Actieprogramma voor het Leven Lang ontwikkelen van competenties en kwalificaties. 7 mei 2002; Publicatienr../02

Transcriptie

1 Actieprogramma voor het Leven Lang ontwikkelen van competenties en kwalificaties 7 mei 2002; Publicatienr../02 6 mei 2002

2 2 VOORWOORD De regeringsleiders van de Europese Unie hebben in 2000 in Lissabon afgesproken dat in 2010 de EU de leidende economie in de wereld dient te zijn. Nederland heeft daaraan toegevoegd dat het binnen de EU tot de top wil behoren. In de hedendaagse kenniseconomie betekent dit dat het maximale rendement gehaald moet worden uit onderwijs en scholing. De Stichting van de Arbeid is de afgelopen jaren al zeer actief geweest om handreikingen te doen aan het decentraal overleg om meer te investeren in employability. Zo verschenen de volgende Stichtingsaanbevelingen: "Werken aan je werkkring" (1996), "Een leven lang lerend werken" (1998) en "Werk maken van employabilitybeleid" (2001). Ook in de aanbevelingen over het te voeren arbeidsvoor-waardenbeleid "Er is meer nodig" (2001), krijgt employability een hoge prioriteit. In de afgelopen twee jaar is er ook op Europees niveau in de Sociale Dialoog 1 overleg geweest tussen de Europese federaties van werkgevers UNICE/UAPME 2 en van werknemers ETUC (EVV). 3 Alle Nederlandse centrale organisaties van werkgevers en werknemers zijn bij hun respectieve Europese koepelorganisatie aangesloten. Het overleg in de Sociale Dialoog heeft geleid tot een actieprogramma ( framework of actions ), bestaande uit een analyse van de context en een pakket van aanbevelingen. De Stichting van de Arbeid brengt middels deze vertaling de aanbevelingen gaarne onder de aandacht van decentrale partijen. Hoewel de Europese aanbevelingen goed aansluiten bij het werk van de centrale organisaties van werkgevers en van werknemers in destichting van de Arbeid en overigens mede door onder andere de Nederlandse ervaringen zijn geïnspireerd, is het goed om enkele punten te benadrukken die op het Europese niveau in elk geval vernieuwend zijn maar ook voor de Nederlandse verdere ontwikkelingen nuttig zijn om te markeren. Om te beginnen wordt in het actieprogramma Leven Lang Leren als een verantwoordelijkheid van drie partijen gezien: overheid, onderneming en werknemer. De overheid is primair aan zet voor het initieel onderwijs. Voor verdere scholing zijn de sociale partners primair verantwoordelijk, zowel individueel als collectief, maar de overheid leunt daarbij niet achterover: zij schept condities en prikkkels die de andere actoren stimuleren om te investeren in employability. Wat voor diverse landen met name vernieuwend is, is de verschuiving van employability beleid als uitsluitend een top down activiteit van de werkgever, naar een gezamenlijke verantwoordelijkheid waarbij de werkgever deels richting geeft, maar ook condities schept voor de werknemer voor eigen verantwoordelijkheid en initiatief. 1 De Sociale Dialoog is een overleg tussen Europese organisaties van Sociale Partners, ingericht met steun van de Europese Commissie maar autonoom in de standpuntbepaling. Doelstelling van de Sociale Dialoog is om parallel aan de economische en monetaire eenwording van Europa overleg te voeren over onderwerpen die beide geledingen van belang achten om te agenderen, hetzij als consequentie van het eenwordingsproces hetzij als ondersteuning ervan. Overlegresultaten kunnen verscheidene vormen aannemen, zoals aanbevelingen aan de sociale partners, compendia van good practices of akkoorden waar sociale partner op Europees niveau zich aan verplichten. 2 UNICE: Union of Industrial and Employers' Confederations of Europe UAPME: European Association of Craft, Small and Medium Sized Entreprises ; Union d'artisanat et des Petites et Moyennes Entreprises. 3 European Trade Union Confederation; Europees Verbond van Vakverenigingen.

3 3 In allerlei vormen kan daar ook een co-investering van de werknemer bij aan de orde zijn. Markeringspunten in Nederland voor deze ontwikkeling zijn de aanbevelingen voor een persoonlijk scholingsbudget ( Er is meer nodig! (2000) en de initiatieven om te komen tot een Persoonlijke Ontwikkelings Rekening (POR). Bij het initieel onderwijs is het spiegelbeeldig evenmin zo dat sociale partners achterover leunen: zij hebben een inbreng bij het bepalen van startkwalificaties waaraan het basis- en voortgezet onderwijs en kwalificerende initiële opleidingen moeten voldoen. Toegepast op de Nederlandse situatie zou gesteld kunnen worden dat de overheid bij de voortdurende discussie over het basisonderwijs en de basisvorming, beter dan in de afgelopen jaren het geval was, de sociale partners zou dienen te betrekken. Ook bij overige hoofdthema s zijn er directe relaties met ontwikkelingen en discussies in eigen land, zoals de evaluatie van de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB) en met name de vernieuwing van de kwalificatiestructuur, het opzetten van profielen op basis van competenties, de verdere ontwikkeling van Erkenning Verworven Competenties (EVC) en het naast scholing ook meenemen van assessment en loopbaanadvisering bij het employability-instrumentarium. Aan het actieprogramma zijn toegevoegd 12 good-practices uit de diverse lidstaten met vermelding van een of meer contactpersonen en (mail-)adresgegevens. Al deze voorbeelden zijn in de Sociale Dialoog in Brussel gepresenteerd en betrokkenen zijn gaarne bereid om belangstellenden uit branches of bedrijven van waar ook uit de Europese Unie nader te informeren. Tenslotte is afgesproken dat de Europese federaties jaarlijks zullen monitoren hoe het staat met de implementatie van de gedane aanbevelingen. De Stichting verwacht met deze publicatie ertoe te kunnen bijdragen dat er geleerd kan worden van elkaars ervaringen in de EU-lidstaten door uitwisseling van informatie en door convergentie in denken over uitgangspunten.

4 4 Europees Verbond van Vakverenigingen EVV Unie van Industrie- en Werkgeversfederaties der Europese Gemeenschap / Europese Unie van Ambachten en het Midden- en Kleinbedrijf UNICE/UEAPME Europees Centrum van Overheidsbedrijven (CEEP) ACTIEPROGRAMMA VOOR HET LEVEN LANG ONTWIKKELEN VAN COMPETENTIES EN KWALIFICATIES I. UITDAGINGEN 1. Aan het begin van de 21 ste eeuw zijn zich veranderingen aan het voltrekken waarvan de reikwijdte op dit moment zowel voor ondernemingen en werknemers als voor de samenleving als geheel moeilijk is in te schatten. 2. Nieuwe informatie- en communicatietechnologieën vormen een van de factoren die bijdragen aan de versnelling van handelsstromen. Er vindt een globalisering plaats van de markten, die echter tegelijkertijd in sterkere mate worden gesegmenteerd teneinde de steeds mobieler wordende afnemers te kunnen blijven vasthouden. Bedrijven zullen hun organisatievormen steeds sneller moeten aanpassen om te kunnen blijven concurreren. De intensieve toepassing van teamwork, platte organisatievormen, gedelegeerde verantwoordelijkheden en in toenemende mate ook van multi-tasking, leiden tot de ontwikkeling van lerende organisaties. Dit staat in schril contrast met de tayloristische vormen van arbeidsorganisatie, die in een aantal ondernemingen in Europa nog steeds worden toegepast. Ondernemingen op het gebied van de openbare dienstverlening zien zich geplaatst voor dezelfde uitdagingen. 3. Het vermogen van organisaties om vast te stellen welke hun sleutelcompetenties zijn, hoe zij die snel kunnen onderkennen en mobiliseren, en hoe zij de ontwikkeling daarvan voor alle werknemers kunnen bevorderen, vormt de basis voor nieuwe competitieve strategieën. Dit stelt ondernemingen in staat te blijven beantwoorden aan de verwachtingen van hun klanten en stelt werknemers in de gelegenheid hun inzetbaarheid en hun loopbaanvooruitzichten te verbeteren. 4. In de context van de technologische ontwikkelingen en de diversificatie van arbeidsverhoudingen en -organisaties worden werknemers geconfronteerd met een toenemende mobiliteit - zowel binnen de onderneming als daarbuiten, en zowel in geografisch als in professioneel opzicht alsmede met de noodzaak om het niveau van hun competenties en kwalificaties te handhaven en te verhogen. De EVV-delegatie omvat ook vertegenwoordigers van het verbindingscomité van Eurocadres/CEG (Commissie van de Europese Gemeenschappen) UEAPME - European Association of Craft, Small and Medium-Sized Enterprises

5 5 5. Tegen de achtergrond van het hoge tempo waarin deze veranderingen zich voltrekken, onderkennen de sociale partners op Europees niveau dat de ontwikkeling van competenties en het verwerven van kwalificaties belangrijke uitdagingen vormen ten aanzien van het levenslang leren. 6. De vergrijzing van de bevolking en de maatschappelijke verwachtingen, die het gevolg zijn van het hogere opleidingsniveau van jongere generaties, vereisen een nieuwe benadering van leersystemen, want slechts daardoor kan gegarandeerd worden dat, indien het niveau van competenties en kwalificaties aanzienlijk verhoogd moet worden, daartoe ook voor alle leeftijdscategorieën zowel aan mannen als aan vrouwen, zowel aan geschoolde als aan ongeschoolde werknemers voldoende mogelijkheden worden geboden. Levenslang leren draagt bij aan de ontwikkeling van een inclusieve maatschappij en aan de bevordering van gelijke kansen. II BENADERING VAN DE SOCIALE PARTNERS 7. Aangezien levenslang leren alle leeractiviteiten omvat die gedurende het hele leven worden ondernomen, is dit initiatief van de Europese sociale partners in het bijzonder gericht op: het leveren van een doelmatige en specifieke bijdrage aan de verwezenlijking van levenslang leren in het kader van de strategische doelstellingen zoals die in de bijeenkomsten van de Raad van Europa in Lissabon en Feira zijn vastgesteld ten aanzien van werkgelegenheid, maatschappelijke cohesie en concurrerend vermogen; het bieden van impulsen die ertoe bijdragen dat de ontwikkeling van competenties en het verwerven van kwalificaties door ondernemingen en werknemers in elk van de lidstaten gezien worden als een gemeenschappelijk belang; het onderstrepen van de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van sociale partners op alle niveaus ten aanzien van de ontwikkeling van competenties, en het bevorderen van de samenwerking tussen die partners; en het erkennen van de bredere context van de uitdaging, die een gezamenlijke inspanning vereist, waarbij publieke overheden alsmede opleidings- en onderwijsinstellingen op alle niveaus nauw met elkaar samenwerken. 8. Behalve de maatschappelijke dialoog, is voor het welslagen van dit initiatief bovendien vereist dat: iedere onderneming de ontwikkeling van de competenties van haar werknemers tot een cruciale factor voor haar succes maakt; iedere werknemer de ontwikkeling van zijn/haar eigen competenties tot een cruciale factor maakt voor een succesvolle planning en inrichting van zijn/haar arbeidzame leven; en de staat en de lokale gemeenschappen de mogelijkheden tot verder leren zullen bevorderen in het belang van het concurrerend vermogen en de maatschappelijke cohesie.

6 6 9. De sociale partners roepen ertoe op om, binnen het institutionele kader van elke afzonderlijke Lidstaat, de voorwaarden te creëren voor een gezamenlijke inspanning die, in aanvulling op de bestaande unilaterale benaderingen van het leren, de ontwikkeling van competenties en kwalificaties zal bevorderen. 10. Voor de levenslange ontwikkeling van competenties is de aanwezigheid vereist van een gedegen basis van vaardigheden 4 waarmee individuele personen tijdens de vroegste fase van hun opleiding worden toegerust. 11. Deze gedegen basis zou gezamenlijk door de onderwijsinstellingen en de sociale partners in de afzonderlijke landen moeten worden gedefinieerd en telkens aan nieuwe ontwikkelingen en inzichten worden aangepast. Verdere reflectie op dit onderwerp is noodzakelijk om te kunnen bepalen welke inhoud en welke voorwaarden noodzakelijk zijn om te garanderen dat iedere jongere deze gedegen basisvaardigheden ook inderdaad verwerft. De sociale partners moeten bij dit proces van reflectie betrokken worden. III DEFINITIES 12. In het kader van dit initiatief wordt verstaan onder: Competenties : de kennis, vaardigheden en knowhow die in een gegeven arbeidssituatie worden toegepast en beheerst; Kwalificaties : een formele uitdrukking van de beroepsmatige en professionele kwaliteiten van de werknemer. Deze kwaliteiten worden op landelijk niveau en op het niveau van de verschillende sectoren erkend. IV VIER PRIORITEITEN 13. De sociale partners onderschrijven het principe van de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van de verschillende spelers ten aanzien van vier prioriteiten, en zij roepen op tot een intensivering van de dialoog en samenwerking tussen de partners op de desbetreffende niveaus. De sociale partners zijn de opvatting toegedaan dat de levenslange ontwikkeling van competenties afhankelijk is van de implementatie van de volgende vier prioriteiten: het vaststellen van, en het anticiperen op, de behoeften ten aanzien van competenties en kwalificaties; het onderkennen van competenties en kwalificaties en het erkennen van de betekenis daarvan; informatie, ondersteuning en begeleiding; financiële middelen. 4 Van de volgende elementen is vastgesteld dat zij onderdeel uitmaken van deze gedegen basis: lezen, schrijven, rekenen, ten minste een tweede taal, probleem-oplossend vermogen, creativiteit en vermogen tot samenwerken, computervaardigheiden, communicatieve vaardigheden, ook in een multiculturele context, het vermogen om te leren leren, enz.

7 7 1. Het vaststellen van en het anticiperen op de behoeften ten aanzien van competenties en kwalificaties 14. Het vaststellen van de behoeften ten aanzien van competenties en kwalificaties, en het anticiperen op de ontwikkeling daarvan, vormen, gezien de talrijke sociaaleconomische factoren waarmee rekening dient te worden gehouden, een complexe taak, waarvan de uitvoering niettemin een absoluut vereiste is. De sociale partners zijn van mening dat dit proces van identificatie en anticipatie op twee niveaus plaatsvindt: het niveau van de onderneming: 15. Het vaststellen van competenties op het niveau van de onderneming moet een van de belangrijkste aandachtspunten worden in het human-resourcesbeleid, dat immers betrekking heeft op alle werknemers in een onderneming; tevens moet het een belangrijk thema worden in een diepgaande maatschappelijke dialoog: het hoogste management in een onderneming draagt de verantwoordelijkheid voor het vaststellen van een omvattend beleidsplan voor de ontwikkeling van competenties, dat noodzakelijk is voor het welslagen van de zakelijke strategie van een onderneming; om de behoeften ten aanzien van competenties te kunnen vaststellen, en om in die behoeften te kunnen voorzien, is een gemeenschappelijke betrokkenheid van werkgevers en werknemers een vereiste; gemeenschappelijk door de werkgever en de werknemer uitgewerkte plannen voor de ontwikkeling van individuele competenties zijn van belang omdat zij in sterke mate bijdragen aan het tot stand komen van gemeenschappelijke inspanningen ten behoeve van de ontwikkeling van de competenties van de werknemer; ook het ontwikkelen van een goede leeromgeving is een belangrijke factor succes; professionals en managers vervullen in dit opzicht een cruciale rol. voor het nationale niveau en het niveau van de sectoren: 16. De collectieve analyse van de behoeften op het gebied van competenties en van de ontwikkeling van professionele en beroepskwalificaties is een prioriteit in het licht van hetgeen er op het spel staat voor: jonge mensen, in de context van hun loopbaanbegeleiding en hun integratie in het arbeidsproces; werknemers, bij de planning en inrichting van hun loopbaan en ten aanzien van hun mogelijkheden om te blijven deelnemen aan het arbeidsproces; werkzoekenden, in het licht van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt; bedrijven, voor wat betreft hun concurrerend vermogen.

8 8 17. Om het vaststellen van deze behoeften en het anticiperen daarop in de praktijk te kunnen uitvoeren, achten de Europese sociale partners het noodzakelijk dat er gewerkt wordt in vormen van partnerschap met opleidings- en onderwijsinstellingen op alle niveaus; dat er netwerken worden ontwikkeld voor het verzamelen van informatie en het uitwisselen van ervaringen, ook door op effectieve wijze gebruik te maken van bestaande Europese instrumenten zoals het Europees waarnemingscentrum inzake Verandering (European Monitoring Centre on Change, EMCC) of het Europees Centrum voor de Ontwikkeling van de Beroepsopleiding (Cedefop). 2. Het vaststellen van competenties en kwalificaties, en het onderkennen van de betekenis daarvan 18. De Europese sociale partners beschouwen het vaststellen van competenties, en het onderkennen van de betekenis daarvan, als essentieel om te kunnen bereiken dat: iedere werknemer zich bewust is van het belang van de ontwikkeling van zijn/haar competenties in de loop van zijn/haar beroepsleven, en dat hij/zij ook wordt aangemoedigd die competenties te ontwikkelen; iedere onderneming over de instrumenten beschikt om de in het bedrijf aanwezige competenties beter te kunnen vaststellen en te managen. 19. De sociale partners achten het noodzakelijk dat de dialoog wordt verdiept met als doel om, zowel voor de werknemer als voor de onderneming, de transparantie en overdraagbaarheid te verbeteren, om daardoor de geografische en professionele mobiliteit te vergemakkelijken en de doelmatigheid van arbeidsmarkten te vergroten. Dit kan bereikt worden: door de ontwikkeling te bevorderen van instrumenten om competenties vast te stellen en naar hun waarde te beoordelen; door een systeem voor overdraagbare kwalificaties te ontwikkelen; door vast te stellen hoe verworven kwalificaties (EVC s ) zich verhouden tot of aanvullend zijn op erkende diploma s ; 20. Op Europees niveau zullen de sociale partners een bijdrage leveren aan lopende discussies over transparantie en erkenning van competenties en kwalificaties. 3. Informatie, ondersteuning en begeleiding 21. Om zowel werknemers als ondernemingen in staat te stellen uitvoering te geven aan een strategie voor de ontwikkeling van competenties, is het noodzakelijk: ervoor te zorgen dat iedere werknemer en iedere onderneming toegang heeft tot alle noodzakelijke informatie en adviezen;

9 9 het midden- en kleinbedrijf te voorzien van adequate informatie en de managers in die sector te helpen door het ontwikkelen van mogelijkheden tot het leveren van maatwerk bij het bieden van ondersteuning; Met het oog hierop dringen de sociale partners erop aan: dat er faciliteiten worden ontwikkeld die werknemers en ondernemingen in staat stellen ondersteuning te krijgen bij hun keuze van leertrajecten, en om de inhoud daarvan te laten aansluiten bij de competenties die zij reeds hebben ontwikkeld, bijvoorbeeld door in de verschillende lidstaten een one-stop-shop-faciliteit in het leven te roepen die ook beschikt over een database met gegevens over mogelijkheden tot levenslang leren en voor loopbaanevaluatie. dat deze faciliteiten eenvoudig toegankelijk zijn en relevante informatie verstrekken over ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. 22. Om de totstandkoming van een cultuur van levenslang leren te bevorderen, zullen zowel vakbonden als werkgeversorganisaties een sleutelrol moeten vervullen door hun leden te informeren, te ondersteunen en te adviseren en zullen zij intern de expertise moeten ontwikkelen die nodig is om deze rol te vervullen. 4. Het mobiliseren van hulpbronnen en -middelen 23. Het mobiliseren van hulpbronnen en -middelen voor de levenslange ontwikkeling van competenties is een essentiële factor, waarvoor de verantwoordelijkheid niet uitsluitend bij de sociale partners kan worden gelegd. Ook andere spelers vervullen daarbij een belangrijke rol, en met name: overheden en overheidsinstellingen: om de integratie van de arbeidsmarkt te bevorderen; de onderneming: om haar kerncompetenties te ontwikkelen; en de werknemer: om een rol te spelen in zijn/haar eigen ontwikkeling. Alle spelers (ondernemingen, werknemers, overheden en overheidsinstellingen, sociale partners) zullen op zoek moeten gaan naar nieuwe en gediversificeerde financieringsbronnen. 24. Wat de sociale partners betreft: zij beschouwen de levenslange ontwikkeling van competenties als een prioriteit en zij zijn pleitbezorgers van het principe van een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor het mobiliseren en optimaliseren van hulpbronnen en middelen. De sociale partners willen gezamenlijke investeringen bevorderen en zij willen aansporen tot het ontwikkelen van nieuwe methodes voor het genereren van financiële middelen ten behoeve van levenslang leren, door een doelmatig en creatief management ten aanzien van financiering, tijd en human resources.

10 Zij doen een beroep op alle betrokken spelers om aan deze inspanning een bijdrage te leveren en zij pleiten ervoor dat daarbij in de volgende richtingen gewerkt wordt: het bevorderen van de dialoog tussen de sociale partners en de overheden in de verschillende lidstaten, met als doel te garanderen dat het fiscaal systeem voor ondernemingen bevordert dat er wordt geïnvesteerd in activiteiten ten behoeve van de ontwikkeling van competenties en het sturing geven aan de wijze waarop een beroep wordt gedaan op structuurfondsen, en in het bijzonder op het Europees Sociaal Fonds, om op die wijze de sociale partners er nog meer toe aan te moedigen initiatieven te ontplooien en innovatieve maatregelen te ontwikkelen. V. ACTIES EN FOLLOW-UP 26. De organisaties die zijn aangesloten bij UNICE/UEAPME, CEEP en de EVV zullen dit actieprogramma in de lidstaten op alle daartoe geëigende niveaus onder de aandacht brengen en de uitvoering ervan bevorderen, waarbij zij rekening zullen houden met de verschillen die er tussen de verschillende landen bestaan. Op nationaal niveau kunnen bijeenkomsten worden georganiseerd waarop dit document kan worden gepresenteerd. Gezien het grote belang van de kwestie die hier aan de orde is, hebben de sociale partners tevens besloten dit document ook te doen toekomen aan alle geïnteresseerde spelers, zowel op Europees als op nationaal niveau. 27. De sociale partners zullen een jaarverslag opstellen waarin de acties zullen worden beschreven die in de afzonderlijke landen ten aanzien van de vier vastgestelde prioriteiten zijn ondernomen. 28. Na het verschijnen van drie jaarverslagen zullen de sociale partners evalueren welke impact deze acties hebben gehad, zowel op ondernemingen als op werknemers. Deze evaluatie kan leiden tot een bijstelling van de vastgestelde prioriteiten. De werkgroep Onderwijs en Opleiding zal worden belast met deze evaluatie, die in maart 2006 zal worden gepresenteerd. 29. Tijdens de fase waarin zij een gestructureerd werkprogramma voor de Sociale Dialoog voorbereiden, zullen de sociale partners steeds rekening houden met dit actieprogramma. ******************