Sociale kerncijfers* Centraal Bureau voor de Statistiek**

Transcriptie

1 Sociale kerncijfers* Centraal Bureau voor de Statistiek** In het eerste deel van deze aflevering van de CBS-rubriek Sociale kerncijfers wordt aandacht besteed aan een thema op sociaal-demografisch terrein, namelijk de trends in de huishoudensvorming in Nederland in de afgelopen decennia. Het thema wordt afgesloten met een kort overzicht van een aantal in dit verband relevante bronnen en van een aantal gebruikte begrippen. Het tweede deel van de rubriek bestaat uit de tabel met sociale kerncijfers. Huishoudensvorming en het verlaten van het ouderlijk huis De samenlevingsvorm van leden van de bevolking wordt in het algemeen aangeduid met de term huishouden. Daarin voeren één o f meerdere personen een huishouding. Het merendeel van de bevolking woont in huishoudens waarin deze huishouding zelfstandig wordt gevoerd; de zogenaamde particuliere huishoudens. Daarnaast bestaan er leefvormen waarin de huishouding niet zelfstandig wordt gevoerd, doch institutioneel wordt verzorgd. Het betreft hier de zogenaamde institutionele huishoudens, waartoe instellingen, inrichtingen en tehuizen behoren. De bevolking in institutionele huishoudens maakt ongeveer 2% uit van de totale bevolking van Nederland en zal in het hierna volgende buiten beschouwing blijven. De particuliere huishoudens zijn te onderscheiden in eenpersoonshuishoudens (alleenstaanden) en meerpersoonshuishoudens. Binnen de laatste categorie is een hoofdonderscheid te maken tussen huishoudens met (thuiswonende) kinderen en huishoudens zonder (thuiswonende) kinderen. Tabel 1 geeft informatie over de samenstelling van de particuliere huishoudens in Nederland over de periode , onderscheiden naar de hiervoor genoemde categorieën. Voor achtergrondinformatie * Cijfers die vóór 15 augustus beschikbaar waren, konden nog worden verwerkt in deze rubriek. Auteursrecht is voorbehouden. Gebruik van deinhoud van deze rubriek is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. ** Prinses Beatrixlaan 428, Voorburg. Postbus 959, 2270 AZ Voorburg. Tel. (070) Kloosterweg 1, Heerlen. Postbus 4481, 6401 CZ Heerlen. Tel. (045)

2 wordt verwezen naar het overzicht van bronnen aan het slot van het thema. Zoals blijkt uit tabel 1, is in de periode het totale aantal (particuliere) huishoudens in Nederland toegenomen van 3130 duizend tot 5565 duizend. De eenpersoonshuishoudens namen in deze periode toe van 374 duizend tot 1531 duizend. Nadere analyse leert, dat bij de groei van het aantal huishoudens de eenpersoonshuishoudens een steeds grotere rol zijn gaan spelen. Namen de eenpersoonshuishoudens in de jaren zestig slechts z o n 36% van de totale groei voor hun rekening, in de jaren zeventig en in de periode lag dit percentage respectievelijk op 39 7o en 89% (zie o.a. Koesoebjono, 1985). Een mutatie van het totaal aantal particuliere huishoudens kan door verschillende factoren worden veroorzaakt. In de eerste plaats kunnen immigratie en emigratie van huishoudens, alsmede in- en uitstroom van en naar instellingen, inrichtingen en te- Tabel 1. Samenstelling van de particuliere huishoudens, x 1000 Totaal aanta) particuliere huishoudens Eenpersoonshuishoudens Meerpersoonshuishoudens zonder thuiswonende kinderen met thuiswonende kinderen (Totaal aantal thuiswonende kinderen ) Totaal aantal particuliere huishoudens Eenpersoonshuishoudens 11,9 17,1 22,1 27,5 M eerpersoonshuishoudens 88,1 82,9 77,9 72,5 zonder thuiswonende kinderen 25,1 23,8 27,7 26,5 met thuiswonende kinderen 63,0 59,1 50,2 46,0 a. De cijfers in deze tabel verschillen enigszins van de overeenkomstige cijfers in de tabel met sociale kerncijfers in het tweede deel van deze rubriek. Dit wordt veroorzaakt, doordat de cijfers in tabel 1 betrekking hebben op de huishoudenssamenstelling zoals waargenomen op de teldatum van de gebruikte bronnen (1960 en 1971: Volkstelling, respectievelijk 31 mei 1960 en 28 februari 1971; 1981 en 1985: W oningbehoeftenonderzoek, oktober), terwijl de sociale kerncijfers betrekking hebben op het berekende aantal huishoudens en de gemiddelde huishoudensgrootte per 31 december van elk jaar. b. Voor 1981 en 1985 uitsluitend eigen of stiefkinderen van het hoofd van het huishouden o f van de vaste partner van het hoofd. Mens en M aatschappij, 63e jaargang, nr. 4, november %

3 huizen leiden tot een verandering van het aantal huishoudens, althans voorzover het daarbij steeds gaat om alle leden van het desbetreffende huishouden. In principe geldt dit ook ten aanzien van die gevallen waarbij alle leden van het huishouden in dezelfde periode overlijden. Daarnaast is er ook sprake van vorming van nieuwe huishoudens, wanneer personen uit bestaande huishoudens voor het eerst dan wel opnieuw zelfstandig (al dan niet met anderen) een huishouding gaan voeren. Voor de periode kan bovenvermelde groei van het aantal particuliere huishoudens voornamelijk worden toegeschreven aan dit laatste effect en wel in het bijzonder aan de vorming van eenpersoonshuishoudens. Voor 1985 was het mogelijk om op grond van het in dat jaar gehouden CBS- W oningbehoeftenonderzoek (WBO 1985/1986, zie CBS, 1987) na te gaan hoe deze vorming van nieuwe huishoudens zich in dat jaar heeft voltrokken. In de enquête werd namelijk aan alle personen die in 1985 hoofd van een huishouden werden (hieronder vallen ook de alleenstaanden), gevraagd, wat hun positie was in het vorige huishouden. Uit dit onderzoek bleek, dat meer dan driekwart van deze personen voorheen in een ander huishouden kind o f stiefkind waren (van het hoofd o f diens partner). Hieruit mag worden geconcludeerd, dat ruim 75% van de vorming van Tabel 2. Woonvorm en gemiddelde leeftijd bij het zelfstandig gaan wonen naar periode en geslacht. woonvorm bij het zelfstandig gaan wonen (in %) gemiddelde leeftijd bij het zelfstandig gaan wonen Periode totaal alleenwonen samenwonen8 totaal alleenwonen samenwonen3 Jongens voor ,9 81,1 25,6 22,0 26, ,1 75,9 25,2 21,9 26, ,4 74,6 24,2 21,6 25, ,0 70,0 24,0 22,7 24, ,5 65,5 23,9 23,0 24, ,9 65,1 24,6 24,7 24, ,3 62,7 24,8 24,8 24,7 Meisjes voor ,8 87,2 24,2 22,8 24, ,5 82,5 23,4 21,6 23, ,3 78,7 22,4 21,4 22, ,4 74,6 22,0 21,6 22, ,5 69,5 22,0 21,9 22, ,3 68,7 22,1 22,3 22, ,2 62,8 22,2 21,8 22,5 a. al dan niet gehuwd. 440

4 nieuwe huishoudens in 1985 kan worden toegeschreven aan het verlaten van het ouderlijk huis. De overige nieuwe huishoudens in 1985 zijn gevormd door echtscheiding o f na het (ongehuwd) samenwonen uit elkaar gaan van de partners. Ter informatie zij hierbij nog aangetekend, dat het aantal kinderen dat in 1985 het ouderlijk huis verliet, wordt geraamd op circa 250 duizend. Uit het bovenstaande mag worden afgeleid, dat de toeneming van het aantal huishoudens voornamelijk wordt bepaald door de mate waarin kinderen het ouderlijk huis verlaten. Uit gegevens van de door het CBS per 1 januari 1987 georganiseerde telling uit de gemeentelijke bevolkingsregisters (Registertelling 1987, zie o.a. Faessen en Prins, 1988) blijkt, dat kinderen het ouderlijk huis beginnen te verlaten, als zij de leeftijd van 18 jaar hebben bereikt (zie Visser, 1988). Geconstateerd wordt daarbij, dat meisjes eerder het huis uit gaan dan jongens. De helft van de meisjes is reeds op 21-jarige leeftijd uit huis, terwijl deze leeftijd voor de jongens ligt op 23 jaar. Ook de leeftijd waarop 909b van zoons o f dochters het ouderlijk huis heeft verlaten, ligt bij dochters veel lager dan bij zoons, namelijk voor dochters op 25 jaar en voor zoons op 29 jaar. Wanneer dit verschijnsel wordt gerelateerd aan de leeftijd van de moeder, dan blijkt uit genoemde telling, dat na het 40e jaar van de moeder het effect van het uit huis gaan van kinderen zichtbaar wordt. Vrouwen van rond de 40 jaar hebben de meeste kinderen thuis wonen, namelijk gemiddeld 1,8 kinderen. Op 50-jarige leeftijd hebben vrouwen gemiddeld nog 1,2 kinderen thuis wonen en op 60-jarige leeftijd gemiddeld 0,4 kinderen (zie verder De Jong, 1988). Het vroeger uit huis gaan is onder de meisjes geen recent gebeuren. Uit tabel 2 blijkt, dat dit gedurende de laatste decennia steeds het geval is geweest. De informatie in tabel 2 is eveneens ontleend aan het WBO 1985/1986 en toont de woonvorm en de gemiddelde leeftijd van de respondenten in de periode waarin men voor het eerst zelfstandig is gaan wonen. Geconstateerd kan worden dat de gemiddelde leeftijd waarop kinderen het ouderlijk huis verlaten, tot 1980 is gedaald. Deze daling heeft met name plaatsgevonden in de jaren zestig en is bij de meisjes sterker geweest dan bij de jongens. In de jaren tachtig neemt de gemiddelde leeftijd waarop kinderen het ouderlijk huis verlaten, weer enigszins toe. Het verschil tussen de gemiddelde leeftijd van jongens en meisjes bij het verlaten van het ouderlijk huis neemt toe van 1,4 jaar gedurende de periode voor 1960 tot 2,6 jaar voor het jaar Opmerkelijk is dat in de periode voor 1960 de gemiddelde leeftijd van degenen die alleen gingen wonen, veel lager lag dan de gemiddelde leeftijd van degenen die al dan niet gehuwd samen gingen wonen. D it verschil is in de afgelopen 25 jaar sterk verminderd (zie grafiek 1). De woonvorm waartoe kinderen die het ouderlijk huis verlaten, in eerste instantie overgaan, is blijkens tabel 2 in de tijd gezien eveneens aan veranderingen onderhevig geweest (zie o.a. in dit verband Boerma en Malmberg, 1979). Meer en meer gaat men eerst over tot het alleen wonen (in eenpersoonshuishoudens), terwijl het percentage dat direct gaat samenwonen, aanzienlijk afneemt. Verder blijkt dat het alleen wonen bij meisjes sneller in populariteit is gestegen dan bij jongens. Zo gingen voor 1960 één op de vijf jongens en één op de acht meisjes alleen wonen, terwijl in 1985 voor beide geslachten een verhouding van ruim één op drie werd waargenomen. Uit het WBO 1985/1986 bleek overigens nog, dat van alle kinderen die in 1985 het ouderlijk huis Mens en M aatschappij, 63e jaargang, nr. 4, november

5 30 28 voor Heenwonen sam enwonen alleenw onen 1 sam enwonen (jongens) (jongens) (m eisjes) (meisjes) Grafiek 1. Gemiddelde leeftijd bij het zelfstandig gaan wonen. verlieten en (al dan niet gehuwd) gingen samenwonen, aan het eind van het jaar meer dan de helft ongehuwd samenwoonde, namelijk 58% van de jongens en 64% van de meisjes. Bronnen Boerma, L.H. en M.J.J.M. Malmberg, 1979, De positie van jongeren ten opzichte van het ouderlijk gezin: Een analyse op basis van de volkstelling 1971, Monografieën Volkstelling 1971 Nr. 10, s-gravenhage: Staatsuitgeverij. CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek), 1987, Woningbehoeftenonderzoek 1985/1986: Huisvestingssituatie, woonlasten en verhuizingen; landelijke kerncijfers, s-gravenhage: Staatsuitgeverij. CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek), 1988, Huishoudens 1985: Sociaal-demografischecijfers, s-gravenhage: Staatsuitgeverij. Faessen, W.B.M., 1987, Bevolking, gezin en huishouden in Nederland sinds 1829, Maandstatistiek van de bevolking, 35 (januari): blz Faessen, W.B.M. en C.J.M. Prins, 1988, Gezinnen en niet in gezinsverband levende personen in Nederland, 1 januari 1987, Maandstatistiek van de bevolking, 36 (maart): blz De Jong, A.H., 1988, Vrouwen van veertig hebben meeste kinderen thuis, Maandstatistiek van de bevolking, 36 (juni): blz. 5. Koesoebjono, H.S.I., 1985, Alleenstaanden: Explosieve groei en toenemende heterogeniteit, Demos, 1 (7): blz Koesoebjono, H.S.I., 1987, Socio-demographic Accounts: Framework to Measure the Dynamics o f Population, Voorburg/Heerlen: CBS. Nollen-Dijcks, J.B., 1985, Huishoudens en personen in huishoudens, , Supplement bij de sociaal-economische maandstatistiek, 1985 nr. 10: blz

6 Nollen-Dijcks, J.B., 1988, Huishoudens ; de belangrijkste ontwikkelingen, Supplement bij de sociaal-economische maandstatistiek, 1988, nr. 1: blz Nollen-Dijcks, J.B. en J.G.J. Thijssen, 1985, De daling van de huishoudensgrootte In CBS Select 3: Statistische opstellen, Centraal Bureau voor de Statistiek, blz , s-gravenhage: Staatsuitgeverij. Visser, H., 1988, Meisjes eerder het huis uit dan jongens, Maandstatistiek van de bevolking, 36 (mei): blz. 7. Begrippen Eenpersoonshuishouden. Hij o f zij, die alleen of met één of meer anderen in een woonverblijf woont, doch met deze ander(en) geen huiselijk verkeer onderhoudt en /o f een afzonderlijke huishouding voert. Meerpersoonshuishouden. Elke groep van twee of meer personen, die in huiselijk verkeer met elkaar samenwonen en een gemeenschappelijke huishouding voeren. H oofd van het huishouden (tot 1985). Hij of zij die door de ondervraagde persoon als zodanig is aangemerkt. Bij de keuze tussen echtgenoot of echtgenote is de echtgenoot als hoofd aangemerkt. Eenpersoonshuishoudens zijn per definitie hoofd van het huishouden. H oofd van het huishouden (vanaf1985). Hij of zij die huurder of eigenaar van het woonverblijf is. Bij gezamenlijke huur of eigendom wordt achtereenvolgens de hoofdkostwinner respectievelijk de oudste persoon als hoofd aangemerkt. Vaste partner van het hoofd. Hij of zij die door de ondervraagde persoon als zodanig wordt aangemerkt. Kind. Thuiswonend ongehuwd eigen of stiefkind, dat zelf geen kinderen heeft. Mens en M aatschappij, 63e jaargang, nr. 4, november

7 444 a ) Sociale kerncijfers Basis c.q. eenheid Demografie Bevolking per 31 december jaar in X van de bevolking 35,7 30,9 27,7 27,2 26,7 65 jaar of ouder 10,2 11,6 12,3 12,3 12,5 Niet-Nederlanders 1,9 3,7 3,8 3,9 4,0 L evendg eb o r enen per 1000 van de gemiddelde 18,3 12,8 12,3 12,7 12,7 Overledenen bevolking 8,4 8,1 8,5 8,6 8,3 Totale bevolkingsgroei 12,5 8,3 5,2 5,9 6,8 Huwelijkssluitingen 9, ,7 6,0 6,0 Echtscheidingen 0,8 1,8 2,3 2,0 1,9 Aantal huishoudens per 31 december * 5814* w.o. aantal éénpersoonshuishoudens Gemiddelde grootte van de huishoudens 1 3,21 2,78 2,54 2,51 2,4 Arbeidb> Beroepsbevolking jaar * 6592* w.o. afhankelijke beroepsbevolking met een volledige werkweek * 4362* Werkzame personen jaar totaal * 5864* mannen * 3760* in Z van de mannelijke bevolking jaar 83,1 75,1 68,3 68 2* 7V vrouwen in X van de vrouwelijke bevolking jaar 29,7 33,0 35,6 35,8* 42,3*

8 Mens en Maatschappij, 63e jaargang, nr. 4, november 1988 Werkloze personen 15*64 jaar 1000 totaal * 728* mannen * vrouwen I 371 vervroegd uitgetreden Werknemers in betrokken jaar Contractuele arbeidsduur ,6 94,8 94,3 Regelingslonen volwassen werknemers (per uur) 38, ,7 116,1 117,4 Economie Koopkracht (statisch) totaal 102,6 90,2 93,0 94,2* werknemers bedrijfsleven 102,8 92,1 96,0 97 *5! ambtenaren 99,6 84,4 86,5 7,5 gepensioneerden 104,1 92,7 94,5 95,4, werklozen en overigen 102,9 90,0 90,5 91,2 Consumptieve bestedingen (volume) totaal per hoofd van de bevolking, , ,8 100,3* 102,8* voedings- en genotmiddelen 84, ,1 100,4* 102,1* duurzame consumptiegoederen 84, ,5 94,2 98,2* overige goederen en diensten 72, ,2 103,7 105,4 Schulden uit hoofde van consumptief krediet (ultimo) Ontvangers van sociale zekerheidsuitkering (jaargemiddelden): werkloosheidsuitkering (exclusief Rww) in guldens per hoofd van de bevolking arbeidsongeschiktheidsuitkering periodieke bijstandsuitkering w.o. Rijksgroepsregeling werkloze werknemers (Rww) * 4^ L /i

9 446 Sociale kerncijfers (vervolg)*} Basis c.q. eenheid Verkeer Gemiddeld afgelegde afstand per persoon km per dag totaal 28,0 32,6 34,2 34,1 van en naar het werk 7,1 6,9 7,3 7,7 zakelijk bezoek in de werksfeer 2,2 3,7 3,7 3,5 overig (exclusief vakantie) 18,7 22,0 23,2 22,9 Slachtoffers van verkeersongevallen 1 doden gewonden Rechtsbescherming en veiligheid Slachtoffers van misdrijven 1000 (15 jaar en ouder) f> 4029 Door politie en Koninklijke Marechaussee geregistreerde misdrijven Opgehelderde misdrijven in Z van de geregistreerde misdrijven 41,1 29,8 24,0 23,8 23, Uitgaven overheid voor politie in guldens per hoofd van de bevolking Cultuur en vrijetijdsbesteding Aantal vakanties de gemiddelde per 1000 van c Bezoeken aan podiumkunsten in bevolking uitvoeringszalen Uitleningen door openbare bibliotheken * Uitgaven overheid voor cultuur en recreatie in guldens per hoofd van de bevolking * *

10 Mens en Maatschappij, 63e jaargang, nr. 4, november 1988 Onderwijs Deelname voltijdonderwijs Relatieve deelname voltijdonderwijs jaar Uitstroom uit het voltijdonderwijs met tenminste diploma mavo c.q. lager beroepsonderwij s Uitgaven overheid voor onderwijs Gezondheid Contact met de huisarts Opname in het ziekenhuis Beleving algemene gezondheidstoestand 1000 in X van de bevolking jaar in X van de uitstroom uit het voltijdonderwijs in guldens per hoofd van de bevolking * 21,3 40,3 40,1 40,6 71,8 83,8 87,4 88, * personen die de huisarts consulteerden in X van de bevolking 69,3e) 71,9 72,9 71,9 aantal opnamen in het ziekenhuis per 1000 van de gemiddelde bevolking personen met de mening (zeer) goede gezondheid in X van de bevolking 80,2e) 82,5 82,9 82,9 Kosten van de gezondheidszorg in guldens per hoofd van 787d) * uiteindelijk gefinancierd door de bevolking * de overheid 120d) Toelichting. gegeven (nog) niet beschikbaar * - voorlopig cijfer 2500* a) Voor een toelichting op de in deze tabel opgenomen kerncijfers wordt verwezen naar de aflevering van 'Mens en Maatschappij' van mei 1988, blz Daarnaast wordt gewezen op de mogelijkheid, dat reeds eerder gepubliceerde cijfers zijn bijgesteld op grond van meer actuele en definitieve informatie. b) De cijfers in de rubriek Arbeid met betrekking tot de beroepsbevolking en de werkzame en werkloze personen hebben in de kolom 1970 betrekking op Verder zijn de gegevens over 1987 om statistische redenen niet vergelijkbaar met voorgaande jaren. Zie hiervoor de publikatie Enquête Beroepsbevolking 1967: Voornaamste uitkomsten', CBS, Voorburg/Heerlen, ^ c) In verband met een gewijzigde waarneming zijn de cijfers over 1987 niet vergelijkbaar met voorgaande jaren. Ö <*) 1972 e) 1981 f) 1984