Bijlage bij brief AOb WD/AK

Transcriptie

1 Hoofdkantoor Jaarbeursplein 22 Postbus GW UTRECHT Bijlage bij brief AOb WD/AK Toegang tot het beroep leraar Een sterke beroepsgroep hoort een strenge toelating tot het beroep te kennen. Zoals alleen de gediplomeerde arts een patiënt mag behandelen, zo zou alleen een bevoegde leraar les mogen geven. Dit klinkt logisch, maar de praktijk is anders. In de huidige situatie heeft de individuele leraar, noch zijn beroepsgroep invloed op de inzet van onbevoegde leraren. Dit is daarom helaas op grote schaal de orde van de dag. De AOb pleit er voor om de bevoegdheidsregeling aan te scherpen en beter na te leven. In het onderwijs mag de werkgever alleen leraren benoemen die aan de geldende bekwaamheidseisen voldoen en dus een bevoegdheid hebben. Maar in het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs zijn hierop vele wettelijke uitzonderingen. Dit kabinet laat deze uitzonderingen helaas in stand. Terwijl die nu al leiden tot ruim 23 procent onbevoegden in het VO. In het VO mag de werkgever een leraar die tweedegraads bevoegd is een jaar inzetten in het eerstegraads gebied (de bovenbouw). Ook mogen werkgevers er een onbevoegde leraar in dienst nemen wanneer zij een vacature niet kunnen vervullen of als er sprake is van tijdelijke vervanging. Deze onbevoegde leraar mag voor een jaar worden benoemd zonder dat er iets aan scholing hoeft te worden gedaan. En daarna nog vier jaar, als werkgever en werknemer verklaren dat de werknemer zich inspant de bevoegdheid te behalen. Deze leraar hoeft in het eerste jaar dat hij werkt geen opleiding te volgen. Als het contract na een jaar wordt verlengd moet dat wel. Sommige werkgevers nemen daarom na een jaar een andere onbevoegde leraar aan op basis van een jaarcontract in plaats van deze leraar zijn bevoegdheid te laten halen. Het wettelijk systeem prikkelt de werkgever financieel dit te doen. Zo spaart hij tijd en geld uit. Een ander voorbeeld is dat werkgevers soms het tijdelijke contract van een onbevoegde leraar laten aflopen op het moment dat deze een bevoegdheid haalt. De werkgever zou dan eigenlijk een vast contract moeten bieden, maar geeft de voorkeur aan een nieuw tijdelijk contract met opnieuw een onbevoegde leraar. In het mbo kan de werkgever een leraar twee jaar zonder enige beperking of verplichting onbevoegd inzetten. De werkgever heeft in het mbo bovendien de mogelijkheid leraren te benoemen zonder hbo-getuigschrift, op grond van werkervaring en een inschatting van de werkgever dat betrokkene beschikt over een kwalificatie op hbo-niveau. De beroepsgroep wordt hierbij niet betrokken. En dit is slechts een greep: de werkgever heeft nog meer mogelijkheden leraren onbevoegd in te zetten. Een limiet aan het aantal benoembare onbevoegden is er bovendien niet. Het aandeel onbevoegd gegeven lessen is niet ingeperkt en de Inspectie maakt deze cijfers ook niet per school openbaar. Slechts de duur waarin onbevoegden kunnen worden ingezet is wettelijk beperkt. Deze wetgeving zorgt er voor dat de onbevoegde leraar te vaak een goedkoop en flexibel alternatief is voor de werkgever. Dat is een slechte zaak. Uit onderzoek blijkt namelijk dat bevoegde leraren een belangrijke factor zijn voor hoge onderwijskwaliteit. De AOb vraagt de Kamer om de uitzonderingen op de bevoegdheidsregeling in te perken. We weten dat dat werkt. In het primair onderwijs (PO) speelt het probleem van de onbevoegdheid namelijk veel minder, omdat daar niet veel mogelijkheden zijn onbevoegde leraren te benoemen. 1/6

2 De AOb vraagt de Kamer de minister op te roepen om het aantal uitzonderingen in de wet te beperken tot noodsituaties en daarvoor een plan op te stellen. Daar waar toch een uitzondering noodzakelijk is, moet deze zijn beperkt tot echte noodsituaties. Of de beroepsgroep zou moeten beoordelen dat is voldaan aan het kwalificatieniveau van de leraar. De AOb vraagt de Kamer om de beroepsgroep een beslissende rol te geven bij het beoordelen van de geschiktheid van de onbevoegde leraar. Laat leraren bepalen welke kennis en vaardigheden hun onbevoegde collega zich nog eigen moet maken. Zo zou de mogelijkheid in de Wet educatie beroepsonderwijs (WEB) waarin staat dat de werkgever bepaalt dat een leraar hbo werk en denkniveau heeft, moeten worden geschrapt. De mogelijkheid een leraar te benoemen die niet over een hbo-getuigschrift of een gelijkwaardige opleiding beschikt, moet in de wet worden beperkt tot een uitzondering. Als die uitzondering zich voordoet moet de wetgever de bevoegdheid geven aan de beroepsgroep (en niet de werkgever) of de leraar voldoet aan het kwalificatieniveau van de leraar. De afbakening van het beroep leraar Een goede bevoegdheidsregeling werkt alleen met een scherpe afbakening van het beroep leraar ten opzichte van de andere beroepen in het onderwijs. Net als bij andere professionals is het nodig een exclusief werkterrein af te spreken. Sommige handelingen zijn voorbehouden aan de arts, advocaat of verpleegkundige. En zo wil de AOb dat lesgeven is voorbehouden aan de leraar. Voor de AOb is het vanzelfsprekend dat onderwijstijd wordt verzorgd door een bevoegde leraar. Dat is niets nieuws. De bevoegdheid voor leraren is in het leven geroepen om uitsluitend bevoegde leraren les te laten geven. In de tijd van het ontstaan van de bevoegdheidsregeling waren er nog nauwelijks andere werknemers die onderdelen van het onderwijs verzorgden. Toen was afbakening niet nodig. Nu er steeds meer andere functionarissen zijn gekomen, is afbakening noodzakelijk geworden. Zonder afbakening is de bevoegdheid een lege huls. Om bedrijfseconomische redenen wordt vooral in het mbo steeds vaker gebruik gemaakt van andere functionarissen in het primaire proces. Deze functionarissen (instructeurs, coaches, begeleiders) zijn doorgaans niet hbo-opgeleid maar staan in toenemende mate zelfstandig voor de klas. Door deze praktijk devalueert het beroep leraar. De AOb ziet dat deze problematiek wordt versluierd door gebruikmaking van de verzamelnaam onderwijsgevenden voor iedereen die in het onderwijs werkzaam is. Een andere verschijningsvorm van hetzelfde probleem is, dat wordt voorgesteld te werken met teams die onder verantwoordelijkheid werken van een bevoegde leraar. Of zelfs dat het team verantwoordelijk is voor een goede borging van de bevoegdheid. Hierdoor wordt het terrein van de leraar steeds onduidelijker. De AOb ziet dat de eisen die worden gesteld aan de leraar steeds hoger worden, maar dat tegelijkertijd de afbakening van het beroep niet is geregeld. Dat moet anders. De wetgever zou helder moeten vastleggen wat het domein van de leraar is, en hier ook op moeten toezien door middel van de Inspectie. Het moet weer duidelijk worden wat het beroep van leraar inhoudt en welke werkzaamheden specifiek door de leraar worden verricht. De AOb vraagt aan de Kamer vast te leggen dat onderwijs wordt gegeven door bevoegde docenten. De eisen aan het beroep leraar Een sterke beroepsgroep formuleert zelf de eisen aan het beroep. Het zou de beroepsgroep moeten zijn die de standaard formuleert voor het functioneren van de leraar. Bij de totstandkoming van de Wet op de beroepen in het onderwijs (Wet BIO) is afgesproken dat de beroepsgroep leidend zou zijn bij de vaststelling van de 2/6

3 bekwaamheidseisen. In de praktijk speelt de beroepsgroep, verenigd in de Onderwijscoöperatie, vaak slechts een bijrol. Zo is met de educatieve minor een alternatieve route naar het leraarschap geïntroduceerd zonder betrokkenheid van de Onderwijscoöperatie. Deze minor creëert een deelbekwaamheid in het onderwijs, geheel tegen de wens van de beroepsgroep. De evaluatie is dan ook vernietigend. Niet alleen blijkt deze route geen startbekwame leraren af te leveren, maar deze leraren worden vaak al tijdens de opleiding ingezet buiten de eigen (deel)bekwaamheid. De voorstellen die in de lerarenagenda gedaan worden voor nieuwe alternatieve routes veronachtzamen opnieuw de verantwoordelijkheid van de beroepsgroep voor de bekwaamheidseisen. Dezelfde veronachtzaming ziet de AOb bij de uitvoering van de Wet passend onderwijs. De beroepsgroep van leraren heeft geen enkele zeggenschap gekregen bij het tot stand komen van de referentiekaders. Het zijn de werkgevers die bepalen aan welke extra bekwaamheidseisen leraren straks moeten voldoen. Het zijn namelijk de werkgeversorganisaties die het referentieniveau opstellen. De Onderwijscoöperatie zelf wacht intussen al meer dan een jaar op de vaststelling van de nieuwe set bekwaamheidseisen in een algemene maatregel van bestuur. Het voorstel voor deze nieuwe bekwaamheidseisen is tijdig en conform de wettelijke regeling opgesteld door de Onderwijscoöperatie, maar het voorstel ligt inmiddels al ruim een jaar op de plank bij het departement. Kortom, de wetgever heeft de positie van de beroepsgroep bij de vaststelling van de bekwaamheidseisen erkend, maar er wordt niet naar gehandeld. Dit moet veranderen. De beroepsgroep moet leidend zijn bij de eisen die worden gesteld aan het beroep, in wetgeving en in handelen. De AOb vraagt de Kamer de leidende positie van de beroepsgroep voor de bekwaamheidseisen te respecteren en alleen routes naar het leraarschap vorm te geven waarin de rol van de beroepsgroep wordt erkend. De opleiding tot het beroep leraar Een centrale rol van de leraar bij het realiseren van de kwaliteit van het onderwijs houdt naar de mening van de AOb in, dat de beroepsgroep een leidende rol moet hebben bij het curriculum van de opleiding. Dit moet in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) worden geregeld door bijvoorbeeld vast te leggen dat leraren uit het basis- of voortgezet onderwijs zijn vertegenwoordigd in de examencommissie van lerarenopleidingen. Op dit moment is er wel enige invloed op het curriculum via de bekwaamheidseisen. Die is echter te beperkt. Leraren moeten op een veel directere manier invloed kunnen uitoefenen op de opleiding en op daarbij behorende vraagstukken zoals instroomeisen, selectie en opleiden in de school. Ook bij de opleidingen moet dus de beroepsgroep zorgdragen voor de normstelling voor toetreding tot de beroepsgroep. De AOb vraagt de Kamer zorg te dragen voor een directe rol van de beroepsgroep bij de lerarenopleidingen. De kwaliteitsbewaking Bij het bewaken van de kwaliteit van het beroep leraar hoort naar de mening van de AOb de beroepsgroep op alle niveaus een belangrijke rol te spelen. De beoordeling van de leraren door vakgenoten is van essentieel belang bij het ontwikkelen van een hogere kwaliteitstandaard. De kwaliteitseisen moeten daarbij gebaseerd zijn op de door de beroepsgroep vastgestelde bekwaamheidseisen. 3/6

4 In Nederland speelt de Inspectie voor het Onderwijs bij de kwaliteitsbewaking van het gehele onderwijs een prominente rol. Het is naar de mening van de AOb heel goed mogelijk de expertise van de Inspectie te combineren met de expertise van de beroepsgroep. De AOb is van mening dat leraren deel uit moeten maken van de inspectiedelegatie. Deze delegatie dient te praten met een vertegenwoordiging van de leraren. De Onderwijscoöperatie en de Inspectie zouden met elkaar afspraken moeten maken over de wijze waarop dit wordt ingevuld. De AOb vraagt de Kamer een grotere rol voor leraren en hun beroepsgroep bij de kwaliteitsbewaking in het onderwijs, en de minister te vragen hiertoe een plan op te stellen. Professionele ruimte van de leraar in de wet Volgens de AOb zou de positie van de leraar vastgelegd moeten worden in de wet. In 2012 heeft de AOb een wetsvoorstel geschreven en aangeboden aan Halbe Zijlstra, de toenmalige staatssecretaris van onderwijs. Het wetsvoorstel heeft als uitgangspunt dat de leraar over voldoende pedagogische, didactische en vakinhoudelijke zeggenschap dient te beschikken. Daarnaast regelt het wetsvoorstel de participatie van leraren op het onderwijskundig en kwaliteitsbeleid op elk niveau waar sprake is van besluitvorming. Een wettelijke regeling is noodzakelijk omdat in de huidige keten van checks and balances de leraar geen heldere wettelijke positie heeft. Ondanks de al jaren slepende discussies is er in geen enkele onderwijssector een professioneel statuut tot stand gekomen dat het instructierecht van de werkgever op afstand zet en de leraar daadwerkelijk beslissingsbevoegdheid geeft over zijn eigen werk. Met het vastleggen van de positie van de leraar zou de wetgever de posities van alle betrokkenen in het kader van goed bestuur ordenen. De AOb vraagt de Kamer om een wettelijke verankering van de professionele ruimte van de leraar. Het lerarenregister wordt beheerd door een vrije beroepsgroep Uitgangspunt zou moeten zijn dat het lerarenregister wordt beheerd door een vrije beroepsgroep. Dit betekent dat de beroepsgroep zelf bepaalt op welke wijze zij zich wil verenigen, en dat de beroepsgroep zelf inhoudelijk eigenaar is van het register inclusief de criteria voor (her)registratie. Tot nu toe is de juiste koers gevaren. De beroepsgroep, zijnde de Onderwijscoöperatie, wordt gevormd door onafhankelijke organisaties van leraren. Met de overheid is gekozen voor een uitnodigend register van bevoegde leraren dat aanspoort tot versterking van de professionaliteit. Een register waar de beroepsgroep beheerder en eigenaar van is, en dat uitgaat van vertrouwen. Helaas lijkt deze koers nu verlaten te worden. Niet alleen worden voorstellen geformuleerd ten aanzien van het beheer van het register. Ook inhoudelijk wordt de beroepsgroep aan banden gelegd. Zo wordt aan de werkgeversorganisaties en/of andere deskundigen een belangrijke rol gegeven bij de totstandkoming van de (her)registratiecriteria. De AOb is het hiermee volledig oneens. De werkgeversorganisaties zijn geen onderdeel van de beroepsgroep. Registratie behoort aanvullend te zijn op de normale arbeidsverhoudingen tussen werkgever en werknemer. Daarin heeft de werkgever een instructierecht, bepaalt de werkgever wie hij in dienst neemt en houdt de werkgever personeelsdossiers bij. Het instructierecht strekt zich ook uit tot het volgen van scholing die de werkgever noodzakelijk acht. Het verlenen van instemmingsrecht van de werkgever op de (her)registratiecriteria en inzage in het registratiedossier voegt hieraan niets toe. Wel doen deze voorstellen afbreuk aan het register als instrument van een beroepsgroep die zelf de professionele standaarden bepaalt. 4/6

5 De AOb vraagt de Kamer het beheer en de inhoud van het lerarenregister over te laten aan een vrije beroepsgroep van leraren. Bevoegde leraren in het lerarenregister Een belangrijke functie van beroepenregisters is zekerheid verschaffen dat iemand bevoegd is voor de uitoefening van het beroep. De Onderwijscoöperatie heeft bij de opzet van het lerarenregister bewust gekozen voor het uitgangspunt dat alleen leraren zich kunnen inschrijven die bevoegd zijn voor het onderwijs waarin ze werken. In de voorstellen in de hoofdlijnenbrief wordt dit uitgangspunt verlaten. Voortaan staat het register open voor iedereen die als leraar benoemd is of wil worden. Voortaan kunnen en moeten ook onbevoegde leraren zich registreren. Daarbij wordt in de voorstellen een functie aan het lerarenregister toegevoegd. Voortaan wordt bijgehouden welke leraren nog niet over een passende bevoegdheid beschikken. Nagegaan wordt of zij zich aan de wettelijke termijnen voor het halen van een bevoegdheid houden. Het voorstel om in een landelijk register bij te houden of leraren tijdig hun bevoegdheid halen, vergt registratie van de feitelijke inzet van elke individuele leraar. Dit is een enorme administratieve opgave die niet gerealiseerd kan worden met het huidige lerarenregister. Dit is bovendien, met een betere (naleving van de) bevoegdheidsregeling op de scholen zelf, ook helemaal niet nodig. Het opnemen van onbevoegden in het lerarenregister is uitzonderlijk. Geen van de andere genoemde beroepenregisters laat ongekwalificeerde beroepsbeoefenaars toe. Het is het kabinet in de voorstellen kennelijk niet om bevoegde beroepsuitoefening te doen, maar om de in het regeerakkoord opgelegde bijscholingsplicht. Daarvoor is het lerarenregister echter niet bedoeld. Gezien het instructierecht van de werkgever is het ook helemaal niet nodig. Het opnemen van een algemene bijscholingsplicht in het register werpt bovendien de vraag op welke bekwaamheid er dan wordt onderhouden. Immers een onbevoegde voldoet niet aan de vastgestelde bekwaamheidseisen. De zeer ruime mogelijkheden van de werkgevers om onbevoegde leraren te benoemen worden ondertussen niet ingeperkt. Daarbij heeft de individuele leraar in de huidige wetgeving niet de mogelijkheid onbevoegde inzet te weigeren. Tevens zijn het scholingsaanbod en de facilitering vaak niet zodanig dat binnen de gestelde termijn een bevoegdheid valt te halen. Maar voortaan draagt de leraar wel het volledige risico als hij niet aan de registratie-eisen voldoet. Blijkens de voorstellen loopt de leraar het risico dat hij niet langer mag lesgeven. Het is de vraag is of dit kan worden afgedwongen, want uit het voorgaande blijkt al dat de afbakening van het beroep leraar te wensen overlaat. De richting is echter duidelijk. Onbevoegd gegeven lessen zijn voortaan de verantwoordelijkheid van de individuele leraar. Het bijhouden van onbevoegdheid in het lerarenregister plaatst het risico en de verantwoordelijkheid voor onbevoegd gegeven lessen volledig bij de leraar. De AOb wijst er op dat de benoeming van onbevoegde leraren een verantwoordelijkheid is van de werkgevers. De leraar heeft geen mogelijkheden zich te verzetten tegen onbevoegde inzet. Bovendien heeft de leraar geen mogelijkheden faciliteiten af te dwingen. De werkgever gaat over benoeming, feitelijke inzet en ontslag. De werkgever heeft vanuit zijn instructierecht bovendien ruime mogelijkheden de werknemer te verplichten tot het volgen van scholing. De AOb vindt dat onbevoegd gegeven lessen moeten worden aangepakt middels een aanscherping van de bevoegdheidsregeling. Er moeten minder mogelijkheden 5/6

6 komen om onbevoegden te benoemen. Leraren moeten de mogelijkheid hebben onbevoegde inzet te weigeren. De Inspectie moet op schoolniveau controleren op onbevoegd gegeven lessen en de cijfers ook op schoolniveau openbaar maken. Als het departement de bij- en nascholing van leraren wil versterken, dan zijn er betere opties dan een bijscholingsplicht via het register. Het succes van de lerarenbeurs laat zien dat zeggenschap van de leraar over de tijd en de middelen voor ontwikkeling een enorme impuls geven. De beroepsgroep heeft gekozen voor een register waarin alleen leraren zich inschrijven die bevoegd zijn voor het onderwijs waarin ze werken. Ingeschreven leraren verplichten zich tegenover hun collega s deze bekwaamheid te onderhouden. De AOb vraagt de Kamer deze keuze te respecteren. Moderne arbeidsvoorwaarden voor de leraar In de marktsectoren onderhandelen werknemers en werkgevers zelf over de arbeidsvoorwaarden. Individueel, dan wel collectief middels cao-afspraken. De arbeidsvoorwaardenvorming in het onderwijs is bijna volledig gedecentraliseerd. De gedachte hierachter is dat werkgevers en werknemers net als in de marktsectoren zelf onderhandelen over de arbeidsvoorwaarden. Vrije onderhandelingen leiden tot moderne en marktconforme arbeidsvoorwaarden. Bij de decentralisatie was het uitgangspunt dat de overheid terugtreedt van de onderhandelingstafel om de sociale partners financieel in staat te stellen marktconforme arbeidsvoorwaarden af te spreken. De overheid stelt via een vaste rekenmethode geld ter beschikking ten behoeve van de arbeidsvoorwaarden. Deze rekenmethode is de zogenaamde referentiesystematiek. De overheid breekt echter stelselmatig met deze bij de decentralisatie gemaakte afspraken. In de eerste plaats door jarenlang de referentiesystematiek buiten werking te stellen via de nullijn. In de tweede plaats door voorwaarden te stellen aan het in de toekomst beschikbaar komen van arbeidsvoorwaardenmiddelen. De minister geeft onomwonden toe dat het onderwijsakkoord was bedoeld om bestuurders en onderwijspersoneel te dwingen de secundaire arbeidsvoorwaarden in te perken.1 Volgens de AOb is dit een inbreuk op de onderhandelingsvrijheid en de afspraken die zijn gemaakt bij de decentralisatie. Het gevolg van de opstelling van de overheid is dat enerzijds de arbeidsvoorwaarden in de sector structureel zijn gaan achterlopen bij de markt, en anderzijds dat de onderhandelingen tussen werkgevers en werknemers ontwricht raken. De AOb wil dat de sociale partners hun verantwoordelijkheid voor aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden in de sector kunnen waarmaken. De AOb vraagt aan de Kamer een verbeterde referentiesystematiek, zodat het onderwijspersoneel gelijke tred kan houden met de marktsectoren, en vraagt de overheid zich te onthouden van eenzijdige bemoeienis met de uitkomsten van de vrije onderhandelingen. 1 Interview de Volkskrant, 20 september /6