinformatiesysteem SAP R/3 is afgerond. Aansluitend op het voor de clusters Nederland en België gedefinieerde distributieconcept zal dit systeem, indien bedrijfsmatig efficiënt, de komende jaren ook bij de overige vestigingen in de Benelux worden ingevoerd. Op deze wijze kan vanuit één gemeenschappelijke database een groot deel van de afnemers en leveranciers worden bediend. Bij de overige clusters is het beleid dat er binnen één cluster in beginsel een en het zelfde bedrijfsinformatiesysteem operationeel is. - E-commerce Alle bedrijfsinformatiesystemen beschikken over functionaliteiten om met behulp van worldwidewebtechnieken met afnemers en leveranciers te kunnen communiceren. Voor de verdere beheersing van administratieve stromen worden applicaties ontwikkeld (zie pagina 23, logistieke diensten). - Fysieke logistiek Bij de fysieke logistiek wordt onderscheid gemaakt tussen bulk- (ten behoeve van alle clusters), clusteren vestigingsmagazijnen. De optimale verdeling zal steeds worden afgestemd op de ontwikkelingen in het distributiekanaal. Bij diverse vestigingen wordt in meer op de bedrijfsvoering afgestemde huisvesting en logistieke hulpmiddelen geïnvesteerd. Synergie Daar waar mogelijkheden voor synergie aanwezig zijn, werken de groepsmaatschappijen samen. Speciaal daarvoor aangestelde medewerkers, de International Product Managers (IPMs), coördineren de samenstelling van het assortiment, de keuze van toeleveranciers, de inkoop, de kennisoverdracht, de ontwikkeling en uitvoering van logistieke diensten, de documentatie en de fysieke logistiek. Vanuit de centrale afdeling Corporate Information Management wordt het bedrijfsinformatiesysteem SAP R/3 beheerd en worden het ICT-beleid en de ICTstandaarden voor de groep gedefinieerd. In het hoofdstuk Verslag van de directie wordt de voortgang van de implementatie van de strategie in het verslagjaar toegelicht. Een verdere uitwerking van de doelstellingen, strategie en implementatie per cluster is in het hoofdstuk Ontwikkelingen per cluster opgenomen. 24

26 Risico en risicobeheersing De risico's bij de ERIKS-groep kunnen worden onderverdeeld in financiële risico's en markt- en operationele risico's. Tevens wordt in dit hoofdstuk ingegaan op het interne risicobeheersing- en controlesysteem. Financiële risico s De financiële risico's voor onze handelsonderneming zijn betrekkelijk klein. Het betreft hier onder meer de toegankelijkheid tot financiële middelen, de gevoeligheid voor koersfluctuaties, etc. Bij de verwachte ontwikkeling van omzetten en resultaten worden kasstromen gegenereerd die de ERIKS-groep in staat stellen een deel van de groei uit eigen middelen te financieren. Aangevuld met de bankfaciliteiten die voor een deel nog niet zijn benut en de bevredigende solvabiliteit, is de groep in staat de komende jaren de beoogde gemiddelde groei van 10 à 15 procent vanuit een autonome positie te financieren. Er is een financieringsplan ter zake ontwikkeld. Wanneer belangrijk grotere stappen dan 10 à 15 procent groei noodzakelijk mochten zijn om een Europese speler van formaat te worden, zal de ERIKS-groep alternatieve financieringen moeten aantrekken. Hoewel de ERIKS-groep haar handelsgoederen over de hele wereld inkoopt, is het risico van koersfluctuaties beperkt en beheersbaar. Veelal worden de fluctuaties, zij het vaak met enige vertraging, vertaald naar een aanpassing van de verkoopprijzen. Wanneer dit niet mogelijk is, worden belangrijke risicoposities in de transactiesfeer afgedekt. Translatierisico's, samenhangend met investeringen in buitenlandse deelnemingen, worden in principe niet afgedekt. Markt- en operationele risico s De brede marktbenadering, het aanwezig zijn in alle bedrijfstakken en het hebben van contacten met de verschillende typen afnemers maken dat de spreiding van de omzet over de afnemers groot is. Een belangrijk deel van de omzet wordt gerealiseerd in de onderhoudsmarkt, welke beperkt gevoelig is voor schommelingen in de conjunctuur. Het aandeel van de omzet aan de OEM-markt is conjunctuurgevoeliger. Door de uitbreiding van het aantal eigen vestigingen in Nederland en België en de snelle ontwikkeling en uitbouw van de kernactiviteiten Gereedschappen en Onderhoudsproducten en Technische en logistieke dienstverlening, is de toegang tot de onderhoudsmarkt aanzienlijk versterkt. Daarmede is het risicoprofiel ter zake de omzet verlaagd. Aan de inkoopzijde is een afdoende spreiding over de verschillende toeleveranciers aanwezig. De groei die de ERIKS-groep wil realiseren is mede afhankelijk van overnames. Deze gaan in het algemeen gepaard met meer onzekerheid en risico dan autonome groei. De ERIKS-groep spant zich in om deze risico's zoveel mogelijk te beperken door zorgvuldige selectie van de kandidaten en gedetailleerde analyse en evaluatie gedurende het overnameproces. Bepalend voor het doorgaan van een overname is ook de beschikbaarheid van voldoende managementcapaciteit om na de overname de integratie van de geacquireerde onderneming op een professionele wijze te kunnen begeleiden. Overnamekandidaten, waarvoor een turnaround nodig is, worden niet in beschouwing genomen. Belangrijke aandachtspunten bij de analyse zijn de aanwezigheid van competent management, een solide, marktgerichte bedrijfscultuur, voldoende omvang en een goede spreiding van de omzet over de afnemers, een op de ERIKSgroep aansluitend assortiment en betrouwbare, hoogwaardige leveranciers. 25

27 Er worden de volgende belangrijke operationele risico's onderkend: Continuïteit gegevensverwerking Voor de grotere groepsmaatschappijen in Nederland en België die op het SAP R/3 systeem zijn aangesloten, is het gehele technische beheer aan een professionele dienstverlener overgedragen. Maatregelen zijn aldaar getroffen om de continuïteit van de gegevensverwerking en het transport van de data te waarborgen. Voor de overige ondernemingen bestaan er afspraken met toeleveranciers van de hardware. Bij eventuele calamiteiten treden er ter overbrugging van een bepaalde periode noodprocedures in werking. Productaansprakelijkheid Via regelingen en afspraken met de toeleveranciers, maar ook via een eigen op groepsniveau afgesloten productaansprakelijkheidsverzekering, zijn de risico's op het niet functioneren van geleverde producten en de hieruit ontstane gevolgschade voldoende afgedekt. Brand- en bedrijfsschade Op groepsniveau zijn verzekeringen voor brand- en bedrijfschaderisico s afgesloten. Jaarlijks worden de interne procedures en de preventiemaatregelen bij en de fysieke status van de verschillende ondernemingen beoordeeld en waar nodig worden corrigerende maatregelen getroffen. Een ander belangrijk risicobeperkend aspect is de kwaliteitszorg. Dit aspect vormt een vast deel van de werkmethodieken. Bij bijna alle groepsmaatschappijen voldoen de inrichtingen van de processen aan de NEN ISO-9000 normen. Interne risicobeheersing- en controlesystemen Het interne risicobeheersing- en controlesysteem en het daarop aansluitende planning- en budgetteringsysteem van de ERIKS-groep zijn dusdanig ingericht dat - per cluster en onderneming duidelijkheid bestaat over de strategie en de te behalen financiële resultaten - betrouwbare en tijdige informatie wordt verkregen over de gang van zaken binnen de verschillende clusters en ondernemingen en de daarbinnen te onderscheiden kernactiviteiten - de activa en middelen van de onderneming goed worden beheerd - voldoende stuurinformatie (performance indicatoren) wordt verkregen ter beoordeling van de effectiviteit en efficiency van de primaire bedrijfsprocessen en ter verbetering hiervan. Voor zowel de financiële verslaggeving, het budgetteringen planningsproces als voor het riskmanagement zijn op groepsniveau handleidingen voor de inrichting en de te volgen procedures bij de verslaggeving opgesteld. Deze handleidingen worden jaarlijks geëvalueerd en aangepast. Binnen het raamwerk dat op groepsniveau wordt vastgelegd, zijn de operationele managers verantwoordelijk voor de opzet en werking van het interne beheersing- en controlesysteem in hun eigen onderneming. De externe accountants beoordelen jaarlijks de belangrijkste aspecten van de opzet en werking van de administratieve organisatie en de daarin opgenomen interne controlemaatregelen. Hierover rapporteren zij aan de lokale- en groepsdirectie en de Raad van Commissarissen. 26

28 In het verslagjaar zijn bij verschillende ondernemingen maatregelen getroffen om het inzicht in en de beheersing van de productie- en veredelingsprocessen te verbeteren. In het komend jaar zal met name bij de kleinere en de in de laatste jaren verworven ondernemingen de opzet van het control framework ter beheersing van de primaire processen verder worden geformaliseerd. Zoals reeds eerder is aangekondigd, zal in het komend jaar een interne gedragscode worden geïntroduceerd. Hierin zullen onder meer bepalingen zijn opgenomen die werknemers in staat stellen om zonder gevaar voor hun rechtspositie te rapporteren over vermeende onregelmatigheden in de onderneming. Financiële instrumenten In het kader van de beheersing van liquiditeits-, valuta- en renterisico wordt gebruik gemaakt van financiële instrumenten, zoals valutatermijncontracten en rente- en valutaswaps. Deze contracten worden alleen via de treasury afdeling afgesloten en worden nimmer voor speculatieve doeleinden gebruikt. Tegenpartijen voor financiële instrumenten worden beoordeeld op hun kredietwaardigheid. De directie van ERIKS group nv is van mening dat het interne risicobeheersing- en controlesysteem van de ERIKS-groep ruimschoots aan de daaraan gestelde eisen voldoet. 27

29 Gereedschappen en Onderhoudsproducten

30 Bestuur Bericht van de Raad van Commissarissen Verslag van de directie Missie, doelstellingen en strategie

31 Bestuur Raad van Commissarissen Prof. dr. J.L. Bouma (1934), voorzitter Emeritus-hoogleraar in de Bedrijfseconomie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Nederlandse nationaliteit. Benoemd in 1986; aftredend in Belangrijkste nevenfuncties: - lid raad van commissarissen Albron B.V. - lid raad van commissarissen Intereffekt Beleggingsfondsen - lid raad van commissarissen Koop Holding Europe B.V. - lid raad van commissarissen O. de Leeuw Holding B.V. - lid raad van commissarissen Raab Karcher Bouwstoffen B.V. - lid raad van commissarissen RUG Houdstermaatschappij B.V. - lid raad van commissarissen SNS-REAAL Groep N.V. - lid van de raad van toezicht op de Dienst Sociale Werkplaats 'STADSPARK' Mr. H.E. Jonker Roelants (1939) v/h Directeur Centraal Brouwerij Kantoor. Nederlandse nationaliteit. Benoemd in 1986; aftredend in 2005 en niet herbenoembaar. Ir. R.A.A. Oliemans (1944) Nederlandse nationaliteit. Benoemd in 1997, aftredend in Belangrijkste nevenfuncties: - lid raad van commissarissen Blydenstyn Willink N.V. - lid raad van toezicht Laaf Products B.V. - lid programma-adviesraad TU/e-Postgraduate School. De commissarissen bezitten gezamenlijk 744 certificaten van aandelen ERIKS group nv, die als beleggingen voor de langere termijn worden aangehouden. Aan commissarissen zijn geen opties op certificaten van aandelen ERIKS group nv toegekend. Alle commissarissen genieten een vaste jaarlijkse honorering die niet afhankelijk is van de resultaten van ERIKS group nv in enig jaar. Geen der commissarissen staat in een andere zakelijke relatie tot de ERIKS-groep krachtens welke hij persoonlijk voordeel zou kunnen behalen. 30

32 Groepsdirectie J.G. de Boer, RA (1953) Nederlandse nationaliteit. Benoemd tot lid van de directie in Vanaf 1985 werkzaam voor de ERIKS-groep. Primaire verantwoordelijkheden: - Informatievoorziening - Financiële en juridische zaken - Administratieve logistiek - Organisatie - Pensioenen. v.l.n.r.: H.J. Maier, H. Kreuger, J.G. de Boer, J. van der Zouw H. Kreuger (1943), voorzitter Nederlandse nationaliteit. Benoemd tot lid van de directie in Per 15 november 2001 benoemd tot voorzitter van de directie. Vanaf 1964 werkzaam voor de ERIKS-groep. Primaire verantwoordelijkheden: - Algemene en externe zaken - Clusters: ERIKS België ERIKS Frankrijk ERIKS USA - International Product Management - Business Development - Human Resource Management - Investor Relations. H.J. Maier (1960) Duitse nationaliteit. Benoemd tot lid van de directie in januari Vanaf 1997 werkzaam voor de ERIKS-groep. Primaire verantwoordelijkheden: - Cluster ERIKS Duitsland - Beleid ICT - Business Development Duitsland en Midden- en Oost-Europa. J. van der Zouw (1954) Nederlandse nationaliteit. Benoemd tot lid van de directie in januari Vanaf 1999 werkzaam voor de ERIKS-groep. Primaire verantwoordelijkheden: - Clusters: ERIKS Nederland ERIKS Zuidoost-Azië - International Product Management - Business Development Nederland, Scandinavië en Groot-Brittannië. De directie bezit gezamenlijk certificaten van aandelen ERIKS group nv, die als beleggingen voor de langere termijn worden aangehouden. Aan de directie zijn geen opties op (certificaten van) aandelen ERIKS group nv toegekend. 31

33 Bericht van de Raad van Commissarissen Aan de aandeelhouders Overeenkomstig artikel 30 van de statuten bieden wij u het door de directie opgemaakte jaarverslag met de daarin opgenomen jaarrekening aan. Toezicht en advies In het verslagjaar is de Raad van Commissarissen zes maal formeel in vergadering bijeengekomen voor overleg met de directie. Daarnaast hebben verscheidene informele besprekingen plaatsgevonden. Daarbij zijn verschillende ondernemingen, die van strategisch belang zijn, bezocht. Tijdens deze vergaderingen en besprekingen is met name aandacht besteed aan de doelstellingen en strategie van de ERIKS-groep, de corporate governance, de financiële begroting en het operationeel plan, de kwartaalrapporten, de voortgang van de realisatie van de voorgenomen plannen en de bezetting en continuïteit van het bestuur. Ter zake beleid en strategie is uitgebreid gesproken over de ontwikkeling van de technische handel in werktuigbouwkundige componenten binnen Europa. Zoals eerder vermeld, ondersteunen wij de door de directie geformuleerde strategie om de ERIKS-groep, binnen een beheersbaar risicoprofiel, te ontwikkelen tot een leidende Europese speler. Gezien de tendens tot concentratie in de markt van de technische handel, zijn het hebben van voldoende volume en marktaandeel en het beschikken over en ontwikkelen van een hoogstaande technische en logistieke dienstverlening waarborgen voor de continuïteit van de onderneming. In dit kader hebben wij ook het meerjarenplan dat aansluit op de missie, doelstellingen, SWOT-analyse en strategie, besproken. Speciale aandacht is hierbij geschonken aan de realiteit van de gemaakte veronderstellingen, het beheersbaar houden van het risicoprofiel, het financieringsplan van de onderneming en het Management Development programma. De uitvoering van de voorgenomen strategie zal onder de gemaakte veronderstellingen moeten leiden tot een aantrekkelijke waardegroei van het aandeel. Het onderwerp corporate governance staat de afgelopen jaren wereldwijd in de belangstelling. Ook binnen het bestuur van de ERIKS-groep worden de ontwikkelingen nauwgezet gevolgd en is corporate governance regelmatig onderwerp van gesprek. Onze standpunten over dit belangrijke onderwerp zijn verwoord onder het hoofdstuk Corporate governance op pagina 15 van dit verslag. Er is intensief gesproken over de gang van zaken bij de te onderscheiden clusters, de marktontwikkelingen, de acquisitiemogelijkheden, de mogelijke samenwerkingen met derden en het personeelsontwikkelingsplan van de ERIKS-groep. Bij de bespreking van de realisatie van de voorgenomen plannen is met name aandacht geschonken aan de voortgang van de implementatie van het distributieconcept in Nederland en België, de integratie van de overgenomen ondernemingen, de oorzaken van de bij enkele ondernemingen op het budget achterblijvende resultaten en de genomen maatregelen ter zake, de ontwikkeling van de logistieke diensten en de nieuwbouwactiviteiten. Bij het overleg met de directie en de externe accountant is de opzet en werking van de interne risicobeheersing- en controlesystemen besproken. De accountant heeft de opdracht om in het kader van de controle van de jaarrekening hierover afzonderlijk te rapporteren. Voor zover dit uit de rol van toezichthouder kan worden beoordeeld, worden de betreffende systemen adequaat ingevuld en voldoet het financiële verslaggevingproces aan de daaraan te stellen eisen. Met voldoening hebben wij vastgesteld dat, ondanks de aanzienlijk lagere industriële bedrijvigheid in de meeste landen van vestiging, de ERIKS-groep haar resultaten en winstgevendheid die al op een behoorlijk niveau waren, heeft kunnen laten groeien en dat in de verdere uitbouw van de ERIKS-groep belangrijke stappen voorwaarts zijn gemaakt. Wij spreken langs deze weg onze waardering uit voor de inzet en betrokkenheid van alle medewerkers, die in het afgelopen jaar aan de verdere ontwikkeling en groei van de ERIKS-groep hebben bijgedragen. 32

34 Functioneren Raad van Commissarissen In een vergadering zonder de directie hebben wij, conform het daarvoor opgestelde profiel en reglement van de Raad van Commissarissen, ons beraden op de samenstelling en het functioneren van ons college. De groei en verdere internationalisering van de ERIKS-groep heeft ertoe geleid dat wij het profiel van de raad hebben aangepast. Gelet op de beperkte omvang van de Raad van Commissarissen wordt het vormen van commissies met speciale opdrachten niet zinvol geacht. Alle onderwerpen worden in de voltallige Raad van Commissarissen besproken. Het afgelopen jaar hebben wij één overlegvergadering van de Euro-Convenantsraad van ERIKS group nv, samengesteld uit vertegenwoordigers van de ondernemingsraden van de Nederlandse en Belgische groepsmaatschappijen en de groepsdirectie, bijgewoond. Functioneren, beloningsstructuur en beloning directie Als Raad van Commissarissen hebben wij de samenstelling, het functioneren en de beloning van de directieleden besproken. Met ieder lid van de directie is een functioneringsgesprek gehouden. In het verslagjaar hebben wij onderzoek gedaan naar de hoogte en samenstelling van de beloning van de directie. Daaruit is gebleken dat de totale beloning van de leden van de directie niet meer marktconform was. Daarom is het beloningspakket in 2003 aangepast en bestaat nu uit: - een vast salaris - een variabele beloning van maximaal 50 procent van het vaste salaris, onderverdeeld naar maximaal 25 procent gebaseerd op kwantitatieve doelstellingen zoals groei en winstgevendheid maximaal 25 procent gebaseerd op kwalitatieve doelstellingen - een vergoeding voor pensioenen en arbeidsongeschiktheidsregelingen tot 30 procent van het vaste salaris. Aan de voorzitter van de directie zijn, gezien zijn 40-jarige diensttijd bij de ERIKS-groep en de in deze periode geleverde prestaties, in relatie tot zijn huidige salaris extra pensioentoezeggingen gedaan. Samenstelling Raad van Commissarissen Als gevolg van het volgens rooster aftreden van de heer H.E. Jonker Roelants per mei 2005 ontstaat er een vacature in onze raad. De heer Jonker Roelants heeft te kennen gegeven dat hij niet voor herbenoeming beschikbaar is. In lijn met het aangepaste profiel van de Raad van Commissarissen wordt een uitbreiding van onze raad nagestreefd. Er vinden gesprekken met enkele kandidaten plaats. Op de in mei 2004 te houden Algemene Vergadering van Aandeelhouders verwachten wij hierover nadere mededelingen te doen. Jaarrekening en dividendvoorstel Wij hebben kennis genomen van het verslag van de directie en hebben de jaarrekening, na overleg met de directie en de accountant en na kennisneming van het verslag en de verklaring van de accountant, vastgesteld. Wij stellen de aandeelhouders voor de jaarrekening goed te keuren en de winstbestemming en het dividend te aanvaarden conform het door ons goedgekeurde voorstel van de directie. Tevens adviseren wij u goedkeuring te verlenen voor het door de directie gevoerde beleid en voor het door de Raad van Commissarissen gehouden toezicht, hetwelk tevens decharge van de directie en de Raad van Commissarissen inhoudt. Alkmaar, 26 februari 2004 Raad van Commissarissen J.L. Bouma, voorzitter H.E. Jonker Roelants R.A.A. Oliemans 33

35 Verslag van de directie Kernpunten 2003 Financieel Omzetstijging van 6,6 procent, te verdelen naar: - autonome groei EUR 4,3 miljoen, ofwel 1,2 procent - toename van de omzet met EUR 22,5 miljoen als gevolg van de overnames van Van Eyle & Ruygers bv en Geha Scholten bv - afname van de omzet met EUR 0,9 miljoen als gevolg van de verkoop van Driessen Appendages bv in Millingen aan de Rijn per 1 januari afname van EUR 2,2 miljoen (0,6 procent) als gevolg van lagere omrekenkoersen. Toename van het bedrijfsresultaat (EBITA) met 14,8 procent tot EUR 24,5 miljoen (2002: EUR 21,3 miljoen). Winst per aandeel vóór amortisatie goodwill van EUR 3,88 (2002: EUR 3,53), ofwel een toename van 9,9 procent. Ondanks de nu al drie jaar durende daling van de industriële bedrijvigheid - is de omzet op niveau gebleven - zijn de marktaandelen in diverse regio s en segmenten toegenomen - is het bedrijfsresultaat (EBITA) in procenten van het netto geïnvesteerd vermogen (de rentabiliteit) van 23,7 procent door afslanking van de organisatie en een goed beheer van de kosten en het werkkapitaal boven de gedefinieerde doelstelling uitgekomen - behaalt de ERIKS-groep, in vergelijking met (inter)nationale concurrenten, goede financiële prestaties. Bij alle clusters, behalve ERIKS Frankrijk, zijn de financiële resultaten ten opzichte van 2002 op niveau gebleven of verbeterd. Organisatorisch De ondernemingen binnen de clusters ERIKS Nederland en ERIKS België ontwikkelen een gezamenlijke commerciële benadering van de markt. Er zijn belangrijke stappen voorwaarts gemaakt met de integratie van de in de jaren 2002 en 2003 overgenomen ondernemingen. Expansie en marktontwikkeling Er is belangrijke voortgang geboekt met de implementatie van het gewijzigde distributieconcept (voorwaartse integratie) in Nederland en België. Ter ondersteuning van deze voorwaartse integratie: - overname van Van Eyle & Ruygers bv, Rotterdam, met zes vestigingen in Nederland (per 1 januari 2003) - overname van Geha Scholten bv, Arnhem, Nederland (per 1 juli 2003) - overname van de handelsactiviteiten van Metalen Verhoestraete nv, België (per 1 januari 2004). Versterking van de marktpositie van de verschillende kernactiviteiten (Competence Centers). Ontwikkeling van nieuwe product-/marktcombinaties. Productontwikkeling Uitbreiding van het assortiment producten en diensten in diverse clusters en productgroepen. Succesvolle introductie van het pakket logistieke diensten, met name ter beheersing van de transactieen voorraadkosten in de bedrijfskolom. Voorbereiden van een bredere inzet van de e-portal TradCom. Financiering Uitbreiding van de financiële faciliteiten in lijn met het meerjaren groeimodel. Bedrijfsvoering en infrastructuur Verhoging van de productiviteit door verbetering en vernieuwing van de bedrijfsinformatiesystemen en de werkprocedures. Voorbereiding voor de implementatie van een nieuw bedrijfsinformatiesysteem bij de cluster ERIKS Duitsland (operationeel juni 2004). Ingebruikname van de nieuwe huisvesting en logistieke inrichting van Schötz Industrietechniek GmbH in Maisach, Duitsland. Begeleiding van het nieuwbouwproject en de logistieke inrichting van Flexion bv in Roermond. (Verhuizing februari 2004). 34

36 Afronding van de voorbereidingen voor de nieuwe huisvesting en logistieke inrichting van ERIKS bv in Alkmaar. Management Development Succesvolle implementatie van het Management Development programma, waardoor het ook mogelijk was diverse managementvacatures in te vullen. Algemeen en marktontwikkelingen Het ondernemersklimaat is al drie jaar niet goed. In de meeste regio s waar de ERIKS-groep is gevestigd, geven de statistieken voor de industriële productie een afname van de markt te zien. Deze trend wordt nog versterkt door het verplaatsen van de arbeidsintensieve maakindustrie naar lagelonenlanden in Oost-Europa en het Verre Oosten (China en India). In bepaalde industriële sectoren (olie en semicon) heeft in het tweede halfjaar van 2003 een opleving plaatsgevonden (USA en Verre Oosten). In de meer traditionele industrieën zien wij tot op heden geen enkel signaal van verbetering. In het hoofdstuk SWOT-analyse op pagina 20/21 van dit verslag is een uitgebreide externe analyse opgenomen waarin de omvang van de markt en de trends bij leveranciers, fabrikanten, afnemers en concurrenten nader worden toegelicht. Zoals in voorgaande jaarverslagen is vermeld, zet de internationalisatie van het bedrijfsleven zich nog steeds door. In alle industrieën en de daarop aansluitende bedrijfskolommen wordt ernaar gestreefd de efficiency in de totale keten te vergroten. Hierdoor vinden verschuivingen en vernieuwingen plaats in de functies van de betrokken ondernemingen. Ook de functie van de distributeurs van technische componenten moet steeds worden geëvalueerd. Het alleen beschikbaar hebben van producten is niet meer voldoende. De distributeur moet, zowel naar de leveranciers als naar de afnemers, zijn toegevoegde waarde bewijzen. Wij zijn ervan overtuigd dat de ERIKSgroep met haar volume en marktaandelen en haar uitgebreide technische en logistieke dienstverlening de juiste weg heeft gekozen. In het afgelopen jaar hebben in de bedrijfskolom (fabrikanten, distributeurs en afnemers) bij de fabrikanten weer enkele belangrijke samenwerkingen, fusies en overnames plaatsgevonden. De distributiemarkt van werktuigbouwkundige componenten is met name in Europa nog gefragmenteerd, toch vindt er onder een aantal grotere distributeurs, waartoe ook de ERIKS-groep behoort, een consolidatie plaats. Echter, in een Europese markt met een omvang van meer dan EUR 10 miljard, is het totale aandeel van de ERIKS-groep, maar ook dat van de andere grotere distributeurs, nog zeer beperkt. Om te kunnen blijven concurreren, moeten de distributeurs aan fabrikanten aanzienlijke volumes en marktaandelen kunnen aanbieden. De toeleveranciers moeten er op toezien dat de distributeurs over een voldoende technisch en commercieel geschoold verkoopapparaat beschikken. Om dit te kunnen bereiken, moet een technische handelsonderneming, naast het hebben van schaalgrootte, voor iedere productgroep dé specialist in de markt zijn. Tegelijkertijd moet zij ook in staat zijn om vanuit een breed assortiment de functie van totaalleverancier te vervullen. Daarnaast vragen de grotere afnemers, met name in de onderhoudsector, steeds vaker een internationale aanwezigheid. Het is daarom dat de ERIKS-groep, wil zij haar leidende en vooraanstaande positie in haar branche behouden, moet groeien en zich profileert als de door kennis en toegevoegde waarde gedreven handelsonderneming. De ERIKS-groep wil in de markt haar rol van specialist, maar ook die van totaalleverancier kunnen spelen. Dit laatste wordt bereikt door ten behoeve van de onderhoudsmarkt in de industriële centra met eigen lokale vestigingen aanwezig te zijn. Door de overnames van de Baudoin-groep en Van Eyle & Ruygers bv heeft de ERIKSgroep deze positie in België en Nederland verder versterkt en is ook het assortiment met de kernactiviteit Gereedschappen en Onderhoudsproducten uitgebreid. De centrale vestigingen (de Competence Centers) geven 35

37 technische en commerciële ondersteuning aan de lokale vestigingen en benaderen de OEM- en projectmarkt. Hierdoor blijft de ERIKS-groep de onmisbare schakel tussen leveranciers en afnemers en speelt zij in op de geschetste ontwikkelingen in de markt door - het marktgebied te vergroten - een breed en diep assortiment aan te bieden - het aanbieden van sourcing-kennis - een pro-actief productmanagement te voeren - een goede mix van algemene account- en productbenadering te hebben - uitstekende technische documentatie aan te bieden - uitgebreide technische faciliteiten en service aan te bieden (in staat te zijn het product aan te passen aan de wensen van de afnemers) - over goed opgeleide medewerkers en specialisten te beschikken - via eigen vestigingen en/of dealers en buitendienstmedewerkers dicht bij de afnemers aanwezig te zijn - moderne logistieke concepten inclusief bestelmethoden via internet aan te bieden - de eigen logistieke centra te vernieuwen - met moderne bedrijfsinformatiesystemen te werken. De komende jaren zal de ERIKS-groep het totale concept ook in Duitsland en Frankrijk via autonome groei en overnames stap voor stap implementeren. Tevens worden de ontwikkelingen in Oost-Europa nauwgezet gevolgd. Ook de markten waarin de ERIKS-groep actief is in de Verenigde Staten en Zuidoost-Azië zijn nog zeer gefragmenteerd. Naast het realiseren van autonome groei wordt daar naar partners gezocht om de marktpositie van de ERIKS-ondernemingen te versterken. Voortgang in de strategie Over het geheel genomen is het beleid bij de bestaande ondernemingen gebaseerd op de volgende pijlers (zie ook hoofdstuk 'Missie, doelstellingen, SWOT-analyse en strategie'): autonome groei expansie distributieconcept (Nederland en België) binding met de werknemers efficiënte bedrijfsvoering realiseren van synergie. In het hoofdstuk Ontwikkelingen per cluster wordt meer informatie over de voortgang bij de diverse clusters gegeven. Autonome groei Bij een normale groei van de industriële bedrijvigheid streeft de ERIKS-groep een autonome groei van 5 tot 7 procent na. Dit kan worden bereikt door vergroting van de marktaandelen in de per cluster gedefinieerde marktgebieden. Alle clusters zoeken intensief naar nieuwe en nog uit te breiden product-/marktcombinaties en verbreden, verdiepen en vernieuwen continu het assortiment van producten en diensten. Hiervoor zijn ook in het afgelopen jaar weer vele initiatieven ontplooid en is, waar nodig, geïnvesteerd in productmanagement, zijn veredelingsfaciliteiten uitgebreid, de dienstverlening vanuit de lokale vestigingen geprofessionaliseerd en hebben vele ondernemingen een pakket van logistieke diensten ontwikkeld en met succes aan de afnemers aangeboden. Het blijkt dat de marktbenadering vanuit enerzijds de Competence Centers (de functie van specialist) en anderzijds de benadering via accountmanagement en lokale aanwezigheid (als totaalleveranciers) bij de verschillende typen afnemers aanslaat. In bijna alle regio s, behalve in Frankrijk, zijn de marktaandelen vergroot. Dit kon echter niet verhinderen dat door de lagere industriële bedrijvigheid de autonome groei beperkt is gebleven tot 1,2 procent. 36

38 Expansie Een van de doelstellingen is dat de ERIKS-groep op jaarbasis 7 à 10 procent groeit door het realiseren van overnames. Na een overname wordt altijd een integratiepad voor de overgenomen onderneming uitgezet. Voorop staat dat voldoende managementcapaciteit aanwezig is om begeleiding aan deze integraties te kunnen geven. Het op deze wijze bewaken van het totale risicoprofiel van de ERIKS-groep is een belangrijk uitgangspunt bij de bedrijfsvoering. In het verslagjaar zijn de overnames van Van Eyle & Ruygers bv en Geha Scholten bv gerealiseerd en begin 2004 is Metalen Verhoestraete nv overgenomen. Deze overnames zijn alle gerelateerd aan het invullen van het nieuwe distributieconcept in Nederland en België. Ook hebben er intensieve gesprekken met potentiële overnamekandidaten in Duitsland plaatsgevonden en is het marktonderzoek voor de Oost-Europese landen geactualiseerd. Tot op heden hebben wij geen definitieve overeenstemming met Duitse overnamekandidaten kunnen bereiken. Van Eyle & Ruygers bv te Rotterdam, Nederland Op 3 februari 2003 zijn de contracten voor de overname van alle aandelen van deze onderneming ondertekend. De resultaten van Van Eyle & Ruygers bv zijn vanaf 1 januari 2003 in de geconsolideerde cijfers opgenomen. De activiteiten van Van Eyle & Ruygers bv bestaan uit de marketing en verkoop van een breed assortiment van technische componenten, gereedschappen en machines aan voornamelijk de industriële onderhoudsmarkt, alsmede de daarbij behorende logistieke dienstverlening. Over 2002 behaalde Van Eyle & Ruygers bv met 120 medewerkers een omzet van circa EUR 24 miljoen. Met als hoofdzetel Rotterdam, waar ook het centrale magazijn is gevestigd, beschikt Van Eyle & Ruygers bv over zes lokale vestigingen in Nederland. Het assortiment bestaat uit: - Gereedschappen en Onderhoudsproducten 75% - Dichtingen, Aandrijftechniek en Industriële slangen 15% - Metaalbewerkingsmachines 10% Met deze overname - heeft de ERIKS-groep zes vestigingen inclusief een centraal magazijn dicht bij haar (potentiële) afnemers in de onderhoudsmarkt verkregen. Het bestaande ERIKSnetwerk wordt hiermee verstevigd en uitgebreid, en een breed assortiment nieuwe producten en diensten wordt toegevoegd - verstevigt de ERIKS-groep haar positie in de nieuw gevormde kernactiviteit Gereedschappen en Onderhoudsproducten in Nederland - geeft de ERIKS-groep uitvoering aan haar streven de technische en logistieke dienstverlening voor haar afnemers verder uit te breiden. De totale koopsom van EUR 8,3 miljoen is uit eigen middelen gefinancierd. De hierin begrepen goodwill bedraagt EUR 6,3 miljoen. Geha Scholten bv te Arnhem, Nederland Via Van Eyle & Ruygers bv zijn per 1 juli 2003 de activiteiten (mechanische aandrijftechniek en kogellagers) van Geha Scholten bv overgenomen. De omzet op jaarbasis bedraagt ongeveer EUR 1 miljoen en de onderneming is nu geheel bij de vestiging Van Eyle & Ruygers bv Arnhem ondergebracht. De betaalde goodwill bedraagt EUR 0,2 miljoen. Metalen Verhoestraete nv te Roeselare, België Per 1 januari 2004 heeft de ERIKS-groep via Baudoin de industriële handelsactiviteiten van Metalen Verhoestraete nv overgenomen. De activiteiten bestaan uit de marketing en verkoop van een breed assortiment van technische componenten en gereedschappen aan met name de industriële onderhoudsmarkt in de regio West- Vlaanderen. Met 26 medewerkers wordt een omzet van ruim EUR 6 miljoen gerealiseerd. De overgenomen activiteiten zullen als een zelfstandige vestiging in Roeselare aan het netwerk van de Baudoin-groep worden toegevoegd. De in de koopprijs begrepen goodwill bedraagt EUR 0,8 miljoen. 37

39 Distributieconcept (Nederland en België) Zoals eerder in dit verslag vermeld, is het realiseren van autonome groei door het vergroten van marktaandeel in alle regio s het speerpunt van het beleid. In Nederland en België waar de marktaandelen het grootst zijn, wordt deze groei onder meer nagestreefd door een goede afdekking en spreiding van lokale vestigingen te hebben en door uitbreiding van het assortiment met de kernactiviteit Gereedschappen en Onderhoudsproducten. Met de in de afgelopen twee jaar gerealiseerde overnames is deze afdekking en spreiding gerealiseerd en is een aanzienlijk volume in de activiteit gereedschappen verkregen. Door vanuit de centrale vestigingen (de Competence Centers) ook de nodige product- en applicatiekennis naar de lokale vestigingen over te brengen, krijgt de ERIKS-groep een betere toegang tot zowel de onderhouds- als de OEMmarkt en heeft zij de ingrediënten om in haar marktbenadering zowel de rol van specialist als die van totaalleverancier aan te bieden. In Duitsland en Frankrijk wordt naast de rol van specialist naar de OEM-afnemers ook de onderhoudsmarkt met het brede pakket benaderd. Alle vestigingen kunnen nu de in het assortiment opgenomen productgroepen aanbieden. Onderstaand een overzicht van het aantal vestigingen in Europa. Aantal vestigingen, inclusief Competence Centers in Europa: - Nederland: 23 - België en Luxemburg: 19 - Duitsland: 9 - Frankrijk: 10 In de commerciële en logistieke aansturing werken de centrale vestigingen, de Competence Centers van de kernactiviteiten, en de lokale vestigingen nauw met elkaar samen. De verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn nader gespecificeerd en de informatievoorziening wordt daarop aangepast. Hierbij is ook belangrijk dat de verschillende ondernemingen binnen een cluster een en hetzelfde bedrijfsinformatiesysteem hebben. Eerder in dit verslag hebben wij al gemeld dat de ERIKSgroep de laatste twee jaar een totaalpakket van logistieke diensten (EASY ORDER SYSTEM ) ontwikkelt. Afhankelijk van het type afnemer is ERIKS in staat diensten aan te bieden waardoor de afnemer belangrijke besparingen op de inkoop- en voorraadkosten en het werkkapitaal kan realiseren. Een van de gereedschappen hierbij is de e-portal TradCom. Via deze portal wordt aan de grotere onderhoudsafnemers een totaaloplossing geboden voor de inkoopplanning en inkoop ( procurement ) van hun onderhoudsmaterialen. Dit concept, waarbij een volledige integratie van de IT-systemen van de afnemers en ERIKS wordt gerealiseerd, is eind 2002 door de Baudoin-groep met succes op de markt gebracht. Het afgelopen jaar hebben diverse grotere afnemers hun interesse getoond om van deze logistieke dienst gebruik te maken. Er zijn voorbereidingen getroffen om de e-portal TradCom in 2004 ook bij de overige ondernemingen van de clusters ERIKS Nederland en ERIKS België in te zetten. 38

40 Binding met de medewerkers De ERIKS-groep heeft een decentrale organisatiestructuur. De verantwoordelijkheden zijn zoveel als mogelijk gedelegeerd naar de verschillende verkoopgroepen. Alleen dan verkrijgt de onderneming de vereiste flexibiliteit, inventiviteit en kwaliteit om de afnemers adequaat te bedienen en als partner van leveranciers op te treden. In dat kader is het belangrijk dat de medewerkers goed worden geïnformeerd over de te volgen strategie en de daaruit voortvloeiende samenwerkingsverbanden. Daarom besteden de groepsdirectie en de directies van de clusters en lokale ondernemingen veel aandacht aan de communicatie over de strategie en de voortgang van de invulling daarvan. Er zijn op groep- en clusterniveau overlegorganen om dit te kunnen bewerkstelligen. Ook het planning- en rapportagesysteem is en wordt op de commerciële verantwoordelijkheidsstructuren aangepast. Door deze structuren zijn onze medewerkers in staat een actieve bijdrage te leveren aan de realisatie van de groei en bestaat er duidelijkheid over de eigen verantwoordelijkheid. Efficiënte bedrijfsvoering Een goede beheersing van de administratieve en logistieke processen is een vereiste om succesvol te kunnen ondernemen. Bij alle clusters en grotere ondernemingen is in de managementteams de functie van manager Administratieve Logistiek opgenomen. Deze manager en de daarvoor opgeleide medewerkers (proceseigenaren) zijn continu bezig met het optimaliseren van de primaire bedrijfsprocessen. Bij diverse clusters en ondernemingen zijn weer belangrijke stappen voorwaarts gemaakt. Bij ERIKS bv, ERIKS nv, de Vemoflex-groep, ERIKS USA en ERIKS Singapore zijn met name de efficiency en effectiviteit van de bedrijfsvoering aanzienlijk verbeterd. De productiviteit van de ERIKS-groep is, gemeten in de gerealiseerde omzet per medewerker, het afgelopen jaar met ruim 3 procent gestegen. De proceseigenaren en de informatieanalisten onderhouden, in samenwerking met de verkoopmedewerkers, ook contacten met afnemers en leveranciers. Naast het eerder in dit verslag genoemde concept TradCom worden met klanten en leveranciers klantspecifieke oplossingen gecreëerd om een integratie van de bedrijfsprocessen te realiseren. Realiseren van synergie Ter realisatie van de synergie werken de International Product Managers (IPMs), tezamen met de productmanagers van de ondernemingen, continu aan de afstemming en vernieuwing van assortiment, toepassingen, kennis, promotie, leveranciers en inkoop. In het verslagjaar zijn in Nederland en België de assortimenten van diverse productgroepen gerationaliseerd en waar nodig aangepast aan de nieuw te betreden markten. In Zuidoost-Azië is het assortiment meer toegespitst op het leveren van technische dienstverlening en is er veel aandacht besteed aan het verhogen van de product- en applicatiekennis. Met behulp van de IPMs zijn in Frankrijk, Duitsland en de Verenigde Staten de assortimenten verbreed. De inkoopvoorwaarden naar de leveranciers worden door de IPMs, in samenwerking met het inkoopmanagement, gecoördineerd. Steeds meer worden centrale afspraken met leveranciers gemaakt. Ook in de ondersteunende activiteiten, zoals publiciteit, telematica, logistiek en financiering, vindt samenwerking plaats. Er zijn richtlijnen en standaards voor de inrichting van de ICT-structuur opgesteld. Ter zake de inrichting van de fysieke logistiek worden projecten gezamenlijk opgepakt en vindt uitwisseling van kennis plaats. De financiering van de diverse ondernemingen is geheel centraal geregeld. Vanuit ERIKS group nv zijn richtlijnen gedefinieerd en worden de ondernemingen voorzien van de nodige geldmiddelen. Afstoten van ondernemingen Het beleid is erop gericht dat voor die activiteiten waarmee geen belangrijke positie kan worden verworven, overwogen wordt of continuering ervan zinvol is. In dat kader heeft de ERIKS-groep per 1 januari 2004 de activiteiten van haar onderneming ERIKS Aerospace, Inc. in Ft. Lauderdale (USA) afgestoten. Met deze verkoop heeft 39

41 ERIKS afscheid genomen van de aerospace onderhoudsmarkt. Over 2003 werd met een 15-tal medewerkers een omzet van USD 3,5 miljoen gerealiseerd. De afgestoten activiteiten hebben de laatste twee jaar niet aan het operationeel resultaat bijgedragen. Op de verkoop is een klein boekverlies van ongeveer USD 0,1 miljoen geleden. Per 1 januari 2003 zijn de aandelen van Driessen Appendages bv in Millingen aan de Rijn (Nederland) vervreemd. Deze onderneming, die actief is in de revisie van speciale afsluiters, behaalde op jaarbasis met 10 medewerkers een omzet van EUR 0,9 mln. Ook de activiteiten van ENA Seals, Inc. te Cleveland (USA) zijn verkocht. De financiële resultaten van deze onderneming worden reeds vanaf 1 januari 2000 niet meer in de consolidatie opgenomen. Financiële resultaten Begin 2003 hebben wij gesteld dat er grote onduidelijkheid bestaat over de ontwikkeling van de bedrijvigheid in de algemene industrie. Dit in acht nemende was het niet mogelijk een financiële verwachting voor het gehele jaar 2003 uit te spreken. Gebleken is dat het niveau van de industriële productie in de westerse landen voor het derde opeenvolgende jaar is gedaald. Het verheugt ons dan ook vast te stellen dat de ERIKS-groep onder deze moeilijke marktomstandigheden (krimpende markt) in staat is geweest haar omzet met 6,6 procent te laten groeien, waarvan 1,2 procent autonoom, en een bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill (EBITA) van EUR 24,5 miljoen te realiseren. Dit bedrijfsresultaat, +14,8 procent ten opzichte van het jaar 2002, is het hoogste dat ooit door de onderneming is gerealiseerd. Na aftrek van de iets hogere amortisatie goodwill, rentelasten en belastingen bedraagt het nettoresultaat EUR 12,0 miljoen. Dit is 11,9 procent hoger dan over Zoals vermeld is de omzet ten opzichte van 2002 met EUR 23,7 miljoen toegenomen. Van deze toename is per saldo EUR 21,6 miljoen het gevolg van gerealiseerde overnames en de verkoop van activiteiten. De autonome groei was EUR 4,3 miljoen, ofwel 1,2 procent. De lagere omrekenkoersen hebben een negatieve uitwerking van EUR 2,2 miljoen op de omzet gehad. In procenten van de omzet is het bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill (EBITA) met 0,4 procent toegenomen tot 6,4 procent. Afgezet tegen het voor de bedrijfsuitoefening geïnvesteerd vermogen, wordt over 2003 een rendement van 23,7 procent (2002: 21,1 procent) behaald. Gezien de ontwikkelingen van de economie en afgezet tegen de concurrentie, zijn wij tevreden met dit rendement. In het bedrijfsresultaat is een eenmalige boekwinst op de verkoop van een pand ad EUR 0,5 miljoen begrepen. Het verhogen van de productiviteit is een speerpunt binnen het beleid van de ERIKS-groep. Door permanente aandacht te schenken aan de inrichting van de administratieve en logistieke processen, maar ook door de groeiende samenwerking tussen de ondernemingen is de productiviteit in bijna alle clusters toegenomen. Het aantal medewerkers is bijna geheel door natuurlijk verloop, exclusief overnames, ten opzichte van ultimo 2002 met 36 gedaald. Mede hierdoor realiseren vele ondernemingen binnen de ERIKS-groep aanvaardbare financiële resultaten. Vier van de zes clusters hebben aan de toename van het bedrijfsresultaat bijgedragen. De cluster ERIKS Duitsland heeft een ongeveer gelijk resultaat als in 2002 gerealiseerd. De resultaten bij de cluster ERIKS Frankrijk zijn aanzienlijk achtergebleven op die over het jaar Overal waar de resultaten niet aan de verwachtingen voldoen, worden corrigerende maatregelen getroffen. 40

42 De bijdrage aan de EBITA van de overgenomen onderneming Van Eyle & Ruygers bv bedraagt EUR 0,7 miljoen. In de geconsolideerde winst- en verliesrekening wordt dit jaar de amortisatie goodwill voor het eerst, door verslaggevingregels voorgeschreven, als onderdeel van het bedrijfsresultaat gepresenteerd. De goodwill wordt over een periode van maximaal 15 jaar afgeschreven. De hiermee gepaard gaande last over 2003 bedraagt EUR 2,5 miljoen (na belastingen EUR 2,4 miljoen). Gezien de gang van zaken bij de overgenomen ondernemingen en de synergie die door deze overnames binnen de ERIKS-groep wordt gerealiseerd, is een extra afschrijving op de geactiveerde goodwill in het geheel niet aan de orde. De rentelasten zijn met EUR 0,8 miljoen toegenomen. De investeringen in vaste activa en de betaling van de koopsom voor de gerealiseerde overname heeft de kredietbehoefte aan het begin van het verslagjaar aanzienlijk doen toenemen. Een adequaat beheer van het werkkapitaal heeft ertoe geleid dat de totale toename van benodigde bancaire kredieten en leningen beperkt is gebleven. De amortisatie goodwill is slechts voor een klein deel aftrekbaar van de belastingen. Door de gewijzigde presentatie van de amortisatie goodwill is de belastingdruk in de geconsolideerde winst- en verliesrekening 39,0 procent. Exclusief de amortisatie goodwill is de belastingdruk 35,2 procent (2002: 35,9 procent). Ontwikkeling van de omzet De gerealiseerde omzet kan als volgt gedetailleerd worden weergegeven. Naar cluster autonome groei in % mutatie (excl. valutain mln euro in % totaal in % schommelingen) ERIKS Nederland 170,5 145,3 44,6 40,6 17,3 2,5 ERIKS België 98,1 96,3 25,7 26,9 1,9 1,9 ERIKS Duitsland 63,4 62,3 16,6 17,4 1,8 1,8 ERIKS Frankrijk 22,1 23,8 5,8 6,6-7,2-7,2 ERIKS Europa 354,1 327,7 92,7 91,5 8,1 1,5 ERIKS USA 21,6 22,8 5,7 6,4-5,3 1,5 ERIKS Zuidoost-Azië 6,2 7,6 1,6 2,1-18,4-12,1 381,9 358,1 100,0 100,0 6,6 1,2 41

43 De bedrijvigheid in de algemene basisindustrie is wereldwijd vanaf het einde van het jaar 2000 afgenomen. In het tweede halfjaar van 2003 is er met name in Noord- Amerika, Maleisië en Singapore sprake van enige opleving in bepaalde industriële segmenten zoals de semiconen de olie-industrie. In de overige industriële segmenten in de landen waar de ERIKS-groep actief is, zien wij tot op heden geen opleving. Alle clusters ondervinden hiervan de gevolgen. Over het gehele jaar bedraagt de autonome groei 1,2 procent. De autonome groei per kwartaal: 1e kwartaal: 2,6% 2e kwartaal: 1,4% 3e kwartaal: -0,1% 4e kwartaal: 0,8% ERIKS Nederland Volgens de officiële statistieken is het niveau van de industriële productie in Nederland in 2003 met 2,4 procent gedaald. De toename van de omzet bij de cluster ERIKS Nederland met 17,3 procent is bijna geheel te danken aan de overname van Van Eyle & Ruygers bv. De autonome groei bedroeg ruim 2,5 procent. Over het algemeen is de vraag naar onze producten bij alle typen afnemers afgenomen. Echter, door een actief verkoopbeleid en de positieve werking van de wijzigingen in de strategie (Compentence Centers, lokale aanwezigheid en logistieke diensten) is deze teruggang meer dan volledig gecompenseerd door het verkrijgen van nieuwe opdrachten en nieuwe afnemers. Het marktaandeel is dan ook gegroeid. De afnemers in de onderhoudsmarkt worden met name vanuit ERIKS bv in Alkmaar, E. Schwartz bv en Van Eyle & Ruygers bv in Rotterdam en de lokale vestigingen van Flexion bv actief benaderd. ERIKS bv heeft haar positie in de onderhoudsmarkt aanzienlijk versterkt. De omzetten bij de twee andere ondernemingen bleven achter op die van het jaar Toch blijkt dat de gezamenlijke benadering van de onderhoudsmarkt, inclusief de activiteiten aandrijftechniek van Flexion bv, haar vruchten afwerpt en zijn de vooruitzichten voor de komende jaren positief. Via Bruhamij Kunststoffen bv (Competence Center industriële kunststoffen), Flexion bv (aandrijftechniek) en Elmeq bv (elektrische aandrijftechniek), maar ook via de Competence Centers van ERIKS bv, worden de OEMafnemers benaderd. De vraag naar onze producten en diensten vanuit deze maakindustrie is bij alle sectoren afgenomen, maar door gerichte benadering van deze afnemers kon een groot deel van de lagere omzet worden gecompenseerd door nieuw verkregen opdrachten. Noton bv in Huizen, die als het projectenbureau voor de cluster ERIKS Nederland fungeert, is er in geslaagd haar omzet over 2003 meer dan te verdubbelen tot EUR 3,0 miljoen. ERIKS België De cluster ERIKS België heeft een autonome omzetgroei van 1,9 procent gerealiseerd. De industriële productie in België is in 2003 met 1,5 procent afgenomen (2002: +1,4 procent). De Baudoin-groep realiseerde, in tegenstelling tot veel van haar concurrenten, een omzetgroei van ruim 2 procent tot EUR 41,4 miljoen. De introductie van de e-portal TradCom, maar ook de vernieuwing van het assortiment gereedschappen en de professionalisering van het productmanagement hebben hieraan bijgedragen. In het verslagjaar is de samenwerking met ERIKS nv opgestart en is het assortiment van Baudoin uitgebreid. Dit moet in de komende jaren leiden tot een versteviging van de marktpositie en een verhoging van de omzet. Bij ERIKS nv in Hoboken is het productmanagement van de productgroepen industriële slangen en afsluiters aan het begin van het jaar versterkt. De resultaten hiervan zijn direct waar te nemen in de omzetontwikkeling van beide productgroepen. Bij de kernactiviteit Afdichtingstechniek zijn de veredelingsactiviteiten uitgebreid en is door versterking van het productmanagement de omzet aanzienlijk toegenomen. Bij de Vemoflex-groep, actief in hydraulische en industriële slangen met toebehoren, staat bij alle activiteiten productinnovatie voorop. Dit heeft ook in het afgelopen jaar weer tot nieuwe toepassingen en afnemers geleid. 42

44 De omzetontwikkelingen bij de twee Franse vestigingen van de Vemoflex-groep is tegengevallen. IECO nv en Vermeulen nv hebben hun marktpositie weten te handhaven. Wel vindt bij Vermeulen nv, actief in de engineering en assemblage van hydraulische en pneumatische systemen, een heroriëntatie van de activiteiten en de te benaderen marktsegmenten plaats. ERIKS Duitsland De in de laatste jaren gerealiseerde verbreding van het assortiment, maar ook de professionalisering van het productmanagement en de uitbreiding van de logistieke diensten hebben ertoe geleid dat de omzet bij bijna alle vestigingen van de cluster ERIKS Duitsland is toegenomen. Ook de klantgerichtheid en snelheid waarmee de werknemers van deze cluster hun afnemers bedienen, hebben aan deze groei bijgedragen. De in het jaar 2001 overgenomen onderneming Schötz Industrietechnik GmbH heeft haar klantenbestand uitgebreid. De hiermee verkregen extra omzet was echter onvoldoende om de neergang in omzet bij enkele grote OEM-afnemers te compenseren. ERIKS USA Exclusief de omzet van de per 1 januari 2004 afgestoten onderneming ERIKS Aerospace, Inc. is de omzet bij de drie overgebleven industriële distributeurs van de cluster ERIKS USA autonoom met 5,0 procent toegenomen. Met name is hierbij geprofiteerd van de toenemende vraag bij de OEM-afnemers in de semiconductor- en olie-industrie. Ook de uitbreiding van het assortiment industriële kunststoffen heeft tot een toename van de omzet geleid. ERIKS Zuidoost-Azië Begin 2003 heeft een heroriëntatie van de marktbenadering van de cluster ERIKS Zuidoost-Azië plaatsgevonden. De activiteiten in enkele delen van het assortiment zijn gestaakt en met de hulp van de International Product Managers is een meer op kennis en toegevoegde waarde gericht assortiment gedefinieerd. De verkoopmedewerkers hebben extra scholing gekregen en zijn nu in staat de afnemers met gerichte product- en applicatiekennis te benaderen. ERIKS Frankrijk In de afgelopen jaren is veel aandacht besteed aan de professionalisering van de verkooporganisatie van de cluster ERIKS Frankrijk. Naast het aantrekken van productmanagers zijn bij enkele vestigingen nieuwe managers aangetrokken. Daarnaast is in samenwerking met de International Product Managers veel aandacht besteed aan de uitbreiding van het assortiment. Hierdoor is, ondanks de daling in de industriële bedrijvigheid in Frankrijk, de omzet over het eerste halfjaar nog op het niveau van het jaar 2002 gebleven. In het tweede halfjaar is de vraag naar onze producten en diensten bij alle vestigingen aanzienlijk afgenomen en is de omzet uiteindelijk met 7,2 procent gedaald. Naast de mindere economische bedrijvigheid heeft ook het verloop in het verkoopkader aan deze daling bijgedragen. 43

45 Naar kernactiviteit mutatie autonome in mln euro in % totaal in % groei in % Afdichtingstechniek - dynamische dichtingen, O-ringen en rubbertechniek 70,1 71,8 18,3 20,1-2,4-0,1 - flensafdichtingen 21,2 20,2 5,6 5,6 5,0 5,2 91,3 92,0 23,9 25,7-0,9 1,1 Aandrijftechniek - hydrauliek 75,1 76,3 19,7 21,3-1,5-1,5 - pneumatiek 13,9 13,4 3,6 3,7 3,5 1,7 - mechanische aandrijvingen 14,2 13,9 3,7 3,9 2,1 0,5 - lagertechniek 20,7 20,4 5,4 5,7 1,5-0,6 - elektrische aandrijvingen 8,9 8,3 2,3 2,3 7,2 7,2 132,8 132,3 34,7 36,9 0,4-0,3 Stromingstechniek - afsluiters en instrumentatie 37,0 36,5 9,7 10,2 1,3 4,3 - kunststof leidingsystemen 7,9 9,4 2,1 2,6-16,0-15,1 - slangen en toebehoren 38,3 35,9 10,0 10,0 6,7 3,8 83,2 81,8 21,8 22,8 1,7 1,8 Gereedschappen en Onderhoudsproducten 53,0 31,0 13,9 8,7 71,0 5,2 Industriële kunststoffen 21,6 21,0 5,7 5,9 2,9 3,3 381,9 358,1 100,0 100,0 6,6 1,2 Over de clusters heen wordt op groepsniveau veel aandacht besteed aan productontwikkeling en inkoop. De International Product Managers spelen hierbij een belangrijke rol. Zij dragen, tezamen met de nationale productmanagers, zorg voor het productbeleid van de groep. Hierbij komen alle aspecten van de productmix, derhalve ook de aan te bieden en te ontwikkelen veredelingsfaciliteiten en logistieke diensten, aan de orde. Alleen dan kan de ERIKS-groep haar positie van distributeur in de bedrijfskolom behouden en zich ontwikkelen tot de onmisbare schakel tussen de fabrikanten en de industriële eindafnemers. De ontwikkeling van de autonome groei per productgroep geeft goed weer bij welk type afnemers de producten grotendeels worden afgezet. Het klanttype Onderhoud is belangrijk voor de productgroepen flensafdichtingen, pneumatiek, lagertechniek, afsluiters en instrumentatie, slangen en toebehoren, en gereedschappen. Bij deze productgroepen is de omzet iets toegenomen. 44

46 De omzet bij de productgroep afsluiters is vooral door de hogere omzet bij Noton bv toegenomen. De toename bij de kernactiviteit Gereedschappen en Onderhoudsproducten is bijna geheel het gevolg van de overname van Van Eyle & Ruygers bv. Bij de productgroep kunststof leidingsystemen is de omzet voor een belangrijk deel afhankelijk van het verkrijgen van nieuwbouwprojecten. Bij de vestigingen in Zuidoost-Azië is een deel van de activiteiten gestaakt en in Nederland en België zijn minder projecten verkregen. Bij de overige productgroepen is de omzet aan het klanttype OEM overheersend en derhalve meer afhankelijk van de ontwikkeling van de industriële bedrijvigheid. Bij de productgroep flensafdichtingen en de kernactiviteit Industriële kunststoffen is, zoals vorig jaar, geïnvesteerd in nieuwe veredelingsfaciliteiten. Bij de cluster ERIKS Nederland worden initiatieven genomen om nieuwe marktsegmenten te betreden en worden het assortiment en de daarbij behorende dienstverlening daarop aangepast. Zowel in de onderhoudsmarkt als bij de OEM-afnemers is de cluster ERIKS Nederland in staat een positieve invulling te geven aan de vraag van de afnemers om het aantal toeleveranciers te verminderen en meer verantwoordelijkheid te nemen in de gehele inkoopplanning en voorraadbeheer. De cluster ERIKS België heeft eind 2002 en begin 2003 haar assortiment afsluiters gerationaliseerd en benadert met het huidige assortiment gericht vooraf gedefinieerde segmenten van de industrie. De Vemoflex-groep besteedt veel aandacht aan de vernieuwing van het koppelingenpakket van de productgroep slangen en toebehoren. Ook in het afgelopen jaar heeft zij weer enkele interessante producten in samenwerking met leveranciers in Zuidoost-Azië ontwikkeld en op de markt gebracht. De Baudoin-groep en de Nederlandse ondernemingen E. Schwartz bv en Van Eyle & Ruygers bv werken nauw samen in de ontwikkeling van de productgroepen gereedschappen, lagers en pneumatiek. In de cluster ERIKS Duitsland is het afgelopen jaar het assortiment met de productgroep industriële slangen en toebehoren uitgebreid. In samenwerking met de cluster ERIKS Nederland worden de mogelijkheden voor uitbreiding van de productgroepen O-ringen en rubbertechniek onderzocht. Naast de introductie van de productgroep industriële slangen heeft de cluster ERIKS Frankrijk haar assortiment O-ringen met een hoogwaardige productlijn uitgebreid. Voor de cluster ERIKS USA is het als onafhankelijke distributeur voor het benaderen van de OEM-afnemers belangrijk te beschikken over diepe product- en applicatiekennis. Om de dienstverlening aan de afnemers te verbeteren, is voor het assortiment industriële kunststoffen geïnvesteerd in uitbreiding van de veredelingsfaciliteiten. Zoals eerder vermeld, is het assortiment bij de vestigingen van de cluster ERIKS Zuidoost-Azië gerationaliseerd en meer toegespitst op het kunnen aanbieden van toegevoegde waarde aan de afnemers. Naar marktsegment in % Machinebouw Chemie Bouwnijverheid 5 5 Transportindustrie 5 5 Landbouw, Voeding- en genotmiddelen 5 5 Rubber en metaal 8 7 Overige industrie Dealers en wederverkopers Het beleid van de ERIKS-groep is erop gericht alle marktsegmenten van de industrie te bedienen. Onze leveranciers verwachten dit en het maakt de groep minder afhankelijk van de gang van zaken in een van de marktsegmenten. 45

47 Naar type afnemer/koopprofiel mutatie autonome in mln euro in % totaal in % groei in % Onderhoud (rechtstreeks) 176,1 154,0 46,1 43,0 14,4 2,6 OEM 130,2 131,6 34,1 36,7-1,1-0,9 Installatiebedrijven en projecten 26,1 25,3 6,8 7,1 3,2 2,4 Wederverkopers en export 49,5 47,2 13,0 13,2 4,9 1,8 381,9 358,1 100,0 100,0 6,6 1,2 Wat de marketing betreft, vindt er binnen de organisaties segmentatie naar bovenstaande typen afnemers plaats. Er wordt continu gezocht naar een optimale mix van brede account- en productbenadering. De afnemersgroep Onderhoud kenmerkt zich vooral door het aankopen van vele productgroepen en het plaatsen van kleinere bestellingen. Hierdoor is een snelle en efficiënte afhandeling van de bestellingen noodzakelijk. Daarnaast verlangen deze afnemers van de ERIKS-groep dat zij in staat is de producten aan te passen aan de applicaties (veredelen) en te beschikken over een uitgebreid pakket van logistieke diensten. De afnemers streven vereenvoudiging van de bestelprocedures en integratie van de bedrijfsprocessen na. Met de overnames van de Baudoin-groep en van Van Eyle & Ruygers bv (in 2003) versterkt de ERIKSgroep haar netwerk van eigen vestigingen in de directe nabijheid van de afnemers. Met een uitgebreid assortiment van producten en logistieke diensten kan de ERIKSgroep volledig aan de wensen van deze afnemers voldoen. Bij de afnemersgroep OEM is vooral de diepte van het assortiment en de product- en applicatiekennis van belang. Specialisten die over de noodzakelijke kennis beschikken, worden voor de verschillende marktsegmenten en afnemersgroepen ingezet. Hierbij zijn ook het aanbieden van logistieke diensten om de bestelprocedures te vereenvoudigen en het werkkapitaal te beheersen, alsmede de uitgebreide ERIKS-documentatie van belang. De omzetverdeling over de verschillende koopprofielen is vooral door de overname van Van Eyle & Ruygers bv ten voordele van het segment Onderhoud gewijzigd. De omzet in het segment Onderhoud is minder conjunctuurgevoelig. In het segment OEM is een autonome groei van -0,9 procent gerealiseerd. Het aandeel van de omzet bij installatiebedrijven en projecten is vooral toegenomen door de hogere omzet aan projecten bij Noton bv. Hiertegenover staat een lagere omzet in de productgroep kunststof leidingsystemen. 46

48 Bedrijfsvoering Administratieve logistiek Een gemiddeld orderbedrag van EUR 344,= betekent dat de ERIKS-groep bij een omzet van EUR 381,9 miljoen per jaar ruim 1,1 miljoen verzendingen aan meer dan verschillende afnemers afhandelt. Het assortiment is door de overnames van de laatste drie jaar sterk uitgebreid en omvat nu meer dan artikelen die wereldwijd grotendeels bij 500 belangrijke leveranciers worden ingekocht. Jaarlijks worden meer dan binnenkomende zendingen verwerkt. Dit vereist een optimale beheersing van de administratieve en logistieke processen en de capaciteit en flexibiliteit om op de veranderingen in de markt te kunnen anticiperen. Vele ondernemingen binnen de ERIKS-groep voldoen aan vorengestelde hoge eisen. In de management teams van de clusters en ondernemingen is het vakgebied administratieve logistiek vertegenwoordigd. Vanuit deze vakdiscipline wordt continu gewerkt aan het optimaliseren van de inrichting van de processen en werkprocedures. Per proces zijn prestatie-indicatoren gedefinieerd en wordt de ontwikkeling van deze indicatoren nauwgezet gevolgd. Bij enkele ondernemingen is de interne organisatie nog niet op het gewenste niveau. Daar zijn en worden maatregelen getroffen om de werkmethoden en het gebruik en de inrichting van de processen aan te passen. Dit moet uiteindelijk in een hogere productiviteit en een betere bediening van de afnemers resulteren. ICT Vanuit het Corporate Information Management (CIM) wordt het ICT-beleid gedefinieerd en de richtlijnen voor de toekomstige ICT-infrastructuur bepaald. Onderzoek heeft uitgewezen dat de te onderscheiden bedrijfsmodellen in de diverse clusters verschillend zijn. Het nastreven van een allesomvattend bedrijfsinformatiesysteem voor de gehele ERIKS-groep wordt als risicovol gezien. Besloten is nu dat binnen één cluster alle ondernemingen op een en hetzelfde systeem worden aangesloten. Voor de communicatie tussen de systemen van de clusters zullen, voorzover dit noodzakelijk is, verbindingen worden gecreëerd. De basis voor de clusters ERIKS Nederland en ERIKS België is het bedrijfsinformatiesysteem SAP R/3. Het afgelopen jaar zijn door middel van een groot project de primaire processen van ERIKS bv, ERIKS nv en Flexion bv op een en hetzelfde SAP R/3 platform (één database) gebracht. Er is een plan ontwikkeld om in een periode van drie à vier jaar alle ondernemingen van deze twee clusters, voorzover dit de bedrijfsvoering ten goede komt, te migreren naar dit centrale systeem. De ERIKS-groep beschikt over eigen medewerkers om dit migratiepad en ook de verdere uitbouw van het systeem functioneel te begeleiden. Bij de clusters ERIKS USA en ERIKS Frankrijk zijn de afgelopen twee jaar nieuwe, op clusterniveau ingerichte bedrijfsinformatiesystemen in gebruik genomen. Bij de cluster ERIKS Duitsland zal dit medio 2004 geschieden. Kwaliteitssystemen Binnen de ERIKS-groep wordt veel waarde gehecht aan het onderhouden van een kwaliteitssysteem. Bij nagenoeg alle ondernemingen is een dergelijk systeem geïmplementeerd. Het afgelopen jaar heeft bij de ondernemingen hercertificatie plaatsgevonden op basis van de nieuwe versie van de ISO-9001-norm. Deze norm vraagt meer aandacht voor de verantwoordelijkheid van het lijnmanagement, het beheersen van de processen door middel van het monitoren van prestatie-indicatoren en klanttevredenheid. Logistieke diensten en integratie met afnemers en leveranciers De ERIKS-groep heeft de laatste jaren een pakket van logistieke diensten ontwikkeld dat nu door vele ondernemingen van de groep aan de afnemers kan worden aangeboden. Hierbij wordt ingegaan op de wens van de afnemers om de voorraden en het aantal leveranciers te minimaliseren en de transactiekosten te verlagen. Vele van deze logistieke concepten leiden ertoe dat de samenwerking met de afnemers, maar ook met de leveranciers, wordt geïntensiveerd en dat interfaces worden gecreëerd tussen de bedrijfsinformatiesystemen. 47

49 Technische dienstverlening (veredeling) Het bieden van toegevoegde waarde in de vorm van veredeling van producten is een onmisbare factor in de marketingmix van de ERIKS-groep. Alle ondernemingen beschikken over machines, hulpapparatuur en deskundige medewerkers om aan deze vraag van de afnemers te kunnen voldoen. Ongeveer 350 medewerkers zijn actief in de engineering en het klantspecifiek maken van de producten en het verrichten van onderhoudsdiensten. In het verslagjaar zijn enkele belangrijke investeringen in nieuwe machines gedaan. Huisvesting en logistieke inrichting De doelstelling is te beschikken over moderne logistieke centra. In alle clusters worden de verschillende kernactiviteiten (Competence Centers) en de daarbij behorende technische dienstverlening vanuit verschillende vestigingen aangestuurd. Daarnaast wordt via lokale vestigingen het totale assortiment aan de markt aangeboden. Afgewogen is in hoeverre het ontwikkelen van één centraal logistiek centrum per cluster voor de bedrijfsvoering voordelen biedt boven de bestaande, meer gedecentraliseerde structuur. Gezien de noodzakelijke flexibiliteit en de nauwe verwevenheid tussen verkoop, inkoop, veredeling en distributie, is ervoor gekozen de bestaande structuur zo veel als mogelijk te handhaven. De nieuwbouwprojecten (kantoren, magazijnen en logistieke inrichting) voor de vestigingen in Maisach (nabij München), Alkmaar (ERIKS bv) en Roermond (Flexion bv) worden uit eigen middelen gefinancierd. Schötz Industrietechnik GmbH heeft in het verslagjaar de nieuwe huisvesting in Maisach betrokken. Het nieuwbouwproject in Roermond is begin 2004 opgeleverd. Met de nieuwbouw in Alkmaar zal in maart 2004 worden aangevangen en deze zal in het tweede kwartaal 2005 worden opgeleverd. De totale kosten van deze drie projecten bedragen ruim EUR 20,0 miljoen (exclusief de inrichting). Vemoflex nv en LMC nv in Asse zijn uit hun bestaande huisvesting gegroeid en zullen in mei 2004 hun nieuwe kantoren en magazijnen (op huurbasis) betrekken. Personeel Aantal medewerkers Het personeelsbestand van in volle arbeidstijd medewerkers ultimo 2003 is 73 hoger dan ultimo 2002 (1.856). Door de overnames en de verkoop van activiteiten is het aantal medewerkers per saldo met 109 toegenomen. Door de genomen maatregelen om de productiviteit te verhogen is via natuurlijk verloop het aantal medewerkers met 36 verlaagd. Het gemiddeld aantal medewerkers gedurende het verslagjaar was (2002: 1.879). Veel aandacht is besteed aan het terugdringen van het ziekteverzuim. In 2002 was het verzuim nog 3,9 procent, het jaar 2003 laat een afname zien tot 3,4 procent. Beloning Het totale beloningspakket is bij alle ondernemingen gerelateerd aan de gangbare beloningsstructuren (primair en secundair) zoals die in de betreffende landen en regio s gebruikelijk zijn. De primaire beloning van de medewerkers bestaat uit een vast en een variabel deel. De hoogte van het variabel deel is afhankelijk van de persoonlijke inzet en de resultaten van de onderneming. In enkele landen en regio s zijn voor de werknemers eigen pensioenregelingen getroffen. Het streven is om deze regelingen te baseren op middenloon- en beschikbare premieregelingen. De jaarlijkse bijdrage van de werkgever wordt hierbij gemaximaliseerd. In het afgelopen jaar is de pensioenregeling bij de cluster ERIKS Nederland in goed overleg met de deelnemers en de ondernemingsraden aangepast. Voor de andere landen van vestiging zullen, voor zover noodzakelijk, de bestaande regelingen worden beoordeeld en in overleg met de medewerkers worden aangepast. De gemiddelde salariskosten per werknemer zijn in het verslagjaar met 3,4 procent tot EUR 45,5 duizend per jaar gestegen. Hiertegenover staat dat de productiviteit, gemeten in de gerealiseerde omzet per werknemer, met EUR 6,0 duizend tot EUR 196,6 duizend per jaar is toegenomen. 48

50 Bedrijfscultuur: waarden en normen De cultuur van de ERIKS-groep is erop gericht haalbare doelstellingen te realiseren die vooraf duidelijk naar alle direct betrokkenen zijn gecommuniceerd. Transparantie in zowel woord als geschrift is kenmerkend voor de ERIKS-organisatie. In de hedendaagse bedrijfsvoering is verandering in de meest brede zin een gegeven. Het gaat er hierbij om dat de leiding van de ondernemingen die veranderingen weet te beheersen. De informele organisatie van de ERIKS-groep en de korte lijnen tussen management en medewerkers staan borg voor eenduidige waarden waarnaar de ERIKS-medewerkers zich richten. Echter, het groter worden van de ERIKS-groep, maar ook de huidige discussies in de samenleving over waarden en normen hebben ertoe geleid dat het afgelopen jaar voor de ERIKS-groep een gedragscode (Code of Conduct) is ontwikkeld. Na afstemming daarvan met de betrokken medezeggenschapsraden zal deze code worden vastgesteld en geïmplementeerd. Management Development De ERIKS-groep heeft een duidelijke groeistrategie. Bij de realisatie daarvan zijn het beschikbaar hebben van management en de kwaliteit van het management belangrijke succesfactoren. Via het in het jaar 2001 geïntroduceerde Management Development programma wordt jaarlijks voor een twintigtal geselecteerde medewerkers een persoonlijk programma samengesteld. Het afgelopen jaar hebben diverse deelnemers aan dit programma ontstane managementvacatures kunnen invullen en een volgende stap in hun carrière gemaakt. Het sociale beleid is erop gericht de onderneming in staat te stellen de doelstellingen te bereiken en de medewerkers mogelijkheden te bieden zich te ontwikkelen. In dat kader beschikken alle ondernemingen over functioneringen beoordelingsystemen en worden bij de grotere ondernemingen loopbaanbegeleidingprogramma s onderhouden. Medezeggenschap Ook in het verslagjaar was er weer sprake van goed en constructief overleg met de werknemersvertegenwoordigingen op ondernemings-, landelijk en Europees niveau. Het blijkt dat een open dialoog tussen directie en werknemers voor beide partijen veel duidelijkheid brengt over de te volgen strategie en de consequenties daarvan voor de bedrijfsvoering. Wij danken de leden van de te onderscheiden raden voor hun positieve bijdrage. De ontwikkelingen in de markt dwingen alle ondernemingen en werknemers open te staan voor aanpassing van de werkmethoden en innovatie van het assortiment. Dit betekent dat organisaties zich steeds moeten aanpassen aan de wijzigende omstandigheden. Wij zijn verheugd dat vele van onze medewerkers een dergelijk flexibele werkhouding aannemen en zodoende zichzelf en ook de ERIKS-groep in staat stellen optimaal te kunnen presteren. Wij danken eenieder voor zijn of haar inzet in het afgelopen jaar. Milieu In haar functie van toeleverancier van een hoogwaardig assortiment technische componenten is de ERIKS-groep verplicht daadwerkelijk inhoud te geven aan een goed milieubeleid. Zowel in de eigen bedrijfsvoering als bij de productontwikkeling wordt bewust rekening gehouden met de milieuaspecten en de invloed daarvan op de omgeving. Nieuwe inzichten, veranderende maatschappelijke normen en wetgeving op milieugebied worden nauwlettend gevolgd. Binnen de eigen ondernemingen worden de verschillende afvalstromen als papier, olie en restmaterialen op ordentelijke wijze verzameld en afgevoerd. In de relatie met de leveranciers en afnemers wordt bij de productontwikkeling actief op de bestaande en toekomstige voorschriften ingespeeld. Bij bijna alle productgroepen worden onder eigen merknaam en in overleg met de leveranciers nieuwe producten ontwikkeld ter voorkoming van emissie en lekkages in de procesindustrie en zijn ERIKS-medewerkers in staat geweest de afnemers te wijzen op alternatieve oplossingen. 49

51 Investeringen en afschrijvingen De investeringen in materiële vaste activa bedragen EUR 15,8 miljoen, waarvan EUR 1,5 miljoen door de bij de overnames verkregen activa. De belangrijkste investeringen hebben plaatsgevonden in: - nieuwbouw Schötz Industrietechnik GmbH. Totale investering EUR 3,5 miljoen, waarvan EUR 2,4 miljoen in het verslagjaar is verantwoord - nieuwbouw Flexion bv, Roermond. De totale investering, exclusief inrichting, bedraagt EUR 4,2 miljoen, waarvan EUR 3,1 miljoen in het verslagjaar is besteed - nieuwbouw ERIKS bv, Alkmaar. De totale investering, exclusief inrichting, bedraagt EUR 13,0 miljoen. Tot op heden is EUR 4,0 miljoen besteed, waarvan EUR 3,6 miljoen in het verslagjaar - huisvesting (EUR 0,9 miljoen: vernieuwing inventaris en inrichting) - logistiek (EUR 1,5 miljoen: met name investeringen in nieuwe opslagmiddelen [shuttles] en machines) - ICT (EUR 2,3 miljoen: vernieuwing van het bedrijfsinformatiesysteem ERIKS Duitsland, kantoorautomatisering ERIKS Nederland en ERIKS België en overige hardware en software) - wagenpark (EUR 0,5 miljoen). De afschrijvingen over 2003 bedragen EUR 5,2 miljoen. Over 2004 zal dit bedrag naar verwachting ongeveer 10 procent hoger zijn. Vermogenspositie De kasstroom uit gewone bedrijfsuitoefening bedraagt EUR 19,7 miljoen en is 7,8 procent hoger dan die over Uit het in de jaarrekening opgenomen geconsolideerd kasstroomoverzicht blijkt dat vorengenoemde kasstroom en een vermindering van de benodigde bedrijfsfinanciering een kasstroom uit operationele activiteiten genereert van EUR 23,8 miljoen. Deze overtreft de investeringen in vaste activa (EUR 14,3 miljoen) en de investeringen in deelnemingen van EUR 8,6 miljoen. Van het over het jaar 2002 te betalen dividend van EUR 5,4 miljoen is EUR 2,4 miljoen contant uitbetaald. Het verschil is als stockdividend uitgekeerd. Het aantal aandelen is met eenheden toegenomen tot Het groepsvermogen vóór winstbestemming van EUR 92,0 miljoen is met EUR 8,6 miljoen toegenomen. Het eigen vermogen per aandeel is gestegen van EUR 22,94 ultimo 2002 tot EUR 24,46 ultimo Wanneer de geactiveerde betaalde goodwill, ultimo 2003 EUR 31,9 miljoen, in mindering wordt gebracht op het groepsvermogen, dan is de solvabiliteitsratio vóór voorstel winstbestemming gelijk aan 39 procent. De doelstelling is deze ratio niet lager dan 30 procent te doen laten uitkomen. De realisatie van de in de doelstellingen gedefinieerde autonome groei en groei door acquisities, maar ook de investeringen in nieuwe huisvesting en inrichting, zal leiden tot een aanzienlijke toename van het geïnvesteerd vermogen en een verlaging van de solvabiliteitsratio. Een belangrijk deel zal kunnen worden gefinancierd met de uit de bedrijfsvoering vrijkomende kasstromen. Aanvullend daarop zijn de volgende maatregelen genomen: - aanbieden van een keuzedividend - aantrekken van extra externe financiële middelen door het aantrekken van een kredietfaciliteit van EUR 15,0 miljoen, waarvan de helft als achtergestelde lening kan worden opgenomen. Begin 2003 is het volledige bedrag opgevraagd het aantrekken van separate financiering voor de nieuwbouwprojecten (EUR 20,0 miljoen, op te nemen in 2004) het uitbreiden van de rekening-courant kredietfaciliteiten Hoofduitgangspunten voor 2004 De in de afgelopen jaren ontwikkelde en gevolgde strategie zal ook in het komende jaar worden gecontinueerd. In de bedrijfsvoering staat het realiseren van een winstgevende autonome groei voorop. In dit verband zullen binnen de clusters, maar ook over de clusters heen, steeds weer initiatieven worden genomen om de marktbe- 50

52 nadering verder te professionaliseren en innovatief te zijn in de samenwerking met de afnemers en leveranciers. Bijna alle ondernemingen binnen de ERIKS-groep zijn operationeel redelijk tot goed op orde en kunnen een bijdrage leveren aan de realisatie van de gedefinieerde doelstellingen. Verdere stappen voorwaarts zullen worden gemaakt met de integratie van de overgenomen ondernemingen. Bij enkele ondernemingen, waar de groei en winstgevendheid niet aan de gestelde criteria voldoen, zijn verbeteringstrajecten opgestart. In het hoofdstuk Ontwikkelingen per cluster zijn de doelstellingen en strategie per cluster nader uitgewerkt. Voor de groep als geheel zijn de hoofduitgangspunten voor het komend jaar: - realisatie van autonome groei in alle regio s door het betreden van nieuwe product-/marktcombinaties het intensiveren van de commerciële en operationele samenwerking binnen de clusters het verder completeren van een lokale distributieorganisatie in Nederland en België het beschikken over een krachtig (internationaal) productmanagement voor de gehele groep en verdere professionalisering van de marketingfunctie - expansie van de activiteiten conform de gedefinieerde roll-out strategie - het verhogen van de productiviteit en winstgevendheid door meer (gecentraliseerde) aandacht voor de samenstelling van het assortiment en de contacten met leveranciers (via IPMs) continue aandacht voor de optimalisatie van de in gebruik zijnde bedrijfsinformatiesystemen en werkprocedures het operationeel maken van het nieuwe bedrijfsinformatiesysteem bij de cluster ERIKS Duitsland voortgang te maken in het streven naar één gecentraliseerd systeem voor de clusters ERIKS Nederland en ERIKS België de realisatie van het nieuwbouwproject in Alkmaar goed beheer van het werkkapitaal - het onderhouden van goede communicatie met medewerkers en het ontwikkelen en onderhouden van loopbaanbegeleidingprogramma s - goede communicatie met de aandeelhouders en het formaliseren van de corporate governance. Verwachte gang van zaken Het is een feit dat de industriële bedrijvigheid in bijna alle marktsegmenten reeds sinds drie jaar afneemt. Hoewel er signalen zijn dat het niveau van de industriële productie niet meer verder daalt en in enkele sectoren en landen zelfs iets toeneemt, geven deze echter nog onvoldoende houvast om te mogen veronderstellen dat de totale industriële productie in het jaar 2004 wezenlijk zal verbeteren. Dit alles in acht nemende is het niet mogelijk nu een concrete verwachting voor de omzet en het resultaat voor het gehele jaar 2004 uit te spreken. Wel verwachten wij dat door genomen maatregelen het bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill tenminste op het niveau van 6 procent van de omzet kan worden gehouden. Wij zijn ervan overtuigd dat, wanneer de economische omstandigheden voor de algemene industrie verbeteren, de ERIKS-groep hiervan ten volle zal profiteren. Alkmaar, 26 februari 2004 Directie H. Kreuger J.G. de Boer H.J. Maier J. van der Zouw 51

53 Stromingstechniek

54 Ontwikkelingen per cluster

55 Ontwikkelingen per cluster In dit hoofdstuk wordt per cluster, conform de organisatiestructuur, een toelichting gegeven op de belangrijkste ontwikkelingen in het verslagjaar en de gedefinieerde doelstellingen en strategie voor de komende jaren. ERIKS Nederland Omzet Bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill Gemiddeld aantal medewerkers Mutatie industriële productie (excl. bouw) -2,4% -1,6% Gerealiseerd in 2003 Organisatorisch - Ontwikkeling en implementatie van een commercieel en operationeel beleid voor de totale cluster via het daarvoor gevormde management team ERIKS Nederland. - Integratie van de per 1 januari 2003 geacquireerde onderneming Van Eyle & Ruygers bv in de cluster. Voorbereiden van een fusie (totale integratie naar één onderneming) tussen Van Eyle & Ruygers bv en E. Schwartz bv, beide gevestigd in Rotterdam. - Uitbreiding van de lokale aanwezigheid voor met name de kernactiviteiten van ERIKS bv (voorwaartse integratie en implementatie van het nieuwe distributieconcept) en vanuit deze lokale vestigingen alle kernactiviteiten aan de markt aanbieden (ERIKS Service Centers). - Overname van de activiteiten van Geha Scholten bv per 1 juli 2003 en integratie daarvan in het ERIKS Service Center Arnhem. - Verkoop van de activiteiten van Driessen Appendages bv in Millingen aan de Rijn per 1 januari De omzet op jaarbasis bedroeg EUR 0,9 miljoen. - Uitbreiding van de directie van ERIKS bv met mevrouw I.M.M. Duin en de heer R. Groot. Commercieel en operationeel - Omzetgroei van 17,3 procent (autonoom: 2,5%). - Ondanks de lagere industriële productie is de omzet autonoom toegenomen en zijn de marktaandelen vergroot. - Door de overname van Van Eyle & Ruygers bv is de positie in de kernactiviteit Gereedschappen en Onderhoudsproducten versterkt en zijn de mogelijkheden tot verbetering van de marktpositie in de onderhoudsmarkt toegenomen. - Continue verdieping en aanscherping van het commercieel beleid naar kernactiviteit/productgroep brede klantbenadering (via accountmanagement en uitbreiding lokale aanwezigheid) benadering OEM-afnemers met gespecialiseerde buitendienstmedewerkers en productspecialisten nieuwe product-/marktcombinaties. - Succesvolle aanpassing van de commerciële marktbenadering bij Noton bv, Huizen (projecten). - Verdere ontwikkeling en implementatie van technische diensten (veredeling) en logistieke diensten (EASY ORDER SYSTEM ). - Voorbereiding van de introductie van de e-portal TradCom in Aanpassing van het commercieel beleid van de kernactiviteit Aandrijftechniek en de daarbij behorende operationele aansturing. - Verdere optimalisatie van de inrichting van de bedrijfsprocessen en de bedrijfsinformatiesystemen. Dit heeft geleid tot een verhoging van de productiviteit. - Integratie van het bij Flexion bv in Roermond gebruikte SAP-bedrijfsinformatiesysteem met die van ERIKS bv en ERIKS nv. - Afronding van de nieuwbouw (kantoren en magazijn) Flexion bv in Roermond ultimo 2003 en voorbereiding verhuizing in Afronding van de voorbereiding voor de nieuwbouw (kantoren en magazijn) ERIKS bv in Alkmaar. Met de bouw wordt in maart 2004 aangevangen. - Modernisering van de kantoorautomatisering. - Ontwikkeling en implementatie van een loopbaanbegeleidingprogramma op clusterniveau. - Aanpassing en harmonisatie van de bedrijfspensioenregeling. 54

56 Doelstellingen 2004 e.v. Organisatorisch Strategie - Voltooiing van het nieuwe distributieconcept - Uitbreiding van de lokale aanwezigheid voor alle voor Nederland. productgroepen. - Fusie E. Schwartz bv en Van Eyle & Ruygers bv. - Vorming van een afzonderlijke organisatorische eenheid voor de lokale marktbenadering en distributie (ERIKS Service Centers). - Samenwerking tussen de gecentraliseerde kernactiviteiten (Competence Centers) en lokale vestigingen. - Aanpassen van verantwoordelijkheden, bevoegdheden en informatievoorziening. - Eén bedrijfsinformatiesysteem voor alle ondernemingen. Commercieel en operationeel - Behouden en verder uitbouwen van de top-3 - Voor iedere kernactiviteit ontwikkelen van nieuwe markten positie voor alle kernactiviteiten en bijbehorende (product-/marktcombinaties) en een daarop aansluitende productgroepen. marketingmix: assortiment product- en applicatiekennis veredeling logistieke diensten. - Pro-actief productmanagement en het aanstellen van gespecialiseerde buitendienstmedewerkers. - Ontwikkelen en implementeren van logistieke diensten. - De gehele industriële markt benaderen. - Een op het klanttype en industriële marktsegment afgestemde marketingmix onderhouden. - Implementatie van de e-portal TradCom. - Uitbreiding van de lokale aanwezigheid. - Verhogen van de productiviteit. - Optimaliseren van de inrichting en het gebruik van de bedrijfsinformatiesystemen. - Verdere optimalisatie van de operationele aansturing van de kernactiviteit Aandrijftechniek. - Stapsgewijs naar één bedrijfsinformatiesysteem. - Integratie van de ERIKS-bedrijfsinformatiesystemen met die van afnemers en leveranciers. - Verhuizing Flexion bv naar de nieuwe huisvesting in Roermond en begeleiding bouw van de nieuwe huisvesting ERIKS bv in Alkmaar. Financieel (Bij een normale groei van de economie / industriële bedrijvigheid.) - Autonome groei van 5 à 6 procent per jaar. - Bedrijfsresultaat van ten minste 8 procent van de omzet. 55

57 ERIKS België Omzet Bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill Gemiddeld aantal werknemers Mutatie industriële productie (excl. bouw) -1,5% +1,4% Gerealiseerd in 2003 Organisatorisch - Ontwikkeling van een commercieel beleid voor de totale cluster. - Implementatie van het nieuwe distributieconcept (voorwaartse integratie). - Integratie van de in het jaar 2002 verworven Baudoingroep. - Voorbereiding overname van de lokale handelsonderneming Metalen Verhoestraete in Roeselare per 1 januari 2004 (omzet EUR 6,0 miljoen). Commercieel en operationeel - Een autonome toename van de omzet met 1,9 procent. - Groei van het totale marktaandeel. - Toename van het bedrijfsresultaat door verhoging van de productiviteit. - Uitbreiding van het assortiment van de Baudoin-groep met de ERIKS-productgroepen. - Uitbreiding en verdieping van het assortiment slangkoppelingen (LMC nv), afdichtingen (ERIKS nv) en gereedschappen (Baudoin-groep). - Versterking van het productmanagement en uitbouw van de veredelingsfaciliteiten bij met name de productgroepen afsluiters en industriële slangen. - Heroriëntatie van de marktbenadering voor de productgroepen hydraulische en pneumatische systemen (Vermeulen nv). - Succesvolle introductie van de e-portal TradCom en verdere ontwikkeling van logistieke diensten. - Verbetering van de inrichting van de primaire processen bij ERIKS nv, de Vemoflex-groep en IECO nv. - Modernisering van de kantoorautomatisering. - Modernisering van de opslagmiddelen bij ERIKS nv. - Ontwikkeling van een loopbaanbegeleidingprogramma op clusterniveau. 56

58 Doelstellingen 2004 e.v. Organisatorisch Strategie - Verdere implementatie van het nieuwe - Commerciële en operationele samenwerking tussen de distributieconcept (voorwaartse integratie). Baudoin-groep (lokale aanwezigheid) en de overige ERIKS-ondernemingen. - Aanpassen van verantwoordelijkheden, bevoegdheden en informatievoorziening. - Integratie van de per 1 januari 2004 verworven handelsactiviteiten van Metalen Verhoestraete nv in de Baudoin-groep. Commercieel en operationeel - Verkrijgen en behouden van een top-3 positie - Heroriëntatie en versterken van de posities in de voor alle kernactiviteiten en bijbehorende productgroepen industriële kunststoffen, kunststof productgroepen. leidingsystemen en hydraulische en pneumatische systemen. - Benaderen van nieuwe markten en ontwikkelen van een op deze markten aansluitende marketingmix. - Pro-actief productmanagement en aanstellen van gespecialiseerde buitendienstmedewerkers. - Uitbreiding logistieke diensten. - Benaderen van de gehele industriële markt. - Onderhouden van een op het klanttype en industriële marktsegment afgestemde marketingmix. - Commerciële samenwerking tussen de verschillende ondernemingen en verdere voorwaartse integratie. - Uitbreiding van het gebruik van de e-portal TradCom. - Verhogen van de productiviteit. - Optimaliseren van de inrichting en het gebruik van de bedrijfsinformatiesystemen. - Stapsgewijs integreren naar één bedrijfsinformatiesysteem. - Optimaliseren van de inrichting van de primaire processen en operationele aansturing bij de Baudoin-groep. - Integratie van de bedrijfsinformatiesystemen ERIKS met die van afnemers en leveranciers (TradCom en EASY ORDER SYSTEM ). - Nieuwe huisvesting voor Vemoflex nv en LMC nv in Asse. Financieel (Bij een normale groei van de economie / industriële bedrijvigheid.) - Autonome groei van 5 à 6 procent per jaar. - Bedrijfsresultaat van ten minste 7 procent van de omzet. 57

59 ERIKS Duitsland Omzet Bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill Gemiddeld aantal medewerkers Mutatie industriële productie (excl. bouw) +0,5% -1,2% Gerealiseerd in 2003 Organisatorisch - Integratie van de activiteiten van de in 2001 geacquireerde ondernemingen Schötz Industrietechnik GmbH en Mangelsdorf Antriebstechnik GmbH. - Benoeming van de heren T. Surray en S. Möschle tot Operational Managers van de vestiging in Garbsen resp. Mannheim. - Versterking en uitbreiding van het kader en het productmanagement. - Benadering van mogelijke overnamekandidaten. Commercieel en operationeel - Toename van de omzet met 1,8 procent. De lagere omzet als gevolg van de mindere industriële bedrijvigheid is meer dan gecompenseerd door nieuwe opdrachten. Het totale marktaandeel is toegenomen. - Uitbreiding van het assortiment dichtingen en aandrijftechniek. - Uitbreiding van de productgroep industriële slangen en toebehoren. - Verdere ontwikkeling en implementatie van logistieke concepten. - Rationalisatie van het assortiment bij Schötz Industrietechnik GmbH. - Centralisatie van de veredelingsactiviteiten voor de aandrijftechniek. - Realisatie en betrekken van de nieuwbouw Schötz Industrietechniek GmbH in Maisach. - Inrichten van het nieuwe bedrijfsinformatiesysteem. Operationeel medio Ontwikkeling van een Management Development programma en introductie van een loopbaanbegeleidingprogramma. 58

60 Doelstellingen 2004 e.v. Organisatorisch Strategie - Uitbreiding van de activiteiten in Duitsland - Roll-out naar Zuidwest- en Oost-Duitsland. (vergroting van het marktgebied) en verbreding - Uitbreiding van het aantal kernactiviteiten van de activiteiten (via overnames). - De markt als één organisatorische eenheid benaderen. - Uniforme promotie en publiciteit. - Grote (inter)nationale afnemers gecoördineerd benaderen. - Eén gecentraliseerd bedrijfsinformatiesysteem met een gemeenschappelijke database. Commercieel en operationeel - Verbreden van het producten- en dienstenpakket. - Pro-actief productmanagement op clusterniveau. - Realisatie van autonome groei. - Verdere uitbreiding van de productgroepen dichtingen en industriële slangen met daarop aansluitende technische dienstverlening en veredelingsfaciliteiten. - Uitbreiding van de logistieke diensten en introductie van de e-portal TradCom. - Uitbreiding van de te benaderen industriële marktsegmenten. - Professionalisering. - Productmanagement op clusterniveau. - Uitbreiding van het accountmanagement. - Implementatie van een Management Development programma en loopbaanbegeleidingprogramma s. - Verhogen van de productiviteit. - Optimalisatie van de inrichting en het gebruik van het nieuwe bedrijfsinformatiesysteem. - Integratie van het bedrijfsinformatiesysteem met die van afnemers en leveranciers. - Optimalisatie van de operationele aansturing bij enkele vestigingen. - Standaardisatie van de werkmethoden en kantoorautomatisering. Financieel (Bij een normale groei van de economie / industriële bedrijvigheid.) - Autonome groei van 5 à 7 procent per jaar. - Bedrijfsresultaat van 7 à 8 procent van de omzet. 59

61 ERIKS Frankrijk Omzet Bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill Gemiddeld aantal medewerkers Mutatie industriële productie (excl. bouw) -0,4% -1,2% Gerealiseerd in 2003 Algemeen / Organisatorisch - De in voorgaande jaren genomen maatregelen ter versterking van het management en uitbreiding van het assortiment hebben niet tot de gewenste resultaten geleid. Oorzaken hiervan zijn: de dalende industriële bedrijvigheid (met name in het tweede halfjaar) de vele wisselingen in het verkoopkader het nog niet op het vereiste niveau zijn van de technische en logistieke dienstverlening. - Versterking van het professionele kader op de hoofdvestiging in Noyon en wijziging van het management bij enkele vestigingen. - Er is een positieve aanvang gemaakt met de samenwerking tussen het Competence Center in Trappes (afsluiters, dynamische dichtingen en O-ringen) en de lokale vestigingen. Commercieel en operationeel - Afname van de omzet met 7,2 procent. Rekening houdend met de lagere industriële bedrijvigheid en de omzetontwikkeling bij concurrenten, is het marktaandeel gehandhaafd. - Versterking van de product- en applicatiekennis en de marketing. - Uitbreiding van het assortiment afsluiters en dichtingen. - Het operationeel zijn van een nieuw bedrijfsinformatiesysteem per 1 januari

62 Doelstellingen 2004 e.v. Organisatorisch Strategie - De markt als één organisatorische - Het vormen van een management team op clusterniveau. eenheid benaderen. - Centralisatie van de beheertaken. - Ontwikkelen van een gemeenschappelijk marketingconcept. - Versterking van de marktpositie en vergroting - Na optimalisatie van de bestaande activiteiten een verdere roll-out van het marktgebied. door overnames in Noordwest- en Noordoost-Frankrijk. Commercieel en operationeel - Verbreding van het producten- en dienstenpakket. - Verdere professionalisering van het productmanagement op clusterniveau. - Realisatie van autonome groei. - Verbetering van kennis ter zake producten, applicaties en marketing. - Professionalisering en uniformering van de product- en verkoopdocumentatie. - Ontwikkeling en uitbreiding van de technische en logistieke diensten. - Ontwikkeling van concepten voor de OEM-markt. - Verhogen van de productiviteit. - Optimaliseren van de operationele aansturing van de vestigingen. - Optimaliseren van de inrichting en het gebruik van het bedrijfsinformatiesysteem. Financieel (Bij een normale groei van de economie / industriële bedrijvigheid.) - Autonome groei van 6 à 8 procent per jaar. - Bedrijfsresultaat van 7 procent van de omzet. 61

63 ERIKS USA Omzet Bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill Gemiddeld aantal medewerkers Mutatie industriële productie +0,3% -0,7% Gerealiseerd in 2003 Organisatorisch - Verkoop van de activiteiten van de deelneming ENA, Inc. per juli 2003 (sinds 2000 niet meer in de consolidatie opgenomen). - Verkoop van de activiteiten en middelen van ERIKS Aerospace, Ft. Lauderdale per 1 januari De in de consolidatie opgenomen omzet over 2003 bedraagt USD 3,5 miljoen. - De resterende drie industriële handelsvestigingen van ERIKS USA benaderen de markt als een eenheid. Commercieel en operationeel - In lokale valuta (USD) is de omzet met 1,5 procent toegenomen. Exclusief de omzet van de verkochte ERIKS Aerospace activiteiten is de omzet met 5 procent toegenomen. - Uitbreiding van het klantenbestand. - Uitbreiding van het assortiment industriële kunststoffen en de daarbij behorende technische dienstverlening. - Versterking van het productmanagement. - Uitbreiding van de logistieke diensten. - Verhoging van de productiviteit en winstgevendheid. Doelstellingen 2004 e.v. Organisatorisch Strategie - De markt als ERIKS USA benaderen. - Intensieve samenwerking tussen de verschillende vestigingen. - Gezamenlijke ontwikkeling van producten en diensten. Commercieel en operationeel - Realisatie van autonome groei. - Uitbreiding van het assortiment en diensten. - Investeren in toonaangevende product- en applicatiekennis. - Uitbreiding van het marktgebied. - Roll-out via kleinere overnames. - Verhogen van de productiviteit. - Optimaliseren van het gebruik van het bedrijfsinformatiesysteem. - Integratie met afnemers. Financieel (Bij een normale groei van de economie / industriële bedrijvigheid) - Autonome groei van 5 à 8 procent. - Een bedrijfsresultaat van 8 procent van de omzet. 62

64 ERIKS Zuidoost-Azië Omzet Bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill Gemiddeld aantal medewerkers ERIKS group nv Bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill Gemiddeld aantal werknemers Gerealiseerd in Benoeming van mevrouw C.G.L. Lim tot clustermanager. - Afname van de omzet in lokale valuta met 12,0 procent. - Rationalisatie van het productassortiment. - Verhoging van de product- en applicatiekennis. - Uitbreiding van de technische dienstverlening. - Verbetering van de inrichting van de primaire processen. - Een positief bedrijfsresultaat in het tweede halfjaar Doelstellingen / strategie 2004 e.v. - Het verkrijgen van het imago van een industriële distributeur met toegevoegde waarde. Dit betekent een noodzakelijke verbetering van de marketingmix door professioneel en pro-actief productmanagement verhogen van de marketingkennis profilering als specialist. Verder ontwikkelen van de aan te bieden technische toegevoegde waarde (kennis en veredeling) directe benadering van de industriële eindverbruikers in met name de high-tech sectoren. - Verhogen van de productiviteit en daarmee verbeteren van de resultaten. - Realiseren van een autonome groei van ten minste 10 procent en een bedrijfsresultaat van 6 à 7 procent. 63

65 Industriële kunststoffen

66 Jaarrekening

67 JAARREKENING 2003 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Algemeen Wijziging grondslagen Criteria voor de consolidatie De hiernavolgende grondslagen voor de opstelling van de jaarrekening hebben betrekking op de houdstermaatschappij en al haar groepsmaatschappijen en daarmee tevens op de geconsolideerde jaarrekening. In 2003 is de presentatie van de balans en de winst- en verliesrekening aangepast aan de geldende eisen van wet- en regelgeving. De vergelijkende cijfers over 2002 zijn overeenkomstig gewijzigd. Deze wijzigingen hebben geen invloed gehad op het eigen vermogen en het resultaat. De wijzigingen in de presentatie lopen ook vooruit op de toepassing van de International Financial Reporting Standards (IFRS) die naar verwachting in 2005 op deze jaarrekening van toepassing worden. De activa en passiva, alsmede baten en lasten van de groepsmaatschappijen worden integraal geconsolideerd, waarbij het aan derden toekomend deel van het eigen vermogen, respectievelijk nettoresultaat van groepsmaatschappijen, afzonderlijk tot uiting komen. Onder groepsmaatschappijen worden verstaan die deelnemingen, waarin ERIKS group nv een beslissende zeggenschap uitoefent op het te voeren beleid. Groepsmaatschappijen worden in de geconsolideerde cijfers opgenomen vanaf de datum dat beslissende zeggenschap is verkregen. Bij verkoop van groepsmaatschappijen gedurende het verslagjaar, worden de resultaten geconsolideerd tot het moment dat de beslissende zeggenschap wordt opgegeven. Deelnemingen waarin geen beslissende zeggenschap geldt worden in principe in de geconsolideerde balans onder de financiële vaste activa opgenomen. Onderlinge transacties en balansposten tussen groepsmaatschappijen zijn geëlimineerd. Een overzicht van de clusters en groepsmaatschappijen is opgenomen op pagina 96 van dit verslag. Verwerven en afstoten van deelnemingen Vreemde valuta Nieuw verworven deelnemingen worden, op basis van waarderingsgrondslagen van de ERIKS-groep, gewaardeerd op de netto vermogenswaarde. Bij de bepaling van de netto vermogenswaarde worden de identificeerbare activa en passiva gewaardeerd tegen de reële waarde ten tijde van de overname. De verkrijgingsprijs bestaat uit de koopsom die betaald wordt voor de overname, waaraan toegevoegd de eventuele kosten die direct toerekenbaar zijn aan de overname. Het verschil tussen de verkrijgingsprijs en de netto vermogenswaarde, de goodwill, wordt geactiveerd en over de resterende economische levensduur in maximaal 15 jaar lineair afgeschreven. Afwaardering naar realiseerbare waarde geschiedt indien sprake is van een duurzame bijzondere waardevermindering. Bij verkoop van deelnemingen wordt het verschil tussen de verkoopprijs en de netto vermogenswaarde en de op dat moment nog resterende boekwaarde van de goodwill ten gunste of ten laste van de winst- en verliesrekening gebracht. Transacties in vreemde valuta worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de koers op de transactiedatum. Per balansdatum worden alle monetaire activa en passiva omgerekend tegen de koers per balansdatum. Koersverschillen voortkomend uit de omrekening en afwikkeling van monetaire activa en passiva worden verwerkt via de winst- en verliesrekening. In de consolidatie wordt de winst- en verliesrekening van in vreemde valuta rapporterende groepsmaatschappijen omgerekend tegen gemiddelde periodekoersen. De balans van in vreem- 66

68 de valuta rapporterende groepsmaatschappijen wordt omgerekend tegen de koersen per balansdatum. Hierbij ontstane omrekeningsverschillen, alsmede de koersverschillen op in vreemde valuta luidende permanente financiering van buitenlandse deelnemingen worden rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt. Waarderingsgrondslagen van de afzonderlijke activa en passiva Bijzondere waardevermindering van vaste activa Immateriële vaste activa De grondslagen die worden toegepast voor de waardering van activa en passiva zijn gebaseerd op historische kosten. Voor zover niet anders is vermeld, worden activa en passiva tegen nominale waarde opgenomen. Jaarlijks wordt beoordeeld of indicaties bestaan voor mogelijke afwaarderingen (impairment) van vaste activa en indien noodzakelijk wordt getoetst op realiseerbare waarde. De realiseerbare waarde is de hoogste van de (directe) opbrengstwaarde en de bedrijfswaarde. De bedrijfswaarde wordt berekend op basis van de contante waarde van de toekomstige kasstromen ontleend aan de meerjarenbegroting. Activa worden afgewaardeerd indien de realiseerbare waarde lager is dan de boekwaarde. Goodwill wordt geactiveerd en afgeschreven over de economische levensduur met een maximum van 15 jaar. Voor de bepaling van de goodwill wordt verwezen naar de toelichting Verwerven en afstoten van deelnemingen. Tot en met het boekjaar 1999 is goodwill rechtstreeks ten laste van het eigen vermogen gebracht. Overige immateriële vaste activa, waaronder ontwikkelingskosten, worden in het jaar van verwerving volledig ten laste van de winst- en verliesrekening gebracht. Materiële vaste activa Financiële vaste activa Voorraden Handelsdebiteuren Voorzieningen De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs onder aftrek van lineaire afschrijvingen overeenkomstig de geschatte economische levensduur. Voor zover materiële vaste activa niet dienstbaar zijn aan de bedrijfsuitoefening vindt waardering plaats tegen de boekwaarde of lagere directe opbrengstwaarde. Deelnemingen waarin zeggenschap van betekenis kan worden uitgeoefend worden gewaardeerd tegen (een evenredig deel van) de netto vermogenswaarde. Zeggenschap van betekenis wordt verondersteld aanwezig te zijn bij een belang van meer dan 20%. Overige deelnemingen worden gewaardeerd tegen kostprijs. Waardering van vorderingen op deelnemingen en overige vorderingen geschiedt tegen nominale waarde, waar nodig onder aftrek van voorzieningen voor oninbaarheid of waardevermindering. De voorraden handelsgoederen en grondstoffen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, zijnde de gemiddelde inkoopprijs, verhoogd met de transport- en overige bijkomende kosten, of tegen lagere marktprijs. Met het risico van incourantheid wordt rekening gehouden. Het onderhanden werk wordt gewaardeerd tegen de vervaardigingsprijs, bestaande uit loon- en materiaalkosten en een opslag voor indirecte productiekosten en overhead. De handelsdebiteuren worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. Indien wordt voorzien dat vorderingen niet volledig kunnen worden geïnd, wordt een voorziening getroffen voor oninbaarheid. Voorzieningen zijn feitelijke of in rechte afdwingbare verplichtingen voortvloeiend uit een gebeurtenis uit het verleden, waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en een betrouwbare schatting kan worden gemaakt van de omvang van de verplichting. 67

69 De voorzieningen inzake pensioenverplichtingen worden gebaseerd op actuariële berekeningen met hantering van een rekenrente van 6,0 procent. Onderhoudsvoorzieningen zijn getroffen ter gelijkmatige verdeling van de onderhoudskosten. Latente belastingen Grondslagen voor de bepaling van het resultaat Netto-omzet Kostprijs van de omzet Afschrijvingen Belasting Een latente belastingvoorziening of -vordering wordt gevormd voor tijdelijke verschillen tussen de commerciële en fiscale waardering van activa en passiva tegen het voor het verslagjaar geldende tarief. Latente belastingvorderingen uit hoofde van beschikbare compensabele verliezen worden gewaardeerd voor zover het waarschijnlijk is dat deze verliezen gerealiseerd zullen worden via in de toekomst te verwachten fiscale winsten. Deze vorderingen zijn opgenomen onder de overige vorderingen. De bepaling van het resultaat wordt gebaseerd op de hiervoor opgenomen waarderingsgrondslagen. De leveringen van goederen worden als omzet aangemerkt zodra alle belangrijke rechten en risico's met betrekking tot de eigendom van de goederen zijn overgedragen aan de koper. Opbrengsten uit geleverde diensten worden als omzet aangemerkt als de gevraagde prestaties zijn uitgevoerd. Voor de toerekening van de kosten aan opeenvolgende boekjaren wordt uitgegaan van de causale relatie tussen omzet en kosten. Voor zover die relatie niet direct valt te onderkennen, worden kosten of verliezen opgenomen zodra zij bekend zijn. Onder netto-omzet wordt verstaan de opbrengsten wegens aan derden geleverde goederen en diensten na aftrek van kortingen en omzetbelasting. Onder kostprijs van de omzet wordt verstaan de direct aan de geleverde goederen toe te rekenen inkoopwaarde en waardeverminderingen, alsmede de kosten van opslag, productie en distributie. De afschrijvingen op de materiële vaste activa worden berekend door middel van vaste percentages van de verkrijgingsprijs op basis van de verwachte economische levensduur. Boekwinsten en -verliezen bij verkoop van materiële vaste activa zijn opgenomen in het bedrijfsresultaat. De belasting over het resultaat wordt berekend naar het voor het betreffende boekjaar geldende nominale tarief, waarbij rekening wordt gehouden met fiscale faciliteiten en mutaties in de latente belastingen. Rentebaten en rentelasten Rentebaten en -lasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de desbetreffende vordering of schuld. Geconsolideerd kasstroomoverzicht Vennootschappelijke winst- en verliesrekening Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode, waarbij als basis de winst- en verliesrekening en de overige mutaties tussen de begin- en eindbalans worden gebruikt. De geldmiddelen bestaan uit liquide middelen en rekening-courantschulden. Mutaties tussen de begin- en eindbalans als gevolg van verwerving en afstoting van geconsolideerde deelnemingen zijn als onderdeel van de investeringsactiviteiten opgenomen. Betaalde en ontvangen rente is in de kasstroom uit operationele bedrijfsactiviteiten verwerkt. Ingevolge artikel 402 van Titel 9 Boek 2BW, volstaat de winst- en verliesrekening met de vermelding van het nettoresultaat groepsmaatschappijen, alsmede de overige baten en lasten na belastingen. Deze laatste post betreft het saldo van de baten en lasten van ERIKS group nv. 68

70 GECONSOLIDEERDE WINST- EN VERLIESREKENING In duizenden euro's Ref Netto-omzet Kostprijs van de omzet Bruto-omzetresultaat Verkoopkosten Algemene beheerskosten Amortisatie goodwill Som der kosten Bedrijfsresultaat Resultaat financiële vaste activa (55) (67) Rentebaten Rentelasten (2.975) (2.200) Uitkomst der financiële baten en lasten (2.209) (1.527) Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening vóór belasting Belasting op resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belasting Aandeel derden 14. (76) (36) Nettoresultaat Gemiddeld aantal uitstaande aandelen Nettoresultaat per aandeel (in euro) 3,24 2,99 Bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill (EBITA) Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belasting vóór amortisatie goodwill

71 GECONSOLIDEERDE BALANS Vóór voorstel winstbestemming In duizenden euro's Ref. 31 december december 2002 ACTIVA Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa Vlottende activa Voorraden Handelsdebiteuren Overige vorderingen Liquide middelen Totaal ACTIVA PASSIVA Groepsvermogen Eigen vermogen Aandeel derden Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden Bankiers Aflossingsverplichtingen op langlopende schulden korter dan 1 jaar Leveranciers Overige kortlopende schulden Totaal PASSIVA Totaal vermogen balanstotaal -/- immateriële vaste activa -/- liquide middelen Netto geïnvesteerd vermogen balanstotaal -/- immateriële vaste activa -/- financiële vaste activa -/- liquide middelen -/- renteloze schulden (leveranciers en overige kortlopende schulden) Werkkapitaal voorraden + handelsdebiteuren -/- leveranciers

72 GECONSOLIDEERD MUTATIEOVERZICHT VAN HET EIGEN VERMOGEN Als onderdeel van het groepsvermogen In duizenden euro's Ref. Aandelen Agio Overige Onverdeelde Totaal eigen kapitaal reserves winst vermogen Saldo per 1 januari Winstverdeling (17.750) (3.261) Omrekeningsverschillen buitenlandse deelnemingen - - (1.145) - (1.145) Resultaat boekjaar Saldo per 31 december 2002 / 1 januari Winstverdeling (10.706) (2.473) Omrekeningsverschillen buitenlandse deelnemingen - - (1.000) - (1.000) Resultaat boekjaar Saldo per 31 december Voor wat betreft de winstverdeling over 2001 en 2002 wordt verwezen naar de toelichting op het eigen vermogen. 71

73 GECONSOLIDEERD KASSTROOMOVERZICHT In duizenden euro's Ref Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na amortisatie goodwill Afschrijvingen Amortisatie goodwill Kasstroom uit gewone bedrijfsuitoefening Mutatie bedrijfsfinanciering: Werkkapitaal Overige vorderingen en kortlopende schulden, exclusief aflossingsverplichtingen korter dan 1 jaar 278 (1.576) Voorzieningen (154) (1.724) Aandeel derden Kasstroom uit operationele activiteiten Investeringen materiële vaste activa 8. (14.339) (4.850) Desinvesteringen materiële vaste activa Verwerving van deelnemingen 2. (8.627) (19.450) Afstoting van deelnemingen Mutatie financiële vaste activa Kasstroom uit investeringsactiviteiten (21.498) (23.809) Mutatie langlopende schulden, inclusief aflossingsverplichtingen korter dan 1 jaar Betaald contant dividend en kosten 13. (2.473) (3.261) Kasstroom uit financieringsactiviteiten (2.661) Saldo kasstroom (5.262) Liquide middelen 1 januari (29.178) (23.198) Inbreng liquide middelen uit verwerving/afstoting van deelnemingen (718) Liquide middelen 31 december (18.380) (29.178) 72

74 TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE OVERZICHTEN In duizenden euro s 1. Gesegmenteerde informatie De informatie is gesegmenteerd per cluster. Netto-omzet De netto-omzet aan externe afnemers nam toe van EUR 358,1 miljoen in 2002 tot EUR 381,9 miljoen in 2003, ofwel met 6,6 procent. Per cluster ERIKS Nederland ERIKS België ERIKS Duitsland ERIKS Frankrijk ERIKS USA ERIKS Zuidoost-Azië De onderlinge omzet tussen de clusters is van geringe omvang. Per afzetgebied (in %) Nederland 42,4 38,8 België 22,3 23,0 Duitsland 17,2 18,0 Frankrijk 7,3 8,4 Rest van Europa 3,4 3,3 Verenigde Staten 5,7 6,3 Zuidoost-Azië 1,7 2,2 100,0 100,0 Bedrijfsresultaat Per cluster ERIKS Nederland ERIKS België ERIKS Duitsland ERIKS Frankrijk ERIKS USA ERIKS Zuidoost-Azië (208) (586) ERIKS group nv (1.716) (911) Af: amortisatie goodwill (2.517) (2.090)

75 Personeel Uitgedrukt in volle mensjaren bedraagt het gemiddeld aantal eigen medewerkers gedurende het jaar, verdeeld naar cluster: ERIKS group nv ERIKS Nederland ERIKS België ERIKS Duitsland ERIKS Frankrijk ERIKS USA ERIKS Zuidoost-Azië Overige Informatie per cluster Ultimo 2003 Investeringen Afschrijvingen Goodwill Overige Verplich- Deelne- Materiële Immateriële Materiële Immateriële activa tingen mingen vaste activa vaste activa vaste activa vaste activa ERIKS Nederland ERIKS België ERIKS Duitsland ERIKS Frankrijk ERIKS USA ERIKS Zuidoost-Azië ERIKS group nv (2.833) (12.007) (135) Ultimo 2002 Investeringen Afschrijvingen Goodwill Overige Verplich- Deelne- Materiële Immateriële Materiële Immateriële activa tingen mingen vaste activa vaste activa vaste activa vaste activa ERIKS Nederland ERIKS België ERIKS Duitsland ERIKS Frankrijk ERIKS USA ERIKS Zuidoost-Azië ERIKS group nv (24.844)

76 2. Verwerving en afstoting van deelnemingen Per 1 januari 2003 is de vennootschap Van Eyle & Ruygers bv te Rotterdam overgenomen voor een bedrag van EUR 8,35 miljoen en zijn de financiële resultaten in de consolidatie opgenomen. De in de koopprijs begrepen goodwill bedraagt EUR 6,35 miljoen. Per 1 juli 2003 zijn via Van Eyle & Ruygers bv de activiteiten overgenomen van GEHA bv te Arnhem. De totale investering bedroeg EUR 0,3 miljoen. De in de koopprijs van de activa begrepen goodwill bedraagt 0,2 miljoen. Met een verwaarloosbare boekwinst zijn per 1 januari 2003 de aandelen van Driessen Appendages bv te Millingen aan den Rijn afgestoten. 3. Bedrijfsresultaat In het bedrijfsresultaat zijn de volgende personeelskosten begrepen: Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Gemiddeld aantal eigen medewerkers Gemiddelde loonkosten per werknemer 45,5 44,0 Verder zijn in het bedrijfsresultaat onder meer de volgende posten begrepen: Afschrijving materiële vaste activa Amortisatie immateriële vaste activa Bijzondere waardevermindering vaste activa - - Resultaat op verkoop materiële vaste activa 582 (9) Bedragen uit hoofde van betaalde huren en operationele lease Kosten accountantscontrole Personeelsbeloningen Pensioen- en prepensioenregelingen Binnen de groep bestaan verschillende pensioenregelingen die elk voldoen aan de lokale wet en regelgeving en zijn ondergebracht bij het bedrijfspensioenfonds en verzekeringsmaatschappijen. Winstdelings- en bonusregelingen Binnen de groep bestaan winstdelings- en bonusregelingen voor het personeel. Ten aanzien van de beloning voor bestuurders wordt verwezen naar de toelichting onder punt 5. 75

77 5. Beloning Bestuur Beloning Raad van Commissarissen Leden Aantal certificaten van aandelen Remuneratie J.L. Bouma ,0 25,0 H.E. Jonker Roelants ,4 20,4 R.A.A. Oliemans ,4 20,4 Alle commissarissen genieten een vaste jaarlijkse remuneratie die niet afhankelijk is van de resultaten in enig jaar. Beloning directie De huidige leden van de directie bezaten ultimo 2003 totaal certificaten van aandelen ERIKS. Over 2003 zijn aan de leden van de directie de volgende salarissen, tantièmes en vergoedingen toegekend: Bruto Pensioen- Totaal Totaal salaris Tantième premie H. Kreuger J.G. de Boer H.J. Maier J. van der Zouw De totale beloning en samenstelling daarvan zijn bepaald op basis van hetgeen in de markt voor soortgelijke posities wordt betaald. De salarissen worden jaarlijks herzien. De hoogte van de tantièmes is gerelateerd aan de volgende criteria: - kwantitatief: realisatie van de jaarlijkse doelstellingen ter zake groei en winstgevendheid - kwalitatief: realisatie van de in het beleidsplan opgenomen hoofduitgangspunten. In het verslagjaar zijn de kwalitatieve en kwantitatieve doelstellingen ter vaststelling van het tantième grotendeels gerealiseerd. Het beloningspakket omvat tevens vergoedingen voor pensioen en arbeidsongeschiktheidsregelingen tot 30 procent van het vaste salaris. Aan de voorzitter van de directie zijn extra pensioentoezeggingen gedaan. Aan commissarissen en directie zijn geen opties op certificaten van aandelen ERIKS group nv toegekend. 76

78 6. Belasting over de winst De belasting over het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening 2003 en 2002 bedraagt respectievelijk EUR en EUR De belastingdruk in 2003 en 2002 komt uit op 39,0 procent respectievelijk 39,4 procent Gewogen gemiddelde wettelijke winstbelastingtarieven 35,2 35,2 Belastingeffect niet gewaardeerde compensabele verliezen (België en Zuidoost-Azië) 1,2 1,3 Belastingeffect gebruik verliescompensatie (0,2) (0,2) Belastingeffect amortisatie goodwill 3,8 3,4 Permanente verschillen, waaronder effect groepsfinanciering (1,8) (1,3) Nagekomen lasten voorgaande jaren 0,8 1,0 Effectief belastingtarief 39,0 39,4 Het gemiddeld wettelijke belastingtarief is het gemiddelde van de wettelijke belastingtarieven die van toepassing zijn in de landen, waarin de ERIKS-groep actief is, gewogen op basis van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening vóór belasting in elk van deze landen. Compensabele verliezen De per ultimo compensabele verliezen en de waardering daarvan zijn als volgt te specificeren: Compensatieperiode binnen 1 jaar Compensatieperiode tussen 1 en 5 jaar Compensatieperiode na 5 jaar Totaal te compenseren verliezen Hiervan gewaardeerd als actieve latente belasting begrepen in 11. Overige vorderingen

79 7. Immateriële vaste activa De immateriële vaste activa bestaan uit goodwill. Het verloop van de immateriële vaste activa is als volgt: Cumulatieve goodwill per 1 januari Cumulatieve amortisatie per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Mutaties in de balanswaarde: Betaalde goodwill Amortisatie Cumulatieve goodwill per 31 december Cumulatieve amortisatie per 31 december Balanswaarde per 31 december De goodwill in 2003 heeft betrekking op de overname van Van Eyle & Ruygers bv (EUR 6.350) en de activiteiten van GEHA bv (EUR 223). 8. Materiële vaste activa De boekwaarden van de materiële vaste activa zijn als volgt te specificeren: Terreinen Machines Overige en bedrijfs- en bedrijfsgebouwen installaties middelen Totaal Per 1 januari 2003 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Balanswaarde Mutaties in de balanswaarde: Boekwaarde inbreng uit acquisitie en afstotingen Investeringen Boekwaarde desinvesteringen (316) (12) (307) (635) Koers- en rubriceringsverschillen 2 (36) (69) (103) Afschrijvingen (650) (1.051) (3.490) (5.191) Per 31 december 2003 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Balanswaarde Afschrijvingspercentages 0-4% 7-20% 5-25% De overige bedrijfsmiddelen betreffen transportmiddelen, informatietechnologie en kantooren magazijninventaris. 78

80 De boekwaarde van materiele vaste activa onder financiële lease is nihil. In Nederland is een verplichting aangegaan van EUR voor de bouw van een nieuw bedrijfsgebouw in Alkmaar. Van deze investering is per balansdatum EUR verantwoord onder terreinen en bedrijfsgebouwen. 9. Financiële vaste activa Betreft de volgende niet geconsolideerde deelnemingen: ENA, Inc. (100,0%) HFS Group, Inc. (33,3%) TradCom nv (25,0%) Vorderingen op deelnemingen Per 30 juni 2003 zijn de activiteiten van ENA, Inc. afgestoten. 10. Voorraden De voorraden kunnen als volgt worden gedetailleerd: Handelsvoorraden Onderhanden werk Grondstoffen Overige vorderingen De overige vorderingen bestaan uit: Latente belastingen Overige Op basis van de verwachte termijn van realisatie zijn de actieve latente belastingen als volgt te specificeren: Korter dan 1 jaar Langer dan 1 jaar Liquide middelen Dit betreft grotendeels een door de fiscale autoriteiten aangemerkte eigen vermogen rekening. 79

81 13. Eigen vermogen Geplaatst en volgestort kapitaal Het geplaatst en volgestort kapitaal bestaat uit gewone aandelen van nominaal EUR 1,= is EUR Maatschappelijk kapitaal Het maatschappelijk kapitaal (EUR 15,0 miljoen) bestaat uit: - 8 miljoen gewone aandelen van elk EUR 1,= - 2 miljoen cumulatief financieringspreferente aandelen van elk EUR 1,= - 5 miljoen preferente aandelen van elk EUR 1,=. Ontwikkeling van het (gemiddeld) aantal uitstaande aandelen Aantal uitstaande aandelen per 1 januari Stockdividend Aantal uitstaande aandelen per 31 december Gemiddeld aantal uitstaande aandelen Overige reserves en onverdeelde winst Het verloop van de overige reserves en de onverdeelde winst is als volgt: Overige reserves Onverdeelde winst Per 1 januari Mutaties: Winstverdeling - contant dividend - - (2.413) (3.201) - stockdividend - - (123) (115) - kosten in verband met de uitgifte van stockdividend - - (60) (60) - toevoeging restant aan overige reserves (8.110) (14.374) Subtotaal ná winstverdeling Koersresultaat op de netto vermogenswaarde en het aandeel in de permanente financiering van buitenlandse deelnemingen (1.000) (1.145) - - Resultaat boekjaar Per 31 december Aandeel derden Het verloop van het aandeel derden is als volgt: Stand per 1 januari bij: aandeel in resultaat Stand per 31 december

82 15. Voorzieningen Pensioenen Latente belastingen Reorganisatie en herstructurering Onderhoud Milieu Overig Stand Mutatie door Stand 1 januari acquisitie/ 31 december 2003 afstoting Toevoeging Onttrekking Het verwachte tijdstip van de afwikkeling per categorie voorziening: Korter dan Langer dan 1 jaar 1 jaar Pensioenen Latente belastingen Reorganisatie en herstructurering Onderhoud Milieu Overig Per 31 december Per 31 december Langlopende schulden De langlopende schulden bestaan uit (looptijd 1 tot 5 jaar): lening van kredietinstellingen, in 2003 rentende 3,4% - 6,4% (2002: 5,1% - 6,4%) overige leningen Stand-by kredietfaciliteit: in februari 2003 is opgenomen EUR 15,0 miljoen van een in 2002 bij een kredietinstelling afgesloten stand-by kredietfaciliteit. De faciliteit kon in de vorm van een senior-debt en/of achtergestelde lening worden opgenomen. Van de totale faciliteit kan EUR 7,5 miljoen in een achtergestelde lening worden geconverteerd. Per ultimo 2003 bedraagt het saldo van deze lening EUR 13,5 miljoen, waarvan EUR 3 miljoen als aflossingverplichtingen op langlopende schulden korter dan 1 jaar is gepresenteerd. 81

83 De belangrijkste voorwaarden van de faciliteit zijn: looptijd 5 jaar renteperiode 1, 3, 6 of 12 maanden senior-debt lening: - rente euribor + 1,25% - aflossing lineair, halfjaarlijks achtergestelde lening: - rente euribor + 2,75% - aflossing eerste 3 jaar vrijgesteld, daarna 1/5 deel per jaar en restant aan het einde van de looptijd. Met de bankier zijn met betrekking tot rentedekking en solvabiliteit enkele financiële ratio s overeengekomen, waaraan ruimschoots wordt voldaan. 17. Bankiers 18. Overige kortlopende schulden Deze post betreft de bij bankiers opgenomen kasgeldleningen en rekening-courantkredieten. Door een viertal bankiers zijn voor een totaal bedrag van EUR 90,0 miljoen blanco kredietfaciliteiten ter beschikking gesteld. De overige kortlopende schulden bestaan uit: Vennootschapsbelasting Overige belastingen en sociale lasten Overige kortlopende schulden en overlopende posten Financiële instrumenten In het kader van de beheersing van liquiditeits-, valuta- en renterisico wordt gebruik gemaakt van financiële instrumenten zoals valuta termijncontracten / en rente- en valutaswaps. Deze contracten worden nimmer gebruikt voor speculatieve doeleinden. Renterisicobeheer ERIKS gebruikt interest rate swaps teneinde te komen tot het gewenste risicoprofiel met betrekking tot vaste en variabele renteposities. Per ultimo lopen de volgende interest rate swaps: Te betalen Valuta Bedrag vaste rente Looptijd USD 1,0 miljoen 5,77% tot 2004 USD 2,1 miljoen 4,99% tot 2005 EUR 4,5 miljoen 3,69% tot 2004 EUR 10,0 miljoen 5,76% tot 2005 EUR 10,0 miljoen 4,175% tot 2006 EUR 10,0 miljoen 3,1% tot 2007 EUR 5,0 miljoen 3,335% tot 2008 De te ontvangen rente is variabel. De marktwaarde van de interest rate swaps bedraagt per balansdatum EUR (2002: EUR ). 82

84 Valutarisicobeheer Er worden valutaopties afgesloten met het doel risico s af te dekken die voortvloeien uit inkoop- en verkoopverplichtingen. Het totaal van uitstaande transacties per balansdatum heeft in relatie tot de gehele onderneming een bescheiden omvang evenals de marktwaarde van de valutaopties per 31 december Niet uit de balans blijkende verplichtingen De volgende verplichtingen blijken niet uit de balans: In duizenden euro s 31 december 2003 Voorwaardelijke verplichtingen Garanties en borgsommen 759 Financiële verplichtingen Aangegane investeringsverplichtingen ten behoeve van materiële vaste activa Huur- en leaseverplichtingen Vervallen termijnen binnen 1 jaar Vervallen termijnen tussen 1 en 5 jaar Vervallen termijnen na 5 jaar

85 VENNOOTSCHAPPELIJKE WINST- EN VERLIESREKENING In duizenden euro's Nettoresultaat groepsmaatschappijen Overige baten en lasten na belastingen Nettoresultaat VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS Vóór voorstel winstbestemming In duizenden euro's Ref. 31 december december 2002 ACTIVA Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa 2. Groepsmaatschappijen Leningen aan groepsmaatschappijen Vlottende activa Vorderingen Liquide middelen Totaal ACTIVA PASSIVA Eigen vermogen 4. Aandelenkapitaal Agio Overige reserves Onverdeelde winst Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden Bankiers Aflossingsverplichtingen op langlopende schulden korter dan 1 jaar Overige kortlopende schulden Totaal PASSIVA

86 TOELICHTING OP DE VENNOOTSCHAPPELIJKE OVERZICHTEN In duizenden euro's 1. Immateriële vaste activa De immateriële vaste activa bestaan uit goodwill. Het verloop van de immateriële vaste activa is als volgt: Cumulatieve goodwill per 1 januari Cumulatieve amortisatie per 1 januari Balanswaarde per 1 januari Mutaties in de balanswaarde: Betaalde goodwill Inbreng goodwill buitenlandse deelneming Amortisatie Cumulatieve goodwill per 31 december Cumulatieve amortisatie per 31 december Balanswaarde per 31 december Financiële vaste activa Groepsmaatschappijen Het verloop van de waarde van de groepsmaatschappijen is als volgt: Stand per 1 januari Mutaties: - kapitaalstortingen in groepsmaatschappijen desinvesteringen / deconsolidatie groepsmaatschappijen resultaat deelnemingen koersresultaat (1.000) (1.145) - gedeclareerde dividenden (17.254) (7.577) Stand per 31 december Leningen aan groepsmaatschappijen Het verloop van deze leningen kan als volgt worden weergegeven: Stand per 1 januari Mutaties: - verstrekt in de verslagperiode afgelost in de verslagperiode (47.580) (6.313) - koersresultaat (714) (673) Stand per 31 december De leningen aan de groepsmaatschappijen hebben een looptijd van maximaal 5 jaar. Het bedrag van de leningen met een looptijd van meer dan 1 jaar bedraagt EUR De rentepercentages voor deze leningen aan groepsmaatschappijen bedragen tussen 4,1 en 8,9%. 85

87 3. Vorderingen De vorderingen bestaan uit: Vordering op groepsmaatschappijen Latente belastingen Vennootschapsbelasting Overige vorderingen en overlopende posten Stand per 31 december Eigen vermogen 5. Voorzieningen Voor een toelichting op het eigen vermogen wordt verwezen naar het geconsolideerd mutatieoverzicht van het eigen vermogen (blz. 71) en de toelichting op de geconsolideerde balans (blz. 80). Stand Stand 1 januari 31 december 2003 Toevoeging Onttrekking 2003 Latente belastingen Reorganisatie en herstructurering Overig Het verwachte tijdstip van de afwikkeling per categorie voorziening: Korter dan Langer dan 1 jaar 1 jaar Latente belastingen Reorganisatie en herstructurering Overig Per 31 december Per 31 december

88 6. Overige kortlopende schulden De specificatie is: Vennootschapsbelasting Overige belastingen en sociale lasten Schuld aan groepsmaatschappijen Overige schulden en overlopende posten Stand per 31 december Toelichting 8. Niet uit de balans blijkende verplichtingen Voor een toelichting op de liquide middelen, de langlopende schulden, bankiers en de aflossingsverplichtingen op langlopende schulden korter dan 1 jaar wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans. ERIKS group nv heeft zich tegenover de bankiers aansprakelijk gesteld voor eventuele bankschulden van enkele groepsmaatschappijen ten belope van per balansdatum EUR 1,7 miljoen. ERIKS group nv en de Nederlandse 100%-groepsmaatschappijen vormen een fiscale eenheid voor de heffing van de vennootschapsbelasting. Alkmaar, 26 februari 2004 Directie Raad van Commissarissen H. Kreuger J.L. Bouma J.G. de Boer H.E. Jonker Roelants H.J. Maier R.A.A. Oliemans J. van der Zouw 87

89 Technische en logistieke dienstverlening

90 Missie, doelstellingen en strategie Overige gegevens Rapport van de Stichting Administratiekantoor ERIKS Onafhankelijkheidsverklaringen Tien jaar ERIKS Overzicht van de clusters / groepsmaatschappijen / International Product Managers (IPMs)

91 OVERIGE GEGEVENS Accountantsverklaring Aan de Raad van Commissarissen, de directie en de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van ERIKS group nv Opdracht Wij hebben de jaarrekening 2003 van ERIKS group nv te Alkmaar gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de directie van de vennootschap. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken. Werkzaamheden Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controleopdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die de directie van de vennootschap daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel. Oordeel Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen op 31 december 2003 en van het resultaat over 2003 in overeenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving en voldoet aan de wettelijke bepalingen inzake de jaarrekening zoals opgenomen in Titel 9 Boek 2 BW. Amsterdam, 26 februari 2004 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Stichting ERIKS Group Aan de Stichting ERIKS Group is het recht verleend preferente aandelen in ERIKS group nv te verwerven. Dit recht is gemaximaliseerd tot een totaal nominaal bedrag gelijk aan 50 procent van de op het moment van uitoefening van het recht uitstaande gewone en financieel preferente aandelen in het kapitaal van ERIKS group nv. Het bestuur van de Stichting bestaat uit de heren A. Buitendam, P.A.M. Hemels en H.E. Jonker Roelants. Statutaire bepalingen inzake winstbestemming (artikel 34 en 35) Het volgende is een samenvatting van hetgeen de artikelen 34 en 35 van de statuten bepalen over de bestemming van de winst. Uit de winst, welke blijkt uit de door de Raad van Commissarissen vastgestelde en door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders goedgekeurde jaarrekening wordt 1. allereerst een vergoeding uitgekeerd aan de houders van de preferente aandelen 2. vervolgens, zo mogelijk, een vergoeding uitgekeerd aan de houders van financieringspreferente aandelen 3. indien over enig boekjaar de winst onvoldoende is voor het doen van de hiervoor bedoelde uitkeringen op de preferente of financieringspreferente aandelen, wordt het tekort uitgekeerd ten laste van de vrij uitkeerbare reserves van de vennootschap, voor zover toereikend. Indien die uitkeringen op deze twee soorten van aandelen ook aldus niet geheel kunnen worden voldaan, wordt het tekort uitgekeerd ten laste van de winst van de volgende boekjaren 4. op financieringspreferente aandelen kan geen uitkering plaatsvinden zolang enig, al dan niet achterstallig dividend op preferente aandelen is verschuldigd. Op de gewone aandelen kan geen uitkering plaatsvinden zolang enig dividend verschuldigd is op de preferente of financieringspreferente aandelen 5. van de na toepassing van 1. en 2. overblijvende winst wordt een door de directie onder goedkeuring van de Raad van Commissarissen te bepalen gedeelte gereserveerd. De daarna overblijvende winst staat ter 90

92 beschikking van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders 6. de Algemene Vergadering van Aandeelhouders kan, mits op voorstel van de directie en na goedkeuring van dit voorstel door de Raad van Commissarissen, besluiten dat dividenden geheel of gedeeltelijk in een andere vorm dan in contanten zullen worden uitgekeerd 7. de directie kan, na goedkeuring van de Raad van Commissarissen, een interim dividend uitkeren. Winstbestemming en voorstel dividend 2003 Het nettoresultaat bedraagt EUR De directie heeft, met goedkeuring van de Raad van Commissarissen, besloten te reserveren (artikel 34 van de statuten) EUR Gebeurtenissen na balansdatum Per 1 januari 2004 zijn overgenomen via de Baudoingroep te België de industriële handelsactiviteiten van Metalen Verhoestraete nv te Roeselare, België voor een bedrag van EUR 1,9 miljoen. In de koopprijs is begrepen een bedrag aan goodwill van EUR 0,8 miljoen. Tevens zijn per 1 januari 2004 verkocht de activiteiten van ERIKS Aerospace, Inc., in de Verenigde Staten met een klein boekverlies van circa USD 0,1 miljoen. Begin 2004 zijn de totale kredietfaciliteiten bij kredietinstellingen verruimd. Tevens is in 2004 met een kredietinstelling een tweetal leningen van in totaal EUR 20 miljoen overeengekomen ter financiering van het onroerend goed. Beschikbaar voor uitkering aan houders van gewone aandelen (dividend) EUR Voorgesteld wordt een dividend naar keuze in contanten of in aandelen ten laste van de reserves. Het voorgestelde dividend in contanten bedraagt EUR 1,60 per gewoon aandeel van EUR 1,=. De waarde van het voorgestelde dividend in aandelen zal 2 à 4 procent hoger zijn dan de waarde van het dividend in contanten. De vaststelling van het dividend in aandelen zal plaatsvinden 1 dag na afloop van de keuzeperiode op basis van de gemiddelde koers van het aandeel gedurende de laatste 5 beursdagen van die keuzeperiode welke op 2 juni 2004 eindigt. 91

93 Rapport van de Stichting Administratiekantoor ERIKS omtrent haar werkzaamheden in het verslagjaar 2003 Aan de houders van royeerbare certificaten aan toonder van aandelen ERIKS group nv. Overeenkomstig het bepaalde in artikel 10 van de administratievoorwaarden van de Stichting Administratiekantoor ERIKS, brengen wij onderstaand rapport uit omtrent de werkzaamheden gedurende het verslagjaar. In het verslagjaar 2003 is een bestuursvergadering gehouden, de Algemene Vergadering van Aandeelhouders bezocht en is er overleg geweest met het bestuur van ERIKS group nv over de samenstelling en de voorgenomen wijzigingen in de Raad van Commissarissen, de ontwikkelingen in de Nederlandse corporate governance code en de ontwikkelingen in het ondernemingsrecht met name ter zake het structuurregime en de zeggenschap van de aandeelhouders. Tevens zijn er werkzaamheden verricht in verband met de administratie van de gewone aandelen op naam in ERIKS group nv van EUR 1,= nominaal, waartegenover (beperkt royeerbare) certificaten aan toonder zijn uitgegeven. Alle door de Stichting toegekende certificaten zijn belichaamd in één verzamelbewijs dat alle certificaten aan toonder vertegenwoordigt en dat is onderworpen aan de bepalingen van de wet giraal effectenverkeer. Dit verzamelbewijs, ook wel global genoemd, wordt bewaard door het Nederlands Centraal Instituut voor Giraal Effectenverkeer BV (Necigef). Tevens is het mogelijk certificaten op naam te hebben. Hiervoor wordt een register van certificaathouders aangehouden. Per 31 december 2002 was het nominale bedrag van de in administratie genomen aandelen EUR In zijn 440 aandelen à 1,= nominaal aangeboden, waartegen certificaten zijn aangemaakt EUR zijn, in verband met de keuze voor stockdividend, dividendrechten omgewisseld in nieuwe aandelen EUR In administratie genomen aandelen ultimo 2003 EUR Tegen dit bedrag stond voor een gelijk nominaal bedrag aan certificaten uit. De administratievoorwaarden van onze Stichting ondergingen in het verslagjaar geen wijzigingen. Wegens het volgens rooster aftreden per 30 juni 2003 van de voorzitter van de stichting, de heer F.M. Tempelaar, ontstond een vacature in het bestuur. Onder goedkeuring van de vennootschap is de heer Tempelaar herbenoemd voor een periode van vijf jaar. In de bestuursvergadering is gesproken over corporate governance, de ontwikkelingen ter zake en over de positie van ERIKS group nv als kleinere beursgenoteerde onderneming. Voorts is gesproken over de doelstellingen en strategie van de ERIKS-groep, de ontwikkelingen in de bedrijfstak, de sterktes en zwaktes van de ERIKS-organisatie en hoe de vennootschap hierop zal inspelen. Ook de jaarcijfers van de vennootschap, de vooruitzichten voor het jaar 2003 en de voortgang van de realisatie van de gedefinieerde strategie zijn uitgebreid aan de orde geweest. Speciale aandacht is besteed aan de contacten 92

94 met de aandeelhouders en certificaathouders en de agenda van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. In de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van mei 2003 heeft de Stichting ingestemd met de door de directie en commissarissen van de vennootschap voorgelegde voorstellen. Mede naar aanleiding van deze Algemene Vergadering van Aandeelhouders is er tevens uitvoerig overleg geweest binnen het bestuur (in het bijzonder tussen de bestuursleden B) aangaande het verzoek van een grootcertificaathouder. Dit overleg heeft geresulteerd in een schriftelijke reactie aan de betrokken certificaathouder. De werkzaamheden, verbonden aan de administratie van de genoemde aandelen, worden verricht door de administrateur van de stichting: N.V. Algemeen Nederlands Trustkantoor ANT. Onafhankelijkheidsverklaringen De directie van ERIKS group nv en het bestuur van de Stichting Administratiekantoor ERIKS verklaren hiermede, dat naar hun gezamenlijk oordeel is voldaan aan de ten aanzien van de onafhankelijkheid van de bestuurders van de Stichting Administratiekantoor ERIKS gestelde eisen, als bedoeld in Bijlage X bij het fondsenreglement van Euronext N.V. te Amsterdam. Alkmaar, 26 februari 2004 ERIKS group nv Directie Stichting Administratiekantoor ERIKS Bestuur Alkmaar, 26 februari 2004 Bestuur: F.M. Tempelaar J.K. Brouwer J.C.M. Schoen R.A.A. Oliemans J.G. de Boer De directie van ERIKS group nv en het bestuur van de Stichting ERIKS Group verklaren hiermede, dat naar hun gezamenlijk oordeel is voldaan aan de ten aanzien van de onafhankelijkheid van de bestuurders van de Stichting ERIKS Group gestelde eisen, als bedoeld in Bijlage X bij het fondsenreglement van Euronext N.V. te Amsterdam. Alkmaar, 26 februari 2004 ERIKS group nv Directie Stichting ERIKS Group Bestuur 93

95 TIEN JAAR ERIKS In duizenden euro's Resultatenrekening Netto-omzet Wijziging (in %) Bedrijfsresultaat vóór amortisatie goodwill (EBITA) Wijziging (in %) Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen en vóór amortisatie goodwill Wijziging (in %) Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen Wijziging (in %) Buitengewoon resultaat na belastingen Nettoresultaat Kasstroom Kasstroom uit gewone bedrijfsuitoefening Afschrijvingen Saldo kasstroom Balans Werkkapitaal Netto geïnvesteerd vermogen (vanaf 2000 vóór winstbestemming) Eigen vermogen (vanaf 2000 vóór winstbestemming) Totaal vermogen Ratio s EBITA in procenten van de omzet EBITA in procenten van het gemiddeld netto geïnvesteerd vermogen Rentedekking ratio Nettoresultaat in procenten van het eigen vermogen (vanaf 2000 vóór winstbestemming) Groepsvermogen -/- immateriële vaste activa / totaal vermogen (solvabiliteitsratio) Overige kerngegevens Salarissen, sociale en pensioenlasten Gemiddeld aantal medewerkers Gemiddelde loonkosten per werknemer Dividend Dividend over het jaar Pay-out in procenten van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening , , , , ,4 23,7 8,9 13,1 39% , , , (5,7) (12,5) (19,6) (5.262) ,0 21,1 9,8 12,9 38% , , , , , , (1.134) ,7 24,9 11,0 23,1 43% , ,7 94

96 , , , , ,6 22,7 12,0 23,4 42% , , , (30,9) (32,2) (32,2) (7.250) (7.674) ,2 13,7 8,7 0,9 38% , , , , , , (8.605) ,3 22,0 17,2 19,9 50% , , , , , , (13.200) ,4 24,0 18,5 19,5 54% , , , (6,3) (4,6) (4,6) ,4 22,1 60,0 17,0 62% , , , , , , (1.301) ,4 24,5 267,0 18,6 61% , , , , , , ,8 21,7 86,1 17,5 61% , ,3

97 Overzicht clusters / groepsmaatschappijen / International Product Managers (IPMs) (per 26 februari 2004) Het direct en indirect aandelenbelang in de groepsmaatschappijen bedraagt 100 procent, tenzij anders vermeld. Manager Clustermanager groepsmaatschappij ERIKS Nederland J. van der Zouw ERIKS bv, Alkmaar Tel J. van der Zouw / R. Groot / I.M.M. Duin Bruhamij Kunststoffen bv, Ede Tel P. Vos Noton bv, Huizen Tel A.R.D. Dros - Afdichtingstechniek - Stromingstechniek - Industriële kunststoffen Flexion bv, Roermond Tel A.J.F.J. Kersten / L. Wiggers - Aandrijftechniek Elmeq Nederland bv, Schoonhoven Tel J.C. Korevaar Doorcon bv, Schoonhoven Tel J.C. Korevaar - Aandrijftechniek (electrische aandrijvingen) E. Schwartz bv, Rotterdam Tel W. Hazebroek Marofra bv, Den Haag Tel E. Leek Van Eyle & Ruygers bv, Rotterdam Tel R. van der Cammen Multitool bv, Rotterdam, Tel R. van der Cammen - Gereedschappen en Onderhoudsproducten - Aandrijftechniek (pneumatiek en lagers) - Voor het overige in samenwerking met ERIKS bv en Flexion bv ERIKS onroerend goed bv, Alkmaar Tel H. Kreuger Onroerendgoedmaatschappij voor gebouwen in Nederland ERIKS België L. De Hertogh / J.J. Mouton / R. Sleebus / J. Sleebus ERIKS nv, Hoboken Tel Afdichtingstechniek - Stromingstechniek - Industriële kunststoffen IECO nv, Brussel Tel Vermeulen nv, Roeselare Tel Elmeq bvba, Roeselare Tel Aandrijftechniek L. De Hertogh J.F. Desmet J.F. Bohez J.C. Korevaar 96

98 Manager Clustermanager groepsmaatschappij Vemoflex-groep J.J. Mouton Vemoflex nv, Asse Tel J.J. Mouton Hydromeka nv, Wijnegem Tel W. Dobbeleers LMC nv, Asse Tel G. Vermoesen Alpina Flexibles sarl, St. Priest Mi Plaine (nabij Lyon), Frankrijk Tel G. Petit Grosset Hydraulique Industrie sarl, Cheminot, Frankrijk Tel P. Grosset Betaflex bv, Hoogezand, Nederland Tel J. Simons - Stromingstechniek (industriële slangen en toebehoren) - Aandrijftechniek (hydraulische slangen) Baudoin-groep R. Sleebus / J. Sleebus Baudoin nv: - Baudoin nv, Mol Tel E. Croon / P. Van De Watering - Baudoin Brabant, Brussel Tel G. De Cnodder Mekanische Konstruktie Baudoin nv, Mol Tel H. Drooghmans Baudoin Vlaanderen nv: - Baudoin Antwerpen Tel J. Van Noten - Baudoin Verhoestraete, Roeselare Tel M. Debruyne Baudoin Genk nv, Genk Tel D. Severens Baudoin Gent nv, Gent Tel R. De Muynck Baudoin Liège sa, Liège Tel D. Renwart Baudoin Hainaut sa, Mons Tel Ph. Dubois Baudoin Turnhout nv, Turnhout Tel D. Severens Industriële Toelevering Almelo bv, Almelo Tel H. Dijkstra Baudoin Luxembourg sa, Howald Tel M. Morbidelli - Afdichtingstechniek - Stromingstechniek - Industriële kunststoffen - Aandrijftechniek - Gereedschappen en Onderhoudsproducten ERIKS Duitsland H. Maier / U. Mertner ERIKS holding Deutschland GmbH, Bielefeld Tel Heusinger + Salmon GmbH, Bielefeld Tel Heusinger + Salmon Mangelsdorf GmbH, Garbsen Tel Heusinger + Salmon GmbH, Glinde/Hamburg Tel Ehlers GmbH, Neuss Tel Hyd-Kraft Technische Handels GmbH, Seligenstadt Tel Hill & Müller GmbH, Mannheim Tel Schötz Industrietechnik GmbH, Maisach Tel Afdichtingstechniek - Stromingstechniek - Aandrijftechniek H. Maier / U. Mertner U. Gabriel T. Surray N. Johannsen K. Hahnrath R. Rudolf S. Möschle G. Pallauf 97

99 ERIKS Frankrijk ERIKS France holding sarl, Trappes Tel ERIKS sas, Trappes Tel Baudoux Industrie sas, Noyon Tel Delaporte Hydraupole sas, Rouen Tel Campion sas, Roncq Tel Adji sarl, Roncq Tel Afdichtingstechniek - Stromingstechniek - Aandrijftechniek - Gereedschappen en Onderhoudsproducten Clustermanager H. de Vesian Manager groepsmaatschappij H. de Vesian E. Nilsson H. de Vesian P. Lambert J.P. Giraudet T. Deplanque ERIKS USA ERIKS Corporation, Ft. Worth, TX Tel ERIKS Southwest, Inc., Ft. Worth, TX Tel ERIKS Midwest, Inc., Waukesha, WI Tel ERIKS West, Inc., Seattle, WA Tel Afdichtingstechniek - Industriële kunststoffen S. Courtney S. Courtney S. Courtney M. Yerrick C. Scheelsmith ERIKS Zuidoost-Azië ERIKS pte ltd, Singapore Tel ERIKS sdn bhd, Kuala Lumpur, Maleisië Tel Afdichtingstechniek - Stromingstechniek - Aandrijftechniek - Industriële kunststoffen C.G.L. Lim C.G.L. Lim C.G.L. Lim 98

100 INTERNATIONAL PRODUCT MANAGERS (IPMs) Afdichtingstechniek Dynamische dichtingen, O-ringen en rubbertechniek M. Van Oost Tel Flensafdichtingen R. Groot Tel Aandrijftechniek Hydrauliek U. Mertner (ad-interim) Tel Pneumatiek W. Hazebroek Tel Mechanische aandrijvingen L. van Es Tel Lagertechniek W. Hazebroek Tel Elektrische aandrijvingen J. Korevaar Tel Stromingstechniek Afsluiters en instrumentatie F.G.A. Proot Tel Kunststof leidingsystemen F.G.A. Proot Tel Slangen en toebehoren M. Versmissen Tel Gereedschappen en Onderhoudsproducten J. Sleebus Tel Industriële kunststoffen P. Vos Tel Technische en logistieke dienstverlening E. Salemink Tel