Afkortingen. Inhoudsopgave

Transcriptie

1

2 Inhoudsopgave Afkortingen Inleiding Aanleiding voor dit scriptieonderwerp Onderzoeksvraag en probleemstelling Opbouw van deze scriptie Longstay TBS: een juridische benadering TBS in vogelvlucht De TBS maatregel en de vereisten ex. art. 37a WvSr TBS met voorwaarden en TBS met dwangverpleging Verlenging van de TBS maatregel Verlenging en de wetsgeschiedenis TBS en de rechtspositie van de ter beschikking gestelde Ontstaan longstay TBS Politieke aandacht voor het begrip blijvend... 8 delictgevaarlijk Conclusies en aanbevelingen van de commissie Zorg voor vóórt durend delictgevaarlijke TBS-verpleegden Longstay TBS: selectie, plaatsing verlenging en verlof Inleiding Selectie en plaatsing Plaatsingstermijn Verlof Verlenging longstay TBS Selectie en plaatsing nader bekeken Verlenging nader bekeken Longstay TBS en levenslange gevangenisstraf Longstay en rechtsbeginselen Tussenconclusie Longstay TBS: een gedragsdeskundige benadering Inleiding Rapportageproces: ambulante of klinische rapportage Pro Justitia rapportage en de Bossche vraagstelling Classificatiesystemen Het juridisch kader van de klinische observatie Onderzoeksinstrumenten Classificatie Recidivekans Risicotaxatie Tussenconclusie Slotconclusie en aanbevelingen Inleiding Een juridisch deficit? Longstay TBS en behandelen: een spanningsveld Longstay en de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit Longstay en verlenging Longstay en risicotaxatie Longstay TBS. Zorgen voor en in de toekomst In-, door- en uitstroom van TBS patiënten Verbetervoorstellen Het longstay beleidskader Longstay TBS en verlof Longstay TBS en integratie in de GGZ Voorwaardelijke beëindiging van TBS met dwangverpleging Het longstay beleidskader 2008 en mijn toekomstverwachting op hoofdlijnen Lijst van geraadpleegde literatuur Dankwoord Afkortingen

3 art. BVT CvT DJI DSM-IV EHRM EVRM FPK GGZ GW HCR-20 HKT-30 HR IBO ICD-10 ITZ LAP MvA MvT OM OvJ PBC PI RIBW RSJ RVT SVR-20 TBS TK WODC WvSr WvSv artikel Beginselenwet Verpleging Terbeschikkinggestelden Commissie van Toezicht Dienst Justitiële Inrichtingen Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition Europees Hof voor de Rechten van de Mens Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en Fundamentele Vrijheden Forensisch Psychiatrische Kliniek Geestelijke Gezondheidszorg Grondwet Historical Clinical Risk Management-20 Historie Kliniek Toekomst-30 Hoge Raad der Nederlanden Interdepartementaal Beleidsonderzoek International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems Individuele TBS Zaken Landelijke Adviescommissie Plaatsing Memorie van Antwoord Memorie van Toelichting Openbaar Ministerie Officier van Justitie Pieter Baan Centrum Penitentiaire Inrichting Regionale Instelling voor Beschermende Woonvormen Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming Reglement Verpleging Terbeschikkinggestelden Sexual Violence Risk Management-20 Terbeschikkingstelling Kamerstukken Tweede Kamer der Staten-Generaal Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum Wetboek van Strafrecht Wetboek van Strafvordering 1. Inleiding 1.1 Aanleiding voor dit scriptieonderwerp De maatregel Ter Beschikkingstelling van de Staat (hierna: TBS) geniet inmiddels een zekere bekendheid. Niet zelden wordt er een ernstig geweldsdelict gepleegd door een 1

4 geesteszieke dader, hetgeen steevast leidt tot verontwaardigde reacties uit het publiek en de Kamer. Een vaak gebezigde uitspraak is opsluiten en nooit meer vrijlaten. Echter, dáár is de reguliere TBS niet voor bedoeld. Men moet voor ogen hebben dat de reguliere TBS is gericht op resocialisatie: door middel van verpleging en behandeling trachten gedragsdeskundigen de patiënt voor te bereiden op zijn eventuele terugkeer in de samenleving. Anderzijds beoogt de maatregel de maatschappij te beschermen tegen geesteszieke daders. Hoe anders is het gesteld met longstay TBS. Longstay TBS is een verblijfsvoorziening voor patiënten die op enig moment onbehandelbaar zijn gebleken en welke nog steeds zodanig delictgevaarlijk zijn, dat het onverantwoord is om ze in de samenleving terug te laten keren. Longstay TBS is een relatief jong fenomeen, wat voor mij de aanleiding vormde om dit onderwerp nader te onderzoeken. Daarbij vormt het een uitermate interessante combinatie van strafrecht en forensische psychiatrie. Ik hoop met deze scriptie te komen tot een kritische benadering van het fenomeen Longstay TBS en waar mogelijk verbetervoorstellen te formuleren. 1.2 Onderzoeksvraag en probleemstelling Plaatsing van een blijvend delictgevaarlijke (ik prefereer de term langdurig delictgevaarlijke) patiënt op een longstay afdeling is een ingrijpende gebeurtenis. De patiënt verhuist naar een afdeling waar hij naar alle waarschijnlijkheid de rest van zijn leven zal slijten. Gezien het ingrijpende karakter van longstay TBS is het des te opmerkelijker dat de wetgeving omtrent dit onderwerp bijzonder summier is, terwijl de reguliere TBS wordt gekenmerkt door uitvoerige wetgeving en jurisprudentie. De beleidsregels neergelegd in het Longstay Beleidskader 7 (dat is geschreven naar aanleiding van het WODC rapport Blijvend delictgevaarlijk 8 ) bieden een juridisch kader, zij het marginaal. Daarbij moet worden opgemerkt dat dit beleidskader buiten de formele wetgever tot stand is gekomen, in het kader van art. 81 GW: de vaststelling van wetten geschiedt door de regering en Staten-Generaal gezamenlijk. Ook in de rechtspraak is bevestigd dat longstay plaatsing niet in de wet is geregeld 9. Samenhangend met het langdurige karakter van longstay TBS heeft de maatregel longstay TBS overeenkomsten met levenslange gevangenisstraf (met gratie als 7 TK , 29452, nr.35 8 C.H. de Kogel, C. Verwers, V.E. den Hartogh, Blijvend delictgevaarlijk. Empirische schattingen en conceptuele verheldering. Den Haag: WODC Hof Arnhem 5 maart 2007, NJ 2007/236 2

5 voorbehoud). Het (levens-)lange karakter van longstay TBS en het feit dat er geen op terugkeer gerichte behandeling ex. art. 1 sub u Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden (hierna: BVT) plaatsvindt, roept bij mij de vraag op of er überhaupt een longstay afdeling moet bestaan voor de categorie blijvend delictgevaarlijke patiënten, of dat er (betere) alternatieven zijn, bijvoorbeeld het onderbrengen van longstay patiënten in een gevangenisregime of in de Geestelijke Gezondheidszorg (hierna:ggz). Daarnaast rijst de vraag of het langdurige karakter van longstay TBS valt te rijmen met de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit en of longstay TBS valt te rijmen met de oorspronkelijke bedoeling van de TBS wetgeving. Bij oplegging van TBS maatregel staat de ontoerekeningsvatbaarheid centraal. Dit is een door gedragsdeskundigen weergegeven advies over de aan- of afwezigheid van gestoorde geestvermogens ten tijde van het plegen van het delict. Aan de hand van Pro Justitia Rapportage worden de geestvermogens van de verdachte in kaart gebracht en wordt er een risicotaxatie opgesteld. Deze risicotaxatie behelst een schatting van het recidivegevaar en kan worden gemaakt aan de hand van verschillende instrumenten die onderling verschillen in betrouwbaarheid en voorspellende waarde. Het ontbreken van een bindende richtlijn met betrekking tot het toepassen van risicotaxatie instrumenten kan leiden tot willekeur omtrent de oordeelsvorming. Voor de longstay indicatie is het hoofd van de kliniek verantwoordelijk. Hij richt zich hiertoe tot de afdeling Individuele TBS Zaken (hierna: Afdeling ITZ). De Afdeling ITZ vraagt advies aan bij de Landelijke Adviescommissie Plaatsing (hierna: LAP). Deze procedure is vastgelegd in het reeds eerder genoemde Longstay Beleidskader. Mogelijk is het gebrek aan rechterlijke toetsing een gemis aan legitimiteit en krijgt de beslissing van de LAP een groter draagvlak door toevoeging van een panel van deskundigen, in de zin van contraexpertise. De termijn voor plaatsing op een longstay afdeling is door recente ontwikkelingen variabel geworden, waarbij ik vraagtekens plaats of dit de zorgvuldigheid ten goede komt. Efficiency lijkt hier te prevaleren boven zorgvuldigheid. Op deze wijze wordt er wellicht vroegtijdig een weg ingeslagen die voor de patiënt definitieve gevolgen heeft. Tijdens de (twee-)jaarlijkse verlengingszitting toetst de rechter de longstay status niet, maar neemt in de meeste gevallen de conclusie van het hoofd van de kliniek over. Wellicht kan de rechter (of een andere instantie) de longstay status toetsten aan de hand van een door onafhankelijke gedragsdeskundigen opgemaakt rapport (waarbij de LAP een adviserende rol zou kunnen vervullen). Zoals hierboven te lezen is, bevat mijn scriptie juridische en gedragsdeskundige vraagstukken. Deze vraagstukken komen samen in de probleemstelling van mijn scriptie: Is het fenomeen longstay TBS juridisch en 2

6 gedragsdeskundig bezien houdbaar? De juridische houdbaarheid handelt over de wettelijke basis van longstay TBS en of deze te verenigen is met nationale wetgeving en rechtsbeginselen. De gedragsdeskundige houdbaarheid handelt over de Pro Justitia Rapportage en risicotaxatie(-instrumenten). 1.3 Opbouw van deze scriptie In hoofdstuk 2 behandel ik de reguliere TBS in vogelvlucht om vervolgens uitgebreid aandacht te besteden aan de juridische knelpunten omtrent longstay TBS. De procedures omtrent plaatsing, verlenging en verlof komen aan bod, alsmede de rechtsbescherming van de terbeschikkinggestelde. De verschillen tussen de reguliere TBS en longstay TBS worden aangestipt. Tevens wordt longstay TBS afgezet tegen de levenslange gevangenisstraf. Relevante wetteksten, jurisprudentie, rechtsbeginselen, onderzoeksrapporten en Kamerstukken worden hierbij uitgelicht. Hoofdstuk 2 sluit ik af met een tussenconclusie. Hierin geef ik aan wat mijn grootste bezwaren zijn tegen de huidige gang van zaken omtrent bovenstaande onderwerpen. Tevens geef ik aan welke facetten voor verbetering vatbaar zijn. De tussenconclusie behelst mijn visie op de juridische houdbaarheid van longstay TBS. In hoofdstuk 3 behandel ik de gedragsdeskundige vraagstukken omtrent longstay TBS. Dit hoofdstuk behandelt de gedragsdeskundige oordeelsvorming inzake de geestesgesteldheid van de patiënt bij de plaatsing en verlenging van de reguliere TBS en longstay TBS. Tevens behandel ik de complicaties die bij de oordeelsvorming kunnen optreden en ik ga wat dieper in op de risicotaxatie. Hierbij geef ik weer welke instrumenten hiervoor worden gebruikt en wat de grootste nadelen zijn van het gebruik van die specifieke instrumenten. Als uitgangspositie geldt de huidige praktijk van Rijksinrichting Veldzicht. Ook dit hoofdstuk sluit ik af met een tussenconclusie. De tussenconclusie behelst mijn visie omtrent de gedragsdeskundige houdbaarheid van longstay TBS. Het vierde en laatste hoofdstuk bevat de eindconclusie en verbetervoorstellen omtrent het juridische en gedragsdeskundige gedeelte. 2. Longstay TBS: een juridische benadering 3

7 2.1 TBS in vogelvlucht Alvorens ik nader inga op het systeem van longstay TBS, sta ik eerst kort stil bij het systeem van de reguliere TBS. Aan bod komen de volgende onderwerpen: doelstelling van de TBS maatregel, vereisten voor plaatsing, de twee varianten van TBS die ons Wetboek van Strafrecht kent en hun maximale duur. Daarbij komt tevens de relevante wetsgeschiedenis aan bod. Het doel van de TBS maatregel is tweeledig: enerzijds beveiliging van de maatschappij tegen de geestelijke gestoorde delinquent, anderzijds behandeling en verpleging van de geestelijk gestoorde delinquent. Behandeling en verpleging beogen het delictgevaar zodanig af te laten nemen dat terugkeer in de samenleving verantwoord is De TBS maatregel en de vereisten ex. art. 37a WvSr Alvorens een geestelijk gestoorde delinquent geplaatst kan worden in een TBS kliniek, dient er te zijn voldaan aan de vereisten neergelegd in art. 37a WvSr. 1. De verdachte leed aan een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens ten tijde van het begaan van het feit; 2. Het door de verdachte begane delict is een misdrijf waarop een gevangenisstraf van vier jaar of meer is gesteld, of een van de misdrijven genoemd in art. 37a lid 1 sub 1 WvSr; 3. De veiligheid van anderen dan wel de veiligheid van personen of goederen dient het opleggen van de TBS maatregel te eisen. Daarnaast moet de rechter beschikken over een multidisciplinair gedragsdeskundigenadvies (opgemaakt door tenminste twee gedragsdeskundigen van verschillende disciplines). Dit is de zogenaamde rapportage Pro Justitia. In dit advies geven de gedragsdeskundigen onder andere hun oordeel over het recidivegevaar en het risicomanagement 10. Het is uiteindelijk de rechter die beslist, hij kan in weerwil van het advies besluiten al dan niet de TBS maatregel op te leggen. 10 W.J. Canton, T.S. van der Veer, P.J.A. van Panhuis, R. Verheul, W. van den Brink. De betrouwbaarheid van de risicotaxatie in de pro justitia rapportage, Tijdschrift voor de psychiatrie 2004, p

8 2.1.2 TBS met voorwaarden en TBS met dwangverpleging Ons Wetboek van Strafrecht kent twee varianten van de TBS maatregel: 1. TBS met voorwaarden. Deze vorm van TBS is geregeld in art. 37a jo. 38 WvSr en kent dezelfde criteria (neergelegd in art. 37a WvSr) voor toepassing als TBS met dwangverpleging. Echter, de rechter kan voorwaarden stellen ter bescherming van de veiligheid van personen en goederen. Art. 38a lid 1 WvSr geeft een nietlimitatieve opsomming van welke voorwaarden dat kunnen zijn. TBS met voorwaarden kan slechts worden opgelegd indien de ernst van het gepleegde delict, het recidivegevaar (zoals voor TBS met aanwijzingen (de voorloper van TBS met voorwaarden) gold: de persoon moest niet te gevaarlijk zijn 11 )) en de bereidheid tot meewerken (zie art. 38 lid 3 WvSr) dit toelaat. Indien de door de rechter gestelde voorwaarden niet worden nageleefd, of indien de veiligheid van personen of goederen dit eist, kan de TBS met voorwaarden worden omgezet in TBS met dwangverpleging, zie art. 38c WvSr; 2. TBS met dwangverpleging. Deze vorm van TBS is geregeld in art. 37a en 37b WvSr en wordt opgelegd bij personen die een ernstig gevaar voor hun omgeving vormen en bij wie er sprake is van een onacceptabel recidivegevaar Verlenging van de TBS maatregel Zowel TBS met voorwaarden als TBS met dwangverpleging worden ingevolge art. 38d WvSr opgelegd voor een duur van minimaal twee jaar en kunnen op vordering van het Openbaar Ministerie worden verlengd met een termijn van een of twee jaar (art. 38 lid 2 WvSr). De maximale duur van de TBS maatregel is afhankelijk van de opgelegde TBS variant. De TBS maatregel met voorwaarden kan slechts één maal worden verlengd (met een jaar, hetzij met twee jaar) indien de algemene veiligheid of die van personen of goederen dit eist, zie art. 38d lid 2 en 38e lid 1WvSr. Aldus geldt er voor deze vorm van TBS een absoluut maximum van vier jaar. Deze maximumduur houdt verband met het (geringe) gevaar dat de persoon vormt voor de samenleving. 11 TK , 22329, nrs. 1-2 pag. 94 5

9 TBS met dwangverpleging wordt eveneens opgelegd voor een periode van twee jaar, maar kan onbeperkt worden verlengd mits aan het gevaarcriterium is voldaan: de veiligheid van anderen dan wel de algemene veiligheid van personen dient de verlenging eisen, zie artt. 38e lid 1 en 38d lid 2 WvSr. Art. 37c lid 2 WvSr schrijft voor dat de ter beschikking gestelde de nodige behandeling ontvangt. Bij of krachtens de wet worden regels gesteld omtrent de behandeling van overheidswege en rechtspositie van de ter beschikking gestelde, aldus art. 37c lid 1 WvSr. Deze regels zijn neergelegd in de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden en het Reglement verpleging ter beschikking gestelden (hierna: RVT) Verlenging en de wetsgeschiedenis Of er tot verlenging van de maatregel ter beschikking stelling wordt overgegaan, is volgens de MvT afhankelijk van de gevaarlijkheid van de ter beschikking gestelde voor zijn naaste omgeving en in het algemeen 12. Hierbij moet steeds het maatschappelijk belang (dat met voortzetting van de behandeling wordt gediend) worden afgezet tegen het belang dat de ter beschikking gestelde heeft bij het niet verder verlengen van de maatregel. Dezelfde MvT is geen voorstander van het verbinden van een maximum tijdsduur aan de terbeschikkingstelling, omdat dit zich niet zou verdragen met de medische karakter van de maatregel. De bijbehorende MvA 13 erkende het medisch-psychiatrisch karakter van de maatregel, maar was van mening dat dit niet wegneemt dat de terbeschikkingstelling gerechtvaardigd moet zijn als strafrechtelijke maatregel ter handhaving van de rechtsorde en dus in een redelijke verhouding moet staan tot het gepleegde delict. Op deze proportionaliteitseis kom ik terug in paragraaf 2.4. De Nota naar aanleiding van het Eindverslag geeft uiteindelijk duidelijkheid over de vraag of de maatregel ter beschikkingstelling primair maatschappijbeveiligend is, of medisch van aard: ook in onze (=de toenmalige Minister en staatssecretaris van Justitie) visie staat de preventieve functie van de TBS maatregel voorop TBS en de rechtspositie van de ter beschikking gestelde 12 TK , 11932, nr. 3 pag TK , 11932, nrs. 5-7 pag TK , 11932, nr. 10 pag. 6 6

10 De rechtspositie van de TBS-gestelde is op verschillende plaatsten gewaarborgd. Het RVT, de BVT, het Wetboek van Strafrecht en Strafvordering bevatten regels omtrent de rechtspositie en rechtsbescherming van de ter beschikking gestelde. De BVT bevat een aantal belangrijke materiële rechten van de TBS-gestelde en de inbreuken die daarop mogelijk zijn. Een belangrijk recht dat de TBS-gestelde heeft, is neergelegd in art. 69 lid 1 sub a BVT: het recht om beroep aan te tekenen tegen plaatsing in een TBS-kliniek ex. art. 11 lid 1 BVT. De Commissie van Toezicht (hierna: CvT) behandeld het beroepschrift. Daarnaast kent de BVT een bemiddelings- (art. 55 BVT) en beklagprocedure (art BVT). De bemiddelingsprocedure biedt de TBS-gestelde een mogelijkheid om zich te wenden tot de CvT met een verzoek om te bemiddelen. Onderwerp van het geschil is het gedrag van het hoofd van de inrichting. De beklagprocedure biedt de TBS gestelde de mogelijkheid om beklag te doen over de in artt. 56 en 57 BVT limitatief genoemde beslissingen van het hoofd van de inrichting. Het beklag wordt behandeld door een door de CvT uit haar midden gekozen beklagcommissie. 2.2 Ontstaan longstay TBS In de jaren negentig is een capaciteitstekort ontstaan bij de tenuitvoerlegging van de TBS maatregel. Eén van de oorzaken hiervan is dat de intramurale behandelduur (d.w.z. binnen de muren van een kliniek) is toegenomen. Hierbij speelt een steeds zwaarder wordende TBS-populatie een rol 15 (een groeiende groep patiënten met een combinatie van stoornissen). Er bestond een groep patiënten die -ondanks eerder behandelpogingendelictgevaarlijk bleef. Deze groep patiënten bezette (dure) behandelplaatsen voor patiënten waarbij nog wel behandelperspectief was te verwachten. Voor deze groep blijvend delictgevaarlijke patiënten moest een oplossing komen. Rijksinrichting Veldzicht (TBS kliniek) merkte deze verandering in patiëntenpopulatie als een van de eersten op. Zij kreeg de meeste probleemgevallen : elders afgewezen of voor herselectie aangeboden patiënten. Voor deze categorie patiënten was Veldzicht voornemens om een aparte setting te creëren. In januari 1995 kwam zij dan ook met een beleidsnotitie om zodoende de contouren te schetsen van de zorginhoudelijke aspecten en problemen met betrekking tot deze doelgroep 16. Een aparte setting voor deze groep patiënten maakt het mogelijk om een 15 E. Leuw, Instroom en capaciteit in de TBS-sector, Den Haag: WODC Directie Veldzicht, Beveiligd Wonen. Zorg voor chronisch TBS-gestelden via uitbreiding van de Rijksinrichting Veldzicht, Balkbrug: Rijksinrichting Veldzicht 1995 p.2 7

11 aangepast programma van behandeling en verpleging aan te bieden, hetgeen een kostenverlaging met zich meebrengt. Blijvend delictgevaarlijk? is het onderwerp van de Studiedagen TBS Het vraagteken geeft al aan dat de mogelijkheid bestaat dat de delictgevaarlijkheid in die mate afneemt, dat terugplaatsing van een vervolgvoorziening voor blijvend delictgevaarlijke patiënten (=longstay kliniek) naar een reguliere TBS kliniek of naar een instelling van de Geestelijke Gezondheidszorg (hierna: GGZ)) of niet-verdere verlenging (van de TBS-maatregel) mogelijk is. Tijdens deze studiedagen werd stilgestaan bij het kostenaspect, de capaciteit en effectiviteit van de behandeling van blijvend delictgevaarlijke patiënten. Eén conclusie kon sowieso worden getrokken: dure behandelplaatsen dienen niet bezet te worden door patiënten waarbij nauwelijks sprake is van behandelperspectief, wat concreet inhoudt dat hun delictgevaarlijkheid verminderd. Op 6 juni 1996 dienden de Kamerleden Bremmer en Rehwinkel een motie in, met een verzoek aan de regering om na te denken over een TBS regime dat specifiek is toegesneden op chronisch TBS gestelden 17. Naar aanleiding van deze motie is de Commissie Zorg voor vóórt-durend delictgevaarlijke TBS-verpleegden in het leven geroepen. In haar rapport vóórt-durend delictgevaarlijke TBS-verpleegden van maart 1998 kwam de commissie met een aantal aanbevelingen, welke ik in paragraaf uiteen zal zetten. In april 1999 opent Rijksinrichting Veldzicht haar longstay afdeling Politieke aandacht voor het begrip blijvend delictgevaarlijk Het begrip blijvend delictgevaarlijk is kenmerkend voor de groep longstay patiënten. Het geeft aan dat een patiënt na (langdurige) behandeling onbehandelbaar is gebleken. Politieke aandacht kreeg dit begrip met de motie van de Kamerleden Bremmer en Rehwinkel (juni 1996). Hierop kreeg de nieuw op te richten commissie Zorg voor vóórtdurend delictgevaarlijke TBS-verpleegden een tweetal opdrachten 18 : 1. het ontwikkelen van een visie ten aanzien van de groep blijvend delictgevaarlijke patiënten. Hieronder verstaat de Commissie een TBS-gestelde die reeds acht jaar of meer is verpleegd en behandeld en waarbij de delictgevaarlijkheid niet of onvoldoende is afgenomen; 17 TK , en 24256, nr Commissie Zorg voor voortdurend delictgevaarlijke TBS-verpleegden,Vóórt-durend delictgevaarlijke TBS-verpleegden,Den Haag: DJI 1998 p.24 8

12 2. het formuleren van de doelstellingen en de procedures ten behoeve van de beveiligings-, behandel- en verpleegvisie op de Longstay-afdeling van Rijksinrichting Veldzicht. Een van de voorlopige doelstellingen van de Longstayafdeling is om de groep blijvend delictgevaarlijke patiënten op dusdanige wijze te verplegen en te behandelen, dat het delictgevaar wordt beperkt en een voor de patiënten zo prettig mogelijk leefklimaat wordt gerealiseerd 19. Dit sluit aan bij de gedachte die de Werkgroep Longstay had: behandeling volgens de interne werkgroep Longstay is niet langer gericht op (persoonlijkheids-) verandering en inzicht, maar veel meer op het stabiliseren van de patiënt en het tegengaan van achteruitgang 20. Voor rehabilitatie is minder aandacht gezien de blijvende delictgevaarlijkheid. Vanwege het feit dat longstay TBS geen rehabiliterend karakter heeft, maar een meer stabiliserend karakter, zijn proefverloven en onbegeleide verloven niet aan de orde. Deze proefverloven zijn bedoeld voor de reguliere TBS patiënt, opdat hij kan wennen aan een geleidelijke overgang van kliniek naar samenleving. Hierboven zijn de begrippen verpleging en behandeling aan de orde gekomen. Maar wat houden deze begrippen eigenlijk in? In de Memorie van Toelichting bij de Beginselenwet Verpleging Terbeschikkinggestelden wordt het verschil tussen verpleging en behandeling uiteengezet 21. Hetzelfde onderscheid ziet men tevens terug in art. 1 sub t+u BVT: 1. Verpleging: het samenstel van handelingen, gericht op 1. bescherming van de maatschappij tegen de gevaarlijkheid van de verpleegde voor de veiligheid van anderen dan de verpleegde en de algemene veiligheid van personen (in eerste instantie wordt dit bereikt door vrijheidsontneming in de zin van intramurale verpleging); 2. verzorging van de verpleegde tijdens de tenuitvoerlegging van de vrijheidsbenemende straf of maatregel, waaronder begrepen het doen van een aanbod aan de verpleegde tot en het bevorderen en vergemakkelijken van zijn behandeling. Hiertoe horen in ieder geval al die handelingen die ertoe strekken 19 Commissie Zorg voor voortdurend delictgevaarlijke TBS-verpleegden,Vóórt-durend delictgevaarlijke TBS-verpleegden,Den Haag: DJI 1998 p Werkgroep Longstay, Nota Longstay, Balkbrug: Rijksinrichting Veldzicht 1995 p TK , 23445, nr 3, p.8 en 10 9

13 de maatschappij tegen de gevaarlijkheid van de verpleegde of de algemene veiligheid van personen of goederen te beschermen. 2. Behandeling: het samenstel van handelingen, gericht op dusdanige vermindering van de uit de stoornis van de geestvermogens voortvloeiende gevaarlijkheid van de verpleegde voor de veiligheid van anderen dan de verpleegde of de algemene veiligheid van personen of goederen dat het doen terugkeren van de verpleegde in de maatschappij verantwoord is. Het onderscheid tussen verpleging en behandeling is van belang, omdat het recht op een verpleeg- en behandelplan is neergelegd in art. 16 lid 1 BVT. Daarnaast bepaalt art. 37c lid 2 WvSr dat de Minister van Justitie er op toeziet dat de terbeschikkinggestelde die van overheidswege wordt behandeld, de nodige behandeling zal ontvangen. Een longstay patiënt ontvangt bovenstaande vorm van (een op terugkeer gerichte) behandeling niet Conclusies en aanbevelingen van de commissie Zorg voor vóórt- durend delictgevaarlijke TBS-verpleegden De belangrijkste conclusies van de commissie Zorg voor vóórt-durend delict-gevaarlijke TBS-verpleegden zijn 22 : 1. dat er een grote groep TBS gestelden is, bij wie de TBS-maatregel inmiddels langer duurt dan acht jaar. Op de laatste peildatum ( ) bedroeg hun aantal 111. Dat is ongeveer 71% van het totaal aantal gevallen waarin TBS met bevel tot verpleging werd opgelegd 23. Bij 86 verpleegden is het delictgevaar onvoldoende afgenomen. De verwachting is dat deze groep groter zal worden vanwege het stijgende aantal TBS opleggingen, bij het achterblijven van het aantal beëindigingen. Deze verwachting wordt cijfermatig ondersteund door het 22 Commissie Zorg voor voortdurend delictgevaarlijke TBS-verpleegden,Vóórt-durend delictgevaarlijke TBS-verpleegden,Den Haag: DJI 1998 p < 10

14 onderzoek van Leuw 24 en cijfers van de Dienst Justitiële Inrichtingen (hierna: DJI) 25. Deze verwachting wordt verder ondersteund door de toename in de intramurale behandelduur. Deze is in de periode toegenomen van 59 maanden tot 89 maanden. Een toename van 2½ jaar, onder andere veroorzaakt door een stagnerende doorstroom naar vervolginstellingen; 2. Een deel van de groep langdurig TBS-verpleegden reageert niet of in onvoldoende mate op behandeling, met het oog op een afname van het delictgevaar. Deze groep bezet (kostbare) behandelplaatsen, welke beter aangewend kunnen worden voor patiënten waarbij wel behandel-perspectief aanwezig wordt geacht. Een plaats op een longstay afdeling is goedkoper, daar er geen op terugkeer gerichte behandeling plaatsvindt en de nadruk vooral op het verpleegelement ligt. De commissie is eveneens tot een aantal aanbevelingen gekomen. Hieronder een samenvatting van de meest relevante aanbevelingen Aanbevolen wordt om de procedure van (terug-)plaatsing, (voorwaardelijk)beëindiging van verpleging, verblijf en verlenging van blijvend delictgevaarlijke patiënten te laten plaatsvinden binnen de bestaande wettelijke kaders, zoals deze van toepassing zijn op de reguliere TBS patiënten. De wettelijke kaders worden gevormd door het Wetboek van Strafrecht en Strafvordering, De Beginselenwet Verpleging Terbeschikkinggestelden en het Reglement Verpleging Terbeschikking-gestelden. Dit om de rechtsgelijkheid en rechtsbescherming van de groep longstay patiënten te waarborgen; 2. Aanbevolen wordt om een procedure te ontwikkelen die het mogelijk maakt om tot het oordeel blijvend delictgevaarlijk te komen. Voorwaarde zou moeten zijn dat pas na twee (in twee verschillende klinieken) volledige TBS-behandelingen (met een herijkingsmoment van vier jaar) sprake kan zijn van vóórt-durende delictgevaarlijkheid. Na acht jaar kan een patiënt in aanmerking komen voor plaatsing op een longstay-afdeling. De commissie geeft hierbij aan dat het door haar voorgestelde achtjaarscriterium tot op zekere hoogte willekeurig is, want soms neemt een succesvolle behandeling méér dan acht jaar in beslag. In een aantal gevallen zal daarentegen al eerder dan acht jaar tot het oordeel gekomen kunnen 24 Ed. Leuw, Instroom en capaciteit in de TBS-sector, Den Haag: WODC 1998, p < 26 Commissie Zorg voor voortdurend delictgevaarlijke TBS-verpleegden,Vóórt-durend delictgevaarlijke TBS-verpleegden,Den Haag: DJI 1998, p.40 11

15 worden dat voldoende vermindering van het delictgevaar niet haalbaar is. Op de plaatsingstermijn kom ik terug in par Longstay TBS: selectie, plaatsing verlenging en verlof Inleiding Bij plaatsing op een longstay afdeling ligt de nadruk niet langer op behandeling en resocialisatie, maar meer op acceptatie van het verblijf binnen een longstay afdeling. Indien dit bij de lezer gevoelens van uitzichtloosheid oproept, of het beeld schetst dat longstay een eindstation is, moet worden opgemerkt dat er wel degelijk een verpleeg- en behandelplan moet worden opgesteld 27 (zie ook art. 16 lid 1 BVT), waarbij de nadruk ligt op het verpleegelement (EvdM). Of zoals Dallinga en Van Marle het stellen: de deur wordt niet definitief op slot gedaan; indien er nieuw behandelperspectief komt of indien de delictgevaarlijkheid bijvoorbeeld door ziekte of ouderdom afneemt, is de terugkeer naar het behandelcircuit (de reguliere TBS, EvdM) mogelijk. Overplaatsing naar het reguliere behandelcircuit is kostbaar. De vraag is of het zinvol is om oudere patiënten over te plaatsen naar een regulier behandelcircuit. Daarbij moet bedacht worden dat zij vaak al langere tijd op een longstay afdeling wonen en hierdoor geïnstitutionaliseerd zijn. Ethisch gezien acht ik het niet toelaatbaar dat financiële overwegingen hieraan in de weg staan. Het is eveneens mogelijk dat nieuw behandelperspectief ontstaat als gevolg van nieuwe behandelmethoden al dan niet in combinatie met nieuwe psychofarmaca 28. Uit het verslag van de Studiedagen TBS 1995 blijkt dat men vreest dat longstay TBS voor blijvend delictgevaarlijke patiënten een dumpkarakter krijgt. Echter, de mogelijkheid van verandering mag niet worden uitgesloten. Vandaar het vraagteken achter Blijvend Delictgevaarlijk. In zekere zin heeft longstay TBS een dumpkarakter. Wat moet men immers met onbehandelbare, blijvend (beter gezegd: langdurig) delictgevaarlijke patiënten? Onbehandelbare en delictgevaarlijke daders vormen een onaanvaardbaar risico 27 RSJ 23 oktober 2002 (02/0868/TB) 28 Medicijnen die het psychisch functioneren trachten te verbeten door de gestoorde activiteit van neurotransmitters zo specifiek mogelijk te corrigeren. Ontleend aan W. Vandereycken, R. van Deth, Psychiatrie. Van diagnose tot behandeling, Houten: Bohn Stafleu van Loghum 2004 p.36 12

16 voor de samenleving. Vanwege hun uit de stoornis voortvloeiende delictgevaarlijkheid dienen zij uit de samenleving te worden gehaald. Op een longstay afdeling verblijven ze binnen een voor de samenleving veilige omgeving. Longstay patiënten van Veldzicht reageren verdeeld over hun toekomst. Reacties variëren van het is hier een levende begraafplaats en je hebt hier geen toekomst. Je zit hier tot je doodgaat tot reacties van patiënten die aangeven in de toekomst zelfstandig te willen wonen, of een toekomst zien in de reguliere psychiatrie Selectie en plaatsing Op grond van de in art. 17 lid 1 BVT opgenomen wettelijke verantwoordelijkheid, is de kliniek verantwoordelijk voor het stellen van de longstay-indicatie: de behandeling vindt plaats vanwege de instelling. De kliniek geeft daarbij ook aan of plaatsing op een longstay afdeling met het hoogste beveiligingsniveau in combinatie met intensieve (psychiatrische) zorg noodzakelijk wordt geacht 30. Omdat plaatsing op een longstay afdeling bijzonder ingrijpend is, is het van het grootste belang dat de beslissing zorgvuldig wordt genomen. Er dient een beslissing genomen te worden over de langdurige zorg en beveiligingsafhankelijkheid. De Afdeling ITZ is verantwoordelijk voor de uitvoering van de selectieen plaatsingsprocedure. De Afdeling ITZ vraagt advies bij de LAP. Deze adviescommissie toetst de beslissing dat een op verandering gerichte behandeling niet langer zinvol is en of de door de kliniek voorgestelde behandelomgeving passend is. Ook ziet de LAP er op toe dat alle relevante behandelmogelijkheden zijn benut. Het door de LAP gegeven advies is gebaseerd op geldend psychiatrisch inzicht en wordt in beginsel gegeven aan de hand van een uitgebreid dossieronderzoek. De LAP toetst of de kliniek zorgvuldig te werk is gegaan omtrent haar overweging met betrekking de langdurige zorg- en beveiligingsafhankelijkheid van de patiënt. Uit het advies van de LAP kan blijken dat de langdurige zorg en beveiligingsafhankelijkheid niet kan worden vastgesteld. Deze conclusie zal zij dienen te motiveren, omdat er in dat geval nog behandelperspectief is. De LAP kan daarbij tevens met een behandeladvies komen. Het hoofd van de Afdeling ITZ neemt op grond van de indicatiestelling door de kliniek en het door de LAP uitgebrachte advies uiteindelijk een beslissing. De beslissing bestaat hieruit dat de TBS gestelde al dan niet op de wachtlijst voor een longstay voorziening wordt geplaatst. De Afdeling ITZ geeft 29 C.H. de Kogel, C. Verwers, De longstay afdeling van Veldzicht,Den Haag: Boom 2003 p TK , 29452, nr.35, p.10 13

17 hierop namens de minister van Justitie (zie art. 11 lid 3 BVT) een beschikking tot plaatsing op een longstay voorziening af Plaatsingstermijn Het rapport van de Commissie Zorg voor vóórt-durend delictgevaarlijke TBS verpleegden van maart 1998 kwam met het voorstel om plaatsing op een longstay afdeling mogelijk te maken na het verstrijken van twee maal een behandelperiode van elk vier jaar. Dit voorstel heeft het in de Kamer niet gehaald. De minister van Justitie stelt dat er doorgaans na twee à vier jaar TBS behandeling sprake is van een herijkingsmoment. Hij is van mening dat twee behandelperiodes van elk drie jaar lang genoeg zijn om te beslissen of plaatsing op een longstay afdeling al dan niet moet plaatsvinden 31. De motivering berust op overwegingen van zorgvuldigheid, doelmatigheid en loopt vooruit op de uitkomst van het tweede Interdepartementaal Beleidsonderzoek: TBS 32. In het longstay beleidskader van augustus 2005 wordt bepaald aan welke voorwaarden er voldaan dient te alvorens plaatsing op een longstay afdeling mogelijk is: 1. de terbeschikkinggestelde heeft conform de laatste inzichten van de forensische psychiatrie alle behandelingsmogelijkheden ondergaan, bij voorkeur in twee behandelsettingen, zonder dat dit heeft geleid tot een substantiële vermindering van het delictgevaar; 2. Er is geen mogelijkheid tot plaatsing in de GGZ vanwege het vereiste hoge beveiligingsniveau. Dit houdt in dat het delictrisico zodanig groot is, dat een plaatsing in de GGZ niet mogelijk is. In dit longstay beleidskader is de zesjaarstermijn losgelaten. Hiermee wordt de behandelduur vóór plaatsing in een TBS longstay afdeling variabel. Als bijvoorbeeld al na twee jaar blijkt dat het delictgevaar niet tot een aanvaardbaar risico terug kan worden gebracht en daarmee de terugkeer in de samenleving ook is uitgesloten, kan de TBS gestelde worden overgeplaatst naar een longstay afdeling. Deze wijziging zorgt ervoor dat onbehandelbare patiënten niet onnodig plaatsen bezetten van patiënten waarbij nog wel behandelperspectief aanwezig kan worden geacht. Omdat een longstay TBS plaats goedkoper is dan een reguliere TBS plaats, brengt deze wijziging tevens een 31 TK , 24587, nr TK , nr. 1 14

18 kostenverlaging met zich mee. Ter vergelijking: een longstay plaats kostte in ,95 per dag tegenover 331,50 per dag op een reguliere behandelafdeling Verlof Verlof voor longstay verpleegden is niet gericht op een terugkeer in de samenleving en berust op humanitaire overwegingen. Verlof beoogt bij te dragen aan hun kwaliteit van leven en aan de acceptatie van het verblijf op de longstay afdeling. Daarnaast bevordert het de binding met de forensisch psychiatrische kliniek. Verlof kan er aan bijdragen dat de patiënt iets heeft om naar uit te kijken wat de sleur van het verblijf kan doorbreken. Een longstay patiënt heeft in FPC Veldzicht in principe viers soorten verloven: 1. Dorpsverloven; 2. Groepsverloven; 3. Boodschappenverloven; 4. Beveiligde verloven (de patiënt wordt vergezeld van twee sociotherapeuten en twee beveiligers. De patiënt kan vier maal per jaar gebruik maken van deze vorm van verlof). Onbegeleid verlof is voor longstay verpleegden niet toegestaan Verlenging longstay TBS Zoals in het begin van deze paragraaf is aangehaald, is het niet ondenkbaar dat er zich omstandigheden voordoen waaronder het niet langer proportioneel en subsidiair is om een TBS gestelde nog langer op een longstay afdeling te houden. In dat geval zal het hoofd van de kliniek een verzoek doen bij het hoofd van de Afdeling ITZ. Deze laat zich adviseren door de LAP. Op basis van dat advies kan het hoofd van Afdeling ITZ beslissen om in naam van de minister een (over)plaatsingsbeslissing te nemen. Art. 509o lid 2 WvSv schrijft voor dat indien een terbeschikkinggestelde van overheidswege wordt verpleegd, er bij de vordering tot verlenging het volgende wordt overgelegd: 33 C.H. de Kogel, C. Verwers, De longstay afdeling van Veldzicht, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers p

19 1. een recent en met redenen omkleed advies van het hoofd van de inrichting. Art. 46 lid 1 RVT schrijft voor dat dit advies handelt over de wenselijkheid van de verlenging van de terbeschikkingstelling en termijn waarover de verlenging zich naar de mening van het hoofd van de inrichting moet uitstrekken; 2. een afschrift van de aantekeningen omtrent de lichamelijke en geestelijke gesteldheid van de betrokkene (zie art. 46 lid 3 RvT). Het is opmerkelijk dat er geen voorwaarden zijn gesteld omtrent de actualiteit van dit afschrift, in tegenstelling tot art. 509o lid 2 sub 1 WvSv. Het hoofd van de kliniek geeft voor de groep longstay patiënten aan dat de longstay status gehandhaafd dient te worden. Hij stuurt zijn advies naar de Minister van Justitie. Wanneer de Officier van Justitie vordert dat de termijn van de terbeschikkingstelling met één of twee jaar wordt verlengd, baseert hij zich op het door het hoofd van de afdeling gegeven advies. Het OM kán een verlenging vorderen, waaruit blijkt dat zij dit niet verplicht is. Indien zij hiervan geen gebruik maakt, eindigt de TBS buiten de rechter om. In het geval dat er geen verlenging wordt gevorderd door het OM, stelt zij de Minister van Justitie zo snel mogelijk op de hoogte krachtens art. 51 lid 1 sub a RvT. Het indienen van de verlengingsvordering kan niet eerder dan twee maanden en niet later dan een maand vóór het tijdstip waarop de TBS door zijn tijdsverloop zal eindigen. Als door de verlenging van de TBS maatregel de totale duur zes jaar (of een veelvoud daarvan) of meer bedraagt, wordt er naast het door de kliniek gegeven advies ook nog een met redenen omkleed advies opgemaakt door twee onafhankelijke gedragsdeskundigen van verschillende disciplines (zie art. 509o lid 4 WvSv). Op de verlengingszitting wordt een uitspraak gedaan over de verlenging van de TBS maatregel, de rechter beslist niet over de longstay status. Niet zelden wordt daarbij het advies van de kliniek overgenomen. Zo oordeelde de Rechtbank s-hertogenbosch in de zaak Theo H (de langstzittende TBS er van Nederland): De rechtbank is van oordeel dat verlenging voor de duur van twee jaar noodzakelijk is. Daartoe is allereerst van belang dat de nog immer bestaande stoornissen en het onverminderde delictgevaar nopen tot een verlenging van 2 jaar 34. Zij verenigt zich met het door de inrichting gegeven advies en de daarop volgende toelichting van de getuige-deskundige. Tijdens de verlengingszitting toetst de rechter de voorwaarden van art. 38d lid 2 WvSr: verlenging is mogelijk als de 34 Rb. s-hertogenbosch 4 juli 2006, LJN: AY

20 veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen die verlenging eist. Dit criterium is identiek aan het gevaarscriterium waaraan voldaan moet worden bij de oplegging van de TBS. De rechtbank geeft krachtens art. 509t lid 4 WvSv in zijn verlengingsvordering de bijzondere redenen aan op grond waarvan hij heeft besloten tot toe- of afwijzing van de verlengingsvordering Selectie en plaatsing nader bekeken Een variabele plaatsingstermijn vóór plaatsing op een longstay afdeling klinkt wellicht als muziek in de oren voor een overheid die kampt met grote capaciteitstekorten binnen de reguliere TBS sector, er zijn mijns inziens ook nadelen aan verbonden. Zo is het thans mogelijk dat een TBS gestelde al na twee jaar op een longstay afdeling wordt geplaatst. Zorgvuldigheid lijkt hier plaats te hebben gemaakt voor doelmatigheid, kostenverlaging en inperking van capaciteitstekorten. Ook worden langzaam vorderende patiënten al in een vroeg stadium afgeschreven. Men kan immers sneller af van lastige patiënten, indien de behandelaar of de patiënt behandelmoe is. En juist de zorgvuldigheid was destijds een van de beweegredenen van het kabinet om een zesjaarstermijn te hanteren, opdat het oordeel over voortdurende delictgevaarlijkheid samen zou vallen met de zesjaarsverlenging waarbij een extra toetsing door onafhankelijke deskundigen plaatsvindt 35. Ingevolge art. 11 lid 3 BVT vindt plaatsing op een longstay afdeling plaats op last van de Minister van Justitie. Het is opmerkelijk dat de plaatsingsbeslissing die de Minister van Justitie neemt, kan uitmonden in een levenslange vrijheidsontneming. De beslissing tot longstay plaatsing zou niet door een politicus maar door een rechterlijke instantie genomen moeten worden. De TBS-maatregel wordt in eerste aanleg door de rechter opgelegd. Vervolgens wordt de rechter buitenspel gezet als het gaat om longstay plaatsing. De TBSmaatregel opgelegd met resocialisatie in het achterhoofd, wordt middels een samenspel van niet-juridisch gelegitimeerde processen getransformeerd in wat kan uitmonden in een verkapte vorm van levenslang Verlenging nader bekeken 35 TK , 24587, nr.38, p.3 17

21 De uitspraak op een verlengingszitting zou mijns inziens een groter draagvlak krijgen, indien de longstay status door een onafhankelijk panel van gedragsdeskundigen getoetst zou worden. Dit panel (dat deel zou kunnen uitmaken van de LAP) is niet bekend met de voorgeschiedenis van de patiënt, waardoor de patiënt objectiever wordt benaderd. Nadeel van deze methode is dat het panel niet de ontwikkeling kan waarnemen die de patiënt de laatste tijd heeft doorgemaakt. Dit panel is beter in staat om te oordelen over het recidivegevaar dan de verlengingsrechter en kan zodoende komen tot een aanvullend advies over het al dan niet voortzetten van het verblijf op de longstay afdeling. Immers, de rechter baseert zijn verlengingsbeslissing (bij de tweejaarlijkse verlenging) louter op het advies van het hoofd van de kliniek. Indien door de verlenging de totale duur van de maatregel zes jaar of een veelvoud daarvan te boven gaat, dient er tevens een onafhankelijk gedragsdeskundigenadvies te worden overlegd ex. art. 509o lid 4 WvSv. Delictgevaarlijkheid zou al kunnen worden afgeleid uit het feit dat de patiënt nog steeds op een longstay afdeling resideert. Delictgevaarlijkheid is naar mijn mening uiterst moeilijk te bepalen, nu de patiënt niet wordt behandeld en zijn vooruitgang niet kan worden gemeten aan de hand van (proef-)verloven. Ik acht het heel wel mogelijk dat een dergelijk panel wel behandelperspectief aanwezig acht, terwijl de kliniek waar de patiënt verblijft hem inmiddels heeft opgegeven. Een dergelijk systeem kent men in Engeland, waar een paroleboard tevens de voorwaarden voor verlof bepaald. Een andere optie wordt door Van Kuijck bepleit: laat de beroepscommissie terbeschikkingstelling uit de RSJ de longstay status toetsen. De RSJ (de beroepscommissie van de RSJ) is de instantie waar de TBS-gestelde patiënt beroep aan kan tekenen tegen longstay plaatsing. Het zou niet meer dan logisch zijn het voortgezette verblijf op een longstay afdeling ook te laten toetsen door dezelfde beroepscommissie, aldus Van Kuijck. De RSJ stelt zelf voor om de voortzetting van de longstayplaatsing driejaarlijks te laten toetsen door een externe, onafhankelijke toetsingscommissie 36. Deze toetsing staat buiten de TBS-verlengingsprocedure. Mijns inziens zou dit advies juist bij de verlengingsprocedure aan bod moeten komen, daar het een belangrijke aanvulling is op het eenzijdige advies dat het hoofd van de kliniek verschaft aan de rechter. Ik stel derhalve dan ook voor om een dergelijke toetsingsprocedure samen te laten vallen met de verlengingsprocedure. 36 RSJ, Advies over longstay in de terbeschikkingstelling, 23 maart

22 In de praktijk gebruiken de longstay patiënten deze zitting om hun plaatsing op een longstay afdeling aan te vechten, hetgeen hen (valse) hoop kan geven 37. Zo ook in de zaak Theo H (wie al ongeveer achtenveertig jaar in het TBS-circuit verblijft), waarin zijn raadsman tevergeefs poogde om de termijn met één jaar te verlengen. Voor longstay patiënten is het onwaarschijnlijk dat zij de afdeling zullen verlaten, gezien de doelstelling van een longstay afdeling 38 : a. het waarborgen van beveiliging ten opzichte van de maatschappij en het voorkomen van recidive; b. het accepteren van het gegeven dat in principe een permanent verblijf binnen een gesloten milieu noodzakelijk is; c. patiënten optimaal betrekken bij het woon/leefklimaat van de longstay-unit Longstay TBS en levenslange gevangenisstraf Bij plaatsing op een longstay afdeling staat de blijvende delictgevaarlijkheid centraal. Patiënten die op enig moment onbehandelbaar zijn gebleken maken plaats voor hen waarbij wel behandelperspectief aanwezig wordt geacht. Plaatsing op een longstay afdeling is zeer ingrijpend en mogelijk levenslang. Daarnaast is de tenuitvoerlegging van longstay TBS kostbaar. Men kan zich met het oog op capaciteitstekorten en kostenbeheersing afvragen of het wenselijk is dat langdurig delictgevaarlijke patiënten geplaatst worden binnen het gevangeniswezen, waar immers ook levenslang gestraften zitten. Een dergelijke praktijk is aan de orde bij Forensisch Psychiatrisch Centrum De Rooyse Wissel. De Rooyse Wissel heeft longstay patiënten geplaatst in de penitentiaire inrichting (hierna: PI) Overmaze te Maastricht. Een parallel die we met de levenslange gevangenisstraf kunnen trekken ligt voor hand: langdurige (zo niet: permanente) maatschappijbeveiliging gezien de delictgevaarlijkheid van de veroordeelde. Zowel de (levenslange) gevangenisstraf als de TBS-maatregel zijn gericht op handhaving van de openbare orde / veiligheid. Verschillen doen zich voornamelijk voor op het gebied van de 37 C.H. de Kogel, C. Verwers, De longstay afdeling van Veldzicht, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers p Werkgroep Longstay, Nota Longstay, Balkbrug: Rijksinrichting Veldzicht 1995 p.17 19

23 tenuitvoerlegging van de sanctie (behandeling en verpleging versus corrigeren en beveiligen), maar ook in de bejegening van de patiënt versus gedetineerde. De Hoge Raad heeft onlangs het volgende overwogen: met het opleggen van een levenslange gevangenisstraf beoogt de rechter te voorkomen dat de veroordeelde nog terugkeert in de samenleving. Dit ziet men terug in het sobere beleid omtrent levenslang gestraften: nu er geen sprake meer is van een terugkeer in de samenleving, komen levenslang gestraften niet in aanmerking voor een op resocialisatie gericht aanbod van activiteiten en interventies 39. Dat is welbeschouwd een andere insteek dan longstay TBS, waar de mogelijkheid tot terugkeer in de samenleving niet per definitie is uitgesloten en waar het verblijf is gericht op acceptatie en stabilisatie met het oog op een zo optimaal mogelijke kwaliteit van leven, wat zich uit in een zo leefbaar mogelijke omgeving. Op de longstay afdeling bevinden zich een groot aantal patiënten zonder zicht op invrijheidstelling of terugplaatsing: in 2006 kwamen slechts 2 op de 28 patiënten van Rijksinrichting Veldzicht in aanmerking voor terugplaatsing naar een reguliere TBS setting of GGZ. Derhalve moet er voor worden gewaakt dat longstay TBS niet verwordt tot een verkapte en ongemotiveerde vorm van levenslang. De Tijdelijke Commissie Onderzoek TBS merkt op: de huidige ontwikkeling waarin TBS steeds vaker via longstay uitmondt in levenslange vrijheidsbeneming, is een ontwikkeling die gekeerd moet worden. Dan verwordt TBS tot een zeer kostbaar pseudo-levenslang. Voortzetting van de huidige praktijk leidt tot een situatie waarin longstay een vergaarbak wordt voor TBS-gestelden met een veelheid aan stoornissen en diversiteit aan delictsgevaar 40. Daarnaast is de Commissie van mening dat de huidige longstay TBS te algemeen is, de situaties waarin behandeling niet succesvol blijkt te gedifferentieerd 41. Behandeling op een longstay afdeling is zoals gezegd niet langer gericht op terugkeer in de samenleving. De nadruk ligt vooral op verpleging van de patiënt. Longstay TBS geïntegreerd in het gevangeniswezen levert een forse kostenbesparing op (De Tijdelijke Commissie Onderzoek TBS noemt longstay een zeer kostbare vorm van levenslang 42 ) en het zou de wachtlijsten verkorten. Het is echter de vraag of het gevangenispersoneel de vereiste expertise in huis heeft om veranderingen (vermindering) in delictgevaarlijkheid waar te nemen, die mogelijk kunnen leiden tot overplaatsing. Daarbij komt dat 39 RSJ, Levenslang. Perspectief op verandering, RSJ: TK , 30250, nrs. 4-5 pag TK , 30250, nrs. 4-5 pag TK , 30250, nrs. 4-5 pag