De relaties EU Georgië

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar De relaties EU Georgië Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Emma Mortier (Studentennr ) Promotor: Prof. Dr. Marc Maresceau Commissaris: Dhr. Guillaume Van der Loo

2

3 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar De relaties EU Georgië Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Emma Mortier (Studentennr ) Promotor: Prof. Dr. Marc Maresceau Commissaris: Dhr. Guillaume Van der Loo

4

5 Voorwoord Ter afsluiting van de studies Rechten aan de Universiteit Gent wordt de opdracht gegeven een Masterproef te schrijven. Ik heb ervoor gekozen mij te verdiepen in de relaties tussen de Europese Unie en Georgië. Dit bleek echter niet zo n makkelijke opgave te zijn en er zijn heel wat uren werk in geslopen. Zonder de hulp van een aantal mensen had ik ze dan ook niet tot een goed einde kunnen brengen. Vooreerst wil mijn promotor, Prof. Dr. Marc Maresceau bedanken voor de vele boeiende lessen. Deze hebben ervoor gezorgd dat mijn interesse voor het Europees recht, en dan vooral voor de externe betrekkingen, is ontstaan en versterkt. Daarnaast wil ik dhr. Guillaume Van der Loo bedanken, bij wie ik steeds met mijn vragen terecht kon. Ik ben mijn vriend, familieleden, vrienden en iedereen die mij op een of andere manier geholpen heeft, enorm dankbaar. Hun steun betekende heel veel voor mij. Mijn ouders verdienen een speciaal woordje van dank. Zij hebben ervoor gezorgd dat ik deze studie heb kunnen aanvatten en hebben mij gedurende mijn hele opleiding gesteund. Daarnaast wil ik mijn vriend bedanken voor het nalezen van deze masterproef, het vele geduld en de onvoorwaardelijke steun tijdens mijn studies. Emma Mortier Gent, 12 mei 2014

6

7 Inhoudstafel Voorwoord... 5 Inhoudstafel... 7 Lijst met veelgebruikte afkortingen Inleiding Deel 1 Historisch overzicht Titel 1 Vroege geschiedenis Titel 2 Russische overheersing Hoofdstuk 1 Russisch Rijk Hoofdstuk 2 Drie jaar onafhankelijkheid Hoofdstuk 3 Sovjet-Unie Titel 3 Onafhankelijkheid Republiek Georgië Hoofdstuk 1 Zviad Gamsachoerdia Hoofdstuk 2 Edoeard Sjevardnadze Titel 4 Rozenrevolutie: Michail Saakasjvili Titel 5 Onrusten in Adzjarië, Abchazië en Zuid-Ossetië Hoofdstuk 1 Algemeen Hoofdstuk 2 Adzjarië Hoofdstuk 3 Zuid-Ossetië Hoofdstuk 4 Abchazië Hoofdstuk 5 Oorlog in Zuid-Ossetië Titel 6 Uitgebloeide Rozenrevolutie Deel 2 De betrekkingen tussen de Europese Unie en Georgië Titel 1 Inleiding Titel 2 Partnerschaps- en Samenwerkingsovereenkomsten Hoofdstuk 1 Inleiding Hoofdstuk 2 Partnerschaps- en Samenwerkingsovereenkomst en Georgië Hoofdstuk 3 Beoordeling Hoofdstuk 4 Conclusie... 42

8 Titel 3 Het Europees Nabuurschapsbeleid Hoofdstuk 1 Inleiding Hoofdstuk 2 Het Europees Nabuurschapsbeleid: analyse Hoofdstuk 3 Het Actieplan van Georgië Hoofdstuk 4 Beoordeling Hoofdstuk 4 Conclusie Titel 4 De Synergie voor het Zwarte Zeegebied Hoofdstuk 1 Inleiding Hoofdstuk 2 De Synergie voor het Zwarte Zeegebied: analyse Hoofdstuk 3 Beoordeling Hoofdstuk 4 Conclusie Titel 5 Het Oostelijk Partnerschap Hoofdstuk 1 Inleiding Hoofdstuk 2 Het Oostelijk Partnerschap: analyse Hoofdstuk 3 Het Mobiliteitspartnerschap en Georgië Hoofdstuk 4 De Associatieovereenkomst en Georgië Hoofdstuk 5 Beoordeling Hoofdstuk 6 Conclusie Titel 6 Financiering Hoofdstuk 1 TACIS Hoofdstuk 2 Het Europees Nabuurschaps- en Partnerschapsinstrument of ENPI Hoofdstuk 3 Het Europees Nabuurschapsinstrument of ENI Hoofdstuk 4 Conclusie Deel 3 Toekomstperspectieven: de Europese Unie of Rusland? Titel 1 Inleiding Titel 2 De Europese Unie Hoofdstuk 1 Inleiding Hoofdstuk 2 Voorwaarden voor lidmaatschap Titel 3 De Euraziatische Unie Hoofdstuk 1 Inleiding Hoofdstuk 2 Historisch verloop Hoofdstuk 3 Invloed op het extern beleid van de Europese Unie Titel 4 Beoordeling Besluit

9 Bibliografie Verdragen Akten van instellingen van de Europese Unie Instrumenten Voorbereidende documenten Rechtsleer Boeken Tijdschriftartikelen Internet

10

11 Lijst met veelgebruikte afkortingen DCFTA ENB ENI ENPI EU GOS GUAM NAVO NGO OVSE PSO TACIS UNESCO VEU VN WTO Deep and Comprehensive Free Trade Area (Diepgaande en Uitgebreide Vrijhandelszone) Europees Nabuurschapsbeleid European Neighbourhood Instrument European Neighbourhood and Partnership Instrument Europese Unie Gemenebest van Onafhankelijke Staten Georgia, Ukraine, Azerbaijan, Moldova (Georgië, Oekraïne, Azerbeidzjan, Moldavië) Noord-Atlantische Verdragsorganisatie Niet-Gouvernementele Organisatie Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa Parnterschaps- en Samenwerkingsovereenkomst Technical Aid to the Commonwealth of Independent States United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation Verdrag betreffende de Europese Unie Verenigde Naties World Trade Organisation (Wereldhandelsorganisatie)

12

13 Inleiding 1. De Europese Unie wordt steeds maar groter en dan vooral in oostelijke richting. Op 1 mei 2004 was er de big bang-uitbreiding met tien landen uit Centraal- en Oost-Europa. 1 In 2007 traden Roemenië en Bulgarije toe en in 2013 sloot Kroatië zich aan bij de Europese Unie. Ondertussen zijn er nog acht landen die het lidmaatschap van de Europese Unie als prioriteit hebben, namelijk Turkije, Servië, de voormalige Joegoslavische republiek Macedonië, IJsland, Montenegro, Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kosovo. Enkel de eerste vijf staten hebben de officiële status van kandidaat-lidstaat Het is duidelijk dat door de uitbreiding van de Europese Unie de oostelijke buurlanden aan belang gewonnen hebben. Hierdoor kwamen tevens de onrusten en veiligheidsproblemen in de regio heel dichtbij. De Europese Unie heeft dus moeten nagaan hoe het zich kon profileren in de regio en hiertoe werden verscheidene pogingen ondernomen. 3. In deze masterproef ga ik dieper in op de pogingen die de Europese Unie heef ondernomen om een samenwerking met Georgië op te starten en verder te verdiepen. Bij aanvang van dit werkstuk was het land mij niet echt bekend. Ik kende Georgië van de persberichten over de vele onrusten in het land met als climax de oorlog met Rusland. Ook de Rozenrevolutie en de recentste verkiezingen waren mij niet ontgaan. Toch kende ik het land niet goed en had ik al helemaal geen idee over de mogelijke inspanningen van de Europese Unie om een diepgaande samenwerking op te starten met Georgië. Het leek mij dan ook een uitdaging om hierover mijn masterproef te schrijven. 4. Het eerste deel van mijn masterproef omvat een stukje historiek en omschrijft de evolutie van Georgië door de jaren heen. Mijn beschrijving start in de Oudheid en wordt gevolgd door de periodes van Russische overheersing. Na de implosie van de Sovjet-Unie werd Georgië onafhankelijk en kende het een aantal periodes van onrust. Toch kon het land vanaf dat moment zijn eigen externe betrekkingen vorm geven en daarin speelde onder meer de Europese Unie een belangrijke rol. 5. Het feit dat de Europese Unie een rol speelt in de ontwikkeling van de externe betrekkingen van Georgië, vormt het eigenlijke onderwerp van mijn masterproef: de betrekkingen tussen de Europese Unie en Georgië. Een eerste poging hiertoe was het ondertekenen van de Partnerschaps- en Samenwerkingsovereenkomst. De relaties tussen de Europese Unie en Georgië werden verder verdiept in het Europees Nabuurschapsbeleid. Een meer specifiek kader voor samenwerking binnen de regio, is de Synergie voor het Zwarte Zeegebied. Het voorlopig eindpunt in de optimalisering van de betrekkingen tussen de Europese Unie en Georgië, is het Oostelijk Partnerschap. 1 Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije en Tsjechië. 2 X., Uitbreiding van de EU, (geraadpleegd op 8 mei 2014).

14 6. Tot slot is er aandacht voor de toekomstperspectieven van Georgië waarbij ook de invloed van Rusland besproken wordt. Ik ga na wat de precieze voorwaarden zijn om lid te mogen worden van de Europese Unie en in hoeverre Georgië daar reeds aan heeft voldaan. Wat Rusland betreft wordt er dieper ingegaan op de invloed van het land in het gemeenschappelijk grensgebied en de creatie van de Euraziatische Unie. De vraag die hierbij gesteld moet worden is in hoeverre Georgië zal meegaan in het Europese verhaal en wat het effect is van de Russische druk.

15 Deel 1 Historisch overzicht Titel 1 Vroege geschiedenis 7. Gedurende de oudheid waren er op het huidige grondgebied van Georgië twee koninkrijken: Kolchis en Kartli. In 1008 werden deze koninkrijken samengevoegd en is er sprake van een Verenigd Georgië met eerst Koetaisi en later Tbilisi als hoofdstad. 3 Het land ontwikkelde zich tot een regionale grootmacht onder koningin Tamar en beleefde zijn eigen Gouden Eeuw. Echter zo plotseling als Georgië als sterke macht was opgekomen, zo snel ging het weer ten onder. Sterk verzwakt door diverse invallen en de pestepidemie werd het land veroverd door en verdeeld onder de Perzen en de Ottomanen. Hierdoor werd het Christelijke Georgië volledig ingesloten door islamitische heersers en raakte het afgesneden van de Europese beschaving. 4 Titel 2 Russische overheersing Hoofdstuk 1 Russisch Rijk 8. De Georgische vorsten zochten steeds meer toenadering tot de Russen. Bij het uiteenvallen van het Perzische rijk, vroeg het Georgische koninkrijk om Russische bescherming. In 1783 werd hiertoe het (controversiële) verdrag van Georgievsk gesloten. Er werd namelijk gesuggereerd dat Rusland niet de bedoeling had Georgië te beschermen, maar enkel een doorgang wou creëren voor de uitbreiding van het Russische rijk richting de Zuidelijke Kaukasus. 5 Wanneer de Perzen Tbilisi verwoestten, kwamen de zogenaamde Russische beschermers echter niet opdagen en dit bevestigt de voornoemde veronderstelling. In 1800 werd Georgië door het Russische Rijk geannexeerd en vanaf 1804 maakte het land integraal deel uit van het Russische Rijk Het gebied werd behandeld als een Russische provincie en in de loop van de 19de eeuw werd het zoveel mogelijk gerussificeerd. De Georgisch-Orthodoxe kerk verloor haar autonome status en werd ondergebracht in de Russisch-Orthodoxe kerk. Hierdoor werden onder meer de diensten in het Russisch gevoerd en werden de Georgische geestelijken vervangen door Russische. 7 Tevens werd de Ge- 3 P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, Londen, Pluto Press, 2010, 35 (hierna verkort: P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game). 4 K. ONWIJN, Georgië / Armenië in Domenicus, Haarlem, Uitgeverij J.H. Gottmer/H.J.W. Becht, 2013, (hierna verkort: K. ONWIJN, Georgië / Armenië). 5 P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, K. ONWIJN, Georgië / Armenië, R. G., SUNY, The making of the Georgian nation, Bloomington, Indiana University Press, 1994,

16 orgische adel praktisch volledig vervangen door Russische aristocratie. Ook straatnamen en de meeste kranten werden omgezet naar het Russisch. Deze russificatie bracht Georgië wel weer dichter bij Europa. De Russische scholen en universiteiten werden namelijk opengesteld voor Georgische studenten waardoor zij na eeuwen weer kennis konden nemen van westerse ideeën en ontdekkingen Doordat de Georgiërs opnieuw opleidingen konden genieten en Europese ideeën leerden kennen, maakte een deel van de Georgische intellectuelen kennis met het nationalisme. Men streefde naar een verdieping van het Georgische nationale bewustzijn met als ultieme doel een eigen Georgische staat. 9 Hoofdstuk 2 Drie jaar onafhankelijkheid 11. De Russische Revolutie creëerde een volledig andere situatie. Door de gebeurtenissen in oktober 1917 was Rusland in chaos en de Georgisch-orthodoxe kerk maakte van de verwarring gebruik om zich af te scheuren van de Russisch-orthodoxe kerk. 10 Ook de Georgische bevolking wilde onafhankelijkheid en na de Oktoberrevolutie van 1917 slaagden zij er samen met de Armeniërs en de Azeri s in om een van Rusland onafhankelijke Transkaukasische Federatie te vormen met Tbilisi als hoofdstad. De verschillen tussen de Kaukasuslanden bleken echter te groot te zijn en op 26 mei 1918 riepen de Georgiërs, met de steun van Duitsland, de onafhankelijkheid uit. 11 Sindsdien is 26 mei de Georgische Onafhankelijkheidsdag en dit wordt nu nog altijd gevierd. Hoofdstuk 3 Sovjet-Unie 12. Rusland wou echter zijn macht herstellen in Georgië en in februari 1921 viel het Rode Leger het land binnen. Amper een maand na de inval werd de Socialistische Sovjetrepubliek Georgië uitgeroepen en werd het land voor de tweede maal door Rusland bezet. Onmiddellijk werd het parlement ontbonden, politieke partijen werden verboden en de ganse economie werd genationaliseerd Vanaf 1921 vormde Georgië samen met Armenië en Azerbeidzjan de Transkaukasische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek. Dit staatsverband was echter geen lang leven beschoren en in 1936 werd het ontbonden. Vanaf dan is de officiële benaming van Georgië de Georgische Socialistische Sovjetrepubliek R. G., SUNY, The making of the Georgian nation, Bloomington, Indiana University Press, 1994, L. BROERS, David and Goliath and Georgians in the Kremlin : a post-colonial perspective on conflict in post-soviet Georgia in S. F. JONES (ed.), War and Revolution in the Caucasus: Georgia ablaze, Routledge, Londen, 2010, B. VAN DER PLAS, Georgië, K. ONWIJN, Georgië / Armenië, K. ONWIJN, Georgië / Armenië, D. VAN DER SCHRIEK, Georgië in Landenreeks, Amsterdam, KIT Publishers, 2004,

17 Titel 3 Onafhankelijkheid Republiek Georgië Hoofdstuk 1 Zviad Gamsachoerdia 14. Na de dood van Stalin in 1953 veranderde het beleid in de Sovjet-Unie. In Tbilisi waren er protestmanifestaties waarbij er opnieuw gestreefd werd naar onafhankelijkheid. 14 In 1985 kwam Michaeïl Gorbatsjov aan de macht en hij voerde een meer gematigd beleid in de Sovjet-Unie. De Georgische nationalisten grepen hun kans en vroegen meer autonomie. Er vonden steeds meer demonstraties plaats met maar één doel: de Georgische onafhankelijkheid. Alle partijen, inclusief de communistische partijen, waren voor onafhankelijkheid en in maart 1991 werd een referendum georganiseerd: 98,9 procent van de bevolking stemde voor onafhankelijkheid. Op 9 april 1991 riep het Georgische parlement als eerste in de Sovjet-Unie de onafhankelijkheid uit. Een maand later werden er presidentsverkiezingen georganiseerd en deze werden gewonnen door Zviad Gamsachoerdia De onafhankelijkheid van Georgië had echter een keerzijde en de (korte) regeerperiode van Gamsachoerdia kan niet echt een succes genoemd worden. Er was namelijk een toenemende intolerantie ten aanzien van de andersdenkenden en er werd geen rekening gehouden met de etnische minderheden in het land. Daarnaast vond de regering van Gamsachoerdia geen oplossingen voor de problematiek in Abchazië en Zuid-Ossetië. Er kwam steeds meer politieke tegenstand en uiteindelijk braken er in de separatistische regio s gevechten uit. 16 De regering weigerde te onderhandelen en compromissen te sluiten, waardoor Georgië de controle verloor in de voornoemde regio s. 17 Hoofdstuk 2 Edoeard Sjevardnadze 16. Vanaf september 1991 werd er steeds meer geprotesteerd tegen Zviad Gamsachoerdia en de bevolking eiste zijn ontslag. Uiteindelijk vluchtte Zviad Gamsachoerdia begin 1992 naar het buitenland en hij werd opgevolgd door Edoeard Sjevardnadze, de voormalige minister van Buitenlandse Zaken van de Sovjet-Unie. 18 Sjevardnadze trof een land in chaos aan: onder meer de burgeroorlogen in Zuid-Ossetië ( ) en Abchazië ( ); en het geweld tussen de aanhangers van Gamsachoerdia en de aanhangers van de nieuw regering ( ) zorgden voor grote onveiligheid in het land. Ook de economie van het land werd zwaar getroffen door de burgeroorlogen B. VAN DER PLAS, Georgië, S. BLOMMAERT en J. BALLIAUW, Back in the USSR Weerzien met de Russen en hun buren, Gent, Borgerhoff & Lamberigts, 2011, 360; K. ONWIJN, Georgië / Armenië, B. VAN DER PLAS, Georgië, J. WHEATLEY, Georgia from National Awakening to Rose Revolution: delayed transition in the former Soviet Union, Aldershot, Ashgate, 2005, 59 (hierna verkort: J. WHEATLEY, Georgia from National Awakening to Rose Revolution). 18 K. ONWIJN, Georgië / Armenië, J. WHEATLEY, Georgia from National Awakening to Rose Revolution,

18 17. De eerste prioriteit van Sjevardnadze was de rust en de orde in het land opnieuw herstellen. Er werden heel wat hervormingen doorgevoerd waardoor het land weer wat veiliger werd: niet alleen de straten in Tbilisi maar alle hoofdwegen in het land waren veilig, zelfs in het donker. Ook werd er een strak macro-economisch beleid gevoerd waardoor de eigen munt, de Lari, kon worden ingevoerd en de economie zich stilaan kon herstellen. Sjevardnadze slaagde erin de eenheid en de stabiliteit in het land grotendeels te herstellen. 20 Op internationaal vlak zocht hij meer toenadering tot de Europese Unie en de NAVO, en wou hij de banden met Rusland weer aanhalen Het beleid van Sjevardnadze kende dus een aantal successen, maar zijn beleid had tevens een schaduwzijde. Er was sprake van versnippering en grote corruptie in het land. Verder vertoonden de verkiezingen telkens onregelmatigheden. De tegenstand tegen de president groeide en er werd steeds meer tegen hem gedemonstreerd. 22 Titel 4 Rozenrevolutie: Michail Saakasjvili 19. In 2003 werden er parlementsverkiezingen georganiseerd en deze werden gewonnen door de partij van zittend president Edouard Sjevardnadze. De OVSE stelde echter onregelmatigheden vast en de oppositie accepteerde de officiële uitslag niet. 23 Daarnaast was de populariteit van Sjevardnadze dalende ten gevolge van de economische crisis en de welig tierende corruptie. 20. Op de dag van de inhuldiging van het nieuwe parlement, bestormde de oppositie, onder leiding van Michail Saakasjvili met een rode roos in zijn hand, het parlementsgebouw. Sjevardnadze trad een dag later af en de oppositie nam de macht over. De frauduleuze verkiezingen werden door de rechter geannuleerd en in januari 2004 werden er nieuwe verkiezingen georganiseerd. Het volk verkoos Saakasjvili tot nieuwe president en twee maanden later won zijn politieke partij, de Verenigde Nationale Beweging, tevens de parlementsverkiezingen. 24 Volgens de OVSE verliepen de verkiezingen dit maal min of meer eerlijk en voldeden ze grotendeels aan de internationale standaarden waaraan voldaan moet worden om van een democratische verkiezing te kunnen spreken Om het land te doen groeien eigende Saakasjvili zich heel wat bevoegdheden toe, maar zijn beleid zorgde voor heel wat resultaat. Hij drong de corruptie terug en er was een grote economische groei. Tevens deed hij er alles aan om het lidmaatschap van de Europese Unie en van de NAVO te 20 J. AVES, Georgia: From Chaos to Stability? in Former Soviet South Project, Royal Institute of International Affairs, Londen, 1996, K. ONWIJN, Georgië / Armenië, J. WHEATLEY, Georgia from National Awakening to Rose Revolution, X., Parliamentary Elections, 2 November 2003, (geraadpleegd op 27 april 2014). 24 D. VAN DER SCHRIEK, Georgië in Landenreeks, Amsterdam, KIT Publishers, 2004, J. WHEATLEY, Georgia from National Awakening to Rose Revolution,

19 verwezenlijken. Het presidentschap van Saakasjvili had echter ook een keerzijde. Hij gebruikte zijn bijna onbegrensde macht om autoritair op te treden en hij had steeds meer moeite met in- en tegenspraak. Demonstraties tegen zijn bewind werden in de kiem gesmoord, de verkiezingen vertoonden onregelmatigheden en er was de oorlog in Zuid-Ossetië. 26 Titel 5 Onrusten in Adzjarië, Abchazië en Zuid-Ossetië Hoofdstuk 1 Algemeen 22. De regio s Adzjarië, Abchazië en Zuid-Ossetië, en Georgië kennen een lange geschiedenis van onenigheden en gewapende conflicten waarbij er gestreefd werd naar onafhankelijkheid van de voornoemde regio s. Gedurende de periode dat Georgië deel uitmaakte van de Sovjet-Unie werd daar deels aan toegegeven door aan de betrokken regio s een bijzondere status toe te kennen. Abchazië werd een afzonderlijke socialistische republiek dat door een verdrag verenigd werd met Georgië. Adzjarië werd aanzien als een autonome republiek en Zuid-Ossetië kreeg de status van autonome provincie toegekend. 27 Na de onafhankelijkheid van Georgië in 1991, slaagde de Georgische overheid er niet in om het gezag er te herstellen wat leidde tot een aantal gewapende conflicten Nadat Michail Saakasjvili aangetreden was als president, werd duidelijk dat één van zijn voornaamste doestellingen de toetreding van Georgië tot de NAVO en tot de Europese Unie was. Opdat een land tot deze instellingen mag toetreden, moet het de controle hebben over het ganse grondgebied en dit was niet het geval voor Georgië. Saakasjvili moest dus de territoriale integriteit herstellen en Adzjarië, Abchazië en Zuid-Ossetië terug onder het Georgische gezag krijgen. 29 Dit bleek echter geen gemakkelijke opgave te zijn. Hoofdstuk 2 Adzjarië 24. Adzjarië is een autonome republiek in het zuidwesten van Georgië, die grenst aan de Zwarte Zee. De regio behoorde in de vroegere eeuwen tot het Ottomaanse rijk, wat verklaart dat het grootste deel van de bevolking moslim is. In de tweede helft van de 19 de eeuw maakte het gebied voor het eerst deel uit van het Russische rijk. 30 Door de Oktoberrevolutie in Rusland zag Georgië zijn kans om onafhankelijk te worden van Rusland, maar er was de dreiging van Ottomaanse rijk. Georgië slaagde erin om 26 K. ONWIJN, Georgië / Armenië, R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, New York, Palgrave Macmillan, 2010, 55 (hierna verkort: R. D. ASMUS, A little war that shook the world). 28 J. AVES, Georgia: From Chaos to Stability? in Former Soviet South Project, Royal Institute of International Affairs, Londen, 1996, V. STRITECKY, The South Caucasus in the European Periphery, in B. BALAMIR-COSKUN en B. DEMIRTAS- COSKUN (eds.), Neighbourhood Challenge: The European Union and its Neighbours, Florida, Universal Publishers, 2009, B. VAN DER PLAS, Georgië,

20 onafhankelijk te worden, maar het gebied rond de stad Batoemi (het huidige Adzjarië) werd in 1918 (opnieuw) bezet door het Ottomaanse rijk. De Turken gaven het gebied echter al snel op en eerst werd het een neutrale zone om dan in 1920 volledig Georgisch te worden. 31 In 1921 werd Georgië echter weer bezet door Rusland en dit in de vorm van de Sovjet-Unie. Tijdens de heerschappij van de Sovjet-Unie verkreeg Adzjarië, zoals hierboven al vermeld, een speciale status (supra 16, nr. 22). 32 De regio werd aanzien als een autonome republiek en dit ter bescherming van de belangen van de moslimbevolking. 33 Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, maakte Adzjarië opnieuw deel uit van Georgië, maar de facto had het land er geen gezag. 25. In 2003 vonden er verkiezingen plaats in Georgië en er werd ook gekozen in Adzjarië. De verkiezingen waren democratischer en vrijer dan de vorige, maar ze vertoonden grote onregelmatigheden en de verkiezingen werden geannuleerd. Begin 2004 zouden er nieuwe verkiezingen plaatsvinden maar gedurende de voorbereidingen weigerde de toenmalige Adzjarische leider Aslan Abashidze, de toegang aan de voorzitter van de internationale verkiezingswaarnemers. Saakasjvili zag dit als een provocatie en er werden militaire troepen gestuurd naar de regio. Abashidze reageerde door de bruggen die Adzjarië verbinden met het westen van Georgië, op te blazen. Dit bleek echter een grote fout te zijn, want de bevolking kwam op straat en eiste zijn ontslag. Uiteindelijk vluchtte Abashidze naar Moskou en hij werd opgevolgd door Levan Varsjalomidze, die de goedkeuring kreeg van Saakasjvili Het lukte Saaksjvili dus om Adzjarië op vreedzame wijze terug onder zijn zeggenschap te krijgen, ondanks het feit dat de regio zijn autonome status mocht behouden. 35 Het feit dat Adzjarië op een vreedzame manier terug onder het gezag van Georgië kwam, gaf de president de moed om de andere separatistische regio s in te lijven. De eerste separatistische provincie waar Saakasjvili de controle opnieuw wilde herstellen, was Zuid-Ossetië. Hoofdstuk 3 Zuid-Ossetië 27. Zuid-Ossetië is een autonome regio die gesitueerd is in het noorden van Georgië. Het wordt door de Kaukasus afgescheiden van de autonome republiek Noord-Ossetië, dat opgenomen is in de Russische Federatie. Er wordt verondersteld dat de Zuid-Osseten oorspronkelijk afkomstig zijn uit Noord- Ossetië en dat zij gedurende de zeventiende eeuw de Kaukasus overstaken. 36 In 1800 werd Georgië door het Russische Rijk geannexeerd en vanaf 1804 maakte het land integraal deel uit van het Russi- 31 B. VAN DER PLAS, Georgië, R. D. ASMUS, A little war that shook the world, J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia, New York, Plagrave Macmillan, 2009, 96 (hierna verkort: J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia). 34 J. WHEATLEY, Georgia from National Awakening to Rose Revolution, X., Rusland en Zuid-Ossetië Georgië, (geraadpleegd op 17 september 2013). 36 B. VAN DER PLAS, Georgië,

21 sche Rijk, net zoals Zuid-Ossetië. 37 Gedurende de korte onafhankelijkheid van Georgië ( ), wilde Zuid-Ossetië niet meewerken en men probeerde zich tweemaal af te scheuren door middel van opstanden. Dit lukte niet aangezien de opstanden telkens brutaal werden neergeslagen door de Georgische overheid. 38 In 1921 verloor Georgië zijn onafhankelijkheid aan de Sovjet-Unie en ook Zuid- Ossetië werd ingelijfd. Het verkreeg echter een bijzondere status, namelijk die van Autonome Provincie of South Ossetian Autonomous Oblast. 39 Eind jaren 80 begon de Sovjet-Unie te verbrokkelen en Zuid-Ossetië probeerde opnieuw onafhankelijk te worden. Dit vormt het begin van de moderne onrusten in de regio. 28. In 1989 was er een grote verandering van de binnenlandse situatie in Georgië. Er werden onder meer handtekeningen verzameld waarbij een voorstel gesteund werd dat voorzag in het opheffen van de autonomie van onder andere Zuid-Ossetië. 40 De regering van die regio ging hier echter niet mee akkoord en ze eiste meer soevereiniteit, maar dit werd niet toegekend door de Georgische regering. In september 1990 verklaarde Zuid-Ossetië zich dan toch onafhankelijk. 41 Wanneer in Georgië Gamsachoerdia aan de macht kwam, wou hij de autonomie van onder andere Zuid-Ossetië opheffen. In december 1991, net na de eerste (illegale) verkiezingen in Zuid-Ossetië, gebeurde dit ook. Er werd bepaald dat het instellen van een autonome provincie op het Georgische grondgebied door de Sovjet-Unie, een illegale handeling was. De Zuid-Osseetse bevolking ging hier niet mee akkoord en gedurende twee dagen was er in Tskhinvali heel wat geweld wat leidde tot verschillende slachtoffers. Uiteindelijk trok Gorbatsjov de erkenning van Zuid-Ossetië als autonome provincie in en hij vroeg de Georgische troepen het grondgebied te verlaten. De Zuid-Osseten aanvaardden dit niet zomaar en met behulp van Russische troepen werd er opnieuw strijd geleverd tegen het Georgische leger in de ganse regio. Gedurende 1991 waren er verschillende periodes van een informeel staakt-het-vuren en uiteindelijk werd er in de zomer van 1992 een formeel staakt-het-vuren ondertekend. Er werd onder meer afgesproken dat Zuid-Ossetië nooit samengevoegd zou worden met Noord-Ossetië, waardoor het geen deel kon uitmaken van Rusland. 42 Verder werd overeengekomen dat er vredestroepen zouden geïnstalleerd worden bestaande uit Russische, Georgische en Zuid-Osseetse militairen. 43 Deze troepen werden geleid door de Russen die een mandaat van de OVSE hadden verkregen K. ONWIJN, Georgië / Armenië, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, R. D. ASMUS, A little war that shook the world, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia, J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia, J. AVES, Georgia: From Chaos to Stability? in Former Soviet South Project, Royal Institute of International Affairs, Londen, 1996, R. D. ASMUS, A little war that shook the world,

22 29. In de jaren die volgen was er een relatieve rust in Zuid-Ossetië, maar een echte politieke oplossing voor de situatie kwam er niet. Het dispuut tussen Zuid-Ossetië en Georgië werd voortaan aanzien als een frozen conflict. Zoals eerder vermeld was één van de prioriteiten van Saakasjvili bij zijn aantreden het herstellen van de territoriale integriteit Georgië (supra 16, nr. 23). Het was dus de bedoeling dat ook Zuid-Ossetië terug onder het gezag van de Georgische overheid kwam. Dit verliep echter niet volgens plan. 30. In de zomer van 2004 lanceerde Saakasjvili een eerste poging om Zuid-Ossetië in te lijven, de markt van Ergneti te sluiten. Dit was een belangrijke plaats voor het verhandelen van taxfree goederen vanuit Rusland en het symbool van de corruptie in de regio. Het sluiten van die markt paste dus in het plan van Saakasjvili om de corruptie zoveel mogelijk terug te dringen. Dit zorgde voor heel wat protest in Zuid-Ossetië, wat werd gesteund door Rusland. De situatie ontspoorde nog verder en uiteindelijk werden er Georgische troepen gestuurd naar het gebied. 45 In 2005 werd er een vredesplan voorgesteld waarbij er politieke autonomie en financiële compensatie aangeboden werd voor de schade die werd veroorzaakt door de oorlog van de jaren 90. De overheid garandeerde onder meer het recht van de Zuid-Osseten om hun eigen taal te gebruiken in overheidszaken. 46 In 2006 werd er in Kurta een alternatieve Zuid-Osseetse regering ingesteld die de steun genoot van de Georgische overheid, wat eigenlijk een rivaliserende regering was van de overheid in Tskhinvali die de steun genoot van Rusland. 47 In 2007 sloot Zuid-Ossetië echter de wegen van Georgië naar Tskhinvali en niemand mocht de regio nog binnen, tenzij met een Russisch of Zuid-Osseets paspoort. Dit alles werd gesteund door de Russische overheid. Saakasjvili gaf de opdracht zijn militaire leiders de opdracht een nieuwe poging te ondernemen om Zuid-Ossetië in te lijven door middel van een Blitzkrieg, maar dit werd verhinderd door Javier Solana, de toenmalige Hoge Vertegenwoordiger voor het Gemeenschappelijk Buitenlands- en Veiligheidsbeleid. Er werd dan maar een aangepaste versie van het vredesplan van 2005 voorgesteld, maar dit was niet voldoende voor de Zuid-Osseten en de Russen Belangrijk is de rol van Rusland. In de periode versterkte Rusland namelijk steeds meer zijn greep op Zuid-Ossetië. Zoals hierboven vermeld waren er sedert 1992, vredestroepen gestationeerd in Zuid-Ossetië (supra 18, nr. 28). Deze vredestroepen gingen echter veel verder dan het aan hen toegekende mandaat. Het was de bedoeling dat zij de vrede zouden handhaven in de regio, maar de facto namen ze er de macht over. 49 Er werden onder meer Russische paspoorten uitgedeeld aan de bevolking waardoor zij een Russisch pensioen kregen dat veel hoger was dan het Georgische 45 P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia, R. D. ASMUS, A little war that shook the world, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, R. VAN HEMERT, Zuid-Ossetië wordt wereldnieuws, (geraadpleegd op 18 september 2013). 22

23 pensioen. 50 Het feit dat het merendeel van de Zuid-Osseten nu ook Russische staatsburgers waren, rechtvaardigde de aanwezigheid van de Russische troepenmacht in Zuid-Ossetië volgens Rusland. Zij waren er namelijk om er de Russische staatsburgers te beschermen In 2008 groeiden de spanningen tussen Rusland en Georgië door de opeenvolging van een aantal gebeurtenissen. Vooreerst trok Georgië zich terug uit de zogenaamde vredestroepen die de vrede en stabiliteit in Zuid-Ossetië moesten handhaven. Verder hief Rusland de handelssancties op ten aanzien van Abchazië, wat Georgië beschouwde als een aanval op de soevereiniteit en de territoriale integriteit van Georgië. Een maand later stelde Poetin dat hij bijzondere relaties wilde opbouwen met zowel Zuid-Ossetië als Abchazië. Tot slot hield het Russische leger een militaire oefening in Noord- Ossetië, wat Georgië als een provocatie opvatte. Uiteindelijk bereikten deze spanningen een hoogtepunt in de zomer van 2008 (infra 22-25, nr ). 52 Hoofdstuk 4 Abchazië 33. Abchazië is een autonome republiek in het noordwesten van Georgië, die grenst aan de Zwarte Zee en Rusland. Voor vele jaren was Abchazië een zelfstandig koninkrijk, maar het werd bedreigd door de uitbreiding van het Ottomaanse rijk in de regio en in het begin van de negentiende eeuw zocht de Abchazische vorst hulp bij het Russische rijk. 53 In plaats van het krijgen van hulp werd Abchazië door Rusland geannexeerd, maar het bleef een autonome regio. In 1826 werd deze autonomie echter herroepen en het gebied werd volledig opgenomen in het Russische rijk. Dit zorgde voor grote emigratiegolven richting het Ottomaanse rijk. Het aantal etnische Abchaziërs daalde drastisch en haar plaats werd ingenomen door Georgiërs. 54 In 1864 besliste Rusland dat Abchazië voortaan binnen de grenzen van Georgië viel en vanaf dat moment maakte het deel uit van Georgië. 55 Na de korte onafhankelijkheid van Georgië werd ook Abchazië in 1921 opgenomen in de Sovjet-Unie. Deze regio verkreeg eerst de status van Socialistische Sovjetrepubliek, maar in 1931 werd deze status veranderd naar Autonome Socialistische Sovjetrepubliek die door een verdrag verenigd werd met Georgië. 56 Hierdoor werden de banden met Georgië niet volledig verbroken waardoor de regio niet helemaal onafhankelijk werd. Gedurende de Sovjetperiode, vroeg Abchazië op verschillende momenten de aansluiting met Rusland. Dit werd echter geweigerd en de regio bleef een deel van Georgië P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, K. MALFLIET, Hoever kan Europa oostwaarts reiken De Russische factor, Leuven, Lannoo Campus, 2008, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia, R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game,

24 34. In 1989 werd er in Abchazië een grote volksraadpleging georganiseerd waarbij er gestemd werd voor het herstellen van de onafhankelijkheid zoals die was voor Dit leidde tot grote protesten in Abchazië van de etnische Georgiërs die er nog steeds woonden. Het verzoek tot onafhankelijkheid werd terug ingetrokken en uiteindelijk bleef het er relatief rustig tot eind Bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kwam opnieuw de problematiek met Abchazië op tafel. De eerste contacten met Gamsachoerdia waren echter positief en er werden onderhandelingen opgestart. Er was zelfs sprake van het creëren van een Abchazische-Georgische Federatie. 59 De onderhandelingen werden echter bemoeilijkt door de vele protesten tegen Gamsachoerdia. Op het moment dat Gamsachoerdia vluchtte, zagen de separatisten in Abchazië hun kans om hun eis voor onafhankelijkheid door te drijven. De nieuwe leider van Georgië, Sjevardnadze, probeerde de rust te laten terugkeren in Abchazië, maar hij weigerde te onderhandelen met de leider van Abchazië. 60 De situatie was er niet onder controle en in de zomer van dat jaar viel Georgië Abchazië binnen. In eerste instantie leek het Georgische leger te lukken het gezag in Abchazië te herstellen, maar zij konden hun posities niet vasthouden. Onder meer Rusland schoot de Abchazische milities ter hulp en het Georgische leger werd in 1993 gedwongen zich terug te trekken. Met het oog op het sluiten van een staakt-het-vuren ging Sjevardnadze akkoord met het terugtrekken van de Georgische troepen uit Sukhumi. De wapenstilstand werd echter geschonden door de Abchazische milities en zij namen de nog overblijvende Georgische posities in. Deze posities zouden zij behouden tot in Door de oorlog vluchtten er heel wat etnische Georgiërs weg uit de regio, meestal weggejaagd door de Abchazische milities In de jaren die volgden was er een relatieve rust in Abchazië, maar een echte politieke oplossing voor de situatie kwam er niet. In 1994 werd er een akkoord gesloten tussen Georgië en Abchazië waarbij er onder meer werd overeengekomen dat een regeling noodzakelijk was met betrekking tot de ontheemden, het staakt-het-vuren en de gemeenschappelijke bevoegdheden. Er werden hierover onderhandelingen gevoerd, maar deze bleven weinig concreet. 63 Verder werden er vredestroepen geïnstalleerd, allemaal Russen, langs de oevers van de rivier Inguri. 64 Het feit dat er geen politieke oplossing was en er toch een relatieve rust heerste, maakte dat ook het dispuut tussen Abchazië en Georgië aanzien wordt als een frozen conflict. 58 P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia, J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia, R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game,

25 37. Het streven van Saaksjvili tot het herstellen van de volledige territoriale integriteit in Georgië, hield tevens in dat het Georgische gezag in Abchazië hersteld moest worden. De overheid poogde Abchazië terug onder het Georgische gezag te krijgen met een plan dat minder gericht was op het onmiddellijk verkrijgen van resultaten. Dit wil zeggen dat, in tegenstelling tot de pogingen met betrekking tot Zuid-Ossetië, er meer afwachtend en genuanceerd werd gereageerd. Tijdens de onderhandelingen werden er gemeenschappelijke standpunten gevonden en er werden onder andere handelsroutes tussen Georgië en Abchazië opgestart. De oorlog in Zuid-Ossetië in de zomer van 2008 zorgde er echter voor dat de reeds bereikte resultaten tot niets herleid werden Opnieuw mag de invloed van Rusland in deze regio niet onderschat worden. Zonder de hulp van de Russische troepen had Abchazië het conflict met Georgië in het begin van de jaren 90 niet kunnen winnen. Er wordt zelfs gesuggereerd dat de onrusten in de regio niet spontaan zijn ontstaan maar wel geregisseerd werden door Rusland. Verder is het zo dat de zogenaamde vredestroepen in Abchazië allemaal Russisch zijn en zij dienen dan de stabiliteit in de regio te bewerkstelligen, wat moeilijk is aangezien zij geen neutrale positie innemen. 66 Hoofdstuk 5 Oorlog in Zuid-Ossetië 39. Zoals in hoofdstuk 3 reeds werd vermeld, leefden Georgië en Rusland steeds meer op gespannen voet met elkaar (supra 20, nr. 32). Deze spanningen bereikten een hoogtepunt gedurende de korte maar hevige oorlog in de zomer van Afdeling 1 Verloop 40. Eind juli 2008 openden Zuid-Ossetische separatisten het vuur op de Georgische vredestroepen en op de dorpen die vooral bewoond werden door etnische Georgiërs. 67 In de dagen die volgden waren er verscheidene incidenten, maar Saakasjvili riep op tot een onmiddellijk staakt-het-vuren en hij beloofde Zuid-Ossetië volledige autonomie. De beloofde wapenstilstand kwam er echter niet, want Saakasjvili beval zijn troepen om Zuid-Ossetië binnen te vallen om er de constitutionele orde te herstellen Op 7 augustus openden Georgische militairen het vuur op de Zuid-Osseten en de Russische vredestroepen. Velen werden gedood en de Georgiërs leken aan de winnende hand te zijn. Op 8 augustus controleerden ze grote delen van Tskhinvali en de omringende gebergten. Ondertussen werd de omvang van de Russische vredestroepen almaar groter en gedurende die dag werden er hevige 65 J. A. GEORGE, The Politics of Ethnic Separatism in Russia and Georgia, R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, 62 en R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game,

26 gevechten geleverd. Het Georgische leger was echter slecht georganiseerd en de overmacht van de Russen dwong de Georgiërs tot terugtrekken Gedurende de oorlog in Zuid-Ossetië zijn er ook onrusten in Abchazië. De Abchazische separatisten maakten van de chaos gebruik om de Georgiërs uit de Kodori-vallei te verdrijven. Dit was het enige gebied waar Georgië een bepaalde vorm van gezag had. 70 Daarnaast waren er signalen dat Rusland van plan was een tweede front in Abchazië op te starten. Op 10 augustus arriveerde er een colonne van Russische troepen in de regio. Het Georgische leger was echter te klein om op twee fronten strijd te leveren en de aanwezige Georgische militairen gaven zich onmiddellijk over. Hierdoor konden de Russen strategisch belangrijke plaatsen, zoals de haven van Poti en de belangrijkste Georgische militaire basis in Senaki, innemen Het Georgische leger trok zich almaar verder terug, maar het Russische offensief zette zich verder. Zuid-Ossetië, Abchazië en andere delen in het westen van Georgië waren reeds door Rusland ingenomen. Doelwitten over het hele land werden gebombardeerd en de Russische troepen werden almaar meer groter. Het begon de wereldleiders te dagen dat het niet enkel de bedoeling was van Rusland om Zuid-Ossetië in te nemen, maar wel het volledige grondgebied van Georgië. Op 11 augustus trokken de Georgische troepen zich nog verder terug, want nu werd ook de rest van het Georgische grondgebied en de hoofdstad Tbilisi bedreigd. 72 Dit had Georgië niet verwacht en het had de keuze: ofwel terugvechten tegen het verpletterende Russische leger, ofwel onderhandelen over vrede. Afdeling 2 Wapenstilstand en vredesplan 44. Gedurende de vijf dagen durende oorlog werd er op diplomatiek vlak zwaar onderhandeld met Rusland. De Verenigde Staten hadden besloten een actieve rol te spelen in de onderhandelingen, maar dan vooral achter de schermen. De leiding van de vredesonderhandelingen werd overgelaten aan Sarkozy en dus aan de Europese Unie Op 12 augustus 2008 arriveerde Sarkozy in Moskou om er met de Russische president Medvedev te onderhandelen over een mogelijke wapenstilstand. Uiteindelijk werd er een akkoord bereikt waarbij een Zespuntenplan werd voorgesteld: Het gebruik van geweld moet vermeden worden; De onmiddellijke/absolute stopzetting van alle vijandelijkheden; Vrije toegang voor humanitaire hulp; 69 R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game, R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West,

27 De gewapende troepen van Georgië moeten zich terugtrekken naar hun permanente posities; De gewapende troepen van Rusland moeten zich terugtrekken naar de oorspronkelijke posities van voor het conflict en de Russische vredestroepen moeten bijkomende veiligheidsmaatregelen nemen (instellen van een bufferzone); Het opstarten van een internationaal debat over de toekomstige status van Zuid-Ossetië en Abchazië; en het verzekeren van duurzame veiligheid in de regio s Nu er een akkoord bereikt was met Rusland, moest Georgië nog overtuigd worden van het Zespuntenplan van Sarkozy. Het land had echter wat problemen met de voorgestelde tekst. Vooreerst werd er niets vermeld over de territoriale integriteit van Georgië. Sarkozy weigerde hier echter dieper op in te gaan. Daarnaast waren er de vage bewoordingen over het instellen van een bufferzone waardoor de mogelijkheid bestond dat de Russen andere delen van Georgië zouden kunnen innemen buiten de conflictzone. Sarkozy ging akkoord om een document aan het plan toe te voegen waarin de werkelijke bedoeling van het vijfde punt werd uitgelegd. Tot slot was er het probleem met betrekking tot de status van Zuid-Ossetië en Abchazië. Indien Georgië akkoord zou gaan met de status van deze regio s, zou dit betekenen dat de territoriale integriteit van het land in vraag werd gesteld. Uiteindelijk werd overeengekomen dat het woord status uit het akkoord werd gehaald Ten slotte aanvaardden Georgië, Zuid-Ossetië, Abchazië en Rusland het vredesplan. De Russische troepen keerden terug naar hun oorspronkelijke posities, maar het conflict was nog niet volledig over. Het laatste punt van het akkoord vermeldt de mogelijkheid tot het opstarten van internationale onderhandelingen over Abchazië en Zuid-Ossetië. Er werd echter niets concreet bepaald over verdere onderhandelingen en dus zag Rusland zijn kans om de onafhankelijkheid van Abchazië en Zuid-Ossetië te erkennen. Dit was niet mogelijk geweest indien er verdere afspraken waren gemaakt over onderhandelingen over de toekomstige status van deze regio s. De erkenning van deze regio s als onafhankelijke staten werd veroordeeld door de Europese Unie, de Raad van Europa en de meeste Westerse staten, maar meer werd er niet gedaan. 76 Afdeling 3 De rol van Rusland 48. Opnieuw valt de rol van Rusland in dit conflict niet te negeren en het ging niet om een toevallige of onvoorbereide tussenkomst. Voor de start van de oorlog in augustus 2008 waren er al signalen dat Rusland voorbereidingen aan het treffen was voor een eventuele oorlog. In de lente van 2008 zouden de Georgiërs zo n 26 containers met Russisch militair materiaal in Abchazië hebben zien binnenbrengen. Gedurende de oorlog was het totaal aantal Russische manschappen drie maal zoveel als het aantal 74 R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, P. GAHRTON, Georgia: Pawn in the New Great Game,

28 Georgische manschappen. Het was onmogelijk dat al deze manschappen zich in een paar dagen tijd konden verzamelen Daarnaast vond Rusland dat het in het conflict moest tussenkomen omdat het de plicht heeft de Russische staatsburgers te beschermen, waar ze zich ook bevinden. Dit werd namelijk in de vijf uitgangspunten van het nieuwe Russische buitenlands beleid bepaald. 78 Zoals reeds vermeld, werd aan de Zuid-Ossetische bevolking Russische paspoorten uitgedeeld en de meerderheid had die ook aanvaard (supra 19, nr. 31). Dit hield in dat deze Zuid-Osseten ook Russische staatsburgers werden, wat dus de aanwezigheid van het Russische leger in Zuid-Ossetië zou rechtvaardigen na de aanval van Georgië. 50. De voornaamste reden van deze oorlog ligt in de problematiek over het onopgeloste probleem van de status van Abchazië en Zuid-Ossetië. Er is echter een onderliggende reden die misschien zelfs belangrijker is dan de voornoemde, namelijk het streven van Georgië om deel uit te maken van het democratische Westen. 79 Sedert het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft Georgië namelijk steeds meer toenadering gezocht tot het Westen en wil het land zich onttrekken aan de Russische invloedssfeer. Georgië wil onder meer lid worden van de Europese Unie en van de NAVO, waardoor Rusland zijn macht en invloed in het land ziet verdwijnen. 80 Er is dus tevens een geopolitieke reden waarom deze oorlog er gekomen is. Poetin heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij de desintegratie van de Sovjet-Unie als een grote fout ziet. 81 Met de inval in Zuid-Ossetië en in Abchazië en de erkenning van de onafhankelijkheid van deze regio s, wil Rusland naar alle waarschijnlijkheid deze gebieden in de toekomst annexeren. 82 Was er geen vredesakkoord gekomen, dan was Georgië waarschijnlijk ook volledig bezet geweest. Er kan gesteld worden dat Rusland gestart is met het heroveren van zijn verloren territorium, niet alleen in Georgië, maar onder andere ook in Oekraïne. 77 R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, R. DOES, Geopolitieke machtsstrijd op de Europese zuidflank, Internationale Spectator 2009, R. D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West, R. VAN HEMERT, Zuid-Ossetië wordt wereldnieuws, (geraadpleegd op 18 september 2013). 81 Speech door POETIN, V., Annual Adress to the Federal Assembly of the Russian Federation, Moskou, 25 april 2005, (geraadpleegd op 30 april 2014). 82 D. ASMUS, A little war that shook the world: Georgia, Russia and the future of the West,

29 Titel 6 Uitgebloeide Rozenrevolutie 51. Na de oorlog kwam Saakasjvili onder zware druk te staan en werd er steeds meer tegen hem geprotesteerd, waarop hard werd ingegrepen. In 2008 werd de noodtoestand uitgeroepen en hierdoor kreeg Saakasjvili s imago van democratische voortrekker in de voormalige Sovjet-Unie, een deuk. 83 Om uit de impasse te geraken werden er vervroegde presidentsverkiezingen georganiseerd. Die werden gewonnen door Saakasjvili, maar de uitslag en het verkiezingsproces vertoonden onregelmatigheden. 84 De populariteit van Saaksjvili daalde verder door het schandaal rond folteringen in de Georgische gevangenissen In oktober 2012 werden er nieuwe parlementsverkiezingen georganiseerd. Deze gingen tussen de Verenigde Nationale Beweging van Saakasjvili en het oppositiecollectief Georgische Droom van Ivanisjvili. Voorafgaand aan de verkiezingen waren er wederom grote demonstraties van de oppositie. De uitslag van deze verkiezingen was belangrijk aangezien heel wat macht van de president overgedragen werd aan het nieuwe parlement en aan de nieuwe premier. Uiteindelijk was het de Georgische Droom die de verkiezingen won en Ivanisjvili werd de nieuwe premier. Het was de eerste vreedzame machtswissel in Georgië sedert de onafhankelijkheid van het land in Door de verkiezingen werd de situatie er in het land niet makkelijker op. De winnaars van de parlementsverkiezingen, die de premier leveren, moesten samenwerken met de verliezers, die de president leveren. Dit leidde tot een aantal spanningen. Ivanisjvili kwam een eerste keer onder vuur te liggen toen hij Saakasjvili, kort na zijn overwinning, opriep om nu al af te treden en vervroegde presidentsverkiezingen te organiseren. Dit alarmeerde echter het Westen die sprak van een directe aanslag op de democratie en de rechtsstaat. Saakasjvili noemde zijn rivaal, die schatrijk geworden is als zakenman in Rusland, een marionet van Moskou. Dit werd echter met klem ontkend door Ivanisjvili en zijn prioriteiten waren nog steeds Europa en de NAVO. 87 De partij van Ivanisjvili werd een tweede keer bekritiseerd op het moment dat ze de voormalige premier van het land, Merabishvili, wou vervol- 83 X., President Georgië roept noodtoestand uit in Tbilisi, (geraadpleegd op 17 september 2013). 84 COM (2009) 188/3, Communication from the Commission to the Parliament and the Council: Implementation of the European Neighbourhood Policy in 2007, 4 (geraadpleegd op 28 februari 2014). 85 Z. ANJAPARIDZE, Georgia: Old allies become archrivals, (geraadpleegd op 17 september 2013). 86 X., Election shakes Georgia s political landscape, 2 oktober 2012, (geraadpleegd op 17 september 2013). 87 X., Vreedzame wissel van de macht in Georgië, (geraadpleegd op 17 september 2013). 29