Voedingsadvies bij levercirrose

Transcriptie

1 Voedingsadvies bij levercirrose Paramedische Zorg / Diëtetiek Inleiding Ons lichaam heeft voedsel nodig om goed te kunnen functioneren. Maar voeding is veel meer dan de optelsom van stoffen die we nodig hebben. Voeding is vooral ook genieten van eten: van de smaak, de geur en natuurlijk het met elkaar eten en drinken. Soms kan voeding echter lichamelijke klachten beïnvloeden en is het noodzakelijk om de voeding aan te passen. In deze brochure staan de voedingsadviezen bij levercirrose. Ga voor een persoonlijk voedingsadvies naar een diëtist. Door levercirrose ontstaat vaak een slechte voedingstoestand (ondervoeding). Soms functioneert de lever zo slecht dat u bepaalde voedingsstoffen maar beperkt mag gebruiken. Dan is het nodig uw voeding aan te passen. De lever De lever is een belangrijk orgaan in ons lichaam. Alles wat wij eten, wordt in ons maagdarmkanaal verteerd tot voedingsstoffen en restafval. De voedingsstoffen worden door onze dunne darm opgenomen en gaan via ons bloed naar de lever. De lever is een soort controlepost die er onder andere voor zorgt dat de samenstelling van ons bloed niet te veel varieert. De lever heeft diverse taken, zoals: het verwerken van de meeste voedingsmiddelen die uit de darm in het bloed zijn opgenomen. De lever zet deze stoffen om in een voor het lichaam bruikbare vorm; het uit het bloed verwijderen van bacteriën en giftige stoffen, zoals geneesmiddelen en alcohol; aanmaak en omzetting van eiwitten; de opbouw, opslag en afbraak van energierijke stoffen, zoals koolhydraten (zetmeel) en vitamines / mineralen; de aanmaak van gal, die nodig is voor de vertering van vet in onze voeding. Wat is levercirrose? Levercirrose is een chronische ziekte van de lever, waarbij het leverweefsel wordt vervangen door bindweefsel. We noemen dat verbindweefseling van de lever. Hierdoor gaat er gezond leverweefsel verloren, en gaat de lever minder goed functioneren. Tips en adviezen bij levercirrose Zo zorgt u ervoor dat uw lever zoveel mogelijk in conditie blijft: houd uw weerstand op peil en probeer infecties te voorkomen. Dit kunt u doen door gezond te eten, voldoende (nacht)rust te nemen en vaccinaties te nemen; eet gezond en gevarieerd. Eet tenminste viermaal per dag. Zorg dat u voldoende calorieën binnenkrijgt. (Zie hieronder bij het kopje Een goede voedingstoestand); overleg medicijngebruik altijd met uw arts. Sommige medicijnen kunnen de lever teveel belasten; probeer dagelijks te bewegen. Zo houdt u uw conditie en spiermassa op peil; gebruik helemaal geen alcohol; gebruik geen drugs en rook niet. Roken en drugs zijn slecht voor uw lever en voor uw algehele gezondheid; verdeel de maaltijden over de dag / nacht. Om de overgebleven functie van de lever zo goed mogelijk te benutten, is het heel belangrijk dat u de benodigde hoeveelheid energie goed verdeelt over de dag en de nacht. Pagina 1 van 5

2 Verdeling van de maaltijden Verdeel uw maaltijden over de dag en de nacht. Daarbij zijn de volgende punten van belang: gebruik drie hoofdmaaltijden en vier tussenmaaltijden; sla geen maaltijden over; neem, vóór het slapen gaan, een kleine koolhydraat- en eiwitrijke snack, bed-time snack. Onder het kopje Bedtime snacks staan aan aantal voorbeelden; wordt u in de nacht wakker, eet of drink dan iets met veel koolhydraten. Op deze manier belast u uw lever de gehele dag / nacht een beetje en houdt u de energievoorraad in de lever goed op peil. Bed-time snacks Hier ziet u enkele voorbeelden van koolhydraat-en eiwitrijke bed-time snacks; een glas vruchtensap met 3 handjes ongezouten noten; een beker chocolademelk met een plak ontbijtkoek, krentenbrood of rozijnenbol; een beker volle yoghurtdrank met een plak ontbijtkoek, krentenbrood of rozijnenbol; een schaaltje volle (vruchten)yoghurt met 2 eetlepels muesli of cruesli; een beker volle melk met een snee brood; ook kunt u een Liga, Evergreen of Sultana nemen. Een goede voedingstoestand De volgende klachten kunnen vaak bij levercirrose voorkomen: verminderde eetlust, smaakverandering, buikpijn, misselijkheid, braken en vermoeidheid. Deze klachten kunnen ervoor zorgen dat u minder goed eet en minder energie- en eiwit binnen krijgt. Bij levercirrose heeft het lichaam juist meer energie- en eiwit nodig. Als u minder goed eet, dan verslechterd uw voedingstoestand. Als u te weinig energie- en eiwit eet, dan verliest u niet alleen vetreserves maar ook spiermassa. Verlies van spiermassa is niet wenselijk en heeft nadelige gevolgen voor uw conditie. Het is dus van groot belang uw voedingstoestand te verbeteren of te handhaven. Dat kan bijvoorbeeld door: meer te eten dan u tot nu toe gewend bent; uw voedsel te verrijken met extra energie en eiwit; eventueel uw voeding aan te vullen met drinkvoeding; indien deze maatregelen onvoldoende werken, dan kan er ook sondevoeding overwogen worden. Energie Voeding is brandstof voor het lichaam, het levert de energie voor al onze activiteiten: van ademhalen tot sporten. De hoeveelheid energie die voeding levert, wordt uitgedrukt in calorieën. Bevat uw voeding te weinig calorieën, dan kan het lichaam spiereiwitten gaan afbreken om zoveel mogelijk aan de energiebehoefte te voldoen. In de voeding komen drie voedingsstoffen voor die energie kunnen leveren. Dit zijn eiwitten, koolhydraten (suikers en zetmeel) en vetten. Eiwit Eiwit is een belangrijke voedingsstof. Eiwit is de bouwsteen voor al onze lichaamscelen. Door natuurlijke slijtage moeten dagelijks veel lichaamscellen worden vervangen. Daarvoor is iedere dag eiwit nodig. Het lichaam kan namelijk geen reservevoorraad van eiwit aanleggen. Naast de juiste hoeveelheid eiwit is het ook belangrijk dat u voldoende energie (calorieën) gebruikt. Alleen dan kan het eiwit ook als bouwstof voor de lichaamscellen gebruikt worden. Pagina 2 van 5

3 Adviezen om extra energie toe te voegen Extra energie kunt u als volgt toevoegen: voeg een scheutje opgeklopte of ongeklopte slag-, kook- of koffieroom of een klontje margarine toe aan bijvoorbeeld: ragout, aardappelpuree, pastasaus, pap, vla of maaltijdsoep; crème fraîche heeft een frisse smaak en kan geklopt worden als slagroom. Bijvoorbeeld bij fruit(salade), vruchtenmoes of ijs. Het kan ook worden toegevoegd aan saus, puree of soep; neem volle zuivelproducten in plaats van magere of halfvolle, want deze bevatten meer energie (calorieën). Ook kunt u kiezen voor Griekse yoghurt met een hoog vetpercentage; neem regelmatig iets tussendoor, bijvoorbeeld: een plak cake, ontbijtkoek met margarine, schaaltje vla of pudding, roomijs met slagroom en/of vruchtjes, ongezouten noten, roombroodje of een croissant; drink niet te veel voor of tijdens het eten: uw maag zit dan al vol, zodat u minder eetlust heeft. Kies voor producten waar veel calorieën inzitten, zoals volvette kaas of volle melkproducten, vettere vleeswaren en ruim margarine en/of roomboter. Bij het kiezen van deze voedingsmiddelen krijgt u automatisch meer calorieën binnen dan wanneer u de magere en halfvolle voedingsmiddelen kiest. Adviezen om extra eiwit toe te voegen Extra eiwit kunt u als volgt toevoegen: neem bij uw brood altijd een beker melk of een andere melkdrank zoals; karnemelk, chocolademelk of drinkyoghurt; neem bij de warme malatijd een grote portie vlees, vis, kip of vleesvervanger. Een grote portie is tenminste 150 gram; neem drie tot vier keer per week een ei zonder zout. Zoals een gekookt eitje, gebakken ei of een omelet; drink koffie met een flinke scheut volle melk en neem eens chocolademelk, anijsmelk of vruchtenyoghurt. Producten die veel eiwit bevatten zijn: melkproducten, ei, kaas, vleeswaren, vlees, vis, kip, vleesvervangers, sojaproducten, peulvruchten, noten en pinda s. Zout en vocht Bij levercirrose kan het lichaam vocht vasthouden. Dit vocht zit meestal in de buik. Dat noemen we ascites. Ook werken bij levercirrose de nieren minder goed waardoor ze zout en vocht minder goed uitscheiden. Hierdoor kunnen vochtophopingen ontstaan (oedemen). Bij levercirrose moet daarom vaak de hoeveelheid zout in de voeding beperkt worden. Zout houdt immers vocht vast. Bovendien krijgt u medicijnen om het vocht beter kwijt te raken. Wanneer deze medicijnen niet voldoende werken, is het nodig om naast een zoutbeperking ook de hoeveelheid vocht in de voeding te beperken. Vochtbeperking Gemiddeld gebruikt iemand 1,5 tot 2,5 liter vocht per dag. Het gaat hierbij om vocht uit dranken (drinkvocht). Hoeveel vocht u mag gebruiken, wordt door uw arts bepaald. Bij een vochtbeperking is dat meestal 1 tot 1,5 liter per dag. Tips om de vochtbeperking makkelijker te maken Dit maakt de vochtbeperking makkelijker: verdeel de hoeveelheid vocht die u mag gebruiken over de dag. Op deze manier gaat u het dorstgevoel tegen. Houd ook rekening met vocht voor de nacht; drink met kleine slokjes of gebruik een rietje. U doet dan langer met het vocht; maak gebruik van kleine glazen en kopjes zoals een sherryglas en espressokopjes in plaats van een limonade glas en gewone koffie- of theekopjes; schenk een glas niet helemaal vol maar half vol; Pagina 3 van 5

4 iets om te zuigen zorgt ervoor dat het dorstgevoel minder wordt. Hierbij kunt u denken aan kauwgom, zuurtjes, ijsblokjes; kauw uw voedsel goed, hierdoor wordt er meer speeksel aangemaakt en wordt het voedsel minder droog. partjes ingevroren fruit werken dorstlessend. Gebruik zo n stukje als u dorst heeft; (koud) water en thee lessen de dorst beter dan zoete dranken; heeft u thuis centrale verwarming en vaak een droge mond? Het kan zijn dat dan de lucht in huis te droog is. Wanneer u bakjes met water aan de radiatoren hangt, wordt de lucht vochtiger en krijgt u minder snel een droge mond. Beperk het zout in de voeding! Zout eten veroorzaakt dorst en houdt vocht vast. Zonder een goede zoutbeperking is een goede vochtbeperking niet haalbaar Neem de medicatie in op een lepel appelmoes, vla of yoghurt (als dit toegestaan is). Dit is veel minder vocht dan een glas water. Een ijsklontje levert weinig vocht (15 ml), maar lest toch de dorst. Bovendien is een ijsklontje niet zo snel op. Voeg eventueel iets citroensap toe. Zoutbeperking Keukenzout is het bekendste zout in de voeding. De scheikundige naam is natriumchloride (NaCl). Zout bestaat dus uit natrium en chloride. Wanneer het gaat over de effecten van zout gaat het vrijwel altijd over de effecten van het natrium. Natrium is een mineraal dat onderdeel uitmaakt van zout. 1 gram (1000 mg) zout levert 400 mg natrium. Natrium is nodig voor de vochtbalans van je lichaam en vervult een belangrijke rol bij het regelen van je bloeddruk. Natrium zit van nature in vrijwel alle voedingsmiddelen. Zoutloze voeding bestaat dus niet! De hoeveelheid zout per dag U heeft het advies gekregen om een zoutbeperkt dieet te volgen. Volwassen mannen en vrouwen eten gemiddeld 9 à 11 gram zout per dag. Bij een zoutbeperkt dieet is het de bedoeling dat uw voeding niet meer dan 5 à 6 gram zout per dag bevat. Dit is de totale hoeveelheid zout die u per dag met het eten en drinken mag gebruiken. De zoutbeperking betekent in de praktijk: bereiding van de warme maaltijd zonder toegevoegd zout, zonder samengestelde kruiden met zout en zonder smaakmakers (zoals maggi, bouillonblokjes, etc.) die zout bevatten; geen gebruik maken van kant-en-klaar producten waaraan zout is toegevoegd; gewoon brood met ongezouten (dieet)margarine of (dieet)halvarine; neem maximaal 4 plakken kaas en/of vleeswaren per dag; wel toegestaan hartig beleg: gewone kaassoorten, smeerkaas, Monchou, Hüttenkäse, fricandeau, kalkoenfilet, kipfilet, licht gezouten rookvlees, rosbief, gekookte ham, leverpastei, casselerrib en ei; niet toegestaan hartig beleg: sterk gezouten vleeswaren zoals rookvlees, bacon, cervelaatworst, salami, rauwe ham en ontbijtspek; eet geen zoutrijke snacks (zoals chips, harde worst, saucijzenbroodjes, etc.) Veel mensen hebben in het begin moeite met het eten van minder zout, maar na twee tot drie weken lusten ze het eten met het zoutgehalte van eerst al niet meer. Dit komt doordat de smaakpapillen zich elke zeven tot tien dagen Pagina 4 van 5

5 vernieuwen. De eerste weken is het even schrikken, maar als de zintuigen eenmaal ingesteld zijn, vinden we de smaak normaal. Smaak is een kwestie van gewenning. Uw diëtist kan u meer informatie geven over het natriumbeperkte dieet en het gebruik van kruiden en specerijen. Aanvullende informatie Meer informatie over levercirrose vindt u op de site van de Maag, Lever, Darm stichting: Meer informatie over de aanbevolen hoeveelheden voedingsmiddelen vindt u op de site van het voedingscentrum: Belangrijke contactgegevens Paramedische Zorg, Diëtetiek, telefoon (053) Tenslotte U heeft recht op juiste en volledige informatie. Als iets u niet geheel duidelijk is, vraagt u de diëtist dan om nadere uitleg. Deze brochure is verstrekt aan: Datum: Naam diëtist: Ruimte voor aantekeningen Pagina 5 van 5