Zorgen over de Noordpool?
|
|
- Bruno Aerts
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 opinie-buitenland Tekst: bgen b.d. A.T. Vermeij Zorgen over de Noordpool? Tijdens zijn functie als Directeur Inlichtingen en Informatie van het NAVO-hoofdkwartier Joint Forces Command (JFC) Brunssum was de auteur onder meer verantwoordelijk voor de veiligheid op de Noordpool, of wat breder, het hoge noorden. Na zijn pensionering bleef hij de ontwikkelingen op de voet volgen en verzorgt hij lezingen om onze bewustwording met betrekking tot de verantwoordelijkheid voor de dramatische veranderingen in dit uitgestrekte unieke natuurgebied te verhogen. Wat is de Noordpool eigenlijk? Over welk gebied gaat het als we spreken over de Noordpool of het hoge noorden? Er zijn vele definities mogelijk: ten eerste de hele Arctic Ocean, verder in dit artikel aangeduid als Noordelijke IJszee, ten tweede alle landen met territorium binnen de Poolcirkel, 66 graden Noorderbreedte, ten derde gebieden met een gemiddelde temperatuur die lager is dan 10 0 C in juli (zie rode lijn op afbeelding), ten vierde, vanuit ecologisch perspectief alle gebieden noord van de boomgrens, of tenslotte het bevroren zee- en permafrost gebied. Volgens mij gaan de meeste deskundigen en de Arctic Council uit van de tweede definitie landen met territorium binnen de Poolcirkel. Afbeelding 1. De Noordpool (Wikipedia) Smelten van de ijskap Als we spreken over de ijskap wordt bedoeld een laag ijs op zee van 1 tot 4 meter dik en grote kilometers dikke ijsmassa s (gletsjers) op het aangrenzende land. Hoe kan dit ijs nu op grote schaal smelten? De initiële smelting kwam op gang door een geringe opwarming als gevolg van een verhoogde CO 2 concentratie in de atmosfeer, voornamelijk veroorzaakt door de mens. Daardoor is er wat ijs gesmolten, dat vervolgens werd versterkt door het albedo-effect : het reflecterend vermogen van het aardoppervlak. Sneeuw en ijs weerkaatsen circa 90% van de zonnestralen en daarmee ook de warmte, terwijl grond of water maar circa 10% van de zonnestralen reflecteert, waarbij de rest wordt omgezet in warmte. Hierdoor heeft het daadwerkelijk smelten van (delen van) de ijskap op de Noordpool een accelererend effect, want gesmolten ijs (water) 23
2 Afbeelding 2. IJsbeer op smeltend zee ijs; hoe lang nog? (Wikipedia) absorbeert circa 90% van de warmte. Dit betekent dat het smelten als een soort katalysator voor verdere temperatuurstijging zorgt en dus vervolgens voor nog meer smelting. De afgelopen twee decennia is de oppervlakte van het poolijs al met ongeveer een omvang gelijk aan die van India afgenomen. Ook is er momenteel weer sprake van een beperktere groei van het zee-ijs, dat normaal na een periode van afname van mei tot september, vanaf de maand oktober meer moet gaan aangroeien. Alleen zagen we in november 2016 dat er al een fors aantal maanden een circa 20 graden hogere temperatuur dan gemiddeld (normaal) heerste op de Noordpool. Dit alles heeft allerlei negatieve en positieve gevolgen; in het vervolg van dit artikel beperk ik mij tot het hoge noorden zelf en ga ik niet in op afgeleide gevolgen zoals het wereldwijd rijzen van de zeespiegel of een mogelijk afnemend belang van het Midden-Oosten. Governance van territorium- en grensgeschillen Voor bepaalde delen van dit gebied is het helder tot wiens grondgebied dit behoort. De kust van de Noordelijke IJszee is voor circa voor de helft Rusland en de andere helft behoort gezamenlijk tot de Verenigde Staten, Canada, Denemarken (Groenland) en Noorwegen. Regelingen voor de eigendomsrechten worden vastgelegd door de United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS), dat het maritiem internationaal recht codificeert. Het gaat daarbij om aspecten als nationaal luchtruim, territoriale wateren (12 zeemijl) inclusief de bodem eronder en het luchtruim erboven, die behoren tot een nationaal territorium. Daarnaast worden in dit forum de economische zones (200 zeemijl) overeengekomen. Tussen deze economische zones van de landen met een arctische kust en de pool zelf blijft dan nog een grote oceaan van circa 3000 bij 1800 kilometer over, die we, na het eventueel tijdens de zomers helemaal smelten van het poolijs, als internationale wateren moeten bestempelen. Dit alles zal niet zo eenvoudig zijn als het klinkt, want we zagen al in augustus 2007, toen Rusland haar vlag plaatste op de bodem van de Noordelijke IJszee, dat het niet van plan was de rijkdommen van deze internationale wateren open te stellen voor iedereen. Het past dan ook in de huidige ambitie van Rusland om weer als een wereldmacht mee te doen dat het nu reeds een claim heeft gelegd op ruim 1/3 van de internationale wateren van de Noordelijke IJszee. Als het ijs daadwerkelijk grotendeels of geheel zou smelten, ontstaan er in de Noordelijke IJszee grote internationale, exploiteerbare wateren. In dit gebied kan het dan druk worden door de aanwezigheid van landen die ook een graantje mee willen pikken, zoals China, India, Zuid-Korea en Japan. Deskundigen geven aan dat de Noordelijke IJszee over ongeveer 40 jaar s zomers ijsvrij zou kunnen zijn. 24 Carré
3 Afbeelding 3. Arctic Council vergadering in Zweden (Peter Prokosh) Arctic Council Teneinde alle toekomstige uitdagingen en meningsverschillen in het hoge noorden in gezamenlijk overleg op te lossen, hebben de arctische landen in 1996 een intergouvernementele organisatie de Arctic Council opgericht. De 8 deelnemende landen zijn: Verenigde Staten, Canada, Rusland, Denemarken (Groenland), Zweden, IJsland, Noorwegen en Finland. Daarnaast zijn er momenteel 12 landen aangesloten als observer: China, India, Zuid-Korea, Singapore, Japan, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Groot-Brittannië, Italië, Spanje en Polen. Tenslotte zijn er momenteel ook nog 20 intergouvernementele en nongouvernementele organisaties aangesloten als observer. Onder de paraplu van de Arctic Council werken circa 10 eigen organisaties om alle ontwikkelingen op de Noordpool in de juiste banen te leiden. Een voorbeeld is de Emergency Prevention Preparedness and Response Working Group (EPPR), die zich bezighoudt met milieuaspecten van de Noordpool ter voorkoming van rampen en het zoveel mogelijk beperken van de mogelijke gevolgen daarvan. Nieuwe zeeroutes Transport en milieu worden beïnvloed door het nu reeds vrijkomen van zeeroutes, die momenteel zelfs al commercieel bruikbaar zijn. De noordoost passage via de Barentszee, noord langs Rusland, verkort de zeeroute van Rotterdam naar Japan. De lengte van de huidige route via het Suezkanaal bedraagt km en deze kan via de noordoost passage worden verkort tot km. Ook de noordwest passage langs Groenland, Canada en Alaska maakt de zeeroute van New York naar Japan korter. Nu heeft deze route via het Panamakanaal een lengte van km en via de noordwest passage kan de route worden gereduceerd tot km. Het gebruik van deze kortere routes scheelt veel tijd en brandstof en bovendien is er op deze routes minder kans op piraterij. Daarnaast zullen er waarschijnlijk minder kwetsbare en, vanwege tolheffing, kostbare passages door het Suezkanaal en het Panamakanaal Rotterdam km km zijn, tenzij landen als bijvoorbeeld Rusland tol of een andere bijdrage voor service op de route gaan heffen. Ter voorbereiding op een daadwerkelijk commercieel gebruik op grote schaal zijn er in de zomer van 2011 al ruim 50 schepen via de noordoost passage gepasseerd. In 2012 voeren er 254 schepen over de noordoost passage. Daarna was de verwachting dat er een steeds grotere jaarlijkse toename zou zijn, maar door de oplopende spanning tussen Rusland en het Westen en de sancties, zien we tot vorig jaar weer een (tijdelijke) daling van de aantallen. Japan Afbeelding 4. Noordoost passage 8000 km korter (Wikipedia, bewerkt door A.T. Vermeij) 25
4 Afbeelding 5. MT Mastera, één van de twee Finse olietankers die tevens als ijsbreker is gebouwd (Wikipedia) Nieuwe Europoort op IJsland? Door het toenemende aantal schepen dat passeert via de noordoost en de noordwest passage lijkt ook de strategische positie van IJsland als het knooppunt van de noordelijke zeeroutes weer belangrijk te worden. IJsland heeft plannen een nieuwe haven aan de noordoostkust te bouwen en nog andere faciliteiten voor overslag en distributie. Hierbij is ook China betrokken en er is inmiddels een aantal overeenkomsten tussen IJsland en China gesloten over vrijhandel en gebruik van havens. Grondstoffen: aardolie, gas en mineralen Toonaangevende geologische instituten schatten dat de Noordpool bijna een kwart bevat van alle nog niet ontdekte fossiele brandstoffen. Het meeste bevindt zich naar verwachting in de kuststroken, waardoor het duidelijk zal zijn welk land de eigenaar is. Een toekomstige exploitatie zal het huidige olie- en gastransport netwerk (vooral pijpleidingen) aanzienlijk laten groeien. Dit alles levert voor bepaalde landen inkomsten op, maar het kan ook grote invloed hebben op het milieu. Onder het smeltende ijs op het land worden nu reeds vele mineralen ontdekt, zoals goud, zilver, diamanten, zink, lood, koper, ijzererts, uranium en nog 17 zeldzame aardmetalen die elders in de wereld, momenteel grotendeels in China, worden geëxploiteerd en die noodzakelijk zijn voor de productie van smartphones, tablets en computers. De exploitatie hiervan komt op gang in alle kustgebieden binnen de poolcirkel. Een heel interessante ontwikkeling in deze is Groenland. Een paar jaar geleden gaf Denemarken de circa Groenlanders de kans zich in een referendum uit te spreken voor autonomie of deel te blijven uitmaken van het Koninkrijk Denemarken. Het overgrote deel van de Groenlanders woont aan de westkant en is dus meer op het relatief dichterbij gelegen Canada georiënteerd dan op hun moederland. De meerderheid koos voor meer zelfstandigheid; dat proces is inmiddels in beweging gezet. Denemarken blijft voorlopig echter Groenland op grote schaal financieel steunen. Het zorgt tevens voor de veiligheid door het inrichten van militaire posten en het uitvoeren van lange sledepatrouilles. Nu er gebieden voor mijnbouw kunnen worden geëxploiteerd, zijn landen als China en India er als de kippen bij om grond en of rechten te kopen van de Groenlandse regering. Visserij De Noordpool is het meest visrijke gebied van Europa, dus als het ijs tijdens de zomers echt grotendeels zal gaan smelten, ontstaan er in de Noordelijke IJszee ook grote internationale exploiteerbare wateren. Bovendien kunnen door de temperatuurverandering en de verandering van de ziltheid van het water de visstand en de gerelateerde visvloten wijzigen of verplaatsen. Het zal er druk worden door de toenemende visserij en andere vormen van scheepvaart ten behoeve van onderzoek en andere doeleinden. Uiteraard zullen de leden van de Arctic Council proberen hun economische en andere belangen, zoals het milieu zoveel mogelijk te beschermen. Veiligheid Met name de vijf direct belanghebbenden bij de Noordpool, Verenigde Staten, Canada, Rusland, Denemarken en Noorwegen maken zich zorgen over hun belangen in deze regio en de veiligheid. Veiligheid heeft in dit kader een breed, veelomvattend perspectief. Mogelijke bedreigingen kunnen zijn of worden: overbevissing, schade aan het milieu, georganiseerde criminaliteit, militaire presentie, strijdige economische belangen, politieke/bestuurlijke verschillen van inzicht, etc. Bij een milieuramp in het Noordpoolgebied kan iedereen zich wel wat voorstellen, maar hoe voorkom je dat? Door in de Arctic Council en de UNCLOS goede afspraken te maken en regelingen op te stellen en deze vervolgens te controleren en indien nodig af te dwingen. Vooral voor dit laatste zijn mogelijk een kustwacht, politie of militaire middelen nodig. Dit betekent niet meteen het militariseren van de Noordpool, dat zou de spanningen Rusland en de vier betrokken NAVO-landen meteen verder doen oplopen. Toch mogen we de ambitie van Rusland om weer als wereldspeler mee te gaan doen niet onderschatten. Het lijkt mij bijvoorbeeld heel voor de hand liggend dat Rusland (en mogelijk ook andere landen) gaat proberen voor het toekomstig gebruik van de noordelijke passages een soort tol of mogelijk een bijdrage aan de servicekosten voor het gebruik van de noordoost route te gaan heffen. Ook al wil je dan 26 Carré
5 Afbeelding 6. Smeltende ijsberg voor de kust (Wikipedia) de Noordpool niet meteen militariseren, zul je toch controle- en dwangmiddelen nodig hebben, zoals een kustwacht. Ja, en hoeveel marineschepen er dan onder de naam en vlag van de kustwacht gaan varen en optreden zal de toekomst leren. Wat inmiddels wel zichtbaar wordt, is dat Rusland langs de route momenteel 12 nieuwe marine- of kustwachtbases aan het bouwen is. Voor wat betreft de veiligheid op de Noordpool zou het verstandig zijn als de Verenigde Staten, Canada, Denemarken, Noorwegen, IJsland, Zweden en Finland de krachten zouden bundelen - eventueel via de NAVO of de EU - om samen te werken tegen de expansiedrift van vooral China en Rusland. Kansen en bedreigingen voor Nederland! Ook landen als Nederland zijn lid (als observer) van de Arctic Council en zien ook kansen in het hoge noorden. Zoals ik hierboven reeds aangaf, is de bouw van nieuwe infrastructuur op sommige plaatsen al begonnen. Zo zijn ook Nederlandse bedrijven al betrokken bij het vergroten en uitdiepen van enkele havens gerelateerd aan die nieuwe Russische bases. Toch is er nog niet veel te merken van Nederlandse activiteiten om op grote schaal aan deze werken te gaan deelnemen. Maar kansen zijn er zeker voor bedrijfstakken waar Nederland sterk in is: bouw van havens en andere waterwerken, offshore, scheepsbouw (met ijsbescherming) en olie- en gaswinning (op zee). Daarentegen kunnen de havens van Rotterdam, Antwerpen en Hamburg mogelijk ook de nadelen gaan voelen van de vrije noordelijke zeeroutes met IJsland als knooppunt en mogelijk nieuwe overslaglocatie. Toch kan een knooppunt als IJsland ook weer kansen bieden, vanwege de eerdergenoemde plannen voor de bouw van een haven en overslagcapaciteit. Zorgen over de Noordpool Samenvattend zijn er zorgelijke ontwikkelingen in het hoge noorden. Allereerst dreigt een uniek natuurgebied op grote schaal te veranderen en het unieke arctische karakter (voor een deel) verloren te gaan door het in een steeds hoger tempo smeltende ijs. Daarbij komen grote hoeveelheden grondstoffen beschikbaar, waar vele landen begerig naar zullen graaien. Dit kan leiden tot internationale spanningen. Een derde ontwikkeling is dat door het smelten van het ijs veel vis naar het noorden trekt door temperatuurstijgingen en de verandering van de ziltheid met als gevolg dat de Noordelijke IJszee als meest visrijke gebied van Europa meerdere vissersvloten zal aantrekken. Ten vierde zien we dat een land als China, maar meer landen zouden dit voorbeeld kunnen volgen, ontginningsrechten en andere strategische posities opkoopt in Groenland en IJsland en daar verder plannen ontwikkelt die niet bepaald in het belang van Europa of onze transatlantische partners zijn. Bovendien zien we dat de nieuwe, veel kortere, vaarroutes van Rotterdam naar Tokio via de noordoost, maar ook via de noordwest (van New York naar Tokio) steeds meer maanden per jaar bruikbaar zijn voor reguliere scheepvaart. Dit scheelt veel brandstof en op termijn waarschijnlijk zelfs veel schepen, maar kan op termijn de positie van havens zoals Rotterdam nadelig beïnvloeden. Ten zesde zal het stijgende waterpeil op termijn ook kosten voor ons land met zich meebrengen. Ten slotte zijn er ook kansen voor Nederland in de offshore olie- en gaswinning, scheepsbouw met ijsbescherming, havenbouw en waterwerken. Maar voor al deze zorgen en kansen geldt dat we dan als Nederland wel verder vooruit moeten willen kijken, denken en plannen dan alleen de komende kabinetsperiode. 27
Wat heeft de NAVO te zoeken op de Noordpool?
VERMEIJ Wat heeft de NAVO te zoeken op de Noordpool? De hoofdtaken van Joint Forces Command Brunssum (JFCBS) zijn relatief onbekend. Dit artikel stelt de hoofdtaken aan de orde en richt zich daarbij vooral
Nadere informatieVoor de docent. Voor de leerling 10. DE GEOKRANT #83. Lesbrief De poolgebieden. Inleiding. Inhoud. Niveau. Opdracht 1 Test je kennis!
Voor de docent Inhoud In de media wordt meer dan voorheen aandacht besteed aan de poolgebieden, vooral aan de Noordpool. Niet alleen vanuit wetenschappelijke interesse in klimaatverandering, maar vooral
Nadere informatieDe opdeling van de Arctische regio
de Russische nucleaire ijsbreker Arktika - Abarmov De opdeling van de Arctische regio Be huidige klimaatveranderingen en het smelten van de ijskap op de Noordpool zorgen voor nieuwe mogelijkheden voor
Nadere informatieMondiale belangstelling voor het Noordpoolgebied
Mondiale belangstelling voor het Noordpoolgebied Mr. drs. C. Homan Arctische Raad met leden (donkerblauw) en waarnemers (lichtblauw) De Noordpool Met de toekenning van de status van waarnemer aan China
Nadere informatieinhoud Deze buurt is niet meer wat het geweest is,
De Noordpool BRRRRR inhoud 1. Inleiding 3 2. Twee Noordpolen 4 3. Landen rond de Noordpool 5 4. Krimpen 6 5. Het Behouden Huis 7 6. De Noordpool bereikt 8 7. Dag en nacht 9 8 Het weer 10 9. Dieren 11 10.
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatieOnze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen
Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen
Nadere informatieOnze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen. Heleen de Coninck, 13 september 2011
Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen
Nadere informatieDe exploitatie van het Noordpoolgebied: een historisch perspectief
17 April 2008 1 De exploitatie van het Noordpoolgebied: een historisch perspectief Arctisch Centrum / H.R. de Haas & L. Hacquebord www.arctic-centre.nl www.lashipa.nl 17 April 2008 2 Noordpoolgebied in
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING. 20e eeuw
KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met
Nadere informatieNieuwe koude oorlog vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 October 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/82640 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieKlimaatverandering Is het tij nog te keren? Twello, 2 juni 2010
Klimaatverandering Is het tij nog te keren? Twello, 2 juni 2010 Reinier van den Berg Meteoroloog, klimatoloog Presentator, fotograaf, auteur Tornadojager MeteoGroup 2006 page 2 11 Mei 2000 Klimaatverandering
Nadere informatieEen Koude Crisis? Met regelmaat verschijnen er artikelen over. De strijd om de Noordpool. Veranderingen: nieuwe zeeroutes
TEEUW Een Koude Crisis? De strijd om de Noordpool De klimaatveranderingen rond de Noordpool hebben grote gevolgen. Zo wordt het rendabel om in het gebied naar olie en gas te boren en naar andere grondstoffen
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag
Nadere informatieInternationale handel visproducten
Internationale handel visproducten Marktmonitor ontwikkelingen 27-211 en prognose voor 212 Januari 213 Belangrijkste trends 27-211 Ontwikkelingen export De Nederlandse visverwerkende industrie speelt een
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging?
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Op de Aarde wonen er ongeveer 6 446 131 400 mensen. In België wonen er 10 584 534. De meeste mensen wonen in de bergen / in de woestijn / in de nabijheid van water/
Nadere informatieEnquête Internationalisering Rapportage Persbericht januari 2011
Enquête Internationalisering Rapportage Persbericht januari 2011 Auteurs: P. M. Walison MSc, Trainee Internationaal Ondernemen Dhr. P. van Kuijen, Sectormanager Zoetermeer, 24 januari 2011 Hoewel aan de
Nadere informatieRecordhoeveelheid varkensvlees uitgevoerd
Page 1 of 5 Recordhoeveelheid varkensvlees uitgevoerd 11-5-2016 / 02:00 In 2015 exporteerde Nederland een recordhoeveelheid van 944 miljoen kilo varkensvlees, 6 procent meer dan in 2014. Door de lage prijzen
Nadere informatieDuurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018
Duurzaamheid Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Duurzaamheid Duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van de toekomstige
Nadere informatieToerisme in Cijfers Tourism in Figures. Aantal aankomsten per maand, 2016 Number of arrivals by month, 2016
2016 Toerisme in Cijfers Tourism in Figures XL Aantal aankomsten per maand, 2016 Number of arrivals by month, 2016 Juli 2017 AANTAL AANKOMSTEN PER MAAND, 2016 Tabel P. Table NUMBER OF ARRIVALS BY MONTH,
Nadere informatieSmelten ij op de Noordpool laat ook permafro t verdwijnen
Smelten ij op de Noordpool laat ook permafro t verdwijnen nos.nl Het snelle smelten van ijs op de Noordpool heeft veel meer invloed op de landen rond de Noordelijke IJszee, dan eerder werd gedacht. Dat
Nadere informatieTen noorden van de evenaar ligt het noordelijk halfrond. Ten zuiden daarvan het zuidelijk halfrond.
Rekenen aan de aarde Introductie Bij het vak aardrijkskunde wordt de aarde bestudeerd. De aarde is een bol. Om te bepalen waar je je op deze bol bevindt zijn denkbeeldige lijnen over de aarde getrokken,
Nadere informatieAntwoorden Aardrijkskunde Antwoorden Discovery par. 1
Antwoorden Aardrijkskunde Antwoorden Discovery par. 1 Antwoorden door een scholier 1209 woorden 24 februari 2013 4,8 4 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra Discovery 1: Noord- Europa IJsland
Nadere informatie4 Leven in een koud gebied
4 Leven in een koud gebied 1 a Canada b/c W16 d 73 2 a Te koud: s zomers < 10º C b gebruik van sneeuwscooter en sleden kleding c te koud om voedsel te verbouwen 3a/4 W17 Toendra: wat, waar en waarom daar?
Nadere informatieINHOUD 1 WAAR LIGT HET? 2 WAAR KOMT HET VANDAAN? 3 EUROPA
INHOUD 1 WAAR LIGT HET? Hoe ziet de aarde eruit? 6-7 Hoe vind je de weg op aarde? 8-9 Afstanden 10-11 De zes continenten 12-13 Oceanen en zeeën 14-15 Waar leven walvissen en haaien? 16-17 De grootste rivieren
Nadere informatieBijlage VWO. aardrijkskunde. tijdvak 2. Bronnenboekje. VW-0131-a-15-2-b
Bijlage VWO 2015 tijdvak 2 aardrijkskunde Bronnenboekje VW-0131-a-15-2-b Wereld Opgave 1 De luchtvaartsector in China Chinese luchtvaartindustrie bijna ready for take off De luchtvaartindustrie wordt gedomineerd
Nadere informatieHandelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14. Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie
Handelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14 Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd
Nadere informatieMeerkeuzevragen. Vragenlijst. 1. Wat grenst niet aan Zweden?
Meerkeuzevragen Vragenlijst 1. Wat grenst niet aan Zweden? a) De botnische golf, Het skagarrak, het Kattegat b) De Oostzee c) Finland, Noorwegen d) Denemarken 2. Het grootste deel van de Zweedse bevolking
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2006-II
Vervoer en ruimtelijke inrichting Opgave 4 Het Project Mainportontwikkeling Rotterdam bron 4 Den Haag Rotterdam Legenda: zandwinningsgebied landaanwinningsgebied (Tweede Maasvlakte) haven- en industriegebied
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II
Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers
Nadere informatieEen Noordpool-agenda voor Nederland
Marja Kwast-van Duursen Een Noordpool-agenda voor Nederland Dit voorjaar nam de Tweede Kamer de motie-vos aan, die de regering opriep in de Europese Unie te pleiten voor een verbod op het transport van
Nadere informatieLEEUWENDEEL VLAAMSE EXPORT NAAR EU-LIDSTATEN
Bijlage ANALYSE EXPORTCIJFERS 2018 op basis van een analyse van Flanders Investment & Trade (FIT) van de in- en uitvoercijfers 2018 van de Nationale Bank van België (NBB). LEEUWENDEEL VLAAMSE EXPORT NAAR
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Bron: Cijfers FOD Economie-ADSEI 2015: definitieve cijfers 2016: voorlopige (!
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen 2016 Bron: Cijfers FOD Economie-ADSEI 2015: definitieve cijfers 2016: voorlopige (!) cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen, april 2017 1 ALGEMEEN OOST-
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging?
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Op de Aarde wonen er ongeveer 6 446 131 400 mensen. In België wonen er 10 584 534. De meeste mensen wonen in de bergen / in de woestijn / in de nabijheid van water/
Nadere informatieDRAAIBOEK SESSIE HOOFD KLIMAATWIJZER
DRAAIBOEK SESSIE HOOFD KLIMAATWIJZER Introquiz uit de workshop Low Impact Lama 15 Korte quiz rond begrippen gelinkt aan klimaatverandering. Dit om de voorkennis van de deelnemers/leerlingen na te gaan
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-september
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-september 2016 Bron: Cijfers FOD Economie-ADSEI 2015: definitieve cijfers 2016: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen, januari 2017
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1 1. Goederenexport van Zwitserland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zwitserse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1 1. Goederenexport van Ierland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Ierse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1 1. Goederenexport van het Verenigd Koninkrijk naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Britse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1 1. Goederenexport van Canada naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Canadese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1 1. Goederenexport van Spanje naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Spaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT
Nadere informatieDe Noordpool en het Internationale Recht
De Noordpool en het Internationale Recht Erik J. Molenaar Deputy Director, Netherlands Institute for the Law of the Sea (NILOS) Professor, K.G. Jebsen Centre for the Law of the Sea (JCLOS), UiT The Arctic
Nadere informatieKlimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 35 000 V Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2019 Nr. 82 BRIEF VAN DE MINISTER VAN
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatie2 Landschapszones op aarde SO 1
Aardrijkskunde 1 havo/vwo 2 Landschapszones op aarde SO 1 Deze toets bestaat uit tien vragen: open vragen en meerkeuzevragen. Ook zijn er vragen waarbij de atlas (Grote Bosatlas, editie 54) nodig is. Bij
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1 1. Goederenexport van Australië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Australische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE
Nadere informatieKlimaat verandert toerisme
5 10 15 20 25 30 35 40 Tekst 4 Klimaat verandert toerisme (1) Het klimaat verandert, zoveel is inmiddels wel zeker. De temperatuur loopt op, neerslagpatronen veranderen, de kans op hittegolven neemt toe,
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1 1. Goederenexport van Zuid-Korea naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zuid-Koreaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro). Bron: International
Nadere informatieTRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 1967 Nr. 71
15 (1948) Nr. 6 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 1967 Nr. 71 A. TITEL Verdrag nopens de Intergouvernementele Maritieme Consultatieve Organisatie, met twee Bijlagen; Genève, 6 maart
Nadere informatieZeespiegelstijging door klimaatverandering
Zeespiegelstijging door klimaatverandering Wat weten we? En wat kunnen we verwachten? De stemming in de media Zeespiegel bij Nederlandse kust vorig jaar hoger dan ooit (NOS) Zeespiegel stijgt steeds sneller
Nadere informatieKlimaten Verschillende klimaten - Tropisch klimaat - Droog klimaat - Gematigd klimaat - Landklimaat - Poolklimaat - Mediterraan klimaat - Subtropisch klimaat https://schooltv.nl/video/klimaatzones-van-de-wereld-waarom-zijn-er-verschillende-klimaatzones/
Nadere informatieCIJFERS BELGIË OVERNIGHT STAYS
OVERNACHTINGEN 2015-2016 - 9 maanden VOORLOPIGE CIJFERS BELGIË OVERNIGHT STAYS 2015-2016 - 9 months PRELIMINARY FIGURES BELGIUM België 15 668 923 15 878 478 +209 555 +1,3% Belgium Nederland 4 071 014 3
Nadere informatiea) Titel voorstel Gezamenlijke mededeling aan het Europees Parlement en de Raad. Een geïntegreerd EU-beleid voor het noordpoolgebied.
Fiche 3: mededeling geïntegreerd EU-beleid noordpoolgebied 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Gezamenlijke mededeling aan het Europees Parlement en de Raad. Een geïntegreerd EU-beleid voor het noordpoolgebied.
Nadere informatieAlternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde
Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde Plan De veranderingen in de internationale oliemarkten Gevolgen voor ARA, rol van energiehub Energietransitie,
Nadere informatieVeranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken
Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1 1. Goederenexport van de Verenigde Arabische Emiraten naar andere landen Tabel 1: Voornaamste exportpartners van de Verenigde Arabische
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-april
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-april 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juli
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juli 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-september
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-september 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,
Nadere informatie5,2. Werkstuk door een scholier 751 woorden 2 juni keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Inhoudsopgave:
Werkstuk door een scholier 751 woorden 2 juni 2004 5,2 171 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inhoudsopgave: Voorkant Inhoudsopgave Lengte- en breedteligging Kennismaking met reliëf Tabel bergtemperaturen
Nadere informatieLokale Coloplast kantoren
Afrika Azië Australië Europa Noord Amerika Zuid Amerika Afrika Algerije (Frans, Arabisch) (gratis nummer*) +213 0560 16 50 18, +213 0560 16 59 59 dzconsumerservice@coloplast.com Congo, Egypte, Kenia, Marokko,
Nadere informatie- Arctische monitoring en beoordeling van b.v. kwik en radioactiviteit in voedsel en het milieu (Arctic Monitoring and assessment Programme)
Speech Patrick Brandt Symposium Nederlands Polair Programma 1 november 2013 Ik zou u iets vertellen over de Arctische Raad. Laat ik even teruggaan naar de Koude Oorlog toen actieve samenwerking tussen
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-augustus
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-augustus 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,
Nadere informatieAankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juni
Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juni 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,
Nadere informatieThema 2 Om ons heen. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Landschappen. Klimaten. Samenwerking. de regering. Onder de loep.
Meander Samenvatting groep 7 Thema 2 Om ons heen Samenvatting Landschappen Landschappen in Europa zijn heel verschillend. Nederland is een heel vlak land. Frankrijk is een land met heuvels en bergen. Zweden
Nadere informatieAllereerst natuurlijk de beste wensen voor 2013.
Speech van Commissaris van de Koningin en voorzitter Raad van Toezicht Energy Valley Max van den Berg, nieuwjaarsreceptie Energy Valley, Groningen, 8 januari 2013 Dames en heren, Allereerst natuurlijk
Nadere informatieSBI-indeling, omzetniveau en internationale handel in goederen van de leden van de FME en aangesloten brancheverenigingen
SBI-indeling, omzetniveau en internationale handel in goederen van de leden van de FME en aangesloten brancheverenigingen CBS April 2019 Inhoud Werkblad Inhoud Toelichting Toelichting bij de tabellen Tabel
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vmbo gl/tl 2003 - I
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. OMGAAN MET NATUURLIJKE HULPBRONNEN figuur 1 De kringloop van het water A B LAND ZEE 2p 1 In figuur 1 staat de kringloop van het
Nadere informatieNederland transportland (VHBO klas 2) CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Nederland transportland (VHBO klas 2) Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Ivar Prins 18 August 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/64705 Dit lesmateriaal is gemaakt
Nadere informatieBijlage B4. Werken aan de start. Freek Bucx
Bijlage B4 Werken aan de start Freek Bucx Inhoud Tabel B4.1... 3 Tabel B4.2... 5 Tabel B4.3... 6 Tabel B4.4... 7 Tabel B4.5... 8 Tabel B4.6... 9 Tabel B4.7... 10 Tabel B4.8... 11 Tabel B4.9... 12 Tabel
Nadere informatieRapport met betrekking tot informatieverzoeken van de overheid
Rapport met betrekking tot informatieverzoeken van de overheid juli - december Bij Apple nemen we onze inzet voor de privacy van onze klanten zeer serieus. We werken dan ook ontzettend hard om de veiligste
Nadere informatieHoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke
Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is.
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieJAAROVERZICHT 2010 gedetailleerd per Categorie, Regio en Land Bron: CBS
Hout en Plaatmateriaal JAAROVERZICHT gedetailleerd per Categorie, Regio en Land Bron: CBS 1 van 22 08/15/2011 Hout Nederland - Index en Samenvatting Per Categorie (genummerd) zijn de gegevens uitgesplitst
Nadere informatieWERELDWIJDE COMMERCIËLE RESULTATEN 2014
PERSBERICHT 19 januari 2015 WERELDWIJDE COMMERCIËLE RESULTATEN 2014 Wereldwijde verkoop van Renault stijgt opnieuw met 3,2% tot 2,7 miljoen voertuigen Terwijl de wereldwijde automarkt met 3,5% groeide,
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieJAAROVERZICHT 2010 gedetailleerd per Categorie, Regio en Land Bron: CBS
Hout en Plaatmateriaal JAAROVERZICHT gedetailleerd per Categorie, Regio en Land Bron: CBS 1 van 20 08/15/2011 Hout Nederland - Index en Samenvatting Per Categorie (genummerd) zijn de gegevens uitgesplitst
Nadere informatieANNEX BIJLAGE. bij. Voorstel voor een besluit van de Raad
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 12.6.2018 COM(2018) 453 final ANNEX BIJLAGE bij Voorstel voor een besluit van de Raad betreffende de sluiting, namens de Europese Unie, van de Overeenkomst ter voorkoming van
Nadere informatieFactsheet. Klimaatverandering in het Arctisch gebied
Factsheet Het Arctisch gebied Klimaatverandering in het Arctisch gebied Klimaatverandering in het Arctisch gebied Het Arctisch gebied (ook Noordpoolgebied genoemd) is voor een groot deel bevroren oceaan,
Nadere informatieUitleg over wat er is gebeurd: (Geografisch) over de tekening hiernaast
Uitleg over wat er is gebeurd: (Geografisch) over de tekening hiernaast Het begin allemaal rond 2050. Er schampt een grote meteoor langs de aarde ten zuidwesten van Zuid- Amerika. Daardoor verandert de
Nadere informatieBANANEN LANGS DE NOORDZEE antwoordblad
Opdracht 1 In het filmpje ging het over klimaatverandering. Bedenk samen drie voordelen en drie nadelen van klimaatverandering. Schrijf op: Voordelen 1. bijvoorbeeld warmere zomers in Nederland 2. bijvoorbeeld
Nadere informatiehoog staat de zon? De zon in Noord-Europa Wat ga je leren? Begrippen
1 Hoe hoog staat de zon? Hoofdstuk 1 Kijkles les 1 Wat ga je leren? De zon in Noord-Europa In deze les leer je dat het in Zuid-Europa warmer is dan in Noord-Europa. Je leert ook hoe dat komt. De noordpool
Nadere informatieStatistiek Bloembollen
Statistiek Bloembollen Van Ed Slagboom Afdeling Statistiek Telefoonnummer 079-3470652 Pt-nummer Uw emailadres Zoetermeer d.d. 03 augustus 2009 Hierbij bieden wij u aan de exportstatistiek over de bloembollen
Nadere informatieHet klimaat, broeikasgassen en wij...!
Inhoud:! Het klimaat, broeikasgassen en wij...! DvhN Klimaatlezing, Groningen, 6 januari 2011! Prof.dr. Harro A.J. Meijer! Energy and Sustainability Research Institute Groningen (ESRIG)! Rijksuniversiteit
Nadere informatieLaaggeletterdheid en werk Resultaten van het PIAAC onderzoek
Laaggeletterdheid en werk Resultaten van het PIAAC onderzoek Bijeenkomst O&O Platform Naar een aanpak van laaggeletterdheid op de werkvloer 14 oktober 2013 Willem Houtkoop (willem.houtkoop@ecbo.nl) KENMERKEN
Nadere informatieBernd Roemmelt / Greenpeace HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL
Bernd Roemmelt / Greenpeace HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL Greenpeace is een organisatie die ereldijd opkomt voor het milieu. We illen de natuur en de dieren daarin beschermen.
Nadere informatie1 milieu, cartografie en transport
1 1 1.1 Biologische landbouw is een voorbeeld van duurzame ontwikkeling. Bodem, grondwater en lucht worden minder verontreinigd en kunnen met een gerust geweten worden overgedragen aan de volgende generatie.
Nadere informatieANNEX BIJLAGE. bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.9.2018 COM(2018) 651 final ANNEX BIJLAGE bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD over de werking van Richtlijn 2011/24/EU betreffende de toepassing
Nadere informatieZon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 december 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87197 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatieKlimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
Nadere informatieTOERISTISCHE AANKOMSTEN EN OVERNACHTINGEN IN 2010
UPDATE CIJFERS TOERISTISCHE AANKOMSTEN EN OVERNACHTINGEN IN 2010 Bron: FOD Economie, Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Verwerking: Stad Genk, Dienst Beleidsplanning Aankomsten en overnachtingen
Nadere informatieJouw wereld op de kaart. werkblad. VMBO tl, HAVO, VWO klas 1
Jouw wereld op de kaart werkblad VMBO tl, HAVO, VWO klas 1 Jouw wereld op de kaart WERKBLAD Recht zo die gaat! Varen op de kaart van Mercator Deze tentoonstelling gaat over Mercator, een beroemde kaartenmaker
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Rusland-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Rusland-Nederland 1 1. Goederenexport van Rusland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Russische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT
Nadere informatieOnbewoond, niet onbetwist Waarom Canada en Denemarken ruziën om het rotseilandje Hans
Onbewoond, niet onbetwist Waarom Canada en Denemarken ruziën om het rotseilandje Hans Sico van der Meer Verschenen in: Atlantisch Perspectief, jaargang 29, no. 5, 2005, pp. 21-24. Diverse Nederlandse media
Nadere informatieInleiding regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst
Inleiding regeerakkoord 2017-2021 Vertrouwen in de toekomst Inleiding Mensen in Nederland hebben veel vrijheid. Nederlanders vormen een sterke groep. Iedereen kan proberen om verder te komen in zijn leven.
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland mei 2019
Handels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland mei 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Dan Pretoria, Zuid -Afrika Wat kunt u verwachten bij deze
Nadere informatieDe energietransitie in internationaal perspectief Dr. Ir. Martien Visser, lector energietransitie, Hanzehogeschool Groningen.
De energietransitie in internationaal perspectief Dr. Ir. Martien Visser, lector energietransitie, Hanzehogeschool Groningen Twitter: @BM_Visser De Nederlandse postzegel Dubbel zoveel CO2 als het wereldgemiddelde
Nadere informatieUitwisseling van bankinlichtingen Kalender van onderhandelingen (art. 26 OESO)
Uitwisseling van bankinlichtingen Kalender van (art. 26 OESO) 9/06/2009 I. Nieuwe overeenkomsten die een bepaling bevatten die voorziet in de uitwisseling van bankinlichtingen Brunei 30/04/09 Nieuwe Overeenkomst.
Nadere informatieCanada. Inleiding. Het Land
Canada Inleiding Mijn spreekbeurt gaat over Canada ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik er meer van wilde weten en dat ik het leuk vond om over Canada te doen Het Land 1 / 8 Canada is het één na grootste
Nadere informatie