Kinderen met blaas en/of ontlastingsproblemen. Uitleg voor ouder en kind

Transcriptie

1 Kinderen met blaas en/of ontlastingsproblemen Uitleg voor ouder en kind

2 1. Inleiding Zindelijk worden is een leerproces dat meestal vanzelf gaat. Als een kind van vijf jaar of ouder nog regelmatig nat is, regelmatig ontlasting in het ondergoed heeft, regelmatig blaasontsteking heeft en/of moeizaam kan plassen, is het noodzaak om te kijken hoe dit verholpen kan worden. Dit kan door medisch ingrijpen gebeuren of door training. In deze folder wordt alleen ingegaan op de problematiek die door training verholpen kan worden. 2. Hoe werkt de blaas normaal? De blaas is een orgaan dat dient om plas (urine) op te slaan en plas te lozen. De blaas lijkt op een ballon en wordt tijdens het vullen geleidelijk groot en na het plassen weer klein. De blaas is waterdicht doordat er aan het einde van de blaas een buisje zit (de plasbuis) met daarin een sluitspier: dit is net een deurtje dat de plasbuis afsluit. Om het geheel helemaal waterdicht te houden is er een tweede systeem dat je kunt vergelijken met een nooddeur: tijdens momenten van hoge buikdruk spannen de bekkenbodemspieren aan om urine verlies te voorkomen (zie tekening 1). Als je wilt gaan plassen dan gaat de sluitspier zich eerst ontspannen (de deur gaat open) en meteen daarna trekt de blaas zich samen waardoor de plas naar buiten komt (zie tekening 2). Tekening 1. Tekening 2. 2

3 3. Blaasproblemen Bij de blaasproblemen onderscheiden we: 3.1 Kinderen die overdag nat zijn Kinderen met incontinentie zijn nat, omdat hun blaas te actief is of hun bekkenbodem niet goed functioneert. Daardoor verliezen ze, zonder dit zelf te willen, steeds kleine beetjes plas. Er worden drie vormen van incontinentie onderscheiden, te weten: De anatomische incontinentie De vorm van incontinentie wordt veroorzaakt door een aangeboren afwijking van de blaas of sluitspier De neurologische incontinentie Hierbij is er sprake van een neurologische aandoening. Bij deze vorm komen de opdrachten van het zenuwstelsel (hersenen horen ook hierbij) naar de sluitspier niet door. De bediening van de spieren is dan verstoord. In deze beide gevallen is er een lichamelijke oorzaak voor de plasproblemen. Deze twee vormen van incontinentie zijn over het algemeen niet trainbaar en worden door de specialist behandeld en vallen daarom buiten dit boekje De functionele incontinentie Hierover spreek je, wanneer de samenwerking tussen de blaas en de sluitspier niet goed is. Het kind heeft de spieren niet goed onder controle. Hieronder volgt verdere uitleg. 3.2 Kinderen die overdag niet nat zijn maar toch plasproblemen hebben Hierover leest u meer in hoofdstuk 9. 3

4 4. Wat is functionele incontinentie? Deze vorm van incontinentie komt het meeste voor bij kinderen. Hierbij worden de blaas- en sluitspieren verkeerd gebruikt. Er bestaan twee vormen van functionele incontinentie: - drangincontinentie - incontinentie door verkeerd plassen en/of slecht voelen. 4.1 Drangincontinentie Kinderen met drangincontinentie zie je vaak wiebelen om hun plas op te houden. De meeste van deze kinderen hebben een aandrangprobleem. Door krampen van de blaas hebben ze plotselinge drang om te plassen. Ze gaan naar het toilet en plassen dan kleine beetjes. Vaak is het zo dat ze na korte tijd weer zitten te wiebelen, omdat ze weer denken dat ze nodig moeten plassen. De kinderen gaan dan heftig afknijpen tot ze weer bij het toilet zijn. Omdat het kind een hele heftige aandrang heeft, lukt het niet voldoende om de plas met de sluitspieren (en bekkenbodemspieren) op te houden. Er wordt een manier gezocht om de blaas nog beter af te sluiten, bijvoorbeeld door te hurken of op een hak te gaan zitten. Een ouder herkent dit gedrag en stuurt het kind dan naar de wc. Als een kind de hakzit verlaat plast het juist op dat moment in de broek. Een korte tijd later is de aandrang meestal sterk verminderd en kan het kind rustig naar de wc gaan. Soms is er op dat moment niet eens sprake van een gevulde blaas. Het kind wordt als het ware misleid door de blaas. Het plassen zelf gebeurt op de gewone manier: door de sluitspier te ontspannen en in één keer de blaas leeg te plassen. Soms blijft er urine achter in de blaas, doordat de kringspier (en bekkenbodemspier) alweer sluit, voordat de blaas leeg is. Sommige kinderen hebben hierdoor last van urineweginfecties of hebben ze gehad. Dit probleem noemen we een aandrangsyndroom. Als het kind ook nat is spreken we van drangincontinentie. Bij al deze kinderen zit het probleem alleen in de onbeheersbare aandrang, niet in de manier van plassen. 4

5 4.2 Verkeerd plassen en/of slecht voelen Kinderen kunnen ook een verkeerde manier van plassen ontwikkelen, er wordt dan wel gesproken van dysfunctional voiding. Deze kinderen houden de sluitspier en de bekkenbodemspieren constant gespannen: niet alleen als ze aandrang hebben, maar ook tussendoor. De blaas trekt wel samen, maar daar letten ze niet zo op. Ze hebben geleerd de signalen van de blaas te negeren. Ze houden hun bekkenbodemspieren de hele tijd aangespannen om ongelukjes te vermijden. Je kunt zeggen dat ze voortdurend de noodrem gebruiken. Daardoor lukt het vaak niet meer om de bekkenbodemspieren tijdens het plassen aldoor te ontspannen. Veel kinderen gaan dan wat buikdruk gebruiken om de blaas te legen, ze proberen met hun buikspieren de blaas als het ware leeg te persen. Meestal komt de plas er dan in stukjes en beetjes uit. Geleidelijk kan de blaasinhoud daardoor groter worden dan normaal en de blaasspier wordt dan minder krachtig. Deze kinderen herkennen hun aandrang vaak niet meer en gaan steeds minder plassen. Er is een grotere kans op urineweginfecties, omdat er soms urine achterblijft in de blaas. Als deze verkeerde wijze van plassen lang blijft bestaan, kan zich een luie blaas ontwikkelen. Het kind herkent de drang om te plassen nog maar zelden en perst met de buik om de blaas te legen. Omdat de bekkenbodemspier door het langdurig aanspannen ook moe wordt, zal er een beetje urineverlies ontstaan, zowel overdag als s nachts. Uiteindelijk kan de endeldarm (laatste deel waar ontlasting wordt opgeslagen) ook last krijgen van dit eindeloze ophouden. Het kind kan kleine beetjes ontlasting verliezen, doordat het leegmaken van de darm (poepen) in de war is geraakt. Doordat de darmen erg vol zitten en tegen de blaas aandrukken, wordt het urineverlies nog versterkt en het voelen van de aandrang voor urine nog minder goed. 5

6 5. Stressincontinentie bij kinderen Bij stressincontinentie verliest een kind kleine beetjes urine als de druk in de buik ineens sterk toeneemt ( stress=druk ), zoals bij hoesten, niezen, persen, springen, intensief sporten, terwijl de afsluiting van de plasbuis (door de sluitspier en bekkenbodemspier) niet voldoende is. Dit komt zelden voor bij kinderen. Soms komt dit samen met drangincontinentie voor. Verder is bekend dat dit voorkomt als er sprake is van sterk gewichtsverlies, zoals bijvoorbeeld bij anorexia nervosa het geval kan zijn. 6. Giechelincontinentie Er bestaat verder nog een moeilijk te bestrijden vorm van giechelincontinentie, alleen tijdens een heftige lachbui verliest het kind urine. 7. Late zindelijkheid Sommige kinderen zijn af en toe helemaal nat, terwijl lichamelijk alles goed werk. Ze kunnen goed plassen en voelen de aandrang goed. Toch plassen ze soms in hun broek. Het kind reageert niet op de seintjes uit de blaas en gaat weinig uit zichzelf naar het toilet. Deze problemen komen vaker voor bij kinderen met informatie verwerkingsproblemen zoals: ADHD, ADD, autisme, Asperger etc. 6

7 8. Bedplassen Omdat de kinderen die bedplassen een specifieke groep vormen, is daar een speciale folder voor met o.a. praktische informatie over plaswekkers en de voordelen van trainen met behulp van een plaswekker (en de nadelen). Dit kunt u teruglezen in de speciale folder over bedplassen. 9. Kinderen die niet nat zijn, maar toch blaasproblemen hebben. Er zijn ook kinderen die niet nat zijn maar wel verkeerd plassen, niet leeg plassen of steeds blaasontstekingen houden. Bij deze kinderen zijn er geen afwijkingen gevonden door de specialist Hierbij onderscheiden we twee vormen: - Aandrangprobleem - Verkeerd plassen en te goed ophouden 9.1 Aandrangprobleem Dit probleem is al eerder beschreven bij kinderen die wel nat zijn. Deze kinderen voelen de aandrang heel plotseling opkomen en moeten dan rennen naar het toilet. De aandrang is dan nauwelijks te onderdrukken. Ze plassen vaak en kleine beetjes, soms wel meer dan 15 keer per dag. In tegenstelling tot de kinderen die wel nat zijn kunnen deze kinderen wel adequaat reageren op aandrang door hun bekkenbodemspieren aan te spannen. Deze kinderen hebben het meeste last van het feit dat ze veel naar het toilet moeten en dat ze steeds op moeten letten waar een toilet is. 9.2 Verkeerd plassen en te goed ophouden. Dit beeld is ook al beschreven bij de kinderen die nat zijn, alleen deze kinderen plassen verkeerd en zijn kurkdroog. Zij onderdrukken aandrang een lange tijd door de bekkenbodemspieren continu aan te blijven spannen. Uiteindelijk krijgen zij problemen met het plassen zelf. 7

8 Zij kunnen hun bekkenbodemspieren tijdens het plassen niet voldoende ontspannen. Zij moeten de blaas met buikdruk leegpersen waardoor er vaak wat urine achterblijft in de blaas. Bovendien gaan ze steeds slechter voelen of ze aandrang hebben, ze stellen het plassen steeds langer uit. Doordat de blaas nu steeds in een overrekte positie blijft wordt de blaasspier lui en minder krachtig. Door de verminderde kracht van de blaasspier en het niet ontspannen van de bekkenbodemspieren tijdens het plassen, is de urinestraal tijdens het plassen onderbroken en blijft er vaak urine achter in de blaas. Hierdoor hebben zij een grote kans op urineweginfecties. 10. Wat kan er aan gedaan worden? Er zijn verschillende manieren om deze plasproblemen op te lossen. Als uw kind last heeft van blaasontstekingen, is het allereerst belangrijk dat dit door de specialist onderzocht en behandeld wordt. De specialist zal dan ook eerst medicijnen voorschrijven. Nieuwe infecties kunnen met een lage dosering medicijnen worden voorkomen. Daarnaast is de behandeling van de blaas zelf mogelijk. Medicijnen als dridase en detrusitol kunnen een kramperige blaas rustiger maken. Meestal zijn medicijnen alleen niet voldoende en moet er ook iets aan de oorzaak gedaan worden. Kinderen kunnen leren de aandrang goed te herkennen en daarop te reageren, ze kunnen ook leren met een goed ontspannen bekkenbodem te plassen. De blaasproblemen zijn pas opgelost als er sprake is van een goede blaasontlediging en blaasbeheersing. Daarom wordt er vaak een training geadviseerd. Veel kinderen met blaasproblemen hebben ook een probleem met de ontlasting. Zij houden de ontlasting teveel op en soms is er sprake van teveel bekkenbodemspanning tijdens het ontlasten. Zij persen dan als het ware met een gesloten poort. Er komt dan het probleem van obstipatie bovenop het plasprobleem. Als dit het geval is, is het belangrijk om eerst 8

9 de obstipatie adequaat te behandelen met laxeermiddelen en toiletinstructies. Voordat de blaastraining doeltreffend kan worden begonnen, is het noodzakelijk dat eerst de darmen goed leeg zijn. 11. Eenvoudige tips voor thuis Voor alle kinderen is het belangrijk dat ze goed plassen, zodat de blaas in één keer leeg komt. Sommige kinderen spannen de bekkenbodemspieren aan tijdens het plassen (ze plassen met de poort half dicht) waardoor niet alle plas er uit komt. De houding waarin het kind plast is ook heel bepalend voor het goed kunnen plassen. Fout Goed Het kind moet rustig en ontspannen op het toilet zitten. De bovenbenen moeten horizontaal op het toiletbril rusten en de voeten moeten plat op de grond (voetenbankje) steunen. Het kind mag niet persen tijdens het plassen, dit gebeurt door de buik slap te houden en rustig door te ademen tijdens het plassen. 9

10 Wanneer het kind de plas te lang ophoudt, is er meer kans dat uw kind nat wordt of de blaas niet meer goed leeg krijgt. Het is raadzaam uw kind 6 tot 7 keer per dag te laten plassen. Dit lukt alleen als het kind minimaal zeven keer per dag drinkt. Sommige kinderen krijgen laxeermiddelen om het poepen te vergemakkelijken. Dat is vaak niet genoeg. Het kind moet na iedere maaltijd even gaan proberen om te ontlasten. Na het eten is het moment waarop er een prikkel om te ontlasten wordt doorgegeven (maag-darm reflex). De darm maakt plaats voor nieuw eten dat onderweg is. Om een verstopping te voorkomen is het ook belangrijk dat uw kind regelmatig drinkt (minimaal 1,5 liter per dag). 10

11 12. Thuis trainen Kinderen trainen natuurlijk het liefste thuis. Dit zal in veel gevallen dan ook eerst geprobeerd worden. Kinderen krijgen met behulp van tekeningen een duidelijke uitleg omtrent de werking van de blaas en het afsluitmechanisme. De kinderen worden heel strak gestuurd in het plasritme, met behulp van invullijstjes. De kinderen leren hoe ze moeten ontspannen tijdens het plassen en krijgen een uitleg over een goede toilethouding. De juiste plashouding is goed rechtop, zodat de blaas goed leeggemaakt kan worden. Dit lijkt gemakkelijk, maar het is voor kinderen vaak erg moeilijk. De uitleg en de ondersteuning van de therapeut kunnen de motivatie vaak vergroten. Als ouder krijgt u de rol van enthousiaste supporter en iedere avond beoordeelt u het resultaat. Dit resultaat kan worden bekrachtigd door er bijvoorbeeld een sticker bij te plakken of een leuke opmerking bij te schrijven. Wanneer ouders niet volledig achter de training staan, zal het kind dat merken en de moed snel verliezen. In het begin komt uw kind elke week terug naar het ziekenhuis, na verloop van tijd wordt het ziekenhuisbezoek afgewisseld met telefonisch overleg. Gemiddeld zal er negen keer contact zijn met de therapeut en het kind. Uit onderzoek is gebleken dat 68% van de kinderen helemaal van hun klachten afkomt en bij 12% verbeteren de klachten aanmerkelijk. 11

12 13. Heeft u nog vragen? Uit het onderzoek blijkt dat de training in veel gevallen een goed resultaat boekt. Daarnaast staat als een paal boven water dat het veel inzet, motivatie en doorzettingsvermogen vergt. Deze brochure is niet bedoeld als vervanging van mondelinge informatie maar als aanvulling daarop. U kunt hierdoor alles nog eens rustig nalezen. Heeft u nog vragen, neem dan contact op met de bekkenbodemfysiotherapeut. Uw fysiotherapeut is bereikbaar op: Dinsdag van uur; Woensdag en vrijdag van Telefoon: Buiten deze tijden kunt u terecht bij het secretariaat fysiotherapie, telefoon: Met medische vragen kunt u terecht bij uw behandelend specialist of uw bekkenfysiotherapeut. Deze folder is tot stand gekomen in navolging van het Universitair Medisch Centrum, Utrecht. Hiervoor dank. Als u meer wilt lezen, dan kunt u vragen naar het boek: Als zindelijk worden niet vanzelf gaat geschreven door: M. Vijverberg, A. Elzinga-Plomp en dr. T.P.V.M. de Jong.