BOUWEN AAN HET LANDSCHAP OP DE TUSSENSCHAAL. Bouwstenen voor ruimtelijke kwaliteit in de Gelderse Vallei

Transcriptie

1 BOUWEN AAN HET LANDSCHAP OP DE TUSSENSCHAAL Bouwstenen voor ruimtelijke kwaliteit in de Gelderse Vallei

2 BOUWEN AAN HET LANDSCHAP OP DE TUSSENSCHAAL Bouwstenen voor ruimtelijke kwaliteit in de Gelderse Vallei Gemeente Woudenberg Gemeente Scherpenzeel GEMEENTE TEWVVI VEENENDAAL gemeente T -^^fc Nijkerk ' S gemeente L P U ^ d P n \ Barneveld.. «U^UC GEMEENTE ƒ Vallei en Heuvelrug Projectbureau Vallei en Heuvelrug november 2013

3 Inhoud Matrix bouwstenen ruimtelijke kwaliteit 6 Bouwen aan het landschap op de tussenschaal 8 1 Landschappen 10 2 Beeldkwaliteit 40 3 Bouwstenen ruimtelijke kwaliteit 52 Schaalvergroting in de landbouw Functieverandering in de landbouw (Energie) installaties Infrastructuur Stads- en dorpsranden Natuurontwikkeling Verblijfsrecreatie Colofon 98

4 Matrix bouwstenen ruimtelijke kwaliteit F3 = Set bouwstenen per thema per landschap in deze handreiking GL = Beeldkwaliteitsplan Grebbelinie GV = Gebiedskatern Gelderse Vallei LOP = Landschapsontwikkelingsplan Gelderse Vallei Thema Kampenlandschap Slagenlandschap Ontginnings landschap Es- en brinkdorpenlandschap Beken en griften Grebbelinie Valei kanaal Schaalvergroting van de (agrarische) bedrijfsvoering tl M 35" Functieverandering van de (agrarische) bebouwing Bouw van energie-installaties F1 a E1 Nieuwe infrastructuur,3 Dorps-en stadsranden Dl D4 D3 D4 Natuurontwikkeling N1 N3 N4 Verblijfsrecreatie ^ V2JV1 ÏVJ V1 V2

5 Bouwen aan het landschap op de tussenschaal Inleiding Het buitenbied van de Gelderse Vallei is continu in ontwikkeling door schaalvergroting en functieverandering van agrarische bedrijven, nieuwbouw in de dorpsranden, aanleg van infrastructuur, het verbeteren van de waterhuishouding en nieuwe natuuraanleg. Deze ontwikkelingen hebben hun impact op het landschap; vervlakking dreigt, landschappelijke variatie verdwijnt en de verstening neemt toe. Kortom de eigenheid en herkenbaarheid van het landschap neemt af. Dat raakt de kwaliteit van de leefomgeving. En daarmee de vitaliteit van onze mooie regio. De koers bouwen aan het landschap op 'de tussenschaal' (de directe omgeving) Ondanks de inspanningen is de noodzaak om de herkenbaarheid en de (streek) eigenheid van het landschap van de Gelderse Vallei te versterken alleen maar groter geworden. Daarom verleggen we de koers van landschappelijke inpassing 'van het nieuwe', naar het bewust bouwen aan het landschap 'vanuit de kracht van het nieuwe'. Bouwinitiatieven vormen de katalysator voor landschapsverbetering. Minder planmatig, maar meer op organische wijze. Met een wervend toekomstperspectief als leidraad. Het idee is dat meer dan tot nu toe de individuele initiatiefnemer gelijktijdig met het realiseren van de eigen plannen helpt om het landschap te verbeteren. Door bijvoorbeeld gelijk met de bouw van een nieuwe stal een deel van een structuurbepalende houtwal langs de kavel aan te leggen, een beeldbepalend bosje in een aangrenzende overfioek te planten, of de oever van de beek die de achterzijde van het perceel begrenst natuurvriendelijk in te richten. leder bouwt vanuit het individuele initiatief aan het landschap. Maar door coalities te sluiten - bijvoorbeeld met de buren - maken we wel meteen 'extra meters'. En het resultaat telt. Bouwen aan het landschap van onderop leidt tot verbetering van de eigen leefomgeving. Op de plek waar de initiatiefnemer het landschap zelf beleeft en belangrijk vindt. Op dit schaalniveau kan je als initiatiefnemer ook het verschil maken. De 'tussenschaal' is namelijk praktisch hanteerbaar. De Bouwstenen Ruimtelijke Kwaliteit laten een inspirerend toekomstperspectief zien. Met richtlijnen hoe bij verschillende ontwikkelingen in een bepaald landschapstype aan het landschap kan worden gebouwd. Gemeente en initiatiefnemer kunnen met de bouwstenen samen eenvoudig bepalen welke ingrepen bijdraagt aan de beoogde landschapsverbetering. Gemeenten hebben een stimulerende en faciliterende rol. Ze gaan in een vroeg stadium het gesprek met aan, om samen te kijken welke bijdrage mogelijk is. Ook beoordelen zij de bouwplannen aan de hand van de bouwstenen. De bouwstenen voor het landschap geven de gewenste koers aan voor de ruimtelijke kwaliteit, van een plan. Voor de goedkeuring vanuit het bestemmingsplan geldt een bredere afweging, waarin ook andere belangen een rol spelen (zoals bijvoorbeeld verkeer en milieu.) De aanpak in het kort Bouwen aan het landschap door het verbeteren van het landschap van onderop Particuliere initiatieven zijn uitgangspunt De landschappelijke bijdrage past qua maat en schaal bij het initiatief Door coalitievorming in de omgeving maak je meer meters Voor elk van de landschapstypen een eigen perspectief, met richtlijnen en handvaten De bouwstenen zijn praktisch toepasbaar; voor initiatiefnemers en gemeenten De gemeente inspireert en faciliteert het bouwen aan het landschap, onder andere door vroegtijdig in gesprek te komen met de initiatiefnemer. Leeswijzer Voorin en achterop dit boek is een matrix opgenomen waarin de bouwstenen voor het bouwen aan de verschillende landschapstypen van de Gelderse Vallei zijn opgenomen. In deze matrix staan nummers die verwijzen naar de verschillende bouwstenen en de landschapstypen waarvoor ze van toepassing zijn. Deze bouwstenen zijn verderop in het boek opgenomen in kwaliteitsbladen, de nummers staan steeds in de linker boven hoek van het desbetreffende kwaliteitsblad. Voor enkele landschappen of ontwikkelingsthema's wordt verwezen naar al bestaande kwaliteitsplannen. Zo staan in het Beeldkwaliteit Grebbelinie richtlijnen voor ontwikkelingen in het Grebbelinielandschap. Daarom zijn er lettercodes in de matrix opgenomen die verwijzen naar die rapportages over ruimtelijke kwaliteit die het gedachtengoed van deze rapportage aanvullen. De matrix is uitbreidbaar, als het nodig is kunnen er in de toekomst nieuwe bouwstenen aan worden toegevoegd. Bij het ontwikkelen van de bouwstenen is gekeken naar de landschaptypen met de grootste dynamiek, niet alle landschapstypen zijn doorgewerkt. De landschappen met de grootste dynamiek zijn het kampenlandschap, het ontginningslandschap, het esdorpen- en brinkenlandschap en het slagenlandschap. Voor deze landschapstypen worden in hoofdstuk 1 de kenmerken, de ontwikkelingen en de koers waarop de kwaliteitsbladen zijn gebaseerd, opgenomen. De bouwstenen voor de beeldkwaliteit van de bebouwing zijn in hoofdstuk 2 opgenomen. Er is gezocht naar een handreiking om te komen tot een streekeigen architectuur voor woonbebouwing en stallen en schuren. Deze bouwstenen zijn van toepassing op alle landschappen. In hoofdstuk 3, de kern van dit boek, zijn de kwaliteitsbladen opgenomen. Per type ontwikkeling zijn voor de belangrijkste landschapstypen bouwstenen voor de versterking van het landschapstype opgenomen.

6 1 LANDSCHAPPE i

7 Landschappen Woonkernen Boslandschap Broek- en heideontginningslandschap Slagenlandschap Kampenlandschap Esdorp- en brinkenlandschap Polderlandschap Beken Valleikanaal PON-lijntje Grebbelinie-dijk f2 13

8 Kampenlandschap Houtwnllon op dc rand van een kamp bij Scherpenzeel. Karakteristieken Het kampenlandschap (in het Gebiedskatern van de provincie Utrecht mozaiekilandschap genoemd) wordt gekenmerkt door een kleinschalige kamerstructuur met dichte houtwallen en houtsingels, en bospercelen afgewisseld met natte hooilanden en droge eenmansakkers. Deze liggen op smalle hoge dekzandruggen die doorsneden zijn door beken. De bebouwing is grotendeels verscholen, de wegen zijn over het algemeen zwaar beplant. Ontwikkelingen Met name door ontwikkelingen in de landbouw is er veel kleinschaligheid verloren gegaan. Er is een toename van van (grote) bebouwing en het aantal verharde wegen is toegenomen. Op de volgende pagina's is dat te zien door de historische kaart te vergelijken met de huidige situatie. Het onderscheid tussen kampen, beekdalen en heidevelden is verdwenen, veel houtwallen en bosjes Koers Op de kaart twee pagina's verderop is de koers voor het kampenlandschap opgetekend. Dit is geen plankaart maar een getekende ambitie. Het patchwork van de oorspronkelijke kavelstructuur is daarvoor de basis. Op basis hiervan kan een nieuwe kamerstructuur ontwikkeld worden met nieuwe houtwallen en houtsingels, met bomenrijen langs percelen en zwaar beplante wegen. (Eiken)bosjes en erfbeplanting geleden daarbij het landschap. Deze kamerstructuur is minder kleinschalig dan in het verleden om met name de landbouw, maar ook andere ontwikkelingen de ruimte te geven zich (verder) te ontwikkelen. De beken die op veel plekken gekanaliseerd zijn en in het landschap liggen krijgen natuurlijker verloop en een prominentere plek

9 aiieniis ogtpinti 91

10 Koers voor het kampenlandschap Legenda Bestaande bebouwing Bomen (diverse) Woning (meuw) \ V Landgoed (nieuw) Schuur (nieuw) Sleutsilo Voedersilo \ Biovergister Windmolen Sloot Kavellijn Hoofdweg Secundare weg Toegangsweg Pad (onverhard) " 'sf. Beek Dorp Woonkavei (nieuwbouw) Woonkavei (bestaand en transformatie) Bedri fskavol Natuur Ert Landgoed BOG 18 19

11 Slagenlandschap Omorhard tm Ier hoogte van Zwartenbroek. Dc smale diep kavels van andschap zijn goed zichtbaar. 20 Karakteristieken Het slagenlandschap (in het Gebiedskatern van de provincie Utrecht strokenlandschap genoemd) heeft zijn oorsprong in veenontginningen op de laagste delen van de Vallei. Het landschap wordt gekenmerkt door smalle strookvormige kavels met lange beplantingslijnen van knotbomen, houtsingels en bosstroken. De bebouwing staat overwegend aan de ontginningsas. Vanuit de ontginningsas zijn er vergezichten op het achterland. Ontwikkelingen Door ontwikkelingen in de landbouw en verdichting met bebouwing is de langerektheid in het landschap sterk verminderd. Houtsingels en wegbeplanting zijn (bijna) verdwenen en bebouwingslinten slibben dicht. Opgaande beplanting en bosjes rond de beken zijn aanzienlijk verminderd en overgangen naar kampenlandschap zijn nog nauwelijks zichtbaar. Op de volgende pagina's is dat te zien door de historische kaart te Koers Op de kaart twee pagina's verderop is de koers voor het slagenlandschap opgetekend.dit is geen plankaart maar een getekende ambitie. Het benadrukken van de langgerekte kavelstructuur met singels van weg tot weg is daarbij het streven. De breedte van de kavels moet daarbij wel passen bij de maat van nieuwe en toekomstige ontwikkelingen. Bosjes op strategische plekken dragen verder bij aan de schaalverkleining van dit landschap. Daarnaast wordt het landschap doorsneden door beken en de Grebbelinie. Deze worden beter zichtbaar gemaakt en krijgen een natuurlijker verloop. Beken en Grebbelinie worden verderop apart beschreven. 21

12 1880 huidige situatie 22 23

13 Koers voor het slagenlandschap Legenda 24 25

14 Ontginningslandschap Akker tn dc buurt van Koorwijkerbroek Karakteristieken Het ontginningslandschap is een open landschap gevormd door regelmatige relatief recente ontginningen van woeste grond. Het wordt gekemerkt door rechthoekige rationele kavels met op enkele plekken (broek) bosjes, (restanten van) heidevelden en kwelgebieden. Er is relatief weinig beplanting. Ontwikkelingen In tegenstelling tot het kampenlandschap en het slagenlandschap speelt hier de ontwikkeling naar verdichting die leidt tot versnippering van het landschap. Door toename van (grote) bebouwing (woningen, boerderijen, schuren) en toename van erfbeplanting is er een ontwikkeling van groene clusters in de ruimte naar een kleinschaliger landschap. Op veel plaatsen is het ontginningslandschap niet meer herkenbaar, het contrast met aangrenzende landschappen is vervaagd. Op de volgende pagina's is dat te zien door de historische kaart te vergelijken met de huidige situatie. Koers Op de kaart twee pagina's verderop is de koers voor het ontginningslandschap opgetekend. Dit is geen plankaart maar een getekende ambitie. Het streven is om de grootschaligheid en de rationele, orthogonale kavelstructuur sterker beleefbaar te maken. Daarbij wordt ingezet op het verstevigen van het raamwerk van de beplante randen van de ontginningseenheid. Soms kan dat door een oud landschapselement dat op de grens licht, bijvoorbeeld een oude kade, stevig te beplanten. Vaak gaat het om het aanvullen en stevig beplanten van de hoofdwegen. Bosjes en huiskavels liggen daarbij als groene eilanden in het landschap

15 isao huidige situatie 28 29

16 Koers voor het ontginningslandschap Legenda Efestaande bebouwing Bomen (diverse) Woning (meuw) Landgoed (nieuw) Sobuur (nieuw) aeufsilo Voedersilo Biovergister Windmolen Sloot Kavellijn Hoofdweg Secundaire weg Toegangsweg Pad (onverhard) Beek Dorp Woonkavei (nieuwbouw) Woonkavei (bestaand on transformatie) Bedri fskavol Natuur L" Landgoed Boe 30 31

17 Es- en brinkdorpenlandschap Es met karakteristieke randbeplanting bij Garder Karakteristieken Het es- en brinkdorpenlandschap komt op twee plaatsen voor in de gelderse Vallei, bij Garderen en Kootwijk. Het zijn open enclaves binnen het Veluws bosgebied, met essen (uitgebreide akkercomplexen) om dorpen met gegroepeerde boerderijen. De boerderijen zijn om een collectieve goene ruimte, de brink gegroepeerd. Op de hogere gronden lagen heidevelden die werden beweid en geplagd, inmiddels zijn deze bebosd. Ontwikkelingen Door schaalvergroting in de landbouw is er een deel van de esrandbeplanting verloten gegaan. Een grotere ontwikkeling is de toename van bebouwing en boomgaarden, met name langs de hoofdontsluitingswegen, waardoor de gave esstructuur in delen uiteen valt en versnipperd is geraakt. Koers De engen worden zoveel mogelijk open gehouden, het streven is geen opgaande beplanting toe te voegen. De open ruimtes zijn ook zeer kwetsbaar voor nieuwe bebouwing. Eventuele nieuwe bebouwing wordt geconcentreerd in de reeds verdichte zones, zoals bijvoorbeeld de noord- en zuidpunt van Garderen. De randen worden zo groen mogelijk gehouden door deze aan te vullen met houtwallen en houtsingels en door aanvullen van het bos. Langs de percelen staan eiken, soms in dubbele rijen. Voor dit landschap is er, omdat het om een uitwerking in één kwaliteitsblad gaat, geen kaart bij de koers getekend

18 /880 huidige situatie 34 35

19 Beken en griften />? Lun!nrstH-H**k fussw WoutiorThttrg Si:tterpt*veel rnet getiorrrïalisttrd profiel 36 Karakteristieken De verschillende beeksystemen in de Gelderse Vallei stromen van oost naar west en komen uit in het Valleikanaal. De volgende bekenstelsels worden daarbij onderscheiden; Esvelderbeek, Dammersbeek, Modderbeek, Barneveldse beek. Hoevelakense beek. Grote beek, Lunterse beek, Heiligerbergerbeek, Moorstenbeek. Ontwikkelingen Door normalisatie van de beken in het verleden zijn de beken steeds minder zichtbaar in het landschap en is de ecologische waarde verminderd. Koers Het versterken van het natuurlijk karakter van beken, met als uitgangspunt een wisselende breedte en gevarieerde natuurlijke beekbegeleidende beplanting. De koers voor de beken is in het Gebiedskatern Gelderse Vallei en het Landschapsontwikkelingsplan uitvoering beschreven. Lunterense beek bi] Renswoude: heringerictit met Hermeandering kleine Barneveldse Beek bij Nieuw Landgoed Barneveld 37

20 Grebbelinie en Valleikanaal Hot kenmorkf^ndo profiet van GrehtTolinn en Valhikanaai. Karakteristieken De Linie en het Valleikanaal worden gekenmerkt door verschillende profielen. Een langgerekt noord-zuid verloop van de doorgaande verdedigingslijn, met op een aantal plekken dwars daarop de keerkades die de scheiding vormen tussen de verschillende inundatiekommen Een west-oost profiel, bestaande uit het achterland, een bebosde kade met verdedigingswerken, een waterloop en een relatief open inundatiegebied. Ontwikkelingen Door ontwikkelingen in het landschap verdwijnen de karakteristieken van met name het west-oost profiel waarbij het onderscheid tussen de verdichte westkant en de openheid van de oostelijk gelegen innundatievelden steeds verder verdwijnt. Koers Voor de koers wordt verwezen naar het Beeldkwalitetisplan Grebbelinie Hierin wordt ingezet op het versterken van de samenhang in de linie van zuid naar noord, het versterken van het contrast tussen de west- en oostkant van de liniedijk en het verbeteren van zichtlijnen van en naar de linie-elementen. De doorsnijding van Grebbelinie bf Leusden is zichtbaar gemaakt met behulp van met beton gevulde zandzakken. Parallel aan de Grebbelinie loopt hot oude spoonijnte van Amersfoort naar Kestercn

21 2 BEELDKWALITEIT

22 Beeldkwaliteit Principes voor erfinrichting Wensbeeld: op het bouwblok ligt het woongedeelte van apart van bedrijfsgebouwen en erf. r II 1 Streven naar samenhang: bouwvolumes en kappen staan in één richting haaks op of in een grote hoek t.o.v. de weg. Zichtbaar contrast tussen woonhuis cn bedrijfsgebouwen: woonhuis expressief in materiaal en kleur, bedrijfsgebouwen donker, rustig en ingetogen. openbare weg tuin bedrijfsgebouwen landschapszone Door schaalvergroting verrommelt het erf en wordt het landschap aangetast Door de schaalvergroting in de landbouw van de afgelopen decenia is de structuur van het landschap voor een groot deel verloren gegaan. De landschapsbeplanting direct grenzend aan het erf is verdwenen of verschraald en heeft er een vervaging van de verschillen tussen de landschapstypen plaatsgevonden. Door de vrije plaatsing van steeds grotere bedrijfsgebouwen op het bouwblok en het plaatsen van afschermende beplanting om individuele bedrijfsgebouwenom ze aan het zicht te onttrekken, heeft er bovendien een verrommeling van de erven zelf plaats gevonden. Wensbeeld voor schaalvergroting in de toekomst Door bij schaalvergroting aandacht te schenken aan de juiste situering van nieuwe bedrijfsgebouwen en overige elementen op het erf kan er een kwaliteitsslag in het landschap plaats vinden, hierbij wordt gestreeft naar het volgende: Een duidelijke opbouw van het bouwblok met onderscheid tussen woongedeelte met tuin en agrarische bedrijfsgedeelte met erf, waarbij de woonzone voldoende diepte kriijgt vanaf de weg (ca. 50 m.). Het vrijhouden van een landschapszone rondom het bouwblok aan de zij- en achterkant ca 10 m., aan de wegzijde ca 20m. Bij de architectuur geen onderscheid maken tussen burgeren bedrijfswoningen. Het toepassen van passende landschapsbeplanting om landschapsstructuren te versterken in plaats van erfbeplanting om bebouwing "weg te werken". In de kwaliteitsbladen voor de verschillenden landschapstypen wordt dit wensbeeld verder uitgewerkt. Nadere aanbevelingen voor erfinrichting en beplantingskeuze In het gebied is veel expertise over beplantingskeuze en erfinrichting aanwezig. Die kennis is in veel stukken vast gelegd. In de kwaliteitsbladen ligt hierop niet de focus, het stuk wil juist aanvullend zijn, door het accent te leggen op de tussenschaal. Daarom wordt voor meer specifieke informatie verwezen naar ander stukken, waan/an het Beeldkwaliteitsplan Functieveranderingen Gelderse Vallei en het Landschapsontwikkelingsplan Gelderse Vallei {H6) twee belangrijke 42 43

23 Beeldkwaliteit Bedrijfs- en burgerwoning Kenmerkend voor de Gelderse Vallei is hel boerderijtype Hallenhuis. Voorbeeld: Hallenhuis op l Op weg naar een streekeigen architectuur Om te komen tot een streekeigen architectuur voor de Gelderse Vallei en de Utrechtse Heuvelrug is het streekeigen Hallenshuis als vertrekpunt gekozen. Daarbij is er geen onderscheid gemaakt per landschapstype, omdat, nu en vroeger, er nauwelijks verschillen zichtbaar zijn. Kenmerken van het Hallenhuis zijn: Een eenvoudige vorm waarin verschilende functies (wonen, stal, schuur) zijn opgenomen. Eén volume, geen geleding, één laag met een hoge kap waarbinnen wel verschillende lagen mogelijk zijn. Het gebouw staat (meestal) in de lenterichting van de kavel, dwars of in een hoek op de weg. Op de volgende pagina's is een aantal principes beschreven waarmee vanuit de typologie van het Hallenhuis een streekeigen architectuur ontwikkeld kan worden. Met behulp van voorbeelden is weergegeven welke vrijheid deze principes geven om te komen tot een samenhangende en gevarieerde architeuur van de streek

24 Beeldkwaliteit Bedrijfs- en burgerwoning Principes voor nieuwbouw Referentie Maas Architccter uitgangsvorm nieuwbouw; zowel bedriffswoning als bu daklijn als bijzondereiement i i i een laag t kap relatte tinnen/buiten opgelost bmnen volume Referentie Maas Architecten kap is gezichtsbepalend: alle woonfuncties ondor èen dak. ook garage(s) toevoegingen aan kap onderschikt Referentie Onix Architecten 46 47

25 Beeldkwaliteit Stallen en schuren Principes voor schuren 4* i Principes - Verschillende bedrijfsgebouwen met eén type afwerking - Matcnaaltoepassing en dakhelling kan vaneren - Plmt als accent: beton, baksteen, hout - Gevdafwvrking hout of houtachtig - Een dakvolume, met geleed per gebouw geen ramen w r ' ' 'Ti"! n U regelnatig gespreid lange strook r sstroken Referentie Omx - zorgboerdeni dc MÊMhoni Voorbeelden voor de invulling van het dakvlak 48 49

26 Beeldkwaliteit Stallen en schuren: Innovatieve toepassingen Gekoppelde schuren tot eén grote schuur Combinatie van vrije uitloop en vaste stallen in een samenhangend stroek&gen silhouette Italiaanse kap gecombineerd met oen traditionele mloopstal Een uitloopstal met streekeigen kap Voorbeelden van innovatieve toepassingen Een openstal met een strcigcigen contour In principe is het hallenhuis bij de beeldkwaliteit het vertrekpunt, maat er is om innovatie n&t in de weg te staan, ruimte voor andere vormen. Daarbij blijft aandacht voor landschappelijke inpassing en ruimtelijke kwaliteit van groot belang. De onderstaande aspecten die m dc vonge pagina 's beschreven zijn spelendaarb'i een rol: - passend bij maat en schaal van het landschap - kleurstelling - massa - kapnehting en plaatsing op de kavel - erfbeplanting 50 51

27 3 BOUWSTENEN RUIMTELIJKE K

28 S1 Schaalvergroting landbouw Kampenlandschap Bouwen aan het landschap in de directe omgeving van de kavel Nieuwe houtwal op de kavelgrens aanleggen passend in de structuur van het landschap, overige kavelgrenzen beplanten met singels. Zo mogelijk waardevolle bomen behouden. Het bouwblok kan binnen de kamerstructuur worden vergroot. Indeling bouwblok: voorkeur voor woningen en tuinen aan de wegzijde, schuren en stallen achter het woongedeelte. Met name in het kampenlandschap gaat het hierbij om maatwerk. Bebouwing compact clusteren en erfbeplanting aanleggen volgens de karakteristieken van het boerenerf. Bouwen aan het landschap door samenwerken Uitruilen van gronden en efficiënte grensaanpassingen maken grotere ingrepen mogelijk zoals: Beekdal herstel: hermeanderen, aanleg ecologische oevers en natte hooilanden, aanleg begeleidende beplanting en struinpaden. Verbinden van veldwegen en aanleg van nieuw netwerk van paden voor recreatief gebruik. Agrarisch bedrijf aan de rand van een es Koers Op basis van de oorspronkelijke kavelstructuur kan zich een nieuwe kamerstructuur ontwikkelen met nieuwe houtwallen en houtsingels, met bomenrijen langs percelen en zwaar beplante wegen. (Eiken)bosjes en erfbeplanting geleden daarbij het landschap. Deze kamerstructuur is minder kleinschalig dan in het verleden om met name de landbouw maar ook andere ontwikkelingen de ruimte te geven zich (verder) te ontwikkelen. 54 Kampenlandschap 55

29 S2 Schaalvergroting landbouw Slagenlandschap Bouwen aan het landschap In de directe omgeving van de kavel Kavelgrenzen beplanten (eiken, wilgen en elzen) in de lengterichting van de slagen, op basis van het verkavelingspatroon. Daarbij aansluiten op bestaande soorten. Het bouwblok kan in de lengterichting vergroot worden, bij voorkeur niet in de breedte. Indeling bouwblok: woning en tuin aan de weg, nieuwe schuren en stallen erachter,in de richting van de opstrekkende verkaveling. Bebouwing zo situeren dat er doorzichten naar achteren ontstaan. Versterken van de bepiantng in dc lengterichting sïsri&i " Bouwen aan het landschap door samenwerken Uitruilen van gronden en efficiënte grensaanpassingen maken grotere ingrepen mogelijk zoals: Beekdal herstel: hermeanderen, aanleg ecologische oevers en natte hooilanden, aanlege begeleidende beplanting en struinpaden, Verbinden van veldwegen en aanleg van nieuw netwerk van paden voor recreatief gebruik. Aanplant van bosjes. Daarbij worden doorzichten naar achteren tussen de bouwkavels open houden. a. Koers Het benadrukken van de langgerekte kavelstructuur met singels van weg tot weg is het streven. De breedte van de kavels moet daarbij wel passen bij de maat van nieuwe en toekomstige ontwikkelingen. Daartegenover staat dat nieuwe ontwikkelingen bij voorkeur in de lengterichting van de kavel plaatsvinden zodat lange zichtlijnen in tact blijven. 56 Slagcnlandschap Toekomstbeeld 57

30 S3 Schaalvergroting landbouw Ontginningslandschap i Bouwen aan het landschap In de directe omgeving van de kavel Beplanten van hoofdwegen en oude landschapselementen zodat de hoofdstructuur wordt versterkt. Aanplant van (broek) bosjes en erfbeplanting die de orthogoanle structuur versterken. Het bouwblok kan binen de orthogonale structuur worden vergroot, nieuwe schuren en stallen staan haaks op de weg, Indeling bouwblok: woning en tuin aan de weg, nieuwe schuren en stallen erachter, beiden altijd haaks op de weg. Bouwen aan het landschap door samenwerken Uitruilen van gronden en efficiënte grensaanpassingen maken grotere ingrepen mogelijk zoals: Beekdal herstel: hermeanderen, aanleg ecologische oevers en natte hooilanden, aanlege begeleidende beplanting en struinpaden. Aanplant van bosjes en eventueel extensieve gronden (heide of nat grasland). Verbinden van veldwegen en aanleg van nieuw netwerk van paden voor recreatief gebruik. Schuren tn het relatief open landschap ' 1 Koers Het streven is om de grootschaligheid en de rationele, orthogonale kavelstructuur sterker beleefbaar te maken. Daarbij wordt ingezet op het verstevigen van het raamwerk van de beplante randen en hoofdwegen van de ontginningseenheid. Soms kan dat door een oud landschapselement dat op de grens ligt, bijvoorbeeld een oude kade, stevig te beplanten. 58 Ontginnginslanaschap /-", 59

31 Functieverandering landbouw Kampenlandschap Op de kavel Nieuwe houtwal(len) op de kavelgrens aanleggen passend in de structuur van het landschap, overige kavelgrenzen beplanten met singels en houtwallen. Zo mogelijk waardevolle bomen behouden. Vervangen van of aanvullen op de bestaande boerderij, slopen van de schuren. Bebouwing compact clusteren, erfbeplanting aanleggen volgens de karakteristieken van het boerenerf. In een buurtschap Clusteren van een aantal functieveranderingen in een nieuwe woningconcentratie, omzoomen met bosjes, houtwallen of singels. Uitruilen van gronden en efficiënte grensaanpassingen maken grotere ingrepen mogelijk zoals: Beekdal herstel: hermeanderen, aanleg ecologische oevers en natte hooilanden, aanleg begeleidende beplanting en struinpaden. Verbinden van veldwegen en aanleg van nieuw netwerk van paden voor recreatief gebruik. 60 Nieuwe woningen naast een oude bocrdcni in hol kampenlandschap Kampenlandschap Koers Op basis van de oorspronkelijke kavelstructuur kan zich een nieuwe kamerstructuur ontwikkelen met nieuwe houtwallen en houtsingels, met bomenrijen langs percelen en zwaar beplante wegen. Nieuwe huiskavels, buurtschappen en een enkel landgoed dragen bij aan de ontwikkeling van de nieuwe structuur. In een landgoed Vervangen van of aanvullen op de bestaande boerderij, slopen van de schuren. Omzoomen door gebiedseigen beplanting. Herinrichten van het erf tot een nieuw landschapselement van formaat met in het landschapstype passende elementen als boomgaarden en clumbs. Beekdal herstel mogelijk: hermeanderen, aanleg ecologische oevers en natte hooilanden, aanlege begeleidende beplanting en struinpaden. Verbinden van veldwegen, recht van overpad en aanleg van nieuw netwerk van paden voor recreatief gebruik. SI

32 F2 Functieverandering landbouw Slagenlandschap Op de kavel Bebouwing vervangen van of aanvullen op de bestaande boerderij, slopen van de schuren. Bebouwing in de lengterichting plaatsen. Bebouwing compact clusteren en zo situeren dat er doorzichten naar achteren ontstaan. Kavelgrenzen beplanten (eiken, wilgen en elzen) in de lengterichting van de slagen, op basis van het verkavelingspatroon. Daarbij aansluiten op bestaande soorten. In een buurtschap Clusteren van een aantal functieveranderingen in een nieuwe woningconcentratie passend in de landschapsstructuur. Daarbij worden doorzichten naar achteren open houden. Uitruilen van gronden en efficiënte grensaanpassingen maken grotere ingrepen mogelijk zoals: Beekdal herstel: hermeanderen, aanleg ecologische oevers en natte hooilanden, aanlege begeleidende beplanting en struinpaden. Verbinden van veldwegen, recht van overpad en aanleg van nieuw netwerk van paden voor recreatief gebruik. Aanplant van bosjes. 62 Een nieuw landgoed 0» Leusden Slagenlandschap i Koers Het benadrukken van de langgerekte kavelstructuur met singels van weg tot weg is het streven. Nieuwe bebouwing voegt zich in deze structuur van smalle lange kavels en bouwt mee aan de leesbaarheid van het langerekte landschap. Lange zichtlijnen zijn daarbij cruciaal. '-«JW. In een landgoed Vervangen van of aanvullen op de bestaande boerderij, slopen van de schuren, opgenomen in de opstrekkende kavelstructuur, omzoomd door gebiedseigen singelbeplanting en eventueel bosjes. Herinrichten van het erf tot een nieuw landschapselement van formaat met in het landschapstype passende elementen als boomgaarden en bomenrijen. Recht van overpad maakt bijdrage aan nieuw netwerk van paden voor recreatief gebruik mogelijk. 63

33 F3 Functieverandering landbouw Ontginningslandschap Op de kavel Bebouwing vervangen van of aanvullen op de bestaande boerderij, slopen van de schuren. Bebouwing compact clusteren. Het erf omzoomen door singelbeplanting zodat een compacte groene cluster ontstaat. Daarnaast eventueel de kavelgrenzen beplanten (eiken, wilgen en elzen) op basis van het orthogonale verkavelingspatroon. Daarbij aansluiten op bestaande soorten. Eventueel bosjes planten. 64 Zicht op de rationele structuur van het ontginningslandschap vanuit een nieuwe woning. Onlgmningslandschap \ /- > Koers Het streven is om de grootschaligheid en de rationele, orthogonale kavelstructuur sterker beleefbaar te maken. Daarbij wordt ingezet op het verstevigen van het raamwerk van de beplante randen en de hoofdwegen van de ontginningseenheid. Nieuwe huiskavels, buurtschappen en een enkel landgoed liggen daarbij als groene compacte encalces in het landschap. In een buurtschap Clusteren van een aantal functieveranderingen in een nieuwe woningconcentratie passend in de landschapsstructuur. Ontsluiting bij voorkeur vanaf een secundaire weg, oriëntatie van de woningen op de hoofdweg, met afstand tot de hoofdweg. Uitruilen van gronden en efficiënte grensaanpassingen maken grotere ingrepen mogelijk zoals: Beekdal herstel: hermeanderen, aanleg ecologische oevers en natte hooilanden, aanlege begeleidende beplanting en struinpaden. Verbinden van veldwegen, recht van overpad en aanleg van nieuw netwerk van paden voor recreatief gebruik. Aanplant van bosjes. In een landgoed Vervangen van of aanvullen op de bestaande boerderij, slopen van de schuren, opgenomen in de orthogonale kavelstructuur, omzoomd door gebiedseigen singelbeplanting en eventueel bosjes. Herinrichten van het erf tot een nieuw landschapselement van formaat met in het landschapstype passende elementen als boomgaarden, bosjes en veldwegen. Recht van overpad maakt bijdrage aan nieuw netwerk van paden voor recreatief gebruik mogelijk.

34 F4 Functieverandering landbouw Es- en brinkdorpenlandschap Onderscheid maken tussen open essen en verdichte zones Esdorpen zijn via de ontsluitingswegen uitgebreid, het essen complex is daardoor gefragmenteerd geraakt. Op de essen zelf staat door schaalvergroting het gave beeld van de es onder druk. In de open essen compacte erven maken Inzetten op behoud open esruimtes, begrensd door dorpsranden en bos, doorsneden door wegen met enkele boerderijen. eventuele functieverandering op de es aangrijpen om compacte groene clusters in het open landschap te maken. Luchtfoto van Garderen. Op de achtergrond een resterend stuk open es begrensd door een bosrand. Koers De essen worden zoveel mogelijk open gehouden, geen opgaande beplanting toevoegen. De open ruimtes zijn zeer kwetsbaar voor nieuwe bebouwing. Het streven is eventuele nieuwe bebouwing te concentreren in de reeds verdichte zones, zoals bijvoorbeeld de noord- en zuidpunt van Garderen. Functieverandering kan worden aangegrepen om kaal in het open landschap gelegen bouwvlakken te voorzien van een compacte groen zoom. agrarisch bedrijf met oorspronkelijke boerden/ >pcn m het landschap nieuw comi woonerf, gn cluster m he landschap Inrichting kavel op de es. klein compacte beplante woonkavei in plaats van een open agrarische kavel één erf met een groen en besloten karakter behoud boerderij, vrije plaatsing van nieuwe gebouwen, nieuwbouw ondergeschikt aan boerderij 66 Es- en brinkdorpenlandschap 67

35 (Energie)installaties OO 'O Uitgangspunten voor de drie landschapstypen gelijk Windmolens, silo's, sleufsilo's landbouwvergisteres en buurtvergistersen overige energieinstalaties zijn beeldbepalende elementen op het bouwblok. Hieronder zijn een aantal uitgangspunten voor inpassing geformuleerd waarbij onderscheid gemaakt wordt tussen de positionering op het bouwblok en de landschappelijke inpassing van de installaties zelf. Landbouwvergistor Indicatie van dc oppervlakte van een buurtvergister ^^^^Bp^^^^^^S^BM Positionering op het bouwblok Positionering binnen het bouwblok bij voorkeur achter de schuren en stallen in een eigen zone. Windmolens, met een maximale hoogte van 20 m. voor eigen gebruik, bij voorkeur achter de schuren. Oriëntatie en uitlijning bij voorkeur in dezelfde richting als de overige bedrijfsgebouwen, aansluitend bij de principes beschreven in de kwaliteitsbalden voor schaalvergroting. tv(ncfrt]oten postfwneren achter op het erf. Positionering achter op het ert Landschappelijke inpassing De kavelgrens beplanten met landschappelijke beplanting zoals beschreven per landschapstype bij schaalvergroting. Indien mogelijk aandacht voor randafwerking, bijvoorbeeld door middel van een aarden wal en/of verdiepte aanleg. Positionering m het kampenlandschap, bij voorkeur achter de stallen en schuren, passend binnen de kamerstructuur (maatwerk). Positionering m het slagenlandschap, bt) voorkeur achter de stallen en schuren, passend binnen de kavelstructuur met aandacht voor zicht naar achteren. Positionering in het ontginningslandschap, achter op de kavel, ol als aparte eenheid, passend binnen de orthogonale structuur. Sleutsilo s idacht mor randalwerking 69

36 Infrastructuur Kampenlandschap Nieuwe hiërarchie in de wegenstructuur Gelaagdheid aanbrengen in de wegenstructuur om landbouwverkeer goed te faciliteren en een informeel recreatief wegensysteem mogelijk te maken. Het gaat om de volgende eenheden: Hoofdonstluitingswegen t.b.v. doorgaand verkeer en landbouwverkeer (zwart in het schema hiernaast). Secundaire wegen t.b.v. lokaal verkeer en landbouwverkeer (rood in het schema). Veldwegen t.b.v. recreatief verkeer en incidenteel landbouwverkeer (rood gestreept in het schema). Hoofdwegen Streefbeeld is een voor de landbouw voldoende breed profiel met bomen aan weerszijden. In een aantal gevallen wordt hiervan afgeweken en zijn tussenvormen mogelijk. Enn texrfiavwj tn hul kiiini>enton1sct tn verbreed profiel mei een rarnrnetstiook. Koers Op basis van de oorspronkelijke kavelstructuur kan zich een nieuwe kamerstructuur ontwikkelen met nieuwe houtwallen en houtsingels, met bomenrijen langs percelen en zwaar beplante hoofdwegen wegen. Secundaire wegen en veldwegen zijn soberder vormgegeven, bomen en beplanting zijn niet direct noodzakelijk. Secundaire wegen en veldwegen Deze wegen zijn soberder vormgegeven, bomen en beplanting zijn niet direct noodzakelijk. De veldwegen zijn bij voorkeur onverhard en worden gebruikt voor lokaal landbouwverkeer en voor recreatief verkeer. Er wordt gestreefd naar een systeem van veldwegen waarbij lokale wegen aaneen worden gesmeed tot een gebiedsdekkend netwerk voor recreatief gebruik. 70 Kampenlandschap 71

37 Infrastructuur Slageniandschap Nieuwe hiërarchie in de wegenstructuur Gelaagdheid aanbrengen in de wegenstructuur om landbouwverkeer goed te faciliteren en een informeel recreatief wegensysteem mogelijk te maken. Het gaat om de volgende eenheden: Hoofdonstluitingswegen t.b.v. doorgaand verkeer en landbouwverkeer (zwart in het schema hiemaast). Secundaire wegen t.b.v. lokaal verkeer en landbouwverkeer (rood in het schema). Veldwegen t.b.v. recreatief verkeer en incidenteel landbouwverkeer (rood gestreept in het schema). Hoofdwegen Bij het benadrukken van de opstrekkende verkaveling spelen hoofdwegen een ondergeschikte rol. Streefbeeld is een voor de landbouw voldoende breed profiel met soms bomen aan één zijde, mogelijk verspringend. De hoofdwegen in het slagenlandschap zgn van ondergeschikt belang bij het benadrukken van verkavelingsstructuur. Dstrckkcnae Koers Het benadrukken van de langgerekte kavelstructuur met singels van weg tot weg is het streven. De secundaire wegen en de veldwegen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de versterking van deze structuur. De hoofdwegen zijn daarbij minder belangrijk. singel insteekweg singel pad singel Secundaire wegen en veldwegen Secundaire wegen en veldwegen benadrukken juist de opstrekkende verkaveling en worden bij voorkeur beplant. De veldwegen zijn bij voorkeur onverhard en worden gebruikt voor lokaal landbouwverkeer en voor recreatief verkeer. Er wordt gestreefd naar een systeem van veldwegen waarbij lokale wegen aaneen worden gesmeed tot een gebiedsdekkend netwerk voor recreatief gebruik. singel pad 72 chap 73

38 Infrastructuur Ontginningslandschap Nieuwe hiërarchie in de wegenstructuur Gelaagdheid aanbrengen in de wegenstructuur om landbouwverkeer goed te faciliteren en een informeel recreatief wegensysteem mogelijk te maken: Hoofdonstluitingswegen t.b.v. doorgaand verkeer en landbouwverkeer (zwart in het schema hiernaast). Secundaire wegen t.b.v. lokaal verkeer en landbouwverkeer (rood). Veldwegen t.b.v. recreatief verkeer en incidenteel landbouwverkeer (rood gestreept). 74 De secundaire wegen m het ontginningslandschap zip niet allemaal beplant _ Ontgmnginstandschap i v Koers Het streven is om de grootschaligheid en de rationele, orthogonale kavel structuur sterker beleefbaar te maken. Daarbij wordt ingezet op het verstevigen van het raamwerk van de beplante randen en hoofdwegen van de ontginningseenheid. Het stevig beplanten van hoofdwegen en sommige secundaire wegen draagt bij aan die versteviging. boutroo* (varubeli Ml open rvnr rone boumblo* unowv wegen en vekhvegen Hoofdwegen Om de orthogonale, rationele verkaveling te beanderukken wordt er gestreefd naar zwaar beplante hoofdwegen. Secundaire wegen en veldwegen Secundaire wegen spelen soms een rol in het beplante raamwerk, dan worden zij beplant. De veldwegen zijn bij voorkeur onverhard en worden gebruikt voor lokaal landbouwverkeer en voor recreatief gebruik. Er wordt gestreefd naar een systeem van veldwegen waarbij lokale wegen aaneen worden gesmeed tot een gebiedsdekkend netwerk voor recreatief gebruik. Veldwegen kunnen worden voorzien van singels en houtwallen om een prettige route door het open landschap te maken. 75

39 D1 Dorps- en stadsranden Kampenlandschap Op niveau van het landschap Oriëntatie op landschappelijke structuren zoals beekdalen en houtwallen. Respecteren van bestaande landschappelijke elementen zoals houtwallen en bomenrijen. Bij de planvorming uitgaan van bestaande verkavelingspatronen. Indien mogelijk de uitbreiding gedeeltelijk losleggen van de bestaande dorpsrand om een optimale verweving van wonen en landschap te verkrijgen. Gebruik maken van de directe omgeving in het landschap als uitloopgebied door aanleg van struinpaden en kleinschalige voorzieningen als vogelkijkhutten, visplekken en steigers. Ontsluitingsprincipes Ontsluiting op de rand van de uitbreiding. Volg het landschapspatroon, zo min mogelijk nieuwe structuurlijnen toevoegen. Ontsluiting gebruiken om te dorp en landschap te verweven, niet om dorp en landschap te scheiden. Dorpsrand De Glind Koers Op basis van de oorspronkelijke kavelstructuur kan zich een nieuwe kamerstructuur ontwikkelen met nieuwe houtwallen en houtsingels, met bomenrijen langs percelen en zwaar beplante wegen. Woningbouw in de dorpsrand kan hieraan een bijdrage leveren door enerszijds bestaande patronen te respecteren en te benadrukken. En anderszijds door nieuwe in het landschap passende landschapselementen te introduceren. Op niveau van de woning en woonomgeving Oriëntatie van de woning op het landschap, geen achterkanten naar het landschap. Landschappelijke beplanting i.p.v. stedelijke beplanting, bijvoorbeeld door de aanleg van houtwallen en bosjes als onderdeel van het openbaar groen. Eenvoudige landschappelijke inrichting van de openbare ruimte

40 D2 Dorps- en stadsranden Slagenlandschap Op niveau van het landschap Oriëntatie op landschappelijke structuren zoals opstrekkende laanbeplanting. Respecteren van bestaande landschappelijke elementen. Uitgaan van bestaande opstrekkende verkavelingspatronen, bouw voort op de kavelmaat. Indien mogelijk losleggen van of geleden t.o.v. van de bestaande dorpsrand om een optimale verweving van wonen en landschap te verkrijgen. Gebruik maken van de directe omgeving in het landschap als uitloopgebied door aanleg van struinpaden en kleinschalige voorzieningen als vogelkijkhutten, visplekken en steigers. Ontsluitingsprincipes Ontsluiting van de wijk bij voorkeur haaks op hoofdwegen, nooit op de hoofdweg zelf, om aantasting en verstedelijking van het landelijke profiel te voorkomen. Ontsluitingswegen in het "ritme" van de verkaveling. Streven naar minimum aan dwarsverbindingen tussen de "slagen", om versnippering van het landschap te voorkomen. Dorpsrand In hot slagenlandschap 78 Slagcnlandschap Koers Het benadrukken van de langgerekte kavelstructuur met singels van weg tot weg is het streven. Bosjes op strategische plekken dragen verder bij aan de schaalverkleining van dit landschap. Woningbouw in de dorpsrand kan hieraan een bijdrage leveren door enerszijds bestaande patronen te respecteren en te benadrukken. En anderszijds door nieuwe in het landschap passende landschapselementen te introduceren zoals bijvooorbeeld singels en open kavels in het stedenbouwkundig plan. Op niveau van de woning Oriëntatie van de woning op het landschap, geen achterkanten naar het landschap. Landschappelijke beplanting i.p.v. stedelijke beplanting, bijvoorbeeld door de aanleg van houtwallen, bosjes en open kavels als onderdeel van het openbaar groen. Eenvoudige landschappelijke inrichting van de openbare ruimte. 79

41 D3 Dorps- en stadsranden Ontginningslandschap Op niveau van het landschap Oriëntatie op landschappelijke structuren zoals bosjes en robuuste randbeplanting. Respecteren van bestaande landschappelijke elementen. Uitgaan van de bestaande orthogonale rationele verkaveling, bouw daarbij voort op de blokstructuur. Indien mogelijk losleggen van of geleden t.o.v. van de bestaande dorpsrand om een optimale verweving van wonen en landschap te verkrijgen. Gebruik maken van de directe omgeving in het landschap als uitloopgebied door aanleg van struinpaden en kleinschalige voorzieningen als vogelkijkhutten, visplekken en steigers. Ontsluitingsprincipes Ontsluiting van de wijk bij voorkeur haaks op hoofdwegen, nooit op de hoofdweg zelf, om aantasting en verstedelijking van het landelijke profiel te voorkomen. Streven naar minimum aan dwarsverbindingen tussen de verschillende buurten, om versnippering van het landschap te voorkomen. Dorpsrand In het ontgtnntngslandschap 80 1 ( Koers Het streven is om de grootschaligheid en de rationele, orthogonale kavelstructuur sterker beleefbaar te maken. Daarbij wordt ingezet op het verstevigen van het raamwerk van de beplante randen en hoofdwegen van de ontginningseenheid. Woningbouw in de dorpsrand kan hieraan een bijdrage leveren door enerszijds de bestaande rationele blokstructuur te respecteren en te benadrukken. En anderszijds door nieuwe in het landschap passende landschapselementen te introduceren zoals bijvooorbeeld bosjes en stukken van het robuuste groene raamwerk. Op niveau van de woning Oriëntatie van de woning op het landschap, geen achterkanten naar het landschap. Landschappelijke beplanting i.p.v. stedelijke beplanting, bijvoorbeeld door de aanleg van houtwallen, open kavels en bosjes als onderdeel van het openbaar groen. Eenvoudige landschappelijke inrichting van de openbare ruimte. si

42 D4 Dorps- en stadsranden Bestaande dorpsranden Bij bestaande dorpsranden is het op een aantal plaatsen mogelijk de aansluiting op het landschap te verbeteren. Hieronder enkele algemene principes i Bi/ principe 1: 'Gordijn' wordt een gesloten houtwal en een pad aangelegd op de grens van dorp en buitengebied. Voordeel is de visuele afscherming, de mogelijkheid om een ommetje te maken en het beperkte ruimtebeslag. Nadeel is hel gesloten beeld. Principe 1 : 'Gordijn' i ifi, i lil l- 'l i Bij principe 2: ' Vitrage' wordt een trans/karante zone van bomen in gras aangelegd met een pad op de grens van dorp en buitengebied. Voordeel ts de zichtbaarheid van het dorp vanuit het buitengebied en vice versa, en de mogelijkheid om een ommetje te maken. Nadeel is het relatief grote ruimtebeslag. J t Principe 2: 'Vitrage' Bij principe 3: 'Tuinenrand' wordt een zone met grote tuinen en een pad aangelegd aan de rand van het dorp. die zorgt voor een zachte overgang van dorp naar buitengebied. Voordeel is dal de rand wordt gemaakt door particulier groen, zoals dat al eeuwen gebeurt. Nadeel is de afhankelijkheid van spelregels en medewerking van particulieren.-{

43 N1 Natuurontwikkeling Kampenlandschap Bosjes en houtwallen Om de biodiversiteit te vergroten kunnen bosjes en houtwallen met gevarieerd inheems sortiment worden aangeplant zoals eiken, bessen, heesterlaag met Gelderse Roos, Hondsroos, Lijsterbes. Zie voor een uitgebreide soorten lijst het LOP. Op deze manier worden nestel- en fourageergelegenheid voor vogels, kleine zoogdieren, reptielen en insecten vergroot. Bij de aanleg dient te worden gezorgd voor geleidelijke gradiënten en een gevarieerde opbouw randprofielen. Zie ook onder N4 Beken en griften en N5 Grebbelinie en Valleikanaal. Erfscheldende beplanting Daarnaast kan erfscheidende beplanting met gevarieerd inheems sortiment worden aangeplant zoals eiken, bessen, heesterlaag met Gelderse Roos, Hondsroos, Lijsterbes. Zie ook hiervoor een uitgebreide soorten lijst het LOP. Bij de aanleg dient te worden gezorgd voor geleidelijke gradiënten en een gevarieerde opbouw randprofielen. Houtwallen bieden bescherming en fourageermogeliikheden voor insecten, reptielen en vogels. Koers Op basis van de oorspronkelijke kavelstructuur kan zich een nieuwe kamerstructuur ontwikkelen met nieuwe houtwallen en houtsingels, met bomenrijen langs percelen en zwaar beplante wegen, (Eiken)bosjes en erfbeplanting geleden daarbij het landschap. Op het laagste schaalniveau kunnen deze landschapselementen een bijdrage leveren aan de vergroting van biodiversiteit in het landschap. Op de grote schaal aansluiten bij het LOP In deze handreiking wordt het versterken van natuur waarden "van onder op" beschreven. In aansluiting hierop zijn in het LOP de natuurwaarden en de kansen voor het versterken van ecologische waarden en biodiversiteit juist vanuit het perspectief van de gehele Gelderse Vallei uitvoerig beschreven. Onder andere m.b.t. het ecologisch netwerk van de Gelderse Vallei in hoofdstuk 4 en m.b.t. het soortenbeleid in de Gelderse Vallei in hoofdstuk 6. 84

44 N2 Natuurontwikkeling Slagenlandschap Bosjes en singelbeplanting Om de biodiversiteit te vergroten kunnen relatief nat (broek) bos met els, wilg, eik worden aangelegd. Daarnaast kunnen bij de sloten singels van wilg, populier en zwarte els en rietoevers worden aangelegd. Zie voor een uitgebreide soorten lijst het LOP. Op deze manier worden nestel- en fourageergelegenheid voor vogels, kleine zoogdieren, reptielen en insecten vergroot. Bij de aanleg dient te worden gezorgd voor geleidelijke gradiënten en een gevarieerde opbouw randprofielen. Zie ook onder N4 Beken en griften en N5 Grebbelinie en Valleikanaal. Agrarisch natuur beheer van kavels Daarnaast kan voor delen van het gebied worden ingezet op agrarisch natuurbeheer van bloemrijke droge of natte gras- en hooilanden en rietlanden met poelen. Bij de aanleg dient te worden gezorgd voor geleidelijke gradiënten en een gevarieerde opbouw randprofielen. m BH banden cn singels trekken insecten, reptielen en vogels aan. 1 3 /' _ Koers Het benadrukken van de langgerekte kavelstructuur met singels van weg tot weg is het streven. Bosjes op strategische plekken dragen verder bij aan de schaalverkelingn van dit landschap. Op het laagste schaalniveau kunnen deze landschapselementen een bijdrage leveren aan de vergroting van biodiversiteit in het landschap. Op de grote schaal aansluiten bij het LOP In deze handreiking wordt het versterken van natuur waarden "van onder op" beschreven. In aansluiting hierop zijn in het LOP de natuurwaarden en de kansen voor het versterken van ecologische waarden en biodiversiteit juist vanuit het perspectief van de gehele Gelderse Vallei uitvoerig beschreven. Onder andere m.b.t. het ecologisch netwerk van de Gelderse Vallei in hoofdstuk 4 en m.b.t. het soortenbeleid in de Gelderse Vallei in hoofdstuk 6. Slagenlandschap 86 87

45 N3 Natuurontwikkeling Ontginningslandschap Bosjes en singelbeplanting Om de biodiversiteit te vergroten kunnen droog of nat bos met els, wilg, eik worden aangelegd. Daarnaast kunnen singels van eik, populier en es, bij sloten, voorzien van riet worden aangelegd. Zie voor een uitgebreide soorten lijst het LOP. Op deze manier worden nestel en fourageergelegenheid voor vogels, kleine zoogdieren, reptielen en insecten vergroot. Bij de aanleg dient te worden gezorgd voor geleidelijke gradiënten en een gevarieerde opbouw randprofielen. Zie ook onder N4 Beken en griften en N5 Grebbelinie en Valleikanaal. Agrarisch natuur beheer van kavels Daarnaast kan voor delen van het gebied worden ingezet op agrarisch natuurbeheer van heidevelden, bloemrijke droge of natte gras- en hooilanden en rietlanden met poelen. Bij de aanleg dient te worden gezorgd voor geleidelijke gradiënten en een gevarieerde opbouw randprofielen. Getiidelfke overgangen tussen natte graslanden, broekbossen en rietlanden leveren een bi/drage aan hot vergroten van dc biodrversitea Ontgmnginstandschap Koers Het streven is om de rationele, orthogonale kavelstructuur sterker beleefbaar te maken in het landschap. Daarbij wordt ingezet op het verstevigen van de beplante randen van de ontginningseenheid. Soms kan dat door een oud landschapselement dat op de grens licht, bijvoorbeeld een oude kade, stevig te beplanten. Vaak gaat het om het aan vullen en stevig beplanten van de hoofdwegen. Bosjes en huiskavels liggen daarbij als groene eilanden in het landschap. Op het laagste schaalniveau kunnen deze landschapselementen een bijdrage leveren aan de vergroting van biodiversiteit in het landschap. Op de grote schaal aansluiten bij het LOP In deze handreiking wordt het versterken van natuur waarden "van onder op" beschreven. In aansluiting hierop zijn in het LOP de natuurwaarden en de kansen voor het versterken van ecologische waarden en biodiversiteit juist vanuit het perspectief van de gehele Gelderse Vallei uitvoerig beschreven. Onder andere m.b.t. het ecologisch netwerk van de Gelderse Vallei in hoofdstuk 4 en m.b.t. het soortenbeleid in de Gelderse Vallei in hoofdstuk 6.

46 N4 Natuurontwikkeling Beken en griften 09 Lunterensche heek langs iie litxpsiand van Ret^yoLkie, een natuurlijk profiel njk voorzien van pias-dras zones. Op de grote schaal aansluiten bij het LOP In deze handreiking wordt het versterken van natuur waarden "van onder op" beschreven. In aansluiting hierop zijn in het LOP de natuurwaarden en de kansen voor het versterken van ecologische waarden en biodiversiteit juist vanuit het perspectief van de gehele Gelderse Vallei uitvoerig beschreven. Onder andere m.b.t. het ecologisch netwerk van de Gelderse Vallei in hoofdstuk 4 en m.b.t. het soortenbeleid in de Gelderse Vallei in hoofdstuk 6. Beken en griften Veel beken en griften zijn in het verleden genormaliseerd. Een natuurlijker inrichting van het beekprofiel verbetert de natuurwaarde. Het gaat hierbij om: Hermeanderen vergroot het waterbergend vermogen en de natuurwaarde. Aanleg van gradiënten en steilranden met overgangen van nat naar droog. Aanleg van voorzieningen voor vissen en zoogdieren zoals vistrappen en eco-duikers. Overkoepelend werken aan landschappelijke structuur en bekenstelsel

47 N5 Natuurontwikkeling Grebbelinie en Valleikanaal Grebbelinie en Valleikanaal Het asymmetrisch profiel van Grebbelinie en Valleikanaal biedt mogelijkheden voor een gevarieerde gradiënt van droog naar nat met achtereenvolgens de beboste randen van de linie, de rietoevers van het Valleikanaal en de mogelijk natte graslanden van de voormalige inundatievelden. QrtbbtÊh» on Valleikanaal als belangnike landschappelijke dragers mol een gradiënt van droog naar nat. \. 'X Op de grote schaal aansluiten bij het LOP In deze handreiking wordt het versterken van natuur waarden "van onder op" beschreven. In aansluiting hierop zijn in het LOP de natuurwaarden en de kansen voor het versterken van ecologische waarden en biodiversiteit juist vanuit het perspectief van de gehele Gelderse Vallei uitvoerig beschreven. Onder andere m.b.t. het ecologisch netwerk van de Gelderse Vallei in hoofdstuk 4 en m.b.t. het soortenbeleid in de Gelderse Vallei in hoofdstuk

48 V1 Verblijfsrecreatie Recreatielandschap Bestaand recreatielandschap Een aaneengesloten reeks campings en huisjesterreinen met weinig "lucht" tussen de terreinen en weinig groene kwaliteit in de terreinen zelf. Weinig landschappelijke kwaliteit, het gebied is een aaneengesloten zone van huisjes, caravans, tuinen en parkeergelegenheid. Weinig doorlopende langzaam verkeersroutes routes. De aanwezige routes zijn krap en worden vaak gedeeld met autoverkeer. Het recreatielanaschap tn het ontgtnntngslandschap ten txisten van Batnevekl,.^f' tie wtsttlattk van tte Vekiwe. Dl gebiedals voorbeeld gedtent voor dc prtrtctpcs die op de rcchterpagtna zip afgebeeld. Principe 1: Uitbreiden recreatief netwerk Op basis van historische kaarten zijn oude routes opnieuw als veldwegen aan te leggen. In het ontginningslandschap zijn dat oude schapendriften die nog op een aantal plekken zijn terug te vinden. Hoofdroutes aanvullen door de interne routes van de terreinen te verbinden. Hierdoor ontstaat een verfijning van de dooradering. Recreatiegebieden in het kampenlandschap bij Renswoude. Aanleg van houtwallen en singels kan de kleinschalige geleding tn het landschap terug brengen. Recreattclandschap tn het slagenlandschap ten westen van Wriklenltug. cyi.*! <*>stllank van ilu Utieclttse Heuvelnig. Veel van de opstrekkende kavelstructuur is nog aanwezig. Versterking van de singelbeplanting kan dc landschappeltike kwaliteit van de recreaöeterretnen vergroten. Principe 2: Groene kwaliteit ontwikkelen bij uitbreiding en renovatie In het gebied komt bedrijfsovername voor. Door bij terreinuitbreiding ruimte te laten voor landschappelijke ontwikkeling ontstaat er "lucht" tussen de terreinen. Nieuwe groen-recreatieve functies (golfterreinen, openlucht zwembaden) kunnen worden ingezet om het gebied te voorzien van aanvullende recreatieve waarde. Eventuele nieuwe verblijfsrecreatieterreinen dienen bij voorkeur op afstand te liggen van de bestaande cluster

49 V2 Verblijfsrecreatie Recreatielandschap Inrichtingsprincipes perceel huidige situatie te bebouwen en landschapzone Voorbeeld van een camping met een stevige groene zoom. Inrichtingsprincipes voor de landschappelijk inrichting van huisjesterreinen. Bij een aantal huisjesterreinen is de ruimte op het terrein voor een groot deel opgesoupeerd door verkeersruimte, huisjes, tuinen en parkeren. Hieronder is een aantal inrichtingsprincipes opgenomen voor een meer landschappelijke inrichting. Maak een landschapszone. Maak een groenzone om het terrein die is ingericht met gebiedseigen elementen als houtwallen en beplantingssingels. Haal het landschap naar binnen. Behoud aanwezige landschapselementen als bosjes, weides, sloten en singels of leg nieuwe gebiedseigen landschapselementen aan. Maak een doorlopend routenetwerk. Verbindt de paden in het terrein met paden en wegen in de omgeving zodat een aaneengesloten langzaam verkeersnetwerk ontstaat. integraal landschap en bouwblok verkaveling met paden,90 97

50 Colofon Deelnemende gemeenten en provincies Aan de totstandkoming van de bouwstenen hebben de gemeenten Barneveld, Leusden, Nijkerk, Renswoude, Scherpenzeel, Veenendaal en Woudenberg en de provincies Gelderland en Utrecht meegewerkt. Samenstelling projectgroep A. Bossenbroek (gemeente Barneveld) W. Nijboer (gemeente Barneveld) A. Hakvoort (gemeente Leusden) H. P. Reinders (gemeente Leusden) N. Butterman (gemeente Nijkerk) L. Janssen (gemeente Nijkerk) M. Jansen(gemeente Renswoude) W. Algra (gemeente Scherpenzeel) B. Huijsmans (gemeente Veenendaal M. Vale (gemeente Woudenberg) E. van der Linden (Provincie Gelderland) F. van Tol (provincie Utrecht) M. van Arkel (Projectbureau Vallei en Heuvelrug) B. McCarthy (Projectbureau Vallei en Heuvelrug) B. van Hees (Strootman Landschapsarchitecten) M. Willemsen (Strootman Landschapsarchitecten) Geraadpleegde documenten Brons + partners landschapsarchitecten + Gemeenten Amerongen, Barneveld, Leersum, Leusden, Maarn, Renswoude, Scherpenzeel en Woudenberg, Landschapsontwikkelingsplan (LOP) Gelderse Vallei (2005) BügelHajema Adviseurs + SVGV / Programmabureau Vallei, Beeldkwaliteitsplan Functieveranderingen Gelderse Vallei (2008) BügelHajema Adviseurs + SVGV / Programmabureau Vallei, Beeldkwaliteitsplan Grebbenlinie (2011) BügelHajema Adviseurs + SVGV / Programmabureau Vallei, Beeldkwaliteitsregie Gelderse Vallei Utrecht Oost (2011) OKRA Landschapsarchitecten + Provincie Utrecht, Gebiedskatern Gelderse Vallei (2011) Kaarten Strootman Landschapsarchitecten, op basis van GIS informatie Provincie Utrecht en Provincie Gelderland en Brons + partners landschapsarchitecten + Gemeenten Amerongen, Barneveld, Leersum, Leusden, Maarn, Renswoude, Scherpenzeel en Woudenberg, Landschapsontwikkelingsplan (LOP) Gelderse Vallei, p.49 (2005) BügelHajema Adviseurs + SVGV / Programmabureau Vallei, Beeldkwaliteitsplan Functieveranderingen Gelderse Vallei, p.12 (2008) BügelHajema Adviseurs + SVGV / Programmabureau Vallei, Beeldkwaliteitsplan Grebbenlinie, p.18 (2011) OKRA Landschapsarchitecten + Provincie Utrecht, Gebiedskatern Gelderse Vallei, p.85 (2011) Foto's Strootman Landschapsarchitecten, behalve; Gemeente Barneveld: p. 64 Gemeente Barneveld, Johan Galjaard, p. 44, 58 Google Earth, p. 40, 70, 90 Google Images, p. 42, 62, 64, 68, 80, 84, 92 Wij hebben onze uiterste best gedaan bij de foto's de juiste bron te vermelden. In sommige gevallen is dat helaas niet gelukt. Met dank aan De Bouwstenen Ruimtelijke Kwaliteit zijn mede mogelijk gemaakt door de provincie Utrecht en de Regio FoodValley. In opdracht van f Vallei en Heuvelrug Postbus ZJ Scherpenzeel Nederland T, info@svgv.nl www, wantbuitengebeurthet.nl Gemaakt door STROOTMAN Funenpark 1-D 1018 AK Amsterdam Nederland T.+31 (0) bureau@strootman.net 9S 99

51 Kampenlandschap Slagenlandschap Ontginnings landschap Es- en brinkdorpenlandschap Beken en griften Schaalvergroting van de (agrarische) bedrijfsvoering Functieverandering van de (agrarische) bebouwing Bouw van energie-installaties i Nieuwe infrastructuur t V I Dorps- en stadsranden Natuurontwikkeling N4 Verblijfsrecreatie V1 V2 vi V2 F3 = Set bouwstenen per thema per landschap in deze handreiking bkpg = Beeldkwaliteitsplan Grebbelinie gkgv - Gebiedskatern Gelderse Vallei LOP = Landschapsontwikkelingsplan Gelderse Vallei