Dieetbehandeling bij levercirrose

Transcriptie

1 Dieetbehandeling bij levercirrose Dieetbehandeling voor: Naam: Geboortedatum: Datum van afgifte: Naam diëtist: Telefoonnummer diëtist: Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Werking van de lever 1 Oorzaken leverfalen 1 Wat is levercirrose 2 Wat kunt u zelf doen 2 Wat vraagt extra aandacht? 3 Complicaties 5 Tot slot 7 Persoonlijke dieetbehandeling 7 Noteer hieronder uw vragen 7 Belangrijke telefoonnummers 7 Werking van de lever De lever is een groot en belangrijk orgaan. Een volwassen lever weegt ongeveer 1,5 kilo en is bijna net zo groot als een voetbal. De lever ligt rechtsboven in de buikholte, achter de ribben. De lever is in zijn werking te vergelijken met een chemische fabriek. Zonder lever kan een mens niet leven. De belangrijkste processen van de lever verwijderen van afvalstoffen uit het bloed; verwerken van voedingsstoffen die vanuit de darm in het bloed zijn opgenomen; ontgiften/onschadelijk maken van medicijnen, alcohol en giftige stoffen; productie van gal, nodig voor het verteren van vet; opslag van stoffen, bijvoorbeeld vitamine A en ijzer; aanmaak en omzetting van eiwitten; opbouw, afbraak en opslag van energierijke stoffen zoals glucose en vetzuren; aanmaak van stollingsfactoren van het bloed. De lever heeft een hele grote reservecapaciteit. Deze reserves worden aangesproken bij ziektes van de lever, zodat de lever tijdens ziek zijn de normale werking nog enige tijd in stand kan houden. Hierdoor worden leverziektes vaak pas laat ontdekt. Oorzaken leverfalen Leveraandoeningen kunnen ontstaan als gevolg van acute en chronische ontstekingen. Deze leverontstekingen ontstaan meestal als gevolg van: 1

2 hepatitis (B en C); overmatig alcoholgebruik; medicatie; auto-immuunziekte; aandoeningen van de galwegen; erfelijke ziektes, zoals hemochromatose; secundair, als gevolg van bijvoorbeeld overgewicht of suikerziekte (diabetes mellitus). Ondanks dat de oorzaken van de leverziekte heel verschillend kunnen zijn, hebben ze allemaal tot gevolg dat het weefsel van de lever onherstelbaar beschadigd raakt als er niet wordt ingegrepen. Deze schade aan de lever noemen we levercirrose. Wat is levercirrose Levercirrose is een chronische aandoening waarbij gezonde levercellen afsterven en vervangen worden door littekenweefsel. Door dit littekenweefsel kan het bloed in de lever niet meer vrij door de lever stromen. Hierdoor wordt de lever steeds verder aangetast. Vrijwel elke leverziekte kan leiden tot levercirrose. Het is belangrijk om het proces van levercirrose zo spoedig mogelijk stop te zetten voordat de lever niet meer werkzaam is. Klachten bij levercirrose: verminderde eetlust; misselijkheid/braken; ongewenst gewichtsverlies; vermoeidheid; verminderde spiersterkte; geel worden van de huid en het oogwit (icterus); jeuk; bloedingen. Wat kunt u zelf doen Het is belangrijk dat u probeert uw conditie zo goed mogelijk op peil te houden. Dit doet u door gezond te eten en dagelijks minimaal dertig minuten te bewegen. Basis gezonde voeding Het is belangrijk om iedere dag voldoende en gevarieerd te eten om ervoor te zorgen dat het lichaam voldoende van alle benodigde voedingsstoffen binnenkrijgt. In tabel 1 kunt u lezen wat de aanbevolen hoeveelheden voedingsmiddelen per dag zijn. Aanbevolen hoeveelheden voedingsmiddelen per dag voor volwassenen: Voedingsmiddel brood aardappelen/rijst/pasta groente Hoeveelheid 5-6 sneden gram 200 gram 2

3 fruit melk en melkproducten kaas vlees, vis, vegetarisch vleeswaren (dieet)margarine voor op brood (dieet)margarine voor bereiding vocht tabel 1 2 stuks 500 ml 1-2 plakken 100 gram 1-2 plakken 5 gram per snee 15 gram 1½ -2 liter Wat vraagt extra aandacht? Mensen met levercirrose hebben een groter risico om ondervoed te raken. Dit komt enerzijds door de hogere energie- en eiwitbehoefte, anderzijds door een te lage voedselinname als gevolg van vermoeidheid, misselijkheid, snel vol zitten, veranderde smaak en dergelijke. Hierdoor kunt u in korte tijd veel gaan afvallen. Dit heet ongewenst gewichtsverlies wat kan leiden tot ondervoeding. Ongewenst gewichtsverlies en ondervoeding hebben een negatief effect op het ziekteverloop. Het is dus belangrijk om ondervoeding te voorkomen en/of te bestrijden. Hieronder volgen adviezen hoe u hiermee kunt omgaan. Energie Het lichaam heeft, net als een auto, brandstof nodig om zijn werk te kunnen doen. Deze brandstof voor het lichaam wordt energie genoemd. Het eten en drinken dat we gebruiken levert deze energie. De hoeveelheid energie die het lichaam nodig heeft is mede afhankelijk van de activiteiten die verricht worden. Hierbij kunt u denken aan wandelen en fietsen maar ook het vechten tegen een ziekte of ontsteking. Uw lichaam heeft door het ziek zijn dus extra energie nodig om ongewenst gewichtsverlies te voorkomen. Tips voor extra energie-inname: Houd de minimale hoeveelheden van de dagelijkse aanbevolen voedingsmiddelen aan (tabel 1); zorg voor regelmaat in uw eetpatroon; probeer vaker per dag (4 tot 7 keer) een kleine maaltijd te gebruiken; neem de tijd om rustig te eten; maak gebruik van volle producten, zoals volle melk, volle yoghurt, (dieet)margarine; voeg extra energie toe aan uw maaltijd door middel van: royaal boter op brood te nemen, dubbel beleg te gebruiken, klontje boter over de groente, extra schepje jus/saus over de maaltijd, extra klontje suiker, schep honing in uw dranken, gebruik van voedingssuiker (Fantomalt /Dextropur ). De diëtist kan u hierover informeren; kleedt uw maaltijden extra aan met bijvoorbeeld slagroom op uw toetje, wolkje room door uw koffie, koek bij de koffie, chocolade bij de thee, plakje worst of blokje kaas tussendoor. Eiwitten Eiwitten zijn belangrijke bouwstenen voor het lichaam. Eiwit wordt gebruikt voor de opbouw en het behoud van de spieren. Eiwitrijke voedingsmiddelen zijn: vlees, vis, kip, melk en melkproducten, kaas, eieren, peulvruchten (waaronder sojaproducten en pinda s) en noten. Ook brood en granen bevatten in mindere mate eiwitten. Wanneer u de aanbevolen hoeveelheden uit tabel 1 aanhoudt bevat uw 3

4 voeding voldoende eiwit voor een gezond persoon. Voor mensen met levercirrose ligt de eiwitbehoefte echter hoger. Wanneer u onvoldoende eiwitten met de voeding binnenkrijgt, kan dat leiden tot ongewenst gewichtsverlies als gevolg van afname in uw spiermassa en afname van kracht en conditie. De diëtist bekijkt samen met u of uw eiwitinname voldoende is. Tips voor extra eiwitinname: Kies vaker voor hartig beleg op uw brood; beleg uw boterham royaal met kaas, vleeswaren en pindakaas; gebruik 4 tot 5 keer per dag een melkproduct zoals een schaaltje volle vla, volle yoghurt, volle (vruchten)kwark, beker volle melk of volle chocolademelk; neem tussen de hoofdmaaltijden door een eiwitrijke versnapering zoals blokjes kaas, plakjes worst of een snee brood met hartig beleg. Koolhydraten Ongeveer de helft van alle energie die het lichaam met de voeding binnenkrijgt, wordt geleverd door de koolhydraten uit onze voeding. Koolhydraten is een verzamelnaam voor producten bestaande uit suiker en/of zetmeel. Voorbeelden hiervan zijn suiker uit de suikerpot, vruchtensuiker uit fruit, melksuiker uit melkproducten en zetmeel uit brood, aardappelen, rijst en pasta. Wanneer de gegeten koolhydraten niet direct voor het energieproces nodig zijn, worden ze opgeslagen in de spieren en de lever. Hierdoor heeft het lichaam een reservehoeveelheid energie dat gebruikt kan worden op momenten dat er extra energie nodig is of als er langere tijd niet wordt gegeten zoals s nachts. Bij mensen met levercirrose is de opslag van koolhydraten in de lever verminderd. Wanneer er nu extra energie nodig is en er geen reservekoolhydraten meer aanwezig zijn in de lever en spieren raakt het lichaam in een hongertoestand. Het lichaam dat de energie nodig heeft gaat dan op zoek naar een alternatieve energiebron door bijvoorbeeld spierweefsel af te breken. Dit leidt tot een ongewenste afname van spieren en gaat ten koste van uw welbevinden. Om deze hongertoestand te voorkomen, is het raadzaam om vaker per dag een kleine maaltijd te eten. Om de periode van de hongertoestand in de nacht zo kort mogelijk te houden wordt aanbevolen vlak voor het slapen een kleine maaltijd te gebruiken. Dit heet de 'bedtime' snack. Ook is het belangrijk om direct na het opstaan uw ontbijt te nuttigen. Voorbeeld tussenmaaltijd/'bedtime' snack: snee (krenten)brood met (royaal) beleg; schaaltje volle vla; schaaltje volle yoghurt met muesli/cruesli/cornflakes; beker drinkyoghurt of volle chocolademelk; plak ontbijtkoek met royaal boter; 4 tot 5 toastjes met paté, brie of kruidenboter. Vetten Omdat de lever een belangrijke rol speelt bij de vertering van vet, werd vroeger gedacht dat een vetbeperkt dieet nodig was bij leverziektes. Dit blijkt onjuist te zijn. Vet levert heel veel energie aan het lichaam, een vetbeperkt dieet kan ervoor zorgen dat het lichaam te weinig energie binnenkrijgt. In de praktijk blijkt dat mensen met een leverziekte net zoveel vet kunnen verdragen als wordt geadviseerd in de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden voeding. U kunt dus zonder probleem de hoeveelheden van tabel 1 aanhouden. 4

5 Vitamines en mineralen Om voldoende vitamines en mineralen uit de voeding te kunnen opnemen, is het belangrijk dat u dagelijks de hoeveelheden uit tabel 1 gebruikt. Haalt u deze hoeveelheden niet en/of mocht er bij u sprake zijn van een slechtere opname van voedingsstoffen in de darm en/of verstoring in de vetopname, dan loopt u het risico op een tekort van één of meerdere vitamines. Om die reden is het raadzaam om via een bloedonderzoek te controleren of u voldoende vitamines in het lichaam hebt. Als er sprake is van één of meerdere tekorten, dan kunt u hiervoor in overleg met uw arts/diëtist een (multi-)vitaminepreparaat gebruiken. Alcohol Een van de taken van de lever is het onschadelijk maken van giftige stoffen. Alcohol is een van deze giftige stoffen. Het lichaam kan alcohol niet opslaan en moet het dus afbreken. Bij deze afbraak ontstaan er schadelijke stoffen die de levercellen beschadigen. Alcoholmisbruik kan leiden tot levercirrose. Maar ook als u door een andere oorzaak levercirrose hebt ontwikkeld kan alcoholgebruik de leverfunctie verder verslechteren. Bij alle leveraandoeningen geldt dat u absoluut GEEN alcohol mag gebruiken. Complicaties Vochtophoping in de buik (ascites) Een veel voorkomende complicatie is vochtophoping in de buik. Die ontstaat meestal als gevolg van een te hoge druk in de bloedvaten in en om de lever door het littekenweefsel. Ter behandeling van vochtophoping schrijft de arts u een vochtafdrijvende medicatie voor in combinatie met een natriumbeperkt dieetadvies. Natrium Natrium is een mineraal dat normaal in het lichaam voorkomt en niet gemist kan worden. Natrium komt van nature in veel voedingsmiddelen voor. Daarnaast is natrium een bestanddeel van (keuken)zout. Vaak wordt bij de bereiding van het eten zout toegevoegd. Ook voegt de fabrikant al aan veel producten zout toe. Hierdoor krijgt u over een hele dag ongemerkt veel zout binnen. Vaak veel meer dan het lichaam nodig heeft. Omdat natrium (zout) vocht vasthoudt in het lichaam is het belangrijk om bij de aanwezigheid van vochtophoping in de buik minder zout te gaan gebruiken zodat het vocht sneller uit de buikholte kan wegtrekken. Tips om minder zout te gebruiken: Voeg geen zout toe bij de bereiding van de maaltijd. Om meer smaak te geven aan de maaltijd kunt u gebruikmaken van losse kruiden en specerijen, zoals peper, tijm, basilicum, oregano, peterselie, bieslook of maak gebruik van gebakken knoflook, ui, champignons of tomaat; maak geen gebruik van producten die veel zout bevatten zoals, kruidenmengsels met zout zoals vleeskruiden, gehaktkruiden, bami/nasikruiden, macaronimix, bouillonblokjes, soeparoma s, aromat, andere soorten zout zoals zeezout, knoflookzout, vetsin ; maak geen gebruik van kant-en-klare sauzen die veel zout bevatten zoals, mayonaise, halvanaise, fritessaus, slasaus, mosterd, tomatenpuree, tomatenketchup, ketjap, sambal, piccalilly, tabasco ; maak gebruik van verse groente of diepvriesgroente zonder saus; kook de aardappelen en groente kort in weinig water voor meer behoud van smaak; 5

6 maak gebruik van broodbeleg dat weinig zout bevat zoals fricandeau, rosbief, schouderham, achterham, kipfilet, kalkoenfilet, casselerrib, boterhamworst, palingworst, licht gezouten rookvlees, kaas met minder zout (Maaslander, Milner) zoet beleg zoals pindakaas, jam, honing, hagelslag, fruithagel, stroop, chocoladepasta, suiker; maak gebruik van zoutarme snacks zoals ongezouten pinda s, studentenhaver, snoep zoals chocolade, zuurtjes, toffees, gewone koekjes, cake, gebak en biscuits. Door de vochtophoping in de buik is uw energiebehoefte verhoogd. Uw eetlust kan echter (verder) afnemen doordat het vocht in uw buik tegen de maag aandrukt. Blijf zo goed mogelijk eten. Maak gebruik van vaak kleine maaltijden om toch voldoende energie binnen te krijgen. Kijk bij alinea Energie voor meer tips en adviezen. Lukt het u niet om voldoende energie met de gewone voeding binnen te krijgen, dan kijkt de diëtist samen met u naar andere mogelijkheden, zoals drinkvoeding of sondevoeding. Vochtbeperking Het is niet nodig om bij het gebruik van een natriumbeperkte voeding standaard minder vocht te gebruiken. U kunt dus de normale aanbevolen hoeveelheid vocht van 1,5 tot 2 liter vocht per dag aanhouden. Er is wel een uitzondering; als het zoutgehalte in uw bloed te ver daalt bij het gebruik van vochtafdrijvende medicatie, dan kan het nodig zijn om ook een vochtbeperking aan te houden. Dit houdt in dat u per dag exact 1,5 liter vocht mag gebruiken. Dit is al uw drinkvocht van thee, koffie, water voor de medicatie inclusief vocht uit bijvoorbeeld uw soep, dessert, schaaltje pap of vruchtenmoes. Als het zoutgehalte in uw bloed weer normaal is, verruimt de arts de vochtbeperking weer. Slokdarmspataderen Door de verminderde doorbloeding in de lever worden bloedvaten in de omliggende omgeving zwaarder belast. Deze bloedvaten zijn niet allemaal sterk genoeg voor de extra doorbloeding met als gevolg dat de bloedvaten kunnen gaan uitstulpen. Dat zie je bij mensen met levercirrose vaak gebeuren met de bloedvaten in de slokdarm. De uitstulpingen noemt men spataderen. Deze spataderen zijn heel erg kwetsbaar, doordat de wand van het bloedvat ter plaatse van de uitstulping heel erg dun is. Als er sprake is van slokdarmspataderen moet u extra voorzichtig zijn met scherpe stukjes in de voeding. Advies bij slokdarmspataderen: mijdt graatjes uit vis; mijdt botjes uit vlees zoals kippenbout, kippenkluif, karbonade of sparerib; let op krokant gebakken voedingsmiddelen, zoals hard gebakken aardappelen, doorgebakken frietjes of een hard randje aan het gebakken vlees; wees extra alert bij het eten van scherpe snoepjes, zoals zuurtjes en lollies. Mocht er een bloeding optreden dan mag u enkele dagen helemaal niets eten en drinken tot de bloeding is verholpen. Encefalopathie Bij een vergevorderde levercirrose kunnen afvalstoffen zoals ammoniak zich gaan opstapelen in de hersenen. U kunt hierdoor klachten krijgen van trillende handen, verwardheid, vergeetachtigheid, sufheid en/of traagheid. De behandeling hiervoor bestaat uit het opstarten van het laxeermiddel Lactulose dat in staat is om de afvalstoffen aan zich te binden. Er zijn hiervoor geen extra dieetmaatregelen nodig. 6

7 Tot slot Neem voor meer informatie contact op met Diëtetiek: of via uw diëtist. U vindt het nummer bovenaan deze folder. Persoonlijke dieetbehandeling Noteer hieronder uw vragen Belangrijke telefoonnummers ETZ (Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis): (013) Locatie ETZ Elisabeth Route 77 Diëtetiek: Locatie ETZ TweeSteden Diëtetiek: Locatie ETZ Waalwijk Diëtetiek: bel uw diëtist bel uw diëtist bel uw diëtist Diëtetiek, 41_ Copyright ETZ Afdeling Communicatie Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. 7