Eigen winningen Kwaliteit drinkwater uit eigen bronnen. Datum: 22 februari Auteur: ir. F.A.M. Swinkels. Publicatienr.

Transcriptie

1 VROM-Inspectie Regio Zuid Eigen winningen 2006 Kwaliteit drinkwater uit eigen bronnen Kennedyplein 5-12, Gebouw B1 Postbus AW Eindhoven Telefoon Fax Datum: 22 februari 2007 Auteur: ir. F.A.M. Swinkels Publicatienr.: VROM 7166

2 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 2/45

3 1 Inleiding 5 2 Wettelijk kader Wetgeving Bevoegd gezag en toezichthouder VIP Leidingwater 8 3 Doelstelling 11 4 Opzet van het onderzoek Bedrijfscontroles door VROM-Inspectie Onderzoek RIVM Monstername eigen winningen Analyse meetgegevens Ad hoc advisering Samenwerking met VWA 14 5 Resultaten Uitgevoerde inspecties Geplande/aangekondigde inspecties Overtredingen Aanvullende inspecties Onderzoek RIVM Monstername eigen winningen Analyse meetgegevens Ad hoc advisering Samenwerking met VWA 19 6 Conclusies 21 7 Aanbevelingen 23 8 Referenties 25 Bijlagen 27 Bijlage 1 RIVM-rapportage kwaliteitsgegevens Eigen winningen 29 Bijlage 2 Boriumgehalte van diep grondwater (RIVM) 35 Bijlage 3 RIVM-rapportage Paalcampings 39 Bijlage 4 RIVM-artikel ondergrondse ontijzering 43 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 3/45

4 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 4/45

5 1 Inleiding Sinds 1 januari 2002 zijn eigenaren van zelfstandige collectieve watervoorzieningen (eigen winningen) wettelijk verplicht om de kwaliteit van het water, dat zij aan derden ter beschikking stellen, te bewaken met behulp van een door de VROM-Inspectie (VI) goedgekeurd meetprogramma. Wanneer uit analyseresultaten blijkt dat sprake is van normoverschrijding, dient de eigenaar dit terstond te melden aan de VI, de benodigde maatregelen te treffen en de gebruikers te informeren. Handhaving van deze regelgeving geschiedt door de VI. In 2002 en 2003 zijn in totaal circa 150 eigen winningen in kaart gebracht. Hierover is gerapporteerd in het rapport Eigen winningen leidingwater [1] en het VROM-informatieblad VROM-Inspectie controleert eigen winningen [2]. In het rapport Eigen winningen drinkwater, kwaliteit van drinkwater en legionellapreventie onder de maat [3] worden de resultaten beschreven van het onderzoek dat de VI in 2004 en 2005 heeft uitgevoerd. Uit deze onderzoeken kwam naar voren dat eigenaren van eigen winningen het Waterleidingbesluit nog onvoldoende naleven. Dit rapport geeft de resultaten weer van het handhavingsonderzoek dat de VI in 2006 heeft uitgevoerd. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 5/45

6 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 6/45

7 2 Wettelijk kader 2.1 Wetgeving Op de kwaliteit van leidingwaterinstallaties is de volgende wet- en regelgeving van toepassing: Europese Drinkwaterrichtlijn, nr. 98/83/EG van de Raad van de Europese Unie van 3 november 1998 betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water (PbEG L 330). Waterleidingwet van 6 april 1957, laatstelijk gewijzigd bij wet van 6 oktober 2005 (Staatsblad 2005, nr. 530/532). Waterleidingbesluit van 7 juni 1960, laatstelijk gewijzigd bij besluit van 15 december 2005 (Staatsblad 2005, nr. 690). De Waterleidingwet en het Waterleidingbesluit zijn eerder ook al in 2001 gewijzigd. Hierbij is deze wetgeving behalve voor waterleidingbedrijven ook van kracht geworden voor eigenaren van collectieve watervoorzieningen, ofwel eigen winningen. Deze eigenaren dienden met ingang van 1 januari 2002 hun eigen winning te controleren met behulp van een meetprogramma dat is goedgekeurd door de VI 1. Met de uitvoering van dit meetprogramma controleert de eigenaar of de drinkwaterkwaliteit voldoet aan de normen van het Waterleidingbesluit. Op basis van deze normen heeft het Ministerie van VROM het informatieblad Modelmeetprogramma s voor eigenaren van collectieve watervoorzieningen en grote collectieve leidingnetten [4] uitgebracht. Eigen winningen moeten worden gecontroleerd volgens het meetprogramma model 1a van dit informatieblad, waarin de te meten stoffen, meetpunten en meetfrequenties zijn vastgelegd. Wanneer geconstateerd wordt dat de waterkwaliteit niet voldoet aan de normen, dient de eigenaar: Terstond onderzoek te doen naar de oorzaak en de mogelijke nadelige gevolgen daarvan voor de volksgezondheid. Zo spoedig mogelijk herstelmaatregelen in het belang van de volksgezondheid te nemen waardoor het leidingwater weer aan de normen voldoet. Terstond de toezichthouder en de verbruikers te informeren over de normoverschrijding en de genomen of te nemen maatregelen. 1 Waterleidingbesluit, artikel 6, lid1: De eigenaar of de eigenaar van een collectief leidingnet stelt voor 1 januari 2002 dan wel voorafgaand aan het tijdstip van ingebruikneming van een waterleidingbedrijf, collectieve watervoorziening of collectief leidingnet een meetprogramma op overeenkomstig de in bijlage B opgenomen tabellen I en II. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 7/45

8 De laatste wijziging van het Waterleidingbesluit, die op 28 december 2004 in werking is getreden, betreft hoofdstuk IIIC dat handelt over legionellapreventie in leidingwater. Eigenaren van collectieve leidingwaterinstallaties van een aantal categorieën bedrijven en instellingen zijn onder meer verplicht om een risicoanalyse en beheersplan op te stellen en om bij het opstellen van een risicoanalyse en vervolgens halfjaarlijks drinkwatermonsters te laten nemen voor onderzoek op de aanwezigheid van legionellabacteriën. Deze verplichting tot het nemen van maatregelen ter preventie van legionellabesmetting van het leidingwater is overigens enkele jaren eerder na de legionellacalamiteit in Bovenkarspel (1999) ook al van toepassing geweest op alle eigenaren van collectieve drinkwaterinstallaties. Op 15 oktober 2000 is namelijk de Tijdelijke regeling legionellapreventie in leidingwater (Staatscourant 2000, nr. 199) in werking getreden. Deze regeling had op grond van de Waterleidingwet een werkingsduur van maximaal twee jaar en is van rechtswege vervallen op 15 oktober Bevoegd gezag en toezichthouder De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer is het bevoegd gezag bij de uitvoering van de Waterleidingwet en het Waterleidingbesluit. Hij is tevens bevoegd tot het uitoefenen van bestuursdwang ter handhaving van de uit de Waterleidingwet voortvloeiende verplichtingen 2. In het Besluit aanwijzing toezichthoudende ambtenaren VROM-regelgeving (Staatscourant 2004, nr. 250) worden de onder de bevelen van de regionale inspecteurs van VROM werkzame ambtenaren belast met het toezicht op de naleving van het bepaalde bij of krachtens de Waterleidingwet. Medewerkers van de VI zijn derhalve toezichthouder in het kader van de Waterleidingwet en de daarop gebaseerde regelgeving. 2.3 VIP Leidingwater Bij de handhaving van de Waterleidingwet maakt de VI gebruik van de VROM-Inspectie Procedure (VIP) Leidingwater (voorheen genoemd handhavingsuitvoeringsmethode (HUM)), die in 2005 is geactualiseerd vanwege herziening van het Waterleidingbesluit. Over het strafrechtelijk deel van de VIP Leidingwater heeft afstemming plaatsgevonden met het Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie. In de VIP wordt een aantal kernovertredingen benoemd. De voor eigen winningen meest relevante kernbepalingen zijn samengevat in tabel 1. Tabel 1: Relevante kernbepalingen Waterleidingwet (Wlw) en Waterleidingbesluit (Wlb) Wetsartikel omschrijving van de overtreding bestuursrechtelijke aanpak artikel 7 Wlw niet opvolgen verplichting van inspecteur x om maatregelen te nemen artikel 8 Wlw niet opvolgen verbod of beperkingen x artikel 4, tweede lid, Wlb levering Inspecteur normoverschrijding door ernstige nalatigheid x strafrechtelijke aanpak x x x artikel 4, derde lid, Wlb niet voldaan aan verplichting onderzoek, herstelmaatregelen en melding Inspecteur (ernstige normoverschrijding) x x 2 Waterleidingwet, artikel 63: Onze Minister is bevoegd tot toepassing van bestuursdwang ter handhaving van de bij of krachtens deze wet gestelde verplichtingen. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 8/45

9 Wetsartikel omschrijving van de overtreding bestuursrechtelijke aanpak strafrechtelijke aanpak artikel 6, eerste lid, Wlb geen meet- en analyseprogramma (MAP) x x artikel 6, derde en niet aan inspecteur voorleggen van x x vierde lid, Wlb (gewijzigd) MAP artikel 6, vijfde lid, niet (volledig) uitvoeren van MAP x x Wlb artikel 6b, eerste lid, Wlb niet onder zich houden gedurende vijf jaar van meetgegevens x waarschuwing Nadat enkele processen-verbaal, die zijn opgemaakt in verband met overtreding van artikel 6 van het Waterleidingbesluit (opstellen van een meetprogramma) door de Officier van Justitie zijn geseponeerd vanwege verjaring van de overtreding, is begin 2005 besloten om hier niet sanctionerend op te treden totdat het Waterleidingbesluit hieromtrent is aangepast. Artikel 6 is namelijk zo geformuleerd dat vóór 1 januari 2002 een meetprogramma moet zijn opgesteld; beëindiging van overtreding van dit artikel is per definitie niet mogelijk omdat de klok niet kan worden teruggedraaid. Een dergelijke overtreding heeft een verjaringstermijn van twee jaar. Inmiddels heeft op 9 mei 2006 de Staatssecretaris van VROM een ontwerp voor wijziging van het Waterleidingbesluit naar de Eerste Kamer en Tweede Kamer gezonden, dat onder meer is bedoeld voor aanpassing van artikel 6 Wlb. Nadat in december 2004 Hoofdstuk IIIC van het Waterleidingbesluit in werking is getreden, zijn ook de kernbepalingen over legionellapreventie (tabel 2) van toepassing voor de eigen winningen, die vallen onder de zogenaamde prioritaire doelgroepen. Het gaat hier met name om campings en zorginstellingen. Tabel 2. Aanvulling relevante kernbepalingen in 2005 wetsartikel omschrijving van de overtreding bestuursrechtelijke aanpak artikel 17j, eerste lid, Wlb artikel 17k, eerste en tweede lid,wlb artikel 17l, eerste lid Wlb artikel 17n, eerste lid artikel 17n, tweede lid strafrechtelijke aanpak legionellabesmetting >100 kve/l x x (ernstige nalatigheid) geen risicoanalyse uitgevoerd x waarschuwing geen beheersplan opgesteld x waarschuwing beheersmaatregelen niet uitgevoerd x x er wordt geen logboek bijgehouden x waarschuwing VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 9/45

10 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 10/45

11 3 Doelstelling Gezondheid, veiligheid en duurzaamheid zijn de drie thema s uit de nalevingsstrategie van VROM. De kwaliteit van het drinkwater in Nederland, dus ook van de eigen winningen, is direct van invloed op de gezondheid van de gebruikers ervan. In de afgelopen jaren is gebleken dat bij een beperkt aantal eigen winningen het geleverde drinkwater besmet was met bacteriën van de coligroep of E.coli bacteriën. Laatstgenoemde bacteriën duiden op een fecale besmetting van het drinkwater en kunnen bij de mens leiden tot ziekteverschijnselen. Ook overschrijdingen van andere parameters van het Waterleidingbesluit, zoals nitraat, komen voor en kunnen leiden tot gezondheidsrisico s. De Waterleidingwet is een belangrijke wet uit het oogpunt van de bescherming van de volksgezondheid. Met de uitvoering van dit project is onder meer beoogd om het gezondheidsrisico voor de gebruikers te verlagen. In 2005 was het nalevingsniveau van het Waterleidingbesluit door eigenaren van eigen winningen 55%. De algemene doelstelling voor 2006 is het verhogen van dit nalevingsniveau tot 70%. Goed naleefgedrag houdt in dat bij ten minste 90% van de gecontroleerde bedrijven geen sprake is van een of meer van de kernovertredingen, die genoemd worden in hoofdstuk 2 van dit rapport. De VI heeft zich ten doel gesteld om dit niveau verder te verhogen tot 90% aan het einde van De VI heeft in 2006, naast het inventariseren van nieuwe eigen winningen, zich vooral gericht op de resultaten van de wettelijk verplichte meetprogramma s die eigenaren van eigen winningen moeten uitvoeren. Het doel hiervan is om een beeld te verkrijgen van de kwaliteit van het drinkwater dat aan derden ter beschikking wordt gesteld. Daarnaast heeft de VI bij eigen winningen die behoren tot een van de categorieën die zijn aangewezen in artikel 17i van het Waterleidingbesluit (de zogenoemde prioritaire doelgroepen), zoals campings en zorginstellingen, gecontroleerd of de regels voor legionellapreventie worden nageleefd. Teneinde de toezichtslast voor het bedrijfsleven terug te dringen is het wenselijk dat rijksinspecties hun toezichtsinspanningen onderling afstemmen en zo efficiënter handhaven. In het kader van het project eigen winningen is daarom onderzoek gedaan naar de samenwerkingsmogelijkheden met de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 11/45

12 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 12/45

13 4 Opzet van het onderzoek 4.1 Bedrijfscontroles door VROM-Inspectie Om het gestelde doel te bereiken heeft de VI gepland om in inspecties uit te voeren bij eigen winningen. De geplande bedrijfsbezoeken zijn schriftelijk aangekondigd, waarbij tevens de meetgegevens van de twee voorgaande jaren zijn opgevraagd. Tijdens de bedrijfsbezoeken is, naast een algemene inspectie van de drinkwaterinstallatie, in het bijzonder aandacht besteed aan de uitvoering van het wettelijk meetprogramma en de maatregelen die door de bedrijven zijn getroffen naar aanleiding van eventuele normafwijkende analyseresultaten. Naast de geplande bedrijfscontroles heeft de VI ook aanvullende inspecties uitgevoerd naar aanleiding van binnengekomen signalen van overheden en particulieren. Indien sprake was van nieuwe, nog niet eerder gecontroleerde eigen winningen, is tevens aan het RIVM verzocht om een drinkwatermonster te nemen en te analyseren op de belangrijkste drinkwaterparameters. Als het bedrijf behoort tot een van de categorieën, die zijn aangewezen in artikel 17i van het Waterleidingbesluit (de zogenoemde prioritaire doelgroepen) zoals campings, heeft de VI ook gecontroleerd of er een risicoanalyse is opgesteld met betrekking tot eventuele legionellabesmetting van het leidingwater. Wanneer er sprake is van risico s op legionellagroei, moet de eigenaar tevens een beheersplan opstellen, beheersmaatregelen uitvoeren en een logboek bijhouden. Tweemaal per jaar moeten dan ook watermonsters geanalyseerd worden op legionellabacteriën. Bij overschrijding van de norm van 100 kolonievormende eenheden per liter (kve/l) dient de eigenaar dit te melden aan de VI en maatregelen te treffen om de besmetting te beëindigen. 4.2 Onderzoek RIVM Monstername eigen winningen Bij een drietal nieuwe eigen winningen heeft de VI aan het RIVM gevraagd om een watermonster te nemen en deze te analyseren op een aantal parameters van het Waterleidingbesluit Analyse meetgegevens De door de VI opgevraagde meetgegevens over de jaren 2004 en 2005 zijn voor een nadere beoordeling toegezonden aan het RIVM. Hierbij ligt het accent op de chemische parameters, omdat eventuele bacteriologische normoverschrijdingen al door de VI zelf zijn gesignaleerd tijdens de bedrijfscontroles. De VI-medewerkers hebben de meetresultaten van de eigen winningen hierop gecheckt. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 13/45

14 4.2.3 Ad hoc advisering Tijdens het onderzoek heeft het RIVM ondersteuning verleend aan de VI naar aanleiding van vragen over de volgende onderwerpen: Borium in diep grondwater: Omdat de VI bij meerdere eigen winningen verhoogde boriumgehalten heeft aangetroffen in ruw water, is het RIVM gevraagd om hier nader onderzoek naar te doen. Paalcampings: Dit zijn kleinschalige kampeerplaatsen in natuurgebieden, die zijn voorzien van een mechanische waterpomp. Het RIVM heeft samen met de VI acht van deze campings bezocht en watermonsters genomen voor kwaliteitsonderzoek. Bacteriofagen 3 in Baarle-Nassau: Omdat bij een eigen winning in Baarle-Nassau door de eigenaar een hoge concentratie bacteriofagen is gevonden heeft het RIVM een herbemonstering uitgevoerd. Ondergrondse ontijzering: Bij enkele eigen winningen is geconstateerd dat voor de zuivering gebruik wordt gemaakt van ondergrondse ontijzering. Hierbij wordt een deel van het opgepompte water belucht en weer geïnfiltreerd in de bodem. Het RIVM is verzocht om te adviseren over de toelaatbaarheid van deze techniek. 4.3 Samenwerking met VWA Door de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) worden in het kader van de Warenwet jaarlijks vele controles uitgevoerd, waaronder ook controles bij bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie, die zelf water winnen. Dit water kan, behalve als productiewater, ook worden gebruikt als proceswater, spoelwater, koelwater of als drinkwater. Als het zelf gewonnen water ook als drinkwater wordt gebruikt dient er een meetprogramma in het kader van het Waterleidingbesluit te worden uitgevoerd, waarop de VI toeziet. Om deze bedrijven te inventariseren en de toezichtslast voor de bedrijven te verminderen is onderzocht op welke wijze de VWA en de VI kunnen samenwerken. Hiertoe is een werkgroep geformeerd, die in 2006 diverse keren bijeen is geweest. 3 Een faag (bacteriofaag) is een virus die een bacterie gebruikt om zich te delen. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 14/45

15 5 Resultaten 5.1 Uitgevoerde inspecties Geplande/aangekondigde inspecties De volgende aantallen inspecties zijn in 2006 per VI-regio gepland en uitgevoerd: VI-Regio Inspecties gepland Noord (Gr, Fr, Dr) Noord-West (NH, Ut, Fl) Oost (Ge, Ov) Zuid-West (ZH, Ze) 4 2 Zuid (NB, Li) Totaal Inspecties uitgevoerd Van de geplande inspecties is een beperkt deel (circa 15) niet uitgevoerd, omdat de betreffende bedrijven geen eigen winning van drinkwater meer hadden. Daarnaast is een aantal extra inspecties uitgevoerd, omdat hierover signalen bij de VI zijn binnengekomen dat (mogelijk) sprake was van een eigen winning. In totaal is het aantal uitgevoerde inspecties conform planning Overtredingen In totaal zijn bij 29 bedrijven overtredingen vastgesteld, die hebben geleid tot handhavingsacties van de VI. Voorbeelden van overtredingen zijn het ontbreken van een meetprogramma, het niet volledig uitvoeren daarvan, het niet melden van normoverschrijdingen en het niet uitvoeren van legionellapreventie. Bij 74 bedrijven zijn geen (ernstige) overtredingen vastgesteld, zodat het nalevingspercentage bij de gecontroleerde bedrijven iets meer dan 70% bedraagt. Bij 14 van deze bedrijven heeft de VI bestuursrechtelijk opgetreden door middel van het starten van een dwangsomprocedure. In vier gevallen is tevens proces-verbaal opgemaakt ten behoeve van strafrechtelijke handhaving. In één geval was de kwaliteit van het water zo slecht dat de VI op grond van artikel 8 van de Waterleidingwet een leveringsverbod heeft opgelegd. Dit verbod kan pas worden opgeheven nadat de eigenaar ten genoege van de VI heeft aangetoond dat het drinkwater aan het tappunt structureel voldoet aan de normen van het Waterleidingbesluit. In februari 2007 is het leveringsverbod nog steeds van kracht. In de overige gevallen waarbij een overtreding werd vastgesteld is een schriftelijke waarschuwing gegeven aan de eigenaar. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 15/45

16 5.1.3 Aanvullende inspecties Paalkampeerterreinen De VI heeft voortdurend aandacht voor de inventarisatie van nieuwe eigen winningen van drinkwater. Zo is gebleken dat op de meeste van de 29 zogenoemde paalkampeerterreinen van Staatsbosbeheer een waterpomp staat voor kampeerders. Dit water is bedoeld voor wassen, koken en persoonlijke verzorging, maar niet om te drinken. De handpompen zijn voorzien van een bord met opschrift geen drinkwater. Er wordt echter water geleverd aan derden ten behoeve van persoonlijke verzorging, zodat hier sprake is van eigen winningen. Daarom heeft de VI acht van deze paalcampings bezocht om te controleren of het Waterleidingbesluit wordt nageleefd. Voor de bewaking van de waterkwaliteit op deze kampeerplaatsen wordt door de eigenaar geen meetprogramma uitgevoerd omdat het water niet als drinkwater is aangemerkt. Een van de pompen betrok het water niet rechtstreeks uit het grondwater, maar uit een ondergronds waterreservoir. Ook bleek op een van de bezochte locaties dat ten gevolge van vandalisme (brandstichting) het opschrift geen drinkwater niet meer leesbaar was. Bij de monstername bleek dat een van de pompen geen water gaf. Bij zeven campings zijn tevens door het RIVM watermonsters genomen. De resultaten van het onderzoek van het RIVM zijn vermeld in paragraaf Het water op de onderzochte locaties bleek niet geschikt te zijn als drinkwater. Met de eigenaar van de paalkampeerterreinen zal in 2007 overleg plaatsvinden op welke wijze de situatie met betrekking tot de waterkwaliteit evenals de voorlichting aan de gebruikers kan worden verbeterd. Sauna's Naar aanleiding van vragen van een saunabezoeker aan de VI waarom bij een tweetal sauna s bij de douches bordjes zijn opgehangen met de tekst geen drinkwater, heeft de VI deze sauna s gecontroleerd op naleving van het Waterleidingbesluit. De bevindingen van deze controles zijn: Eén sauna gebruikt overloopwater uit een koud dompelbad (= gechloord zwemwater) ten behoeve van een buitendouche. Bij de douches is een bord met opschrift geen drinkwater aangebracht. Het water wordt opgeslagen in een buffertank en met een dompelpomp naar de douches geleid. De andere sauna leidt gebruikt zwemwater door een zuiveringsinstallatie (zand- + aktief koolfilter) met UV-nadesinfectie en een warmtewisselaar, waarna dit water wordt gebruikt voor de warme douches. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 16/45

17 Bronwater, dat wordt gezuiverd door middel van ontijzering en ontharding, wordt bij deze sauna ingezet voor de koude douches. In beide gevallen is geen sprake van uitvoering van een meetprogramma voor een eigen winning. Douchewater dient volgens het Waterleidingbesluit altijd van drinkwaterkwaliteit te zijn. Een bordje met opschrift geen drinkwater volstaat hier niet, omdat een dergelijke waarschuwing over het hoofd kan worden gezien en kleine kinderen dit niet kunnen lezen. Naar aanleiding van de aangetroffen situatie heeft de VI contact opgenomen met het bevoegd gezag in het kader van de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz), in casu de provincie. De VI heeft de provincie verzocht om op te treden tegen deze overtredingen. Daarnaast wordt in 2007 in samenwerking met de IPO-werkgroep Zwembaden nagegaan of er sprake is van een structureel probleem bij zwembaden/sauna s en op welke wijze daarvoor oplossingen kunnen worden geboden. 5.2 Onderzoek RIVM Monstername eigen winningen Bij drie eigen winningen, waar de VI twijfels had over de kwaliteit van het drinkwater omdat de eigenaren het meetprogramma niet goed hadden uitgevoerd of normoverschrijdingen niet hadden gemeld, heeft de VI door het RIVM monsters laten nemen en laten analyseren op een set parameters uit het Waterleidingbesluit. Bij twee van deze winningen zijn elk twee monsters genomen, namelijk een van onbehandeld (ruw) water en een na behandeling (tapwater). Bij de derde winning wordt het water onbehandeld gedistribueerd en is alleen een monster aan een tappunt genomen. Bij de eigen winning zonder zuivering bleek het water aan de normen van het Waterleidingbesluit te voldoen. Van de tweede eigen winning was het ruw water van slechte kwaliteit (te veel nitraat, te lage zuurgraad) en ongeschikt als drinkwater, maar wel geschikt voor de bestaande toepassing als spoelwater voor toiletten. Het water van deze winning ondergaat een uitgebreide zuivering (filtratie, loogdosering, ionenwisselaar) en blijkt hierna te voldoen aan de normen. De monsters van de derde eigen winning blijken zowel voor het ruw water als voor het tapwater niet te voldoen aan het Waterleidingbesluit. Er zijn overschrijdingen aangetroffen voor zuurgraad, reuk, waterstofcarbonaat, nitraat, ijzer, mangaan en nikkel. Met name de hoge concentraties nitraat en nikkel maken het water ongeschikt als drinkwater. De VI heeft de eigenaar van deze eigen winning een leveringsverbod opgelegd op grond van artikel 8 van de Waterleidingwet (zie paragraaf 5.1.2) Analyse meetgegevens De VI heeft het RIVM gevraagd om de kwaliteitsgegevens van zelfstandige collectieve watervoorzieningen te analyseren. Door het RIVM is nagegaan of het drinkwater voldoet aan de normen voor chemische parameters, meer specifiek anorganische micro-parameters. Bevat het ruwwater verhoogde gehalten voor deze stoffen en zo ja wat kan hiervan de oorzaak zijn? Ook wil de VI graag weten of het RIVM andere bijzonderheden constateert die van belang kunnen zijn voor een goede drinkwatervoorziening via eigen winningen. In totaal heeft het RIVM 80 ruw water analyses en 18 analyses van behandeld water beoordeeld. Geconstateerd is dat in het ruwwater overschrijdingen zijn gevonden van de drinkwaternormen voor borium, nitriet en de somparameter nitraat + nitriet 4. 4 De drinkwaternormen uit het Waterleidingbesluit gelden formeel alleen voor het behandelde water. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 17/45

18 Deze laatste parameter wordt ook in het behandeld water op twee locaties overschreden. Dit is een indicatie dat er vanuit de omgeving van de grondwaterput meststoffen uitspoelen naar het grondwater. Op één van deze locaties blijkt tevens dat sprake is van beïnvloeding door de mens uit licht verhoogde concentraties voor enkele andere stoffen in het behandeld water (zoals tetrachlooretheen en nikkel), hoewel de drinkwaternormen voor deze stoffen niet worden overschreden. De bescherming van deze grondwaterputten vraagt daarom aandacht van de eigenaar. Het behandelde water vertoont regelmatig overschrijdingen van de drinkwaternormen voor zuurgraad, waterstofcarbonaat, ijzer en mangaan. Op één locatie wordt de drinkwaternorm voor ammonium en temperatuur overschreden. Het is zinvol om over enkele jaren het meetprogramma (zoals te analyseren stoffen en meetfrequenties) te evalueren. In dat geval is het raadzaam om de meetresultaten zoveel mogelijk digitaal aan te laten leveren door de laboratoria en/of eventueel beschikbaar te maken via een eenvoudige database. De volledige RIVM-rapportage over de kwaliteitsgegevens Eigen winningen is bijgevoegd als bijlage Ad hoc advisering Boriumgehalte van diep grondwater Omdat de afgelopen jaren bij meerdere eigen winningen in Noord-Brabant en Limburg (onder andere in Baarle-Nassau, Etten-Leur, Chaam, Kaatsheuvel, Bladel en Maasbree) verhoogde gehalten borium in het grondwater zijn aangetroffen, is aan het RIVM gevraagd om te onderzoeken of deze zeer waarschijnlijk van nature voorkomende hogere concentraties ook in de bronnen en het drinkwater van de waterleidingbedrijven voorkomen. Het RIVM heeft hiertoe een data-analyse uitgevoerd van de waterkwaliteitsgegevens van alle waterleidingbedrijven in Nederland over de periode Uit deze analyse blijkt dat er op een tweetal vermoedelijk verkeerd ingevoerde analyseresultaten in Twente na bij de waterleidingbedrijven geen normoverschrijdingen voor borium worden geconstateerd. Voor het volledige RIVM-rapport wordt verwezen naar bijlage 2. De norm voor borium is in 2001 met de wijziging van het Waterleidingbesluit verlaagd van 1000 naar 500 µg/l. De WHO heeft een zogenaamde provisional guideline voor borium opgesteld van 500 µg/l. De richtwaarde is provisional in verband met van nature voorkomende hogere concentraties dan de aanbevolen richtwaarde. Eventuele toxische effecten zijn voornamelijk lange termijneffecten gebaseerd op langdurige blootstelling. In voorkomende gevallen wijst de VI de eigenaar erop dat de Minister van VROM op zijn verzoek ontheffing kan verlenen voor deze normoverschrijding. Paalcampings Zoals reeds vermeld in paragraaf heeft het RIVM bij een zevental paalkampeerterreinen monsters genomen van de daar aanwezige waterpompen. De rapportage van het RIVM heeft geleid tot de volgende conclusies: Micro-organismen (enterococcen) zijn aangetoond op één locatie. Er is geen herhalingsmonster genomen omdat de eigenaar bij de pomp had aangegeven dat er geen sprake was van drinkwater. Normoverschrijdingen voor anorganische parameters zijn opgetreden, met name voor de indicatorparameters uit Tabel III van het Waterleidingbesluit. Op alle locaties was de concentratie ijzer en mangaan erg hoog. Water met dergelijk hoge ijzer en/of mangaanconcentraties maken het ongeschikt als drinkwater vanwege smaakaspecten. Het is dan ook terecht dat op alle locaties wordt aangegeven dat het water geen drinkwater is. De rapportage van het RIVM is bijgevoegd als bijlage 3. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 18/45

19 Bacteriofagen in Baarle-Nassau Omdat bij een eigen winning in Baarle-Nassau bij een bemonstering in opdracht van de eigenaar een concentratie aan bacteriofagen van 400 eenheden/liter is gevonden heeft het RIVM een herbemonstering uitgevoerd van 10 liter kraanwater. De VI heeft hiervoor opdracht gegeven omdat een dergelijke concentratie aangeeft dat het water niet hygiënisch betrouwbaar is en besmet kan zijn met onder meer virussen. Door middel van een groot volume monster kan een eventuele besmetting nauwkeuriger worden vastgesteld. In het door het RIVM genomen monster zijn de concentraties somatische en F-specifieke bacteriofagen bepaald en de concentraties aan E. coli en enterococcen. Bacteriofagen zijn zowel direct in het water gemeten als na concentratie van het watermonster. Het RIVM heeft de onderzochte parameters niet aangetroffen. Het analyseresultaat dat is gevonden bij de monstername die in opdracht van de eigenaar is uitgevoerd, is dus niet bevestigd door het RIVM. Hieruit is geconcludeerd dat het grondwater niet besmet is met bacteriofagen. Ondergrondse ontijzering Op diverse locaties heeft de VI bij controles van eigen winningen ondergrondse ontijzeringssystemen aangetroffen. Bij deze systemen wordt een, veelal kleine, hoeveelheid zuurstof in de vorm van belucht grondwater in de ondergrond gebracht (infiltratie) waardoor ijzer en mangaan, maar ook andere metalen, worden omgezet in slecht oplosbare verbindingen en zo achterblijven in de bodem. Het ontijzerde water wordt vervolgens opgepompt en is veelal direct geschikt voor consumptie. In sommige gevallen is nog een filtratiestap noodzakelijk. De VI heeft het RIVM gevraagd om over ondergrondse ontijzering een advies uit te brengen over eventuele vergunningplicht, de voor- en nadelen van het systeem en het benodigde meetprogramma bij gebruik van deze techniek. Het RIVM heeft geconcludeerd dat op grond van de Grondwaterwet altijd een vergunning nodig is voor zowel onttrekking (bij een hoeveelheid van meer dan 10 m 3 /uur) als infiltratie, dan wel voor alleen infiltratie in de bodem. Het provinciaal bestuur is hiervoor bevoegd gezag. Verstopping van de winput door ijzer en mangaan is op basis van onderzoek in het verleden niet te verwachten. Geadviseerd wordt om het meetprogramma, dat in het kader van het Waterleidingbesluit bij eigen winningen wordt verlangd, bij ondergrondse ontijzering uit te breiden. Bij ingebruikname dient het ruwe grondwater (per put) en het water na behandeling (ontijzering/onttrekking) te worden geanalyseerd. Voor die parameters waar een sterke verandering optreedt door de ondergrondse ontijzering, zou vervolgens een jaarlijkse analyse op het ruwe grondwater (voor beluchting) moeten worden verricht. Het gaat hierbij vooral om ijzer, mangaan, zink, arseen, ammonium, nitraat en nitriet. Het volledige advies van het RIVM is in de vorm van een artikel als bijlage 4 in dit rapport opgenomen. 5.3 Samenwerking met VWA Om de samenwerkingsmogelijkheden tussen VWA en VI op het gebied van eigen winningen te onderzoeken is een onderzoek gestart, waaraan medewerkers van VWA-Zuid en -Oost en de VI-Zuid deelnemen. Hierbij is naar voren gekomen dat beide inspectiediensten toezicht houden op het gebied van drinkwater. De basis voor de toezichtactiviteiten van de VI en de VWA op het gebied van waterkwaliteit voor drinkwater in levensmiddelenbedrijven is de Europese richtlijn 98/83/EG. Het doel is te onderzoeken of er mogelijkheden zijn om te kunnen samenwerken tussen de VI-Zuid en de VWA-Zuid om de effectiviteit van het toezicht te vergroten. Er zijn diverse bijeenkomsten geweest tussen medewerkers van de VI-Zuid en de VWA-Zuid. Deze bijeenkomsten zijn brainstormend, evaluerend en inventariserend van karakter geweest. Verder zijn een aantal medewerkers van de VWA met de VI op controle geweest. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 19/45

20 Als resultaat van dit overleg kan worden genoemd, dat: De regelgeving omtrent drinkwater is geïnventariseerd en uitgewerkt. Naar aanleiding van de bevoegdheden van beide inspectiediensten is de scoop bepaald waarbinnen de uitwisseling van informatie kan plaatsvinden. Er is door de VWA een beleidslijn bepaald, hoe zij met de waterkwaliteit van levensmiddelenbedrijven omgaat. Voor de VWA-functionarissen die belast zijn met het toezicht en de controle op de waterkwaliteit is een kwaliteitsvoorschrift verschenen waar de beleidslijn in is verwerkt. Tijdens de gezamenlijke verkenningen bij bedrijven is naar voren gekomen dat de VI en de VWA in de vorm van uitwisseling van gegevens voor elkaar een signalerende functie kunnen vervullen. Concrete voorstellen hiertoe worden momenteel uitgewerkt. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 20/45

21 6 Conclusies Handhavingsresultaten De VI heeft in 2006 conform planning ruim 100 eigen winningen geïnspecteerd. Het nalevingspercentage bleek bij deze winningen iets meer dan 70% te zijn. In 14 gevallen is naleving afgedwongen door middel van bestuursrechtelijk optreden onder dreiging met een dwangsom. Tegen vier eigenaren van eigen winningen is proces-verbaal opgemaakt. In één geval was de drinkwaterkwaliteit zo slecht dat de VI een leveringsverbod heeft opgelegd. Een steekproef onder 29 zogenoemde paalcampings, waar kampeerders door middel van een handpomp water kunnen oppompen, heeft aangetoond dat dit water niet geschikt is als drinkwater. Met de eigenaar zal worden overlegd hoe de communicatie hierover met de gebruikers kan worden verbeterd. Bij controle van een tweetal sauna s met een eigen bron bleek dat het douchewater niet overal van drinkwaterkwaliteit was. In overleg met de provincie (bevoegd gezag voor zwembaden) zal worden nagegaan of sprake is van een structureel probleem en zullen zo nodig maatregelen worden genomen. Onderzoek RIVM Het RIVM heeft in opdracht van de VI bij drie eigen winningen watermonsters genomen en geanalyseerd op een selectie van parameters uit het Waterleidingbesluit. Bij één van deze drie eigen winningen was de kwaliteit van het geproduceerde water zo slecht, met name vanwege overschrijdingen voor nitraat en nikkel, dat aan de eigenaar een leveringsverbod is opgelegd. Daarnaast heeft het RIVM de meetresultaten van circa 100 watermonsters, die bij de eigen winningen zijn opgevraagd, beoordeeld. Zowel in het ruw water als in het behandeld water blijken soms normoverschrijdingen voor te komen, onder meer van nitraat. Geconcludeerd wordt dat bij enkele winningen sprake is van een antropogene invloed, waardoor de bescherming van deze bronnen voor de eigenaar een aandachtspunt dient te zijn. Tenslotte zijn voor een aantal situaties adviezen gevraagd aan het RIVM. Het betreft met name het vóórkomen van borium in diep grondwater, monstername en analyse van bronwater van paalcampings, een herbemonstering en analyse van een eigen winning op bacteriofagen en een advies over de toepasbaarheid van ondergrondse ontijzering bij eigen winningen. Samenwerking VWA Onderzocht is of er mogelijkheden zijn voor samenwerking tussen de VI en de VWA om de effectiviteit van het toezicht te vergroten. Hieruit is vooralsnog de conclusie getrokken dat door middel van het uitwisselen van gegevens de VWA en de VI voor elkaar een signalerende functie kunnen vervullen. Concrete voorstellen hiertoe worden momenteel uitgewerkt. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 21/45

22 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 22/45

23 7 Aanbevelingen Handhaving Aangezien de naleving van het Waterleidingbesluit door eigenaren van eigen winningen nog niet adequaat is, dient de handhaving door de VI in 2007 te worden voortgezet. Daarnaast dient gerichte informatie te worden gegeven aan specifieke doelgroepen, zoals de recreatiesector, zwembaden en sauna s. Beschikbaarheid analyseresultaten van meetprogramma s Om een beter beeld te kunnen krijgen van de kwaliteit van het door eigen winningen geproduceerde drinkwater verdient het aanbeveling dat de analyseresultaten van de metingen, die in opdracht van de eigenaren worden uitgevoerd, rechtstreeks in digitale vorm aan de VI ter beschikking worden gesteld. Hiertoe zouden de eigenaren een opdracht moeten verstrekken aan het laboratorium dat de monstername en analyse uitvoert. De VI kan de eigenaren van de eigen winningen hier schriftelijk om te verzoeken. Een belangrijk voordeel hiervan is dat eventuele normoverschrijdingen direct kunnen worden gesignaleerd door de VI, zodat erop kan worden toegezien dat de eigenaar adequate maatregelen neemt. Zwembaden /sauna s met eigen bron Tevens verdient het aanbeveling om bij zwembaden en sauna s met een eigen bron te controleren of het gebruik van het opgepompte water valt onder de werking van het Waterleidingbesluit. Indien sprake is van gebruik als drinkwater of douchewater, dient een door de VI goedgekeurd meetprogramma te worden uitgevoerd. Wanneer het water niet aan de eisen voldoet moeten de douches buiten gebruik worden gesteld. Paalkampeerterreinen De VI zal met de eigenaren van de paalcampings in overleg treden teneinde de kwaliteit van het bronwater op deze campings beter te bewaken en de voorlichting over het gebruik van de waterpompen te verbeteren. Ondergrondse ontijzering Bij eigen winningen die voor de zuivering van grondwater ondergrondse ontijzering toepassen dient de VI van de eigenaar een meetprogramma te vragen dat is uitgebreid met de parameters ijzer, mangaan, zink, arseen, ammonium, nitraat en nitriet. Tevens dient in voorkomende gevallen de provincie te worden geïnformeerd in verband met de vergunningplicht in het kader van de Grondwaterwet. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 23/45

24 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 24/45

25 8 Referenties 1. VROM-Inspectie, Eigen winningen leidingwater, rapport januari 2003, distr.nr. 3154, tevens te downloaden via internet 2. VROM-Inspectie, VROM-Inspectie controleert eigen winningen, informatieblad augustus 2004, distr.nr. 4153, tevens te downloaden via internet 3. VROM-Inspectie, Eigen winning drinkwater, kwaliteit van drinkwater en legionellapreventie onder de maat, rapport maart 2006, distr.nr. 6179, tevens te downloaden via internet 4. Ministerie van VROM, Modelmeetprogramma s voor eigenaren van collectieve watervoorzieningen en grote collectieve leidingnetten, informatieblad maart 2004, distr.nr. 4022, tevens te downloaden via internet VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 25/45

26 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 26/45

27 Bijlagen VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 27/45

28 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 28/45

29 Bijlage 1 RIVM-rapportage kwaliteitsgegevens Eigen winningen 1. INLEIDING Vraag van VROM-Inspectie (VI) aan het RIVM De VI heeft het RIVM gevraagd om de kwaliteitsgegevens van zelfstandige collectieve watervoorzieningen te analyseren. Deze zogenaamde eigen winningen hebben allemaal grondwater als bron. De VI is met name geïnteresseerd of het drinkwater voldoet aan de normen voor chemische parameters, meer specifiek anorganische micro-parameters. Bevat het ruwwater verhoogde gehalten voor deze stoffen en zoja wat kan hiervan de oorzaak zijn? Ook wil de VI graag weten of het RIVM andere opvallende dingen constateert die van belang kunnen zijn voor een goede drinkwatervoorziening via eigen winningen. 2. WERKWIJZE Uitgevoerde werkzaamheden De op papier aangeleverde analyses van de chemische parameters in het ruwwater zijn ingevoerd in excel. Van het behandelde water zijn steeksproefsgewijs analyses van chemische parameters ingevoerd in excel. Vervolgens zijn de meetresultaten van zowel het ruwwater als het behandelde water vergeleken met de drinkwaternormen uit het Waterleidingbesluit 5. Om in beeld te krijgen of er voor bepaalde stoffen verhoogde concentraties voorkomen ten opzichte van de (natuurlijke) landelijke achtergrondconcentratie, zijn de meetresultaten ook vergeleken met de INS streefwaarden voor grondwater dieper dan 10 meter. De gehanteerde normen zijn weergegeven in Tabel RESULTATEN Beschrijving van de dataset De aangeleverde ruwwater kwaliteitsgegevens van de eigen winningen zijn geanalyseerd tussen april 2003 en juni Het betreft 80 ruwwater analyses van 26 eigenaars. Deze bevinden zich met name in de provincies Brabant, Drenthe, Limburg en Utrecht en éénmaal in de provincies Friesland en Gelderland. Bavaria (Lieshout) springt er met 29 analyses over 7 bronnen duidelijk uit qua aantal. Van het behandelde water zijn steeksproefsgewijs in totaal 18 analyses van 11 eigenaars ingevoerd in excel. Deze bevinden zich in de provincies Brabant, Drenthe, Friesland, Limburg, Overijssel en Utrecht. De analyses zijn uitgevoerd door 7 laboratoria (Vitens/C-mark, Waterlaboratorium Noord, Waterlaboratorium Zuid, Hydron, Hydroscope, Silliker en Haskoning/Leuven/Dommelen). Van een gering aantal bemonstere locaties zijn analyses over meerdere jaren beschikbaar. Hieruit blijkt dat de verschillen tussen jaren over het algemeen gering zijn. 5 De drinkwaternormen uit het Waterleidingbesluit gelden formeel alleen voor het behandelde water. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 29/45

30 Interpretatie analyse ruwwater Het aantal uitgevoerde analyses en de gevonden normoverschrijdingen zijn weergegeven in Tabel 1. Uit de tabel blijkt dat de stoffen aluminium, antimoon, arseen, boor, cadmium, chroom, koper, kwik, lood, nikkel en seleen relatief weinig worden gemeten in ruwwater. Dit is gerelateerd aan het feit dat het niet verplicht is om deze stoffen in de grondstof te meten (alleen na behandeling of aan tappunt is verplicht). Dit is echter niet direct terug te zien in de aantallen ruwwater analyses voor deze stoffen in Tabel 1, omdat deze sterk beïnvloed worden door het grote aantal analyses van Bavaria Lieshout. Bavaria Lieshout heeft als één van de weinigen de bronnen namelijk wel laten analyseren op deze stoffen, met uitzondering van antimoon en nikkel. Daarnaast heeft het laboratorium C-mark dat veel van deze analyses heeft uitgevoerd, in overleg met de VI het meetprogramma aangepast waardoor zij arseen, aluminium en boor wél meten in ruwwater. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 30/45

31 Tabel 1. Vergelijking kwaliteitsgegevens van eigen winningen (ruwwater en een selectie van behandeld water) met drinkwater normen en streefwaarden Eenheid Drinkwater norm Streefwaarde (SW) RUWWATER BEHANDELD WATER (DW norm) grw > 10m diep Aantal analyses > DW norm > SW Aantal analyses > DW norm > SW Chemische parameters Antimoon µg/l 5 0, * 13 0 * Arseen µg/l 10 7, Boor mg/l 0,5 0,014 * (7%) 10 (36%) (50%) Cadmium µg/l 5 0, (7%) Chroom µg/l 50 2, (7%) Fluoride mg/l 1,1 0, (3%) Koper mg/l 2 1, Kwik µg/l 1 0, * 1 0 * Lood µg/l 10 1, (3%) (29%) Nikkel µg/l 20 2, (27%) Seleen µg/l 10 0, * 2 0 * Nitraat mg/l (4%) (20%) Nitriet mg/l 0, (2%) 14 0 Nitraat + Nitriet mg/l NO 3 /50 + NO 2 /3 < (7%) 18 2 (11%) Indicatoren - Bedrijfstechnische parameters Ammonium mg/l 0, (42%) (8%) 0 Chloride mg/l Geleidingsvermogen ms/m (2%) 13 0 Hardheid mmol/l 1 < tothard < 2,5 * (10%) 5 4 (80%) Saturatie Index SI > -0,2 1 1 (100%) 1 0 Temp graad C (10%) Zuurgraad ph 7 < ph < 9, (35%) 13 3 (23%) Waterstofcarbonaat mg/l > (33%) 7 3 (43%) Zuurstof mg/l > (42%) 13 0 Indicatoren - Organoleptische/esthetische parameters Aluminium µg/l (7%) 9 0 *2 IJzer mg/l 0, (62%) 15 3 (20%) Mangaan mg/l 0, (71%) 15 2 (13%) Natrium mg/l Sulfaat mg/l Zink mg/l 3 0, (5%) * SW < detectielimiet *1 bij toepassing van ontharding geldt deze waarde als 90 percentiel *2 in 1 geval wordt waarde van 30µg/l overschreden (van belang voor gebruik van water bij nierdialyse) *3 Streefwaarde Boor volgens INS = achtergrondconcentratie (AC) + 0,0065 mg/l. INS (Integrale Normstelling Stoffen, VROM 1999) geeft voor Boor echter nog geen landelijke AC. Daarom is als AC genomen de basiswaarde van 0,007 mg/l voor Boor in zoet grondwater volgens C.R. Meinardi, M.S.M. Groot en H.F. Prins (2003) Basiswaarden voor spoorelementen in het zoete grondwater van Nederland, RIVM rapport /2003. De basiswaarde is de concentratie die is ontstaan uitsluitend uit natuurlijke neerslag en ligt voor de sporenmetalen meestal beneden de achtergrondconcentratie volgens INS. De hier afgeleide streefwaarde voor Boor is dus relatief streng. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 31/45

32 Chemische parameters Voor de chemische parameters worden de drinkwaternormen voor boor (7% van het aantal uitgevoerde analyses), nitriet (2%) en de somparameter nitraat + nitriet (7%) overschreden. De overschrijding van boor vindt plaats in Etten-leur en Chaam. Over de oorzaak van deze overschrijding is op grond van deze gegevens weinig te zeggen. De streefwaarde voor boor ligt veel lager dan de drinkwaternorm en is vrij streng aangezien deze is gebaseerd op de landelijke natuurlijke achtergrondconcentratie (zie voetnoot 3 van tabel 1). De streefwaarde voor boor wordt in 36% van de analyses overschreden. Ook de streefwaarden voor lood (4%) en fluoride (3%) worden overschreden. Voor het overschrijden van deze streefwaarden hoeft echter niet noodzakelijkerwijs een antropogene oorzaak te zijn. De drinkwaternorm voor nitriet wordt overschreden in Scherpenzeel/Renswoude en de somparameter nitraat + nitriet wordt overschreden in Gulpen, Maastricht en Maarn. In Maarn en Maastricht wordt tevens de streefwaarde voor nitraat overschreden. Dit is een indicatie dat er in de omgeving van de grondwaterput meststoffen uitspoelen naar het grondwater. Deze antropogene invloed is ook terug te zien in het behandeld water in Maastricht (zie verder paragraaf interpretatie analyses behandeld water ). Een andere indicatie van antropogene invloed op deze locatie is het feit dat in één analyse tetrachlooretheen boven de streefwaarde en MTBE wordt aangetroffen. De som van tetra- en trichlooretheen voldoet echter wel aan de drinkwaternorm en ook MTBE wordt aangetroffen in een lage concentratie, namelijk 0.2 µg/l (dit is beneden de bedrijfsnorm van 1 µg/l die de drinkwaterbedrijven hanteren). Indicatoren Bedrijfstechnische en Organoleptische/esthetische parameters De normen voor deze parameters worden regelmatig overschreden, met name voor ammonium, zuurgraad, waterstofcarbonaat, ijzer en mangaan. Bij het behandeld water is het aantal overschrijdingen echter duidelijk verminderd. De behandeling is meestal ook op deze parameters afgestemd. Interpretatie analyses behandeld water De stoffen kwik, seleen en zink komen relatief weinig voor in de dataset aangezien deze niet frequent hoeven te worden gemeten. Chemische parameters Voor de chemische parameters wordt alleen de drinkwaternorm voor de somparameter nitraat + nitriet overschreden (in Maastricht en Valkenburg). In beide gevallen wordt ook de streefwaarde voor nitraat overschreden. De antropogene invloed in Maastricht is dus zowel in het ruw als behandeld water te zien. In Maastricht worden ook verhoogde concentraties nikkel, sulfaat en hardheid gevonden (hoewel de drinkwaternormen voor deze stoffen niet overschreden worden). In éé analyse in Maastricht wordt bovendien tetrachlooretheen boven de streefwaarde gevonden (hoewel de som van tetra- en trichlooretheen wel voldoet aan de drinkwaternorm). Voor de sporenmetalen worden de drinkwaternormen niet overschreden, in tegenstelling tot enkele streefwaarden. Zo worden de streefwaarden voor cadmium en chroom in 6% van de uitgevoerde analyses overschreden, voor lood en nikkel in 25% van de analyses en voor boor in 45% van de analyses. Over de oorzaak van deze overschrijdingen is op grond van deze gegevens weinig te zeggen. Hiervoor hoeft echter niet noodzakelijkerwijs een antropogene oorzaak te zijn. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 32/45

33 Indicatoren Bedrijfstechnische en Organoleptische/esthetische parameters De normen voor ammonium en temperatuur worden op één bemonsterde locatie overschreden (Lieshout). Ook worden de normen voor zuurgraad (21%) en waterstofcarbonaat (38%) overschreden. De norm voor hardheid wordt ook regelmatig overschreden (80%) hoewel die norm niet van toepassing is omdat er geen ontharding plaatsvindt. De normen voor ijzer (19%) en mangaan (13%) worden ook overschreden, maar minder frequent dan in het ruwwater. Op één locatie wordt de norm van aluminium overschreden die van toepassing is indien het water gebruikt zou worden bij nierdialyse, wat echter een erg onwaarschijnlijke toepassing is van dit water. 4. CONCLUSIE Uit de gegevens blijkt dat in het ruwwater overschrijdingen worden gevonden van de drinkwaternormen voor boor, nitriet en de somparameter nitraat + nitriet 6. Deze laatste parameter wordt ook in het behandeld water op twee locaties overschreden. Dit is een indicatie dat er vanuit de omgeving van de grondwaterput meststoffen uitspoelen naar het grondwater. Op één van deze locaties blijkt de antropogene invloed tevens uit licht verhoogde concentraties voor enkele andere stoffen in het behandeld water (zoals tetrachlooretheen, MTBE en nikkel), hoewel de drinkwaternormen voor deze stoffen niet worden overschreden. De bescherming van deze grondwaterputten is daarom iets om in de gaten te houden. Het behandeld water vertoont regelmatig overschrijdingen van de drinkwaternormen voor zuurgraad, waterstofcarbonaat, ijzer en mangaan. Op één locatie wordt de drinkwaternorm voor ammonium en temperatuur overschreden. Uit de dataset blijkt dat de meeste eigenaren de stoffen antimoon, cadmium, chroom, koper, kwik, lood, nikkel en seleen relatief weinig laten meten in ruwwater, aangezien er geen verplichting is om deze stoffen in de grondstof te meten. In mindere mate geldt dit voor de stoffen aluminium, antimoon, arseen, boor aangezien het laboratorium C-mark dat veel van de analyses uitvoert, deze stoffen wel in het meetprogramma voor de grondstof meeneemt. 5. AANBEVELINGEN Het kan zinnig zijn om over enkele jaren het meetprogramma (zoals te analyseren stoffen en meetfrequenties) te evalueren. In dat geval is het raadzaam om de meetresultaten zoveel mogelijk digitaal aan te laten leveren door de laboratoria en/of eventueel beschikbaar te maken via een eenvoudige database. 6 De drinkwaternormen uit het Waterleidingbesluit gelden formeel alleen voor het behandelde water. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 33/45

34 VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 34/45

35 Bijlage 2 Boriumgehalte van diep grondwater (RIVM) Borium: verhoogde concentraties in eigen winningen In het drinkwater van een eigen winning is de stof borium aangetroffen in concentraties hoger dan de norm in het Wlb (0,5 mg/l = 500 µg/l). Vraag van de VI/Z (Dhr Swinkels) is of deze zeer waarschijnlijk van nature voorkomende (hogere) concentraties ook in de bronnen en het drinkwater van het waterbedrijf voorkomen. Hiertoe is een data-analyse uitgevoerd van de meetgegevens van de waterbedrijven (REWAB) van voor zowel ruwwater als reinwater. Zie de bijgevoegde kaarten. De norm voor borium is vanaf 2001: 500 µg/l, maar tot 2001 is deze 1000 µg/l. Uit de kaart voor reinwater blijkt dat op 2 lokaties (in Twente) de concentratie >500 µg/l is; echter in ruwwater is deze waarde op de betreffende locaties niet gehaald. Dit is vreemd maar het is zeer goed mogelijk dat er verkeerde eenheden zijn gebruikt bij de invoer van de gegevens. Het voert voor dit onderwerp te ver om deze optie te gaan uitzoeken. In 1997 heeft het RIVM onder andere borium onderzocht bij alle drinkwaterpompstations. In dit onderzoek werd borium niet boven 500 µg/l aangetoond. Het kaartje is aan dit document toegevoegd. In alle drie de kaarten valt op dat de pompstations in Midden- en Oost-Brabant iets hogere concentraties kennen dan in de winningen boven de grote rivieren. Mogelijk heeft dit te maken met de bodemsamenstelling. RIVM beschikt niet over meetgegevens van borium uit grondwatermeetnetten. VROM-Inspectie 22 februari 2007 Eigen winningen 2006 Pagina 35/45