Wetsvoorstel Lerarenregister en registervoorportaal

Transcriptie

1 Wetsvoorstel Lerarenregister en registervoorportaal Op 22 april 2016 is het wetsvoorstel Lerarenregister en registervoorportaal bij de Tweede Kamer ingediend. 1 Als dit wetsvoorstel tot wet wordt verheven, zal dit grote gevolgen hebben voor zowel het openbaar als bijzonder onderwijs vooral in de sectoren primair, voortgezet -en middelbaar beroepsonderwijs. 2 En dat terwijl het nog maar nauwelijks een jaar geleden is, dat de WWZ (Wet werk en zekerheid) in werking is getreden. Dit was namelijk op 1 juli Mr. dr. F.H.J.G. Brekelmans en Mr. M. van Es* Weliswaar zijn de verschillen tussen de WWZ en het wetsvoorstel Lerarenregister en registervoorportaal groot, maar de WWZ heeft net als de wet Lerarenregister en registervoorportaal dit zal hebben, grote gevolgen voor het onderwijs. Maar de gevolgen van de WWZ zijn vooral merkbaar voor de werkgevers en werknemers in het bijzonder onderwijs in alle onderwijssectoren. In hebben Willem Lindeboom en Frans Brekelmans in elk nummer van één of meer onderwerpen uit de WWZ besproken. In dit schooljaar willen wij telkens één of meer onderwerpen uit het wetsvoorstel Lerarenregister en registervoorportaal bespreken. Wij richten ons hierbij op de sectoren primair en voortgezet onderwijs. In dit artikel schetsen we eerst de hoofdlijnen van het wetsvoorstel. In de vervolgartikelen gaan we dieper in op een aantal onderwerpen die wij in deze hoofdlijnen kort beschrijven zoals het professioneel statuut, de professionele standaard, de beroepsgroep en het register. Het artikel begint met een beschrijving van de voorgeschiedenis en het doel van het wetsvoorstel. Daarna bespreken we het wetsvoorstel waaronder de onderdelen: het beroep van leraar, professioneel statuut en professionele standaard. Vervolgens staan we stil bij * Frans Brekelmans en Marianne van Es zijn beiden werkzaam bij de Algemene Onderwijsbond (AOb) het Lerarenregister en het registervoorportaal. Daarna gaan we in op de beroepsgroep, de Onderwijscoöperatie, die een essentiële rol speelt in het wetsvoorstel, waarna we het artikel afsluiten met enkele opmerkingen. 1. Voorgeschiedenis en doel van het wetsvoorstel Algemeen Het wetsvoorstel is niet uit de lucht komen vallen. De afgelopen twintig jaar heeft het onderwerp registratie van en door leraren en het bekwaamheidsonderhoud van leraren een belangrijke plaats ingenomen op de beleidsagenda. Hoewel in deze jaren wisselende standpunten zijn uitgedragen, zowel in deze beleidsagenda als door verschillende belangengroepen in het onderwijs, over nut en noodzaak van een publiekrechtelijk register, leeft naar onze mening onderwijsbreed de overtuiging dat leraren aan de wettelijke bekwaamheidseisen moeten voldoen (bevoegd moeten zijn), hun bekwaamheid moeten onderhouden en het beroep van leraar versterking verdient door professionele ruimte en zeggenschap van de leraar in de school te erkennen. 3 Vanaf 2012 zijn verschillende ontwikkelingen van belang geweest voor het huidige wetsvoorstel. In 2012 is door de beroepsgroep, de Onderwijscoöperatie, het vrijwillig lerarenregister opgezet om het bekwaamheidsonderhoud van leraren te stimuleren en te borgen. In 2013 is het beleidsvoornemen om te komen tot een wettelijke verankering van het lerarenregister besproken in de Tweede Kamer. 4 Op 4 oktober 2013 stuurt de staatssecretaris de hoofdlijnenbrief lerarenregister naar de Tweede Kamer. 5 Hierin staat dat de leraren in hoge mate bepalend zijn voor de onderwijskwaliteit en prestaties van leerlingen. Voor het verhogen van de kwaliteit van de leraren vindt de staatssecretaris het noodzakelijk dat leraren permanent aan de ontwikkeling van hun bekwaamheid blijven werken en daarbij ondersteund worden door hun school en heeft hij het voornemen dat alle leraren in het lerarenregister worden opgenomen. In de brief geeft de staatssecretaris aan dat hij over het register het gesprek wil aangaan met de beroepsgroep van leraren. Dit gesprek heeft plaatsgevonden door het instellen van een Expertgroep De Expertgroep De Expertgroep is nagegaan op welke wijze het register in andere beroepen functioneert en of deze wijze, eventueel aangepast, kan worden overgenomen door het onderwijs. De Expertgroep constateert dat de kwaliteitsontwikkeling van andere beroepen die een 5

2 register kennen zoals fysiotherapeuten en verpleegkundigen langs een bepaalde keten is georganiseerd. De beroepsgroepen van deze beroepen hebben de essentiële aspecten van het beroep in een beroepsprofiel beschreven dat de betreffende beroepsgroep beheert. Het beroepsprofiel kent bekwaamheidseisen, die omschrijven wat de beroepsbeoefenaren moeten kennen en kunnen. De beroepsgroep is bij deze beroepen mede verantwoordelijk voor het vaststellen van deze bekwaamheidseisen. De aspirant-beroepsbeoefenaren volgen een opleiding om aan de genoemde bekwaamheidseisen te voldoen. De opleiding wordt afgesloten met het behalen van het getuigschrift, dat de voorwaarde vormt om het beroep in de praktijk te mogen uitoefenen. Van de beroepsbeoefenaren wordt geëist dat zij hun bekwaamheidseisen bijhouden, in de vorm van bijvoorbeeld werkervaring en/of eisen ten aanzien van professionele ontwikkeling. De instellingen waar zij werken, dragen bij aan het realiseren van deze eis. Het bijhouden van de bekwaamheidseisen wordt geregistreerd. Er kunnen positieve of negatieve sancties zijn verbonden aan het bijhouden van de bekwaamheid. De verplichting voor deze beroepsbeoefenaren zich te registreren vloeit voort uit de bijzondere verantwoordelijkheid die deze beroepen met zich meebrengen. De geschetste keten is, zoals hieronder blijkt, in het wetsvoorstel neergelegd. 1.2 Het wetsvoorstel: algemeen Met dit wetsvoorstel krijgen leraren enerzijds erkenning van hun professionele ruimte en leggen zij anderzijds via het register verantwoording af over het onderhoud van hun bekwaamheid. Het regelt allereerst dat in de onderwijswetten WPO, WEC, WVO en WEB, een omschrijving van het beroep leraar is opgenomen en het beginsel is vastgelegd dat de leraar in zijn beroepsuitoefening voldoende professionele ruimte toekomt. Vervolgens regelt het dat leraren die aan de bekwaamheidseisen voldoen, zich registreren in het lerarenregister en door middel van professionaliseringsactiviteiten gaan voldoen aan de herregistratiecriteria. Bij het wetsvoorstel blijft de ruimte voor scholen voor een eigen pedagogisch-didactische koers volledig intact. De professionele ruimte voor de leraar betekent dus niet dat de leraar buiten deze koers mag treden. Het wetsvoorstel wijzigt ook niet de verantwoordelijkheid van het schoolbestuur voor onderwijskwaliteit en het functioneren van de school. Wij vinden het belangrijk ook te benoemen wat in elk geval niet wordt gewijzigd door het wetsvoorstel. Dit om niet alleen de mogelijkheden maar ook de grenzen aan te geven van de professionele ruimte van leraren. Bij het wetsvoorstel blijft de ruimte voor scholen voor een eigen pedagogisch-didactische koers volledig intact. De professionele ruimte voor de leraar betekent dus niet dat de leraar buiten deze koers mag treden. Het wetsvoorstel wijzigt ook niet de verantwoordelijkheid van het schoolbestuur voor onderwijskwaliteit en het functioneren van de school. Het bestuur blijft eindverantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs, het functioneren van de school en voor het personeelsbeleid. In de bijlage hebben we de essentie van de artikelen over het beroep van leraar en het register opgenomen. 2. Het beroep van leraar, professioneel statuut en professionele standaard Algemeen We bespreken hieronder het artikel dat bepaalt wat onder het beroep leraar wordt verstaan en dat voorschrijft dat een professioneel statuut tot stand moet worden gebracht waarin de professionele zelfstandigheid van de leraar/leraren is geregeld. Bij het professionele statuut wordt de professionele standaard in acht genomen. 2.1 Beroep van leraar Het artikel over het beroep van leraar bestaat uit vier leden. In het eerste lid staat dat onder het beroep van leraar wordt verstaan het verantwoordelijkheid dragen voor het vakinhoudelijke, vakdidactische en pedagogische proces in de school. Maar in het eerste lid staat ook dat deze verantwoordelijkheid plaatsvindt binnen de kaders van het onderwijskundig beleid van de school. Het bevoegd gezag stelt het onderwijskundig beleid vast met inachtneming van de bepalingen in de Wet medezeggenschap op scholen (WMS). Met andere woorden, de leraar functioneert onder de eindverantwoordelijkheid van schoolleiding en bestuur, binnen de daarvoor gestelde kaders op met name het onderwijskundige terrein. Het stelsel van kwaliteitszorg zoals intern afgesproken en tot stand gekomen met inbreng vanuit de medezeggenschapsraad behoort tot de onderwijskundige kaders. In het tweede lid staat dat de leraar een zelfstandige verantwoordelijkheid toekomt als het gaat om het beoordelen van de onderwijsprestaties van de leerlingen. Hiermee wordt tot uitdrukking gebracht dat het beoordelen van de onderwijsprestaties van leerlingen, binnen de kaders van wet- en regelgeving, tot de specifieke en eigen deskundigheid en daarmee ook tot de bevoegdheid van de leraar behoort. De rechterlijke uitspraken over cijfers laten naar onze mening zien dat de rechter deze specifieke deskundigheid van de leraar ook voor dit wetsvoorstel als uitgangspunt neemt bij de rechterlijke toetsing. De rechter treedt niet in de inhoudelijke beoordeling die de leraar heeft gegeven. Wel kan de rechter nagaan of de leraar zorgvuldig heeft gehandeld bij het tot stand brengen van het cijfer, maar hij spreekt zich niet uit of een leerling inhoudelijk gezien een voldoende dan wel onvoldoende dient te krijgen. Onder onderwijsprestaties wordt verstaan het resultaat van het vakinhoudelijke, didactisch en pedagogisch proces in de klas. De eigen bevoegdheid van de leraar voor het beoordelen van onderwijsprestaties moeten worden onderscheiden van adviezen en beslissingen die op basis van de WPO, WEC en WVO onder de verantwoordelijkheid van de schoolleiding en het bevoegd gezag vallen. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het schooladvies van de basisschool en het vaststellen van het examenresultaat. De eerste twee leden bakenen het beroep van leraar af ten opzichte van andere beroepen binnen het onderwijs. Hierdoor ontstaat duidelijkheid over de verantwoordelijkheden binnen en tussen teams, bijvoorbeeld als leraren werken binnen integrale kindcentra en/of in multidisciplinaire teams in scholen. Uit lid 1 blijkt hierbij duidelijk dat de leraar (ook dan) de regie voert op het pedagogisch, didactisch en vakinhoudelijk terrein. 6

3 In het derde lid staat waarover voldoende pedagogische, didactische en vakinhoudelijke zeggenschap moet zijn: (a) de inhoud van de lesstof, (b) de wijze waarop de lesstof wordt aangeboden en de middelen die daarbij worden gebruikt, (c) de te hanteren pedagogischdidactische aanpak op de school en de wijze waarop daar uitvoering aan wordt gegeven, waaronder wordt begrepen de begeleiding van de leerlingen en de contacten met de ouders en (d) het in samenhang met de onderdelen a, b en c onderhouden van de bekwaamheid van de leraren als onderdeel van het team. Het derde lid is een uitwerking van het eerste lid. De zeggenschap waarover de leraar in het derde lid de beschikking krijgt, kent dit wetsvoorstel alleen toe binnen het kader van hetgeen valt onder de omschrijving van het beroep van leraar in lid 1. Lid 1 bakent deze zeggenschap dus af. Omdat hierin staat dat de genoemde verantwoordelijkheden gedragen worden binnen de kaders van het onderwijskundig beleid van de school, geldt dit ook voor het derde lid. Het gaat bij de zeggenschap over voldoende zeggenschap. Dit omdat de zeggenschap van de leraar valt binnen de eindverantwoordelijkheid van het bevoegd gezag voor de kwaliteit van het onderwijs en de schoolorganisatie en binnen de onderwijskundige kaders die zijn vastgesteld. De zeggenschap van de leraar in de school is dus niet ongelimiteerd. 2.2 Professioneel statuut Het vierde lid introduceert het professioneel statuut. Zoals het derde lid een uitwerking is van het eerste lid, zo is het vierde lid weer een uitwerking van het derde lid. In dit vierde lid staat dat het bevoegd gezag in overleg met de leraren een professioneel statuut opstelt waarin de zeggenschap van leraren als bedoeld in het derde lid wordt georganiseerd. Hieruit blijkt dat het niet alleen aan leraren is om zich op hun zeggenschap te beroepen, het is ook de opdracht die vanuit de wet aan het bevoegd gezag gegeven wordt om deze zeggenschap middels het professioneel statuut te realiseren. Het professioneel statuut kan op schoolniveau, maar kan ook als de leraren dat wensen op het niveau van het schoolbestuur worden overeengekomen. Ook kunnen leraren met het schoolbestuur basisafspraken maken die voor alle scholen gelden, en die nader door leraren met de schoolleiding worden in- en aangevuld. Het bestuur en de leraren kunnen het professioneel statuut organisatorisch zo vormgeven dat dit aansluit bij de eigen situatie. Zo kan op de school een lerarenberaad worden ingesteld. Maar het is ook denkbaar dat het statuut wordt gebaseerd op de lerarenvergadering. Bij het professionele statuut wordt de professionele standaard in acht genomen. Hier gaan we in 2.3 nader op in. Uit het voorafgaande blijkt dat het wetsvoorstel alleen de individuele professionele zeggenschap versterkt. De collectieve zeggenschap wordt niet in het wetsvoorstel geregeld. Wij komen hier bij de vervolgartikelen op terug. Ook al gaat het wetsvoorstel uit van de individuele leraar, vast staat dat de leraar moet samenwerken met andere leraren. Deze samenwerking zal vastgelegd worden in het professioneel statuut waarbij de professionele standaard in acht wordt genomen. In de Memorie van Toelichting staat hierover dat leraren bij het verzorgen van onderwijs vanzelfsprekend samenwerken. In de professionele standaard dient daarom uitwerking te worden gegeven aan het professionele beginsel van samenwerking in teamverband. De leraar moet zelf keuzes maken en zich voor die keuzes verantwoorden. Maar hij werkt ook in teamverband. Wat betekent dat nu? Betekent dit dat het team bepaalt welke keuzes de leraar professioneel moet maken? Als het een lerarenteam betreft zou dit kunnen als dat voor een bepaalde situatie is uitgewerkt. Maar wat als het team multidisciplinair is samengesteld? Hoe gaat dat in andere sectoren? In de gezondheidszorg wordt ook gewerkt in vaak multidisciplinair samengestelde teams. Maar dit betekent niet dat de verpleegkundige beslist hoe de arts moet opereren. Het gaat hier om twee verschillende beroepsgroepen met ieder een eigen deskundigheidsgebied. Dit geldt ook voor het onderwijs. De onderwijsassistent en de instructeur maken soms deel uit van hetzelfde team, maar het is de leraar die gaat over de aspecten van zijn beroep. In het professioneel statuut is in feite de invulling van de verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag over zaken met betrekking tot het beroep van leraar afgewogen tegen de verantwoordelijkheid over de invulling die de leraar of het collectief leraren op de school geeft aan het beroep. Het beginsel van professionele ruimte dat in het wetsvoorstel is vastgelegd, betekent niet alleen ruimte maar ook dat de leraren verantwoording dienen af te leggen aan het bestuur, de ouders, leerlingen en studenten, maar ook aan externen, zoals de inspectie, over hun visie op het onderwijs, hun manier van lesgeven, hun pedagogiek en didactiek, en de resultaten die de leraren daarbij halen. Het professioneel statuut waarin de professionele ruimte invulling krijgt, vormt naar onze mening de kern van het geven van het onderwijs op de school. Hierin is in feite de invulling van de verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag over zaken met betrekking tot het beroep van leraar afgewogen tegen de verantwoordelijkheid over de invulling die de leraar of het collectief leraren op de school geeft aan het beroep. 2.3 Professionele standaard De professionele standaard van de leraar houdt verband met de professionele autonomie van de leraar. Autonomie is iets dat professionele beroepsgroepen kenmerkt en hen onderscheidt van andere beroepsgroepen. Deze autonomie bestaat omdat het voor anderen (dat wil zeggen: niet-professionals) nu eenmaal niet goed mogelijk is professionals te zeggen hoe ze hun werk doen. De anderen missen gewoonweg de deskundigheid hiervoor. De professional moet zelf een afweging maken hoe te handelen. Richtsnoer voor het handelen van de leraar zijn algemeen aanvaarde normen omtrent verantwoord leraarschap, bijvoorbeeld als het gaat om de omgang met en bejegening van leerlingen en ouders of specifieke categorieën van leerlingen. In het wetsvoorstel staat dat het geheel van deze normen door de beroepsgroep wordt geëxpliciteerd in een professionele standaard, zodat leraren daar in de beroepspraktijk houvast aan kunnen ontlenen. Houvast ontlenen betekent niet dat de standaard klakkeloos moet worden uitgevoerd. Een situatie kan soms inhouden dat de leraar van de standaard moet afwijken. Het is wel zo dat de leraar die volgens de standaard wil handelen hiervan niet kan worden afgehouden door het schoolbestuur. Het schoolbestuur moet de standaard in achtnemen en mag het instructierecht dat 7

4 het als werkgever heeft, niet gebruiken om de leraar op te dragen tegen de standaard in te handelen. In het wetsvoorstel is niet de algemene verplichting zoals in de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst, die is opgenomen in titel 7, afdeling 5 van Boek 7 van het BW, vertaald naar het onderwijs opgenomen: De hulpverlener moet bij zijn werkzaamheden de zorg van een goed hulpverlener in acht nemen en handelt daarbij in overeenstemming met de op hem rustende verantwoordelijkheid, voortvloeiende uit de voor hulpverleners geldende professionele standaard, waaronder de overeenkomstig artikel 66b van de Zorgverzekeringswet in het openbaar register opgenomen voor hem geldende professionele standaard. De normen die in de professionele standaard worden opgenomen zijn bestaande ongeschreven, doch maatschappelijk erkende en in beroepsgroep geaccepteerde normen. Tevens zijn deze normen ontleend aan de wetenschap en aan algemeen aanvaarde uitgangspunten. Deze normen maken op dit moment op grond van de jurisprudentie reeds onderdeel uit van het bestaande recht. Zo geeft de Hoge Raad in het arrest van 17 januari 2007 een omschrijving van goed leraarschap dat in onze ogen overeenkomt met het handelen als het handelen van een goed hulpverlener, zoals geformuleerd in het genoemde artikel. 7 In de Memorie van toelichting op het wetsvoorstel wordt aangegeven dat het werken in teamverband in de professionele standaard moet worden uitgewerkt. Het spreekt voor zich dat de professionele standaard algemene uitgangspunten inzake het werken in teams zal bevatten. Ook zorgvuldigheidsregels die bijvoorbeeld inhouden dat de leraar in bepaalde situaties moet doorverwijzen naar andere beroepsbeoefenaren kunnen hiervan deel uit maken. Deze algemene richtlijnen zullen nader uitgewerkt moeten worden in het professioneel statuut. De beroepsgroep werkt de komende tijd aan het opstellen van de professionele standaard. Wanneer we naar andere beroepsgroepen kijken, dan blijkt de opbouw van de standaard enkele jaren in beslag te hebben genomen. Dit proces is bij beroepsgroepen zoals verpleegkundigen en fysiotherapeuten gestimuleerd door de overheid. Wij zijn van mening dat het van groot belang is dat de beroepsgroep een zeer ruime periode neemt voor het invullen van de standaard. Het onderwijs is namelijk onbekend met de professionele standaard. Wanneer er veel kritiek door de buitenwereld (de wetenschap, de Onderwijsraad, maar ook leraren) wordt geuit op de standaard kan dat de positie van de beroepsgroep, de Onderwijscoöperatie, en het beroep van leraar zeer schaden. Een professionele standaard vormt overigens een dynamisch geheel, dat soms snel wijzigt omdat wetenschappelijke inzichten hiertoe aanleiding geven, soms langzaam. Met andere woorden, de professionele standaard is nooit af. 3. Het lerarenregister en het registervoorportaal Algemeen Het sluitstuk van de professionele keten, zoals die voor beroepen als verpleegkundige en fysiotherapeut geldt en in dit wetsvoorstel is vertaald naar het beroep leraar, is het register. Het belangrijkste onderdeel van het wetsvoorstel is de invulling die aan het beroep leraar wordt gegeven. De discussie tot nu toe in het onderwijs gaat vooral over het sluitstuk, het register, waarbij wordt voorbijgegaan aan het artikel over het beroep leraar dat de andere, misschien voor de ontwikkelingen van het beroep wel belangrijkere elementen uit de keten, bevat. 3.1 Het lerarenregister In het lerarenregister worden alle leraren opgenomen die aan de bekwaamheidseisen voldoen en werkzaam zijn in het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs of het middelbaar beroepsonderwijs. Zij zijn registerleraar. De titel registerleraar is overigens geen beschermde titel. Deze leraren houden hun professionaliseringsactiviteiten bij in hun registerfolio. Zij werken aan hun bekwaamheidsonderhoud met het oog op de herregistratie. Ook de leraren die niet werkzaam zijn in een van de genoemde sectoren in het onderwijs, kunnen ervoor kiezen zich toch te registreren en hun bekwaamheid op peil te houden. De leraar moet in vier jaar 160 uur aan professionaliseringsactiviteiten verrichten. De leraar is aan zet als het gaat om zijn bekwaamheidsonderhoud (dat is waar het omdraait bij het moeten voldoen aan de herregistratiecriteria) en kan de keuze maken daarvoor activiteiten op te voeren die hij al dan niet in teamverband al onderneemt in het kader van het scholingsplan. Het register wordt beheerd door de minister van OCW, het is dus een publiekrechtelijk register. Het is aan de beroepsgroep om met een voorstel te komen ten aanzien van de inhoud van de criteria die voor herregistratie gelden en de validering van het aanbod van de cursussen die gevolgd kunnen worden om aan deze criteria te voldoen. Het is waarschijnlijk dat het voorstel van de Onderwijscoöperatie verschillen tussen leraren naar sector en bevoegdheid respecteert. Anders gezegd, de norm voor herregistratie voor een groepsleerkracht in het basisonderwijs luidt straks anders dan voor de leraar geschiedenis in het voortgezet onderwijs. Bij het opstellen van een voorstel voor de herregistratiecriteria worden de PO- en VO-Raad en MBO-Raad betrokken, die nagaan of de inhoud van het voorstel zich verhoudt tot de werkzaamheden in de schoolcontext. De minister van OCW toetst het voorstel van de beroepsgroep mede op het punt of het de uitkomst vormt van een gedragen proces. De minister neemt het voorstel van de beroepsgroep vervolgens over in nadere regelgeving. In het wetsvoorstel is de verplichting van het bevoegd gezag opgenomen dat de leraar in staat wordt gesteld om aan de herregistratiecriteria te voldoen van het onderwijs waarvoor hij is benoemd. De cao po en de cao vo voorzien in uren voor leraren ten behoeve van deskundigheidsbevordering en bekwaamheidsonderhoud. Uiteraard moeten ook de kosten hiervoor vergoed worden. Daarnaast, en zo mogelijk ook in samenhang daarmee, kunnen teams en scholen middelen inzetten voor professionalisering van leraren en docenten. De minister toetst of een leraar aan de eisen van bekwaamheidsonderhoud voldoet. Indien een leraar hier niet aan voldoet, besluit de minister tot het plaatsen van een aantekening bij de registratie van de betreffende leraar. De leraar kan tegen het besluit van de minister bezwaar en beroep aantekenen. Hij kan niet meer ingezet 8

5 worden als leraar totdat is gebleken dat hij zijn bekwaamheid weer heeft onderhouden. Deze leraar kan niet worden opgenomen in het registervoorportaal waardoor hij wel les zou kunnen blijven geven. Hij is hierdoor slechter af dan de leraar die opgenomen is in het registervoorportaal. Of dit terecht is, kan uiteraard in bezwaar en beroep worden getoetst. De leraar met een aantekening kan wel tijdelijk ingezet worden voor andere taken dan het geven van onderwijs. Hij kan ook tijdelijk onder verantwoordelijkheid van een andere leraar worden ingezet voor onderwijstaken, zelfs onder verantwoordelijkheid van de leraar die opgenomen is in het registervoorportaal. Naar onze mening zou de wetgever dat laatste moeten uitsluiten. Wij zijn van mening dat leraren in het registervoorportaal uitsluitend onder verantwoordelijkheid van een registerleraar onderwijs mogen verzorgen. Het is aan het overleg tussen de werkgevers en de bonden om te bepalen of ook rechtspositionele consequenties verbonden kunnen worden aan het niet voldoen aan de herregistratiecriteria. De verwachting is overigens dat veel leraren de norm van hun beroepsgroep zullen halen. Een leraar kan zowel in het lerarenregister als in het registervoorportaal worden opgenomen. Bijvoorbeeld als de leraar die bevoegd is voor het geven van een vak door het bevoegd gezag wordt ingezet voor een vak waarvoor hij niet bevoegd is. Niet begrijpelijk is dat de lessen van deze leraar in het vak dat hij dan onbevoegd geeft en waarvoor hij in het voorportaal is opgenomen voor de gegevens over onbevoegd/bevoegd gegeven lessen als bevoegd gegeven lessen worden geregistreerd. 8 In tegenstelling tot het artikel dat het beroep leraar regelt treedt het Lerarenregister en het registervoorportaal, naar aanleiding van het advies van de Raad van State gefaseerd in werking. Deze ziet fasering ziet er als volgt uit. Invoering van het register tussen 1 augustus 2017 en 1 augustus 2018: alle leraren komen gedurende dit startjaar in het lerarenregister respectievelijk registervoorportaal te staan. Eerste fase herregistratie tussen 1 augustus 2018 en 1 augustus 2022: Zodra de beroepsgroep de herregistratiecriteria heeft geformuleerd en deze zijn vastgesteld, start voor de betreffende leraren een eerste termijn herregistratie van vier jaar. In deze fase wordt echter nog niet de volledige consequentie verbonden aan het niet halen van de herregistratiecriteria en kan de leraar nog steeds worden ingezet voor het geven van onderwijs. Tweede fase herregistratie tussen 1 augustus 2022 en 1 augustus 2026: aansluitend start indien dat verantwoord is een tweede herregistratieperiode waarin niet alleen de verplichting tot bekwaamheidsonderhoud geldt, maar ook de sanctie: aan het einde van de tweede periode valt voor de leraren die onvoldoende aan bekwaamheidsonderhoud hebben gedaan, het besluit dat zij geen verantwoordelijkheden meer mogen dragen die het beroep van leraar betreffen, totdat zij aan de criteria voldoen. Met andere woorden: met ingang van deze fase werkt het register volledig zoals beoogd. 3.2 Het registervoorportaal De leraren die (nog) niet aan de juiste bekwaamheidseisen voldoen, komen in het registervoorportaal te staan. De inhoudelijke verantwoordelijkheid voor het registervoorportaal ligt, in tegenstelling tot het lerarenregister, bij de overheid. Met het aanleggen van een registervoorportaal wordt de inzet van leraren die nog aan de juiste bekwaamheidseisen moeten voldoen zichtbaar en kunnen de eisen die hieraan zijn verbonden worden bewaakt. De overheid houdt namelijk bij of aan de voorwaarden wordt voldaan op grond waarvan deze leraren in een beperkt aantal uitzonderingssituaties op de registercriteria onbevoegd mogen lesgeven. De voorwaarden omvatten onder meer de termijn waarbinnen dit is toegestaan. Na afloop van de termijn worden deze leraren geacht aan de bekwaamheidseisen te voldoen waardoor zij zich kunnen registreren in het lerarenregister. Schoolbesturen stellen deze leraren in staat hun bevoegdheid te behalen, zodat zij aansluitend kunnen overstappen op het lerarenregister. Naar onze mening zou de leraar die niet bevoegd is altijd onder verantwoordelijkheid moeten werken van een leraar en naarmate zijn opleiding vordert, meer verantwoordelijkheid mogen dragen. Het opnemen van leraren in een voorportaal die niet voldoen aan de bekwaamheidseisen in een register, doet in onze ogen afbreuk aan de status van het lerarenregister. Het uitgangspunt dient te zijn dat pas wanneer de leraar voldoet aan de wettelijke bekwaamheidseisen, hij in het register kan worden ingeschreven en als leraar kan werken. De reden dat er een wettelijk register is, is namelijk dat het om een beroep gaat met een bijzondere verantwoordelijkheid. Zo bijzonder dat de wetgever hieraan bijzondere eisen stelt. Dan is het zonder getuigschrift als bevoegde kunnen uitoefenen van het beroep hiermee niet te verenigen. Naar onze mening zou de leraar die niet bevoegd is altijd onder verantwoordelijkheid moeten werken van een leraar en naarmate zijn opleiding vordert, meer verantwoordelijkheid mogen dragen. 4. Beroepsgroep 9 In de Memorie van Toelichting staat dat de komst van een wettelijk verankerd lerarenregister een goede gelegenheid biedt voor de beroepsgroep en de schoolbesturen om de komende tijd in gezamenlijkheid te werken aan verdere versterking van de kwaliteit van het onderwijs. Daarbij is aldus de MvT een essentiële rol weggelegd voor leraren en hun beroepsgroep, de Onderwijscoöperatie. Deze rol hebben we ook aangegeven in het voorafgaande. De Onderwijscoöperatie speelt een centrale rol bijvoorbeeld bij het opstellen van de criteria voor herregistratie en invullen van de professionele standaard. In de Memorie van Toelichting staat ook dat het lerarenregister van en voor de leraren is. Dit betekent dat iedere individuele geregistreerde leraar directe invloed moet kunnen hebben op het beleid van de beroepsorganisatie ten aanzien van het lerarenregister. Gelet hierop heeft het bestuur van de Onderwijscoöperatie besloten tot het opnemen van een deelnemersvergadering in de statuten. Iedere leraar die is opgenomen in het lerarenregister is dan lid van de deelnemersvergadering. Dit orgaan beslist dan over alle zaken die het register en de daarmee samenhangende professionele keten betreft. De bevoegdheden die in de statuten aan de deelnemersvergadering toekomen, komen niet toe aan het bestuur of de algemene vergadering. Langs deze lijn hebben alle leraren binnen de Onderwijscoöperatie een stem in zaken die het register en de professionele keten raken. 9

6 Een sterke beroepsgroep is van groot belang voor de positie van de leraren. De beroepsgroep heeft tot taak bij te dragen aan de identiteitsvorming van het beroep, zowel ten opzichte van de leraren als ten opzichte van de burgers, de overheid, de inspectie en de werkgeversorganisaties in het onderwijs. De beroepsgroep stelt de normen en waarden van het beroep op en legt dit vast in de professionele standaard. De Raad van State wijst in zijn advies erop dat leraren zichzelf nauwelijks als een aparte beroepsgroep zien met levende beroepsverenigingen en een eigen rol in het debat over (de kwaliteit van) het onderwijs. Deze visie van de Raad van Staat onderschrijven we, maar de Raad gaat eraan voorbij dat de leraar individueel en collectief altijd een zwakke positie heeft gehad. Het is de komende jaren niet alleen de taak van de beroepsgroep om zichzelf te versterken maar ook de taak van de overheid om de positie van de beroepsgroep te versterken door haar serieus te nemen. Dit houdt onder meer in dat de overheid de beroepsvereniging advies vraagt over wetgeving die de positie van de leraren raakt. Algemeen wordt erkend dat primair de kwaliteit van de leraar en het collectief van leraren de kwaliteit van het geboden onderwijs bepalen. Maar de beroepsgroep moet vooral vorm krijgen op het bestuursniveau en op het schoolniveau en dat kan alleen gerealiseerd worden als de school een organisatie van lerende professionals wordt, een organisatie waarin leraren van elkaar leren. De instrumenten die worden gebruikt om de kwaliteit en het functioneren van de leraar en het collectief van de leraren in beeld te brengen moeten in handen zijn van leraren. In onze ogen is dit op dit moment vrijwel niet het geval. Ook hier is voor de leraren zelf werk aan de winkel, maar niet alleen voor hen. Dit zal samen met het bestuur en de schoolleiding moeten gebeuren. 5. Afsluitend Het wetsvoorstel leeft nog bij veel leraren niet. De beroepsgroep heeft hier nog een grote slag te slaan. Zonder nadere invulling van de leraren zelf zal de wet naar onze mening niet de positie van de leraren versterken op de wijze die mogelijk is. Dit zou een gemiste kans zijn, niet alleen voor de leraren zelf, maar ook voor de kwaliteit van het onderwijs. Versterking van de positie van de leraar is immers geen doel op zich, maar is bedoeld om de kwaliteit van de leraar en daarmee de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. We hebben in dit artikel de hoofdlijnen van het wetsvoorstel beschreven. In de komende nummers van gaan we op de verschillende hierboven beschreven thema s nader in. Verder zullen we ook ingaan op de nadere regelgeving die komt als uitwerking van het wetsvoorstel. Bijlage: wetsvoorstel Het beroep leraar 1. Onder het beroep van leraar wordt verstaan het binnen de kaders van het onderwijskundig beleid van de school, verantwoordelijkheid dragen voor het vakinhoudelijke, vakdidactische en pedagogische proces in de school. 2. Leraren komt een zelfstandige verantwoordelijkheid toe als het gaat om het beoordelen van de onderwijsprestaties van leerlingen. 3. Leraren beschikken over voldoende vakinhoudelijke, vakdidac- tische en pedagogische zeggenschap, waaronder wordt verstaan de zeggenschap over: a. de inhoud van de lesstof; b. de wijze waarop de lesstof wordt aangeboden en de middelen die daarbij worden gebruikt; c. de te hanteren pedagogisch-didactische aanpak op de school en de wijze waarop daar uitvoering aan wordt gegeven, waaronder de begeleiding van de leerlingen en de contacten met de ouders; d. het in samenhang met de onderdelen a, b en c, onderhouden van de bekwaamheid van de leraren als onderdeel van het team. 4. Het bevoegd gezag stelt in overleg met de leraren een professioneel statuut op waarin de afspraken zijn opgenomen over de wijze waarop de zeggenschap van leraren, bedoeld in het derde lid, wordt georganiseerd. Bij het opstellen van het professioneel statuut wordt de professionele standaard van de beroepsgroep in acht genomen. Lerarenregister Er is een lerarenregister waarin van de leraren voor wie herregistratiecriteria zijn vastgesteld. Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur worden herregistratiecriteria vastgesteld voor leraren. Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur worden regels vastgesteld voor het door Onze minister te valideren activiteitenaanbod voor herregistratie. Onze minister stelt een beroepsorganisatie in de gelegenheid hem een voorstel te doen voor herregistratiecriteria en regels ter validering van het activiteitenaanbod. Registervoorportaal Er is een registervoorportaal waarin leraren zijn geregistreerd die niet of gedeeltelijk niet voldoen aan de bekwaamheidseisen van het onderwijs dat zij tijdelijk verzorgen. Onze minister draagt zorg voor het beheer van het registervoorportaal. Noten 1. Kamerstukken II Bij het afsluiten van het artikel was de parlementaire behandeling gevorderd tot de Nota naar aanleiding van het verslag (Kamerstukken II , nr. 6). Zie ook in dit nummer: Stand van zaken Wetgeving, nr. 11, p Het middelbaar onderwijs kent momenteel geen openbaar onderwijs. 3. Zie: Frans Brekelmans & Marianne van Es: De verzelfstandiging van de positie van de leraar in Nederland, Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 2016, 6, p Kamerstukken II , nr Werken in het onderwijs (Verslag van een Algemeen Overleg). 5. Kamerstukken II , nr. 172 en De Expertgroep bestond uit deskundigen van de Onderwijscoöperatie en het ministerie van OCW. 7. ECLI:NL:HR:2007:AZ0129: De leraar had op basis van zijn opleiding en op grond van zijn professionaliteit (...) nooit kunnen besluiten tot externe motivatiemiddelen zoals hij die heeft genomen. 8. Zie voor een uitgebreide beschouwing hierover: F.H.J.G. Brekelmans en M. van Es, Onbevoegd lesgeven tegengaan in het voortgezet onderwijs,, , p Zie Frans Brekelmans & Marianne van Es, Wetsvoorstel Lerarenregister, professionals governance en professionele standaard, Nederlands Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 2016, 2, p In dit artikel gaan we onder meer in op de relatie tussen het wetsvoorstel en de professionals governance (de positie van de professional in de governance) op het niveau van de school en het niveau van de beroepsgroep. 10