Waar ligt de grens tussen eigen grafisch ontwerp en het gebruik van website templates als professioneel ontwerper?

Transcriptie

1 Waar ligt de grens tussen eigen grafisch ontwerp en het gebruik van website templates als professioneel ontwerper? Naam: Studentennummer: Docent: Studiejaar: Vak: Benjamin el Barakat Tom Wolvers 3 periode D Seminar 1

2 Inhoudsopgave Voorwoord CMD relevantie Synopsis Afbakening Wat is de definitie van grafisch vormgeving? Wat zijn templates? Hoe staan professionele ontwerpers tegenover het gebruik van templates? Wat zijn de voordelen van het gebruik van 11 een website template? Wat zijn de nadelen van het gebruik van een 11 website template? Interviews Conclusie Zelfreflectie Bronnenlijst

3 Voorwoord In dit onderzoek wil ik opzoek gaan naar de velen verschillende meningen van professionele ontwerper over het onderwerp website templates. Zelf ben ik al een aantal jaar bezig met mijn eigen onderneming als freelancer bij verschillende grafische bedrijven waar templates aan de orde van de dag zijn. In mijn eerste jaren als freelancer heb ik gebruik gemaakt van templates bij het creëren van websites omdat dit simpelweg de makkelijkste manier is en er nauwelijks kennis nodig is van de verschillende web talen. Door de jaren heen ben ik me steeds meer gaan afzetten tegen het gebruik van templates omdat het te makkelijk is en het werk door iemand anders is gedaan. Ik begrijp het concept van een template zeer goed maar ben van mening dat je als professionele ontwerper je eigen vormgeving moet creëren. De uitspraak beter goed gejat dan slecht bedacht is iets waar ik wel voor sta, maar waar ligt de grens van eigen ontwerp en klakkeloos iets overnemen? 3

4 CMD relevantie Als visual designer en webbouwer kan ik met zekerheid zeggen dat de wereld van websites heel erg dichtbij de CMD er staat. Wij krijgen zelf les in het ontwerpen en bouwen van een website, moeten blogs bijhouden en zo nu en dan komt er een klant langs die een concept in de vorm van een website wil hebben. Veel van ons hebben daarnaast ook nog eens een eigen bedrijfje of hebben gewoon een website om hun portfolio te laten zien. Synopsis De wereld van webdesign is door de jaren heen erg veranderd. Waar voorheen een webdesigner en programmeur voor nodig waren is nu vervangen door de buurjongen van hiernaast. Door de opkomst van open source Content Management Systemen en website templates kan iedereen in een handomdraai een website neerzetten. Voor grafische bedrijven is dit niet anders en is het gebruik van templates aan de orde van de dag. In dit onderzoek ben ik heel erg gaan kijken naar de meningen van professionele ontwerpers en hoe zij het gebruik van templates ervaren. Waarom gebruiken ze juist wel of niet een template en welke voor en nadelen zijn hieraan verbonden. Mijn hoofdvraag luidt Waar ligt de grens tussen eigen grafisch ontwerp en het gebruik van website templates als professioneel ontwerper?. Ik ben opzoek gegaan naar de meningen van ontwerpers op het internet en heb interviews gehouden met een aantal vormgevers om goede argumenten bij elkaar te verzamelen. Een ding kwam al heel snel naar voren in het onderzoek. Deze discussie zal altijd gaan over de meningen van ontwerpers en niet over feiten. Uit deze discussie kon ik het volgende concluderen: Het gebruik van templates is voor veel ontwerpers een kwestie van tijd en geld besparing. Als er dan toch gebruik word gemaakt van een template behoort de klant dit te weten. Het minimaal veranderen van een template en het neerzetten als eigen werk kan eigenlijk niet maar gebeurd wel. Ontwerpers moeten hier eerlijk in zijn naar andere, maar ook naar zichtzelf. Templates zijn er nou eenmaal voor iedereen om te gebruiken. Maar ontwerpers moeten bereid zijn om meer moeite te doen en het ontwerp eigen te maken. 4

5 Afbakening In dit onderzoek zal er veel gepraat worden over templates, open source Content Management Systemen (CMS) en functionaliteiten in deze Systemen. We zullen niet alle Content Management Systemen behandelen in dit onderzoek maar een selectie hiervan. Het gaat hierbij voornamelijk om Wordpress en Joomla omdat dit de open source Content Management Systemen zijn waar wij als CMD ers het meeste mee in aanraking zijn gekomen in de afgelopen jaren. Naast de kennis die wij als CMD ers al hebben van Wordpress is Worpress een zeer geschikt voorbeeld om mijn onderzoek op te baseren omdat het al veel discussies heeft opgeroepen over dit specifieke onderwerp. Naast het vaststellen van het CMS hebben we het in dit onderzoek over twee kanten van grafisch vormgeving. Namelijk het vormgeven van elementen en de techniek om deze elementen met elkaar te laten communiceren. Dit wil zeggen dat we dus niet alleen in gaan op kleurgebruik, beeldgebruik, fonts, knoppen, iconen etc. Maar ook functionaliteiten zoals slideshows, galerijen, carousels, widgets, plugins, social media integraties en meer soortgelijke functies. Dit is omdat ik van mening ben dat bij het ontwerpen van een website niet alleen het uiterlijk de vormgeving is maar ook de werking van een website. 5

6 Wat is de definitie van grafisch vormgeving? De definitie van grafisch ontwerp zoals encyclo.nl ons geeft is: grafische vormgeving is het visueel vormgeven van ideeën in verschillende media, met als doel om mensen iets mee te delen. Dit vereist de inzet van zowel artistieke als technische vaardigheden. Bij grafische vormgeving wordt zowel visuele expressie als creativiteit nagestreefd in de presentatie van tekst en afbeeldingen 1. Er wordt hier gezegd Dit vereist de inzet van zowel artistieke als technische vaardigheden. Als we kijken naar het ontwerpen en bouwen van een website kunnen we stellen dat het vormgeven van alle elementen van de website onder het artistieke vallen. Dit zijn dingen zoals het bepalen van de vormen, kleurgebruik, fonts, knoppen, iconen, afbeeldingen etc. Daarnaast wordt er gesproken van technische vaardigheden, dit zou kunnen betekenen met welke technieken alle elementen ontworpen zijn maar ook hoe deze verschillende elementen in de website met elkaar communiceren. We hebben het dan over technieken zoals slideshows, carousels, menu s, dropdowns, zoekvelden, reservering modules, galerijen, social media integraties, en nog veel meer technieken die je terug vindt in websites. Wat zijn website templates? Een van de definities van een template is: sjabloon waarin de vorm van een pagina is vastgelegd. Het gebruik van templates garandeert dat content en vormgeving van elkaar worden gescheiden 2. Templates worden op het internet voornamelijk gebruikt voor content managing systemen (CMS) zoals Wordpress en Joomla. Een CMS is een toepassing die het mogelijk maakt om op relatief eenvoudige wijze een internetsite of intranet te beheren. Met een CMS kan een gebruiker zelf, zonder hulp van een websitebouwer, teksten wijzigen, pagina s toevoegen en/of afbeeldingen plaatsen op zijn site, bijvoorbeeld met een WYSIWYGeditor (What you see is what you get) 3. Om de samenwerking tussen een CMS en templates nog eenvoudiger uit te leggen geven we het volgende voorbeeld. Om een website te creëren met een CMS zijn er een aantal mogelijkheden. Je kunt gebruik maken van open source CMS zoals al eerder genoemd, Wordpress en Joomla. Dit zijn bekende open source CMS die veel worden gebruikt over de hele wereld. Wat een CMS doet is de website laten communiceren met de database waar alle informatie wordt opgeslagen. Om deze informatie weer te geven op een website moet er iets van een template geïnstalleerd zijn in de CMS. Zonder een

7 template die aangeeft waar alle informatie getoond moet worden heb je vrij weinig aan een CMS. Nu we duidelijk hebben waarom templates bij dit soort systemen nodig zijn kunnen we doorgaan op de mogelijkheden van een template. Templates bieden de gebruiker zo veel meer dan alleen een simpele manier om een website te maken. Gratis templates Er zijn zat gratis templates op de markt, je hoeft ze simpel weg te downloaden en installeren. Het klinkt zeer aantrekkelijk maar gratis templates zijn niet altijd wat ze behoren te zijn. Veel Wordpress templates zijn bij elkaar gehacked door amateurs met vaak slechte codering waardoor niet alles goed met elkaar communiceert. Deze slecht gecodeerde templates kunnen ook je vindbaarheid in de zoekmachine van Google flink naar beneden halen 4. De beste gratis templates zijn ook vaak gedownload en gebruikt door tienduizenden tot honderdduizenden mensen. Uniek zullen de templates niet meer zijn. Premium templates (betaald) Ondanks de kosten zijn veel premium templates zeer goed ontworpen en zeer functioneel. De functionaliteit is wat de premium templates over het algemeen onderscheidt van de gratis templates. De makers van deze premium templates hebben vaak aan alles gedacht zoals het toevoegen van benodigde plugins en widgets. Wanneer je dit allemaal zelf moet doen ben je een hoop tijd en/of geld kwijt als het door iemand anders uitgevoerd moet worden. Ook bieden alle premium templates support aan waarbij je bij elk probleem en/of vraag bij de community van de gekochte template terecht kan. Voorbeelden van premium template websites zijn themeforest.net, elegantthemes.com, templatemonsters.com en rocketthemes.com. Dit zijn maar een paar van de vele websites die zowel premium als gratis templates aanbieden voor de verschillende open source CMS. Eigen templates (skeleton templates) Naast de gratis en kant en klare premium templates zijn er ook kale templates die skeleton 4 7

8 8

9 templates worden genoemd. Deze templates hebben een aantal basis functionaliteiten zoals het oproepen van artikelen en widget/plugin posities. Naast deze functies zijn de templates helemaal gestript van welke vorm van vormgeving dan ook en houden alleen het frame intact. Dit zijn templates die voornamelijk worden gebruikt door mensen die meer kennis hebben in de open source CMS en alle web talen die hierbij komen kijken. Het is de perfecte manier of van scratch een template te bouwen met een CMS die eraan gekoppeld is. Hoe staan professionele ontwerpers tegenover het gebruik van templates? Op het internet zijn er al een aantal discussies aan de gang over het gebruik van templates als professionele ontwerpers. Een van die discussies begon al in 2010 toen de opkomst van website templates al in volle gang was. Deze discussie vond plaats in een artikel van Brandon Jones op de website webdesign.tutsplus.com, een onderdeel van Envato. Envato is een zoals ze dat zelf zeggen Australian company that operates an ecosystem of sites with a global community. Ze zijn zeer gepassioneerd over het web en proberen creators de dingen te laten doen waar ze van houden. In deze discussie lieten veel ontwerpers over de hele wereld hun mening weten over de stelling Are stock templates good or bad for web designers?. Brandon begon het artikel met zijn eigen mening de creatie van stock templates doet het beroep helemaal geen kwaad. Het bied web designers juist de gelegenheid om tijd en geld te besparen op ontwikkelingskosten en het is een deel van de natuurlijke progressie van onze industrie 5. Hij zegt vervolgens dat er eerlijk gezegd geen reden is om te verschuilen achter het feit dat je als web designer templates gebruikt. Het is niet vies, beschamend of niet origineel als je ze op een goede manier gebruikt. Het is pas wanneer de klant erachter komt dat je gebruik hebt gemaakt van iemand anders zijn template dat het lastig en oneerlijk wordt. Veel ontwerpers en webbouwers lieten hun mening weten in dit artikel. Hier komen een aantal goede argumenten van een aantal ontwerpers

10 Een van de ontwerpers die al jaren in het vak zit dacht aardig positief over het gebruik van templates. Zij gaat opzoek naar templates met een goed framework. Hoe de template eruit ziet maakt niet uit omdat het eindproduct niet meer op het origineel zal lijken. Templates geven de functionele toeters en bellen die haar klanten nodig hebben wat ze hen anders niet kan geven. Ze zegt laten we eerlijk zijn, tenzij je programmeert met eentjes en nullen gebruik je andermans zorgvuldig geschreven code. Volgens haar gebruiken we allemaal elkaars ideeën en bouwen we hier op door. Een andere ontwerper was het volledig oneens met bijna alles wat de Brandon Jones zei. Hij legt uit dat het teleurstellend is dat steeds meer ontwerpers in deze industrie op deze manier te werk gaan. Hij is absoluut niet tegen het gebruik van templates maar vindt dat de praktijk van minimaal veranderen en verkopen betreurenswaardig is. Volgens hem zijn in de meeste gevallen die hij zelf heeft gezien geen aanzienlijke hoeveelheden veranderd aan het ontwerp van templates en de hoeveelheid van het ontwikkelingswerk dat wordt gedaan is eveneens minimaal. Dit probleem wordt nog erger door het feit dat veel (maar niet alle) ontwerpers die gebruik hebben gemaakt van templates, met minimale veranderingen in het ontwerp de ontwerpen in hun persoonlijke of zakelijke portfolio zetten als eigen werk. In zijn opinie is dit pure bull shit. Een ander sterk argument van een van de ontwerpers was ik denk dat een echte ontwerper zich nooit gemakkelijk zal voelen wanneer hij andermans ontwerp gebruikt. Maar templates bieden wel een realistische oplossing om tijd te besparen om andere dingen te doen. Na het lezen van bijna alle meningen kwam er nog een reactie naar boven die mijn aandacht trok. Een van de ontwerpers wilde een website gaan maken en had alles mooi op papier staan. Hij had de perfecte layout ontworpen en bedacht wat er allemaal moest gebeuren. Vervolgens kwam hij toevallig een template tegen die exact dezelfde layout en kleuren had. Nu kon hij alsnog zijn eigen ontwerp maken en uren spenderen aan iets wat er eigenlijk al was. Het was niet logisch om het allemaal zelf te doen en uren te verspillen als daar simpelweg de template stond. Waarom zou je het wiel opnieuw uitvinden? 10

11 Wat zijn de voordelen van het gebruik van een website template? Het gebruik maken van een template kent voor veel ontwerpers eigenlijk alleen maar voordelen. Een aantal zijn al genoemd in de eerdere meningen van ontwerpers zoals tijdswinst, geldbesparing op de ontwikkelingskosten en waarom zou je het wiel opnieuw uitvinden. Om een duidelijker beeld te geven zet ik alles stapsgewijs neer. Tijdswinst Geldbesparing op de ontwikkelingskosten Al het werk is al door iemand gedaan Wat zijn de nadelen van het gebruik van een website template? Het gebruik maken van templates heeft ook zijn nadelen. Vooral als de template nog omgebouwd moet worden naar de huisstijl van een klant komen er nog wat dingen bij kijken. Je zit vaak vast aan bepaalde functionaliteiten en moet er veel aan doen om het toch uniek te maken. De website zal vaak niet uniek zijn Je bent tijd kwijt met het ombouwen van de template Beperkte flexibiliteit qua functionaliteiten 11

12 Interview met Arjan van Rheenen Grafisch ontwerp bij Omtrent Wat is volgens jou de definitie van grafisch vormgeving als professionele ontwerper? Het visueel maken van een idee of een communicatie boodschap om een doelgroep te bereiken. Dat kan op allerlei manieren, grafisch vormgeving is voor mij puur hoe breng ik de boodschap bij de doelgroep hoe krijg ik ze in actie. Het vormgeven is het verlengde van je communicatie. Wanneer is een ontwerp echt van jou? En wanneer blijft het van iemand anders? Denk aan beter goed gejat dan slecht bedacht. Ik laat me zeker inspireren op het moment dat ik aan een nieuwe klus begin en ik vind dat als iets werkt dan werkt het. Ik denk ook dat je iets bestaands mag vervormen naar een eigen concept zolang je er wel een goed verhaal bij hebt en het klopt. Maak je gebruik van open source CMS om een website te bouwen (Wordpress, Joomla, Drupal etc)? En zo ja welke zijn dit en waarom? Ja zeker wij maken gebruik van Wordpress omdat het gewoon een groot platform is. Er bestaan veel plugins, veel is gratis en er is veel hulp, het is overzichtelijk en gebruikersvriendelijk. Dat zijn wel de belangrijkste redenen waarom we Wordpress gebruiken ten opzichten van Joomla of andere open source CMS. Heb je in het verleden tot heden gebruik gemaakt van een bestaande templates om een website te maken? Ja zeker ik heb best wel vaak gebruik gemaakt van bestaande templates puur voor tijdswinst en kostenbesparing. Niet elke klant heeft een groot budget en als je met een laag budget een template zou kunnen gebruiken, dat weet de klant dan ook. Het is een beetje een kostenprincipe. Met welke redenen heb je gebruik gemaakt van een bestaande template? Wat heel erg belangrijk is bij templates en waarom tijdsbesparing ook zo interessant is, is 12

13 omdat de templates van nu van deze tijd. Ze zijn responsive en werken gewoon echt goed. En compatable met alle browsers, ze zijn door en door getest. Zouden professionele vormgevers gebruik mogen maken van kant en klare templates voor hun klanten? Een vormgever is in wezen niet bezig met zo een template want die is al vormgegeven. Ik denk dat eerder developers met zo een template bezig gaan en dat is dan geen vormgeven. Het kost bij een kant en klare templates heel veel tijd om dat naar de huisstijl van een klant om te zetten. Want uiteindelijk is het wel de bedoeling dat je website binnen de huisstijl of de branding van het bedrijf past. Als een professionele ontwerper gebruik maakt van een kant en klare template wat zou hij/zij dan minimaal moeten doen om het in ieder geval eigen te maken? Nou ja in die zin moet de website wel in de huisstijl van de klant passen. Het plaatje moet kloppen. Wanneer zou het echt niet door de beugel kunnen bij het gebruik van een bestaande template? Ik vind het moeilijk om daar mijn mening over te geven. Wat ik wel wil zeggen is dat een template kost 40,- het is vooriedereen toegankelijk, iedereen kan het. Ik heb soms het gevoel dat je hiermee de markt kapot zou kunnen maken omdat iedereen het kan. Aan de andere kant is het ook weer een mooie ontwikkeling omdat we hierdoor in actie worden gezet om meerwaarde te bieden als bedrijf tegenover de andere de het kunnen. Uit iets negatiefs halen wij iets positiefs maar je moet er wel voor zorgen dat je blijft door ontwikkelen. 13

14 Interview met Marc de Bruin Grafisch ontwerp bij the Goodplace Wat is volgens jou de definitie van grafisch vormgeving als professionele ontwerper? Het vertalen van een wens van een klant. Het vertalen van een gevoel in een bepaald beeld. Een design spreekt wat iemand wil vertellen. Dat moet je kunnen vormen in een ontwerp. Als je dat goed kan dan ben je volgens mij een goede vormgever. Wanneer is een ontwerp echt van jou? En wanneer blijft het van iemand anders? Denk aan beter goed gejat dan slecht bedacht. Het begint natuurlijk altijd met pen en papier, dan is het al snel iets van jouw. Een ontwerp wat je voor iemand maakt, maak je wel graag met die persoon samen. Je gaat met elkaar brainstormen mailen schetsen heen en weer sturen. Dan is een ontwerp echt van jou maar ook van de klant. Je maakt samen als het ware een eindproduct. Maar wel echt zelf maken. Je kan natuurlijk wel jatten, dat mag natuurlijk niet. Je kan wel inspiratie opdoen. Dat mag natuurlijk wel, kijk om je heen. Poster op straat, kleuren van kleren bijvoorbeeld. Het echt jatten is overtrekken maar kleuren overnemen kan. Maak je gebruik van open source CMS om een website te bouwen (Wordpress, Joomla, Drupal etc)? En zo ja welke zijn dit en waarom? Ja zeker, wij gebruiken verschillende soorten CMS hangt er vanaf wat de klant wil. We werken voornamelijk met Joomla omdat onze bouwers hier het beste mee zijn. Het is ook een sterk CMS maar mocht een klant een ander CMS willen zoals Wordpress of Drupal dan kan dat ook. Heel veel klanten willen hun website onderhouden en daarom zijn CMS zo fantastisch. Open source CMS is makkelijk te gebruiken je hoeft niks aan te schaffen en het werkt gewoon ontzettend goed. Heb je in het verleden tot heden gebruik gemaakt van een bestaande templates om een website te maken? Ja, dat hebben we wel gedaan, het had niet echt mijn voorkeur. Soms moet een project snel of is er weinig budget. Vaak probeer je wel te overtuigen van eigen werk maar als er echt geen 14

15 tijd is, geld, interesse dan gebruiken we een template. Ik zet het alleen niet in mijn portfolio. Zouden professionele vormgevers gebruik mogen maken van kant en klare templates voor hun klanten? Ja je kan natuurlijk niks verbieden. Overtrekken zou ik wel graag willen verbieden maar als je er fijn bij voelt en je wil een template gebruiken do it maar ga het niet verkopen als je eigen werk. Dat kan gewoon niet, als professionele ontwerper ben je eerlijk. Je gaat op een eerlijke manier mooie dingen maken voor een klant en als je dan gaat jatten, na dingen pakken wat er al bestaat. Als echt goede ontwerper moet je proberen om je eigen vormgeving door te voeren. Probeer mensen te overtuigen van jouw kunnen daar heb je geen templates voor nodig volgens mij. Als een professionele ontwerper gebruik maakt van een kant en klare template wat zou hij/zij dan minimaal moeten doen om het in ieder geval eigen te maken? Je kan een template wel omvormen maar je ziet altijd wel dat het een template is, dat zal je zelf waarschijnlijk ook wel hebben. Als ontwerper zie je wanneer er een template is gebruikt. Gebruik zelf goede fotografie en probeer echt eigen werk erin te stoppen. Meestal kies je wel een template uit na een goed gesprek met de klant en dan ga je daar wel een template op uit kiezen. Dan zou ik wel zo een goede template gebruiken zodat je zo min mogelijk hoeft te veranderen. Het gaat alleen maar tegen werken om een template om te gooien naar een eigen goed functionerende website. Ik heb er verschillende gedachtes over maar ik zou nog steeds geen templates willen gebruiken. Wanneer zou het echt niet door de beugel kunnen bij het gebruik van een bestaande template? Na eigenlijk het vertellen dat je alles zelf hebt gemaakt. Ik heb het wel eens gehoord en gezien van mensen die hun eigen naam eronder zetten van dit heb ik gemaakt. Ik vind dat eigenlijk niet kunnen, dat heb je helemaal niet gemaakt. Je hebt natuurlijk wel je best gedaan om de goede template uit te kiezen voor de klant. Je hebt heus wel de ambitie erin gestoken maar om te zeggen dit is van mij en hier ga ik de wereld mee veroveren.. nee. 15

16 Conclusie Deze discussie zal altijd gaan over de meningen van ontwerpers en niet over feiten. We kunnen het volgende concluderen: Het gebruik van templates is voor veel ontwerpers een kwestie van tijd en geld besparing. Als er dan toch gebruik word gemaakt van een template behoort de klant dit te weten. Het minimaal veranderen van een template en het neerzetten als eigen werk kan eigenlijk niet maar gebeurd wel. Wees hier eerlijk in naar andere, maar ook naar jezelf. Templates zijn er nou eenmaal voor iedereen om te gebruiken. maar wees als ontwerper bereid om meer moeite te doen en het ontwerp eigen te maken. Laat de mensen zien wat jij kan en niet wat een ander al voor je heeft gedaan. 16

17 Zelfreflectie Ik heb me lang dood gestaard bij het bedenken van een onderwerp wat zowel CMD waardig is als een interessant onderwerp voor mezelf om onderzoek naar te doen. Uiteindelijk ben ik me gaan focussen op dingen waar ik zelf heel veel plezier in heb en bijna dagelijks doe websites bouwen. Het onderzoek doen naar mij hoofdvraag Waar ligt de grens tussen eigen grafisch ontwerp en het gebruik van website templates als professioneel ontwerper? was leuker dan verwacht omdat ik mijn eigen mening over het gebruik van templates kon vergelijken met andere ontwerpers. Maar ook nieuwe inzichten kreeg door de argumenten die zij hadden. Ik heb met plezier meer dan honderd berichten gelezen van ontwerpers die hun mening hadden achter gelaten op de website van webdesign.tutsplus over het dit onderwerp en kon me in heel veel meningen vinden. Ik moet eerlijk zeggen dat het ergens ook wel lastig was ondanks dat het een leuk onderwerp is. Ik heb periodes gehad dat ik de weg even kwijt was en niet meer zo goed wist wat ik wilde bereiken met mijn verhaal over templates. Na ook interviews te hebben gehouden kwam alles weer een beetje bij elkaar. Het persoonlijk spreken van ontwerpers over dit onderwerp heeft me geholpen om mijn verhaal zo neer te zetten dat de kijken zowel de voorstanders als tegenstanders te zien en horen krijgt. Het blijft nou eenmaal om meningen gaan. Er heeft veel tijd gezeten in het animeren van mijn AV documentaire en het schrijven van het script. Ik kwam er achter dat ik te veel wilde vertellen waardoor ik misschien de kijker zou verliezen. Na veel schrappen en passen is het me uiteindelijk gelukt om de rode draad erin te houden en overbodige informatie eruit te laten. Al met al ben ik blij met het resultaat maar had ik er graag meer tijd in willen stoppen. Ik heb het gevoel dat ik veel meer had kunnen doen om mijn documentaire nog beter te maken. Leermomentje voor mezelf, goed plannen. 17

18 Bronnenlijst webdesign