Functiebenamingen

Transcriptie

1 persoonsnaam diernaam overige het jochie en zijn jas de koe en haar uier het parlement en zijn besluiten het meisje en haar jas het paard en zijn staart de stoel en zijn poten Het meisje... Zij trekt haar jas aan. de burgemeester en zijn/ de hengst en zijn staart de tafel en haar/zijn poten haar ambtenaren de gegadigde en zijn/haar diploma s de merrie en haar staart het huis en zijn dak Functiebenamingen Veel benamingen van functies zijn in grammaticaal opzicht mannelijk. De meeste ervan kunnen echter in de praktijk zowel naar een man als naar een vrouw verwijzen: >> beleidsmedewerker >> buschauffeur >> directeur >> leraar >> manager >> pr-functionaris >> redacteur In een aantal gevallen bestaat er naast de mannelijke/neutrale ook een speciale vrouwelijke vorm: >> beleidsmedewerkster >> directrice >> lerares >> redactrice Zulke vrouwelijke vormen worden in toenemende mate als ouderwets beschouwd. We raden af ze te gebruiken. Ook een vrouw zegt tegenwoordig bij voorkeur van zichzelf dat ze beleidsmedewerker, directeur, leraar of redacteur is. Niet alle vrouwelijke vormen zijn overigens even verouderd. Functienamen als kapster en serveerster worden nog volop gebruikt. stuurman en timmervrouw ff Lastiger zijn functiebenamingen op -man (stuurman, timmerman). Die worden soms ook wel gebruikt om een vrouw mee aan te duiden, maar erg fraai is dat niet. Soms is er een vrouwelijke vorm die eindigt op -vrouw. Enkele daarvan zijn volkomen ingeburgerd en kunnen zonder bezwaar worden gebruikt: raadsvrouw, zegsvrouw, bewindsvrouw(e) en eventueel stuurvrouw. Andere, zoals groentevrouw en timmervrouw, doen enigszins geforceerd aan. Vaak zijn er betere alternatieven: groentehandelaar, bouwvakker, constructiemedewerk(st)er, meubelma(a)k(st)er enz. Omgekeerd kan een mannelijke vroedvrouw zich verloskundige noemen. Gebruik zeker geen woorden als hoekvrouw, melkvrouw of vuilnisvrouw, want die werken alleen maar op de lachspieren. 188

2 Met mens en muis Ergens rond 1970 ontstond onder feministes de gewoonte om het woord man in de ban te doen, althans voor zover het gebruikt werd om zowel mannen als vrouwen mee aan te duiden. When God created man, she was only joking, nietwaar? Je mocht niet langer zeggen dat je met dertig man was; nee, voortaan was je met dertig mensen. Soms was zo n poging redelijk succesvol. De woorden manjaar en manuur kregen stevige concurrentie van mensjaar en mensuur. Woorden die nog steeds bestaan, al lijken ze wel een beetje op hun retour. Andere pogingen hadden minder succes. Zo spreken we nog steeds over anderhalve man en een paardenkop als het ergens niet druk is, en ook de uitdrukking de schuit is met mens en muis vergaan heeft het nooit gehaald. ffambtenares en controleuse Gebruik zeker geen geforceerde vrouwelijke vormen als ambtenares, controleuse, manegeress of penningmeesteresse. Die woorden zijn verouderd, of moeten als politiek correct taalgebruik (zie 1.2) worden bestempeld. ffverpleegkundige en verzorgende Een andere mogelijkheid om niet met mannelijke woorden te hoeven verwijzen naar vrouwen, of andersom, is het gebruik van sekseneutrale woorden: >> verpleegkundige >> leerkracht >> leidinggevende >> verzorgende Dit is een prima oplossing. Al ligt bij de tegenwoordige deelwoorden (de vormen op -ende) wel het gevaar op de loer dat zo n term snel iets lachwekkends krijgt. Gebruik daarom geen woorden als timmerende of schoonmakende. ffsecretaresse Een speciaal geval ten slotte is secretaresse. Dat is niet zonder meer het vrouwelijke equivalent van secretaris. Secretaris is een andere functie, met meer aanzien. Een vrouw die zo n functie bekleedt, noemen we daarom geen secretaresse, maar (vrouwelijk) secretaris. Omgekeerd noemen we een man die een secretaressefunctie bekleedt, bij voorkeur secretariaatsmedewerker. Een ander alternatief ter vermijding van secretaresse is officemanager. Dit woord heeft het voordeel dat het zowel voor mannen als voor vrouwen kan worden gebruikt. Vraag Als de directeur een vrouw is, noem je haar dan directeur of directrice? Antwoord Beide zijn mogelijk, maar we adviseren om directeur te gebruiken. 189

3 Uitleg Veel beroepsnamen zijn qua grammaticaal geslacht mannelijk, maar kunnen ook gebruikt worden om een vrouw mee aan te duiden: leraar, chauffeur, directeur. Veel van die functiebenamingen hebben een vrouwelijke vorm naast zich: lerares, chauffeuse, directrice. De meeste van die vrouwelijke vormen hebben echter iets ouderwets-oubolligs over zich. Gebruik daarom ook voor vrouwen liever de mannelijke vorm: ze is directeur. Er is ook nog een nuanceverschil: een directeur kan aan het hoofd staan van een grote onderneming. Bij een directrice denk je eerder aan een school of een verzorgingshuis Haarziekte Een veelgemaakte taalfout is het verwijzen met vrouwelijke voornaamwoorden naar zelfstandige naamwoorden die niet vrouwelijk zijn. Vaak wordt daarbij het bezittelijk voornaamwoord haar gebruikt. Deze fout staat daarom ook wel bekend als de haarziekte. Voorbeelden: > > het schip en haar bemanning [ schip is onzijdig] > > het paard en haar staart [ paard is onzijdig] > > de raad en haar besluiten [ raad is mannelijk] > > de vakbond en haar leden [ vakbond is mannelijk] > > GroenLinks en haar fractie [ GroenLinks is onzijdig] Vraag Wat is juist: het bestuur en zijn programma of het bestuur en haar programma? Antwoord Juist is: het bestuur en zijn programma. Uitleg Het woord bestuur is een onzijdig zelfstandig naamwoord; het bijbehorende lidwoord is het. Naar onzijdige en mannelijke zelfstandige naamwoorden verwijs je met het bezittelijk voornaamwoord zijn: het bestuur en zijn programma, het huis en zijn dak, de raad en zijn besluiten Geslacht in woordenboeken De meeste woordenboeken geven bij zelfstandige naamwoorden het geslacht aan. Sommige doen dat expliciet, andere impliciet. Een voorbeeld van dat laatste: als er bij een woord staat dat het bijbehorende lidwoord het is, impliceert dit dat het een onzijdig woord betreft. En als bij een woord met lidwoord de geen geslacht gegeven is, impliceert dit dat het woord zowel mannelijk als vrouwelijk kan worden gebruikt. De volgende aanduidingen kunnen voorkomen: geslachtsaanduiding betekenis voorbeelden m. (exclusief) mannelijk man, stoel v. (exclusief) vrouwelijk vrouw, schoonheid 190

4 geslachtsaanduiding betekenis voorbeelden o. onzijdig kind, huis v.(m.) vrouwelijk, maar ook deugd, bank mannelijk te gebruiken m. en v. historisch gezien zowel fiets, bus mannelijk als vrouwelijk m/v persoonsaanduidend, zowel bruikbaar voor man als vrouw gegadigde, verpleegkundige Ook combinaties komen voor. Zo kan het woord deksel zowel onzijdig als mannelijk zijn. In het woordenboek staat er dan bijvoorbeeld m. en o. bij Lidwoord Het kent drie lidwoorden: bepaalde lidwoorden: de en het onbepaald lidwoord: een Regel Mannelijke en vrouwelijke zelfstandige naamwoorden krijgen het bepaald lidwoord de. Onzijdige woorden krijgen het bepaald lidwoord het. Zie 11.1 voor een uitleg over mannelijke, vrouwelijke en onzijdige zelfstandige naamwoorden. Sommige zelfstandige naamwoorden kunnen zowel de als het als lidwoord hebben: > > de/het deksel [ deksel is mannelijk en onzijdig] > > de/het matras [ matras is vrouwelijk en onzijdig] > > het/de cluster [ cluster is mannelijk en onzijdig] > > het/de modem [ modem is onzijdig en mannelijk] Een verouderd voorbeeld is schilderij. Tegenwoordig is het schilderij (onzijdig) de norm, maar in oudere teksten kom je nog wel de schilderij (vrouwelijk) tegen. Soms hangt een verschil in lidwoord samen met een betekenisverschil: >> het idee [het plan, de inval] >> de idee [opvatting, in de geest levende voorstelling] >> de mens [menselijk wezen] >> het mens [onaangename vrouw] >> het havo [hoger algemeen voortgezet onderwijs] >> de havo [school voor hoger algemeen voortgezet onderwijs] >> het stempel [afdruk] >> de/het stempel [werktuig] >> de stempel [deel van een bloem] >> een man van de oude stempel [ouderwets] 191

5 Gebruiksaanwijzing van de e taal Taal is leuk, maar soms ook moeilijk. Er zijn altijd zaken waarover je twijfelt. Of waar je meer over wilt weten. Moet ik hier hen of hun gebruiken?, Hoe vervoeg je het werkwoord leasen?, Wanneer gebruik je een dubbelepunt, en wanneer een puntkomma?, Is witte sneeuw een pleonasme of juist een tautologie?, Hoe deel ik mijn tekst in?, Hoe sluit je een brief af?. Op al deze vragen en nog veel meer geeft dit boek een antwoord. Met recht kan het een gebruiksaanwijzing van de e taal worden genoemd. Daarom is het onmisbaar voor iedereen die schrijft of meer over taal wil weten. Een betrouwbare vraagbaak Zeer uitgebreid: antwoord op de meest uiteenlopende vragen Eenvoudig zoeken en snel vinden Toegankelijk: luchtig geschreven en fris vormgegeven Met uitgebreide index Een nuttige aanvulling op je woordenboeken Gebruiksaanwijzing van de e taal Gebruiksaanwijzing van de e taal Wat vind je in dit boek? Praktische taaladviezen Tips over stijl en woordkeus Spelling Woorden afbreken Het gebruik van punten en komma s Titulatuur Wat is schrijven en hoe pak je dat aan? Tekstsoorten, van tot scriptie... en nog veel meer! Ook verkrijgbaar: het Van Dale Engels Van Dale Online Van Dale Woordenboeken en Van Dale en zijn ook verkrijgbaar als onlineabonnement. Kijk voor meer informatie op of VANDALE9305- NL-rug31,5mm.indd :45