Eigen winningen leidingwater

Transcriptie

1 Ministerie van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer WERKEXEMPLAAR VOOR TWEED EKAMER Januari 2003 Auteurs: F. Swinkels, VI/Zuid W. Poorta, VI/Zuid L. Ponsen, VI/Zuid

2

3 Colofon Titel: Rapportnummer: niet van toepassing Opdrachtgever: drs. J.C. van Scherpenzeel, regionaal inspecteur Regio Zuid Projectleider: ir. F.A.M. Swinkels, adj. Inspecteur/coördinator Regio Zuid Auteurs: ir. F.A.M. Swinkels mr. C.W. Poorta L. Ponsen Aan dit project is meegewerkt door: : B. Molema H. Moes G. de Vries M. Kouwe M. Luhulima J. van Hal M. Plato F. Wetsteyn N. Piot J. Blaauw J. van den Berg W. Poorta L. Ponsen F. Swinkels VROM-DGM-BWL: W. Reinhold RIVM: A. Versteegh C. Schets W. Willemsen B. van Dijk i

4 ii

5 Samenvatting Eigen winningen zijn installaties waarbij water in eigen beheer wordt gewonnen, (in vele gevallen) gezuiverd en als leidingwater geleverd aan derden zoals werknemers, gasten of klanten. De Waterleidingwet verplicht eigenaren van eigen winningen (officieel: zelfstandige collectieve watervoorzieningen) tot het opstellen en uitvoeren van een meetprogramma om de kwaliteit van het aan derden geleverd water te bewaken. De stoffen die moeten worden gemeten, alsmede de frequentie en plaats van onderzoek zijn in het Waterleidingbesluit vastgelegd. Deze verplichtingen zijn ingegaan per 1 januari Hiermee wordt beoogd dat leidingwater, ongeacht de herkomst (waterleidingbedrijf of eigen winning), altijd aantoonbaar van goede kwaliteit is. De is aangewezen als toezichthouder in het kader van de Waterleidingwet en heeft in 2002 een handhavingsproject uitgevoerd met als doel het inventariseren van de eigen winningen in Nederland en de handhaving van de Waterleidingwet ten aanzien van deze doelgroep. Hierbij is onderzoek gedaan naar de kwaliteitsborging van het geleverde drinkwater en naar de risico s voor de groei van legionellabacteriën in het leidingwater. Het in dit rapport beschreven onderzoek is uitgevoerd in de periode maart tot december Het inventariseren van eigen winningen blijkt niet eenvoudig te zijn. Tot nu toe is hiervan nog geen goede registratie bijgehouden. De heeft informatie vergaard bij provincies, waterleidingbedrijven, Keuringsdienst van Waren en via diverse databestanden. In totaal heeft de 924 bedrijven aangeschreven, hetgeen heeft geleid tot 146 reacties inzake eigen winning van water voor levering aan derden. De heeft 106 bedrijven bezocht en daarbij de winning, zuivering en distributie van water gecontroleerd. De kwaliteitsbewaking door middel van het verplichte meetprogramma en de preventie van legionellabesmetting van het drinkwater stonden hierbij centraal. Om snel een beeld te krijgen van de kwaliteit van door eigen winningen aan derden geleverd leidingwater, heeft de onafhankelijk van de door de eigenaren uitgevoerde metingen bij 103 van deze bedrijven door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) drinkwatermonsters laten nemen en analyseren. Uit het onderzoek blijkt dat de naleving van het Waterleidingbesluit door de eigenaren van eigen winningen slecht is. Slechts 14 bedrijven hebben op eigen initiatief een meetprogramma ter goedkeuring aan de voorgelegd. De bekendheid van de doelgroep met de verplichtingen die voortvloeien uit het Waterleidingbesluit is gering. Daarom dient de voorlichting aan de doelgroep te worden geïntensiveerd. Bij de bedrijfsbezoeken blijkt 34 % van de eigen winningen een meetprogramma te hebben dat aan het Waterleidingbesluit voldoet. De overige bedrijven hebben helemaal geen meetprogramma of een veel eenvoudiger dan in de wet is voorgeschreven. Op het gebied van legionellapreventie voldoet 46 % van de bezochte bedrijven volledig aan de regelgeving en bij 17 % ontbreekt alleen het logboek van de genomen beheersmaatregelen. De resultaten van de bedrijfsbezoeken zijn per bedrijf in een brief vastgelegd. In deze brief heeft de steeds vermeld binnen welke termijn overtredingen dienen te worden beëindigd. Tevens is een waarschuwing gegeven dat een dwangsom zal worden opgelegd, als een overtreding niet binnen een bepaalde termijn wordt beëindigd. In twee gevallen is daadwerkelijk het besluit tot het opleggen van een dwangsom van 5000,= genomen. De handhavingsactie van de is effectief gebleken. De bezochte bedrijven hebben inmiddels vrijwel allemaal een meetprogramma ter goedkeuring voorgelegd. Een beperkt aantal bedrijven heeft besloten om de eigen winning te beëindigen en gebruik te maken van water van het waterleidingbedrijf. Uit de analyseresultaten van de monsters die door het RIVM zijn genomen blijkt dat de kwaliteit van het geleverde water in het algemeen goed is. Bij 14 eigen winningen is echter een bacteriologische verontreiniging aangetroffen, die in drie gevallen in een herhalingsmonster is bevestigd, waardoor sprake is van normoverschrijding van het Waterleidingbesluit. De norm voor nitraat is in drie gevallen overschreden en die voor bestrijdingsmiddelen in zes gevallen. Verder zijn een beperkt aantal normoverschrijdingen aangetroffen voor ijzer, mangaan, ammonium en nitriet. iii

6 Met name de hoge concentraties nitraat, de bij herhaling aangetoonde micro-organismen en E.coli O157 (bij in totaal vijf eigen winningen) zijn gezondheidskundig relevant en maken het betreffende water ongeschikt als drinkwater. De heeft met betrekking tot de bacteriologische verontreinigingen en nitraat onmiddellijk contact opgenomen met de eigenaren. Dezen hebben ook zelf meteen actie ondernomen door de oorzaak van de verontreiniging op te sporen en aan te pakken. De levering van het verontreinigde water aan derden is inmiddels (of zal op korte termijn worden) beëindigd. iv

7 Inhoud Colofon... i Samenvatting... iii Inhoud...v 1 Inleiding Wettelijk kader Doelstellingen Opzet van het onderzoek Inventarisatie Voorlichting Bedrijfsbezoeken Monstername RIVM Resultaten Overzicht resultaten Inventarisatie Voorlichting Bedrijfsbezoeken Analyseresultaten RIVM Handhaving door Conclusies en aanbevelingen Conclusies Inventarisatie Voorlichting Bedrijfsbezoeken Analyseresultaten Aanbevelingen Communicatie Naleving Handhaving Referenties...25 Bijlagen...27 Bijlage I: Inventarisatiebrief aan grondwateronttrekkers Bijlage II: Inventarisatiebrief aan recreatiebedrijven Bijlage III: Persbericht VROM d.d. 29 mei 2002 met aankondiging handhavingsactie Bijlage IV: Vragenlijst bedrijfsbezoeken Bijlage V: Overzicht onderzoeksresultaten Bijlage VI: Getalsmatige weergave van het inventarisatie- en onderzoeksproces Bijlage VII: Format meetprogramma voor eigen winning met zuiveringsinstallatie Bijlage VIII: Format meetprogramma voor eigen winning zonder zuiveringsinstallatie v

8 vi

9 1 Inleiding Dit rapport beschrijft het onderzoek dat de in 2002 heeft uitgevoerd met betrekking tot de zelfstandige collectieve watervoorzieningen in Nederland. Dit zijn installaties waarbij water in eigen beheer wordt gewonnen, (in vele gevallen) gezuiverd en als leidingwater 1 geleverd aan derden zoals werknemers, gasten of klanten. Het onderzoek is uitgevoerd in de vorm van een handhavingsproject, waaraan door vertegenwoordigers van de vijf regio s van de is deelgenomen en waarbij het RIVM de monstername en analyse van watermonsters heeft verzorgd. Op 9 februari 2001 is het nieuwe Waterleidingbesluit in werking getreden. De belangrijkste wijziging heeft te maken met het toepassingsgebied van het besluit. Iedereen die leidingwater levert aan derden moet er voor zorgen dat het water van goede kwaliteit is. Vóór de wijziging was het Waterleidingbesluit slechts van toepassing op de waterleidingbedrijven. Nu heeft het ook gevolgen voor eigenaren van collectieve watervoorzieningen. Met de wijziging van het Waterleidingbesluit wordt beoogd dat leidingwater, ongeacht de herkomst (waterleidingbedrijf of eigen winning), altijd aantoonbaar van goede kwaliteit is. Het project Eigen winningen Leidingwater in Nederland heeft betrekking op de zelfstandige collectieve watervoorzieningen, waarbij de grondstof voor het leidingwater in eigen beheer wordt onttrokken. Onder meer campings, bierbrouwerijen, slachterijen en ziekenhuizen maken soms gebruik van een eigen winning. HvdW 1/2003 Artists impression: bedreiging eigen waterwinning Vóór de inwerkingtreding van het Waterleidingbesluit werd de kwaliteit van het in eigen beheer gewonnen water in veel gevallen gecontroleerd op grond van de Warenwet (water dat gebruikt wordt voor de bereiding van levensmiddelen) of het Besluit hygiëne en veiligheid kampeerterreinen. De kwaliteitseisen en de meetverplichtingen in deze wetgeving wijken echter in belangrijke mate af van die in het Waterleidingbesluit. Voor de eigenaren van eigen winningen heeft de wijziging van het Waterleidingbesluit soms verstrekkende gevolgen. Een belangrijk gevolg is de verplichting tot het opstellen en uitvoeren van een meetprogramma. Alle eigenaren van eigen winningen dienen een dergelijk meetprogramma, ook wel monstername- en analyseprogramma (MAP) genoemd, op te stellen en ter goedkeuring voor te leggen aan de. Op deze manier kan de controleren of het aan derden beschikbaar gestelde leidingwater aan de kwaliteitseisen genoemd in bijlage A van het Waterleidingbesluit voldoet. In dit rapport worden de opzet van het project Eigen Winningen, de resultaten van de inventarisatie, bedrijfsbezoeken en monsternames alsmede de handhavingsactiviteiten van de beschreven. Ten slotte worden conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan. 1 Definitie leidingwater: Water, bestemd om te drinken, te koken, voedsel te bereiden, of andere huishoudelijke doeleinden, dat door een waterleidingbedrijf of een collectieve watervoorziening aan derden ter beschikking wordt gesteld (Waterleidingwet, artikel 1) 1

10 2

11 2 Wettelijk kader Op de kwaliteit van leidingwaterinstallaties is de volgende wet- en regelgeving van toepassing: Europese Drinkwaterrichtlijn, nr. 98/83/EG van de Raad van de Europese Unie van 3 november 1998 betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water (PbEG L 330). Waterleidingwet van 6 april 1957, laatstelijk gewijzigd bij wet van 6 december 2001 (Staatsblad 2001, nr. 581). Waterleidingbesluit van 7 juni 1960, laatstelijk gewijzigd bij besluit van 9 januari 2001 (Staatsblad 2001, nr. 31). Tijdelijke regeling legionellapreventie in leidingwater (Staatscourant 2000, nr. 199), in werking getreden op 15 oktober De Waterleidingwet en het Waterleidingbesluit zijn sinds de laatste wijzigingen ook van toepassing op de eigen winningen. Het doel van de Waterleidingwet is de bescherming van de volksgezondheid tegen risico s die samenhangen met de levering of beschikbaarstelling van leidingwater. In het Waterleidingbesluit worden eisen gesteld aan de inrichting en het beheer van collectieve watervoorzieningen. Daarnaast dienen eigenaren zich te houden aan de voorschriften inzake het informeren van verbruikers over de kwaliteit van het leidingwater. Een andere belangrijke verandering is dat alle eigenaren van een zelfstandige collectieve watervoorziening, kortweg eigen winning, een meetprogramma moeten opstellen overeenkomstig bijlage B van het Waterleidingbesluit. Dit meetprogramma diende vóór 1 januari 2002 ter goedkeuring te worden voorgelegd aan de VROM- Inspectie. Er is een VROM-Informatieblad [1] opgesteld waarin enkele modellen voor meetprogramma s opgenomen zijn. Model 1 A is van toepassing op de eigenaren van eigen winningen, die gebruik maken van grondwater als grondstof voor leidingwater. Behalve in de Waterleidingwet en het Waterleidingbesluit zijn ook voorschriften voor de kwaliteit van water opgenomen in de regelgeving gebaseerd op de Warenwet (Warenwetbesluit bereiding en behandeling levensmiddelen, Staatsblad 1999, nr. 429) en de Wet op de openluchtrecreatie (Besluit hygiëne, gezondheid en veiligheid kampeerterreinen, Staatsblad 2001, nr. 31). Het laatstgenoemde besluit is gelijktijdig met het inwerkingtreden van het Waterleidingbesluit gewijzigd. In het kader van het project is niet alleen gecontroleerd op de naleving van het Waterleidingbesluit, maar tevens op de naleving van de Tijdelijke regeling legionellapreventie in leidingwater. Normaliter voeren waterleidingbedrijven in het verlengde van het toezicht van de controles uit bij de installaties die op hun distributienet zijn aangesloten. Aangezien het in dit project niet gaat om aangesloten installaties, heeft de deze controles van eigen winningen zelf uitgevoerd. De Tijdelijke regeling legionellapreventie in leidingwater was eveneens van toepassing op de collectieve leidingwaterinstallaties en gold dus ook voor eigenaren van eigen winningen. Eigenaren zijn verplicht om vóór 15 oktober 2001 een risicoanalyse en zo nodig een beheersplan op te stellen. Iedere eigenaar van een eigen winning moet een risicoanalyse uitvoeren om te zien of er aërosolvormende tappunten aanwezig zijn. Blijken uit de analyse daadwerkelijk risico s aanwezig te zijn die niet door een éénmalige ingreep ongedaan kunnen worden gemaakt, dan moet de eigenaar een beheersplan opstellen waarin maatregelen worden opgenomen om de risico s te beheersen. Het is uiteraard ook de bedoeling dat de maatregelen vervolgens daadwerkelijk worden uitgevoerd. Daarvan moet een logboek worden bijgehouden, zodat ook de toezichthouder kan vaststellen of de maatregelen zijn uitgevoerd. 2 De Tijdelijke regeling legionellapreventie is van rechtswege op 15 oktober 2002 vervallen. Deze regeling zal worden geïmplementeerd in het Waterleidingbesluit en zal vermoedelijk in 2003 in werking treden. Het onderzoek van de VROM- Inspectie is uitgevoerd vóór 15 oktober

12 4

13 3 Doelstellingen De hoofddoelstelling van het project is het bevorderen van het opstellen van een, door de VROM- Inspectie goedgekeurd, meetprogramma. Op het moment dat de eigenaar van een eigen winning het meetprogramma ter goedkeuring heeft voorgelegd, toetst de dit aan de modellen van het informatieblad Model-meetprogramma s. Zodra de instemt met het meetprogramma, kan worden gestart met de uitvoering ervan. Met het project Drinkwater Eigen winningen wordt beoogd om de eigen winningen in Nederland zo goed mogelijk in kaart te brengen. Bij aanvang van het project was er namelijk geen volledig overzicht van de eigen winningen in Nederland. Het gaat hierbij om informatie over het aantal eigen winningen, de locatie, aantal aansluitingen, kwaliteit van de grondstof en het product, zuiveringstechnieken, enz. Om deze gegevens goed te kunnen inventariseren heeft de zich ten doel gesteld om alle eigen winningen te bezoeken. Gezien de beschikbare tijd en capaciteit is uitgegaan van maximaal 100 bedrijfsbezoeken in het jaar Om een globaal beeld te kunnen vormen van de drinkwaterkwaliteit afkomstig van de eigen winningen is besloten om, in aanvulling op de bedrijfsbezoeken, door het RIVM een watermonster te laten nemen en analyseren op een aantal microbiologische, fysische en chemische parameters. Naast de handhaving op gebied van het Waterleidingbesluit wilde de met dit project controleren in hoeverre de Tijdelijke regeling legionellapreventie in leidingwater werd nageleefd. Iedere eigenaar van een collectieve watervoorziening diende immers een risicoanalyse en zo nodig ook een beheersplan op te stellen. De periodieke beheersmaatregelen die voortvloeien uit het beheersplan moeten worden bijgehouden in een logboek. Een andere belangrijke doelstelling is voorlichting van de doelgroep. Aangezien een relatief groot aantal belanghebbenden in eerder onderzoek aangaf niet of slecht op de hoogte te zijn van de concrete verplichtingen die voortvloeien uit het nieuwe Waterleidingbesluit (evaluatierapport Research & Marketing, juni 2002 [2]), is het heel belangrijk om ervoor te zorgen dat er meer voorlichting uitgaat naar de doelgroep. 5

14 6

15 4 Opzet van het onderzoek 4.1 Inventarisatie De eerste fase van het project is gestart in maart 2002 en bestond uit het inventariseren van de eigen winningen. Hierbij was de aandacht vooral gericht op eigen winningen, waarbij grondwater als grondstof wordt gebruikt. In eerste instantie heeft de gegevens opgevraagd bij de provincies over registraties van vergunningen en meldingen van grondwateronttrekkingen. Het provinciaal bestuur is namelijk bevoegd gezag in het kader van de Grondwaterwet en -verordening. Gebleken is echter dat de gegevens van de provincies geen volledig en geen eenduidig beeld geven van de aanwezigheid van eigen winningen. De bij de provincies bekende grondwateronttrekkingen bestaan voornamelijk uit grote onttrekkers, zoals industriële bedrijven. De kleinere onttrekkers vallen meestal buiten de meldings- of vergunningsplicht. Bovendien ontbreekt vaak informatie over de toepassing van het zelf gewonnen water. Het gebruik van het water is zeer divers: dit varieert van koelwater, industriewater, proceswater en beregeningswater tot drinkwater. Behalve met de provincies is ook contact opgenomen met waterleidingbedrijven, waterlaboratoria en met de Keuringsdienst van Waren over eventuele aanvullende gegevens. Na een eerste screening, waarbij onder meer onttrekkingen ten behoeve van beregening zijn uitgezonderd, bleven 357 adressen over die door de zijn aangeschreven (bijlage I). Foto: Vervuilde put met bron voor eigen winning Campings en Bungalowparken behoren doorgaans tot de kleinere onttrekkers en vallen vaak buiten de meldingsplicht in het kader van de provinciale grondwaterverordening. Aangezien er aanwijzingen waren dat veel campings die zijn gelegen op zandgronden gebruik maken van een eigen winning, zijn in de provincies Gelderland, Overijssel, Noord-Brabant, Limburg, Drenthe en Utrecht in totaal 567 recreatieondernemingen aangeschreven (bijlage II). Uiteindelijk is er een adressenbestand samengesteld van 924 onttrekkers van grondwater. De eigenaren hiervan zijn allemaal aangeschreven, enerzijds om meer informatie te verkrijgen betreffende de mogelijke eigen winning, anderzijds met het doel om voorlichting te geven onder meer door middel van het bijvoegen van VROM-informatiebladen over het nieuwe Waterleidingbesluit [4], Legionella [5] en model-meetprogramma s eigen winningen [3]. 7

16 4.2 Voorlichting Aangezien de voorlichting over het nieuwe Waterleidingbesluit, die door het Ministerie van VROM in de jaren 2000 en 2001 is gegeven, nog onvoldoende effect heeft gehad [2], is in het kader van het project Eigen winningen ook aandacht gegeven aan dit aspect. Op de internetsite van het RICN 3 is op 3 april 2002 door de een artikel geplaatst over het nieuwe Waterleidingbesluit en de gevolgen voor drinkwaterwinningen. Dit artikel richtte zich tot alle RECRON 4 -leden, die toegang hebben tot deze site. Naar aanleiding van dit artikel is de discussie over het onderwerp binnen de recreatiebranche aangewakkerd en zijn ook aan de diverse vragen gesteld. De RECRON zelf had reeds in oktober 2001 een viertal waterbijeenkomsten georganiseerd voor haar leden. Deze bijeenkomsten zijn door ongeveer 120 ondernemers bezocht. Zoals reeds opgemerkt in paragraaf 4.1 heeft de bij het aanschrijven van potentiële eigenaren van eigen winningen door middel van het bijvoegen van VROM-informatiebladen zoveel mogelijk informatie verstrekt. Ook tijdens de bedrijfsbezoeken zijn de eigenaren of beheerders van de eigen winningen door de voorgelicht. Er is tevens voor gezorgd dat de informatiebladen op de VROM-site zijn geplaatst, zodat belangstellenden deze kunnen downloaden. Ook waterlaboratoria en adviesbureaus hebben, mede als gevolg van het project, klanten benaderd over het opstellen van een meetprogramma. Tenslotte heeft de eind mei 2002 in samenwerking met de Centrale Directie Communicatie (CDC) van VROM een persbericht uitgebracht, waarin de handhavingsactie werd aangekondigd (bijlage III). 4.3 Bedrijfsbezoeken Van de geïnventariseerde bedrijven met een eigen winning zijn 115 bedrijven geselecteerd voor een bedrijfsbezoek. Enkele hiervan bleken niet over een eigen winning ten behoeve van levering van drinkwater aan derden te beschikken, zodat uiteindelijk 106 bedrijven door medewerkers zijn bezocht. Bij 103 van deze bedrijven heeft het RIVM monsters genomen van het drinkwater. Bij drie bedrijven bleek het niet mogelijk om een monster te nemen. Foto: waterzuiveringsinstallatie bij een bierbrouwerij legionellabacteriën De bezoeken door de medewerkers van de zijn uitgevoerd aan de hand van een vragenlijst (bijlage IV ). De vragen hebben betrekking op het aspect voorlichting, op de eigen winning zelf, op het al of niet hebben van een zuiveringsinstallatie, op het meetprogramma en op de preventie van legionellabesmetting in het waterleidingsysteem. Een belangrijk onderdeel van het bedrijfsbezoek was ook de inspectie van de technische installaties op het gebied van de eigen waterwinning. Hierbij is aandacht besteed aan de zuivering, het leidingnet en de bescherming van de bronnen. In het volgende hoofdstuk zijn de resultaten van de bedrijfsbezoeken weergegeven. 3 Recreatie Inkoop Coöperatie Nederland 4 Vereniging van Recreatieondernemers in Nederland 8

17 4.4 Monstername RIVM Om een globaal beeld te krijgen van de kwaliteit van water afkomstig van eigen winningen, zijn in de periode juli tot en met september 2002 door het RIVM watermonsters genomen bij in totaal 103 eigen winningen. Het doel van dit onderzoek is een beeld te krijgen van de waterkwaliteit van de eigen winningen voor een set van parameters waarbij de analyses steeds door hetzelfde laboratorium zijn uitgevoerd. Dit onderzoek is aanvullend op het meetprogramma waartoe de eigenaren verplicht zijn. Het onderzoek is per locatie eenmalig uitgevoerd en heeft daardoor in tegenstelling tot de verplichte meetprogramma s geen jaarlijks karakter. Het RIVM heeft de monstername en analyses uitgevoerd. De monstername werd uitgevoerd nadat een medewerker van de de betreffende locatie had bezocht. De monsters zijn onderzocht op de parameters, die in tabel 1 tot en met 4 zijn vermeld. Microbiologische parameters Norm Wlb 2001 E.coli Afwezig Bacterien van de coligroep Afwezig Intestinale enterococcen Tabel 1: microbiologische Afwezig parameters E.coli O157 Afwezig Anorganische parameters norm Wlb 2001 Chloride 150 mg/l Calcium maakt deel uit van hardheid Magnesium maakt deel uit van hardheid Dissolved Organic Carbon geen kwantitatieve norm Ijzer 200 µg/l Mangaan 50 µg/l Waterstofcarbonaat niet < 60 mg/l Ammonium 0,2 mg/l Nitriet 0,1 mg/l Nitraat Tabel 50 2: anorganische mg/l parameters Sulfaat 150 mg/l Algemene parameters norm Wlb 2001 Zuurgraad 7,0-9,5 Temperatuur 25 C Kleur Tabel Kleurloos 3: algemene parameters Smaak en geur Afwezig Bestrijdingsmiddelen norm Wlb ,6 dichloorbenzamide (BAM) Carbendazim Metamitron Isoproturon Chlorotoluron Tabel 4: bestrijdingsmiddelen Metribuzin Chloridazon Diuron Lenacil MCPA MCPP Bentazon Voor alle stoffen: 0,1 µg/l 9

18 De norm voor de microbiologische parameters in het Waterleidingbesluit is afwezigheid in 100 ml. Uitgezonderd E.coli O157 maken de parameters van tabel 1 deel uit van het verplichte meetprogramma van het Waterleidingbesluit E.coli O157 is toegevoegd op initiatief van het RIVM omdat een mogelijke relatie is te leggen tussen ondiepe en of minder goed beschermde winningen in het landelijk gebied en de aanwezigheid van de bacteriën (Schets et al [5,6]). De E.coli O157 is een serotype van de E.coli familie die ziekteverwekkende eigenschappen heeft. Een infectie met dit tye kan a-sympomatisch verlopen maar ook gepaard gaan met milde tot extreem bloederige diarree. Mogelijke gevolgen hiervan kunnen zijn tijdelijke of onherstelbare nierschade. Risicogroepen zijn kinderen jonger dan vijf jaar en ouderen. Runderen (melkvee) zijn de voornaamste bronnen van deze bacterie. Als er dieren in de omgeving van waterputten rondlopen is er een kans dat de waterputten besmet worden bijvoorbeeld bij regenval. De bescherming van de waterput speelt hierbij een belangrijke rol. Drinkwaterzuiveringen die in staat zijn niet-pathogene E.coli-stammen te verwijderen voldoen ook voor de verwijdering van de pathogene E.coli De norm in het Wlb 2001 voor bestrijdingsmiddelen en relevante metabolieten is 0,1 µg/l. De analyses zijn uitgevoerd volgens standaardmethoden volgens de kwaliteitscriteria in het Waterleidingbesluit De bestrijdingsmiddelen zijn geanalyseerd met een multimethode voor polaire middelen. De laboratoria bezitten een Sterlab -accreditatie voor de individuele parameters of voldoen aan de eisen die een Sterlab -accreditatie stelt voor onderzoek en ontwikkeling, bijvoorbeeld voor de multimethode voor bestrijdingsmiddelen. 10

19 5 Resultaten 5.1 Overzicht resultaten De resultaten van dit onderzoek zijn in tabelvorm weergegeven in bijlage V. Van de door de VROM- Inspectie bezochte bedrijven is aangegeven of: een meetprogramma is opgesteld; een risicoanalyse, beheersplan en logboek ten behoeve van legionellapreventie voor handen zijn; sprake is van normoverschrijding van het Waterleidingbesluit. 5.2 Inventarisatie Van de 924 geadresseerden hebben er 781 gereageerd (respons circa 85 %) op de aanschrijving van de. 635 Bedrijven geven aan dat zij geen eigen winning ten behoeve van drinkwater hebben. Deze bedrijven zijn verder niet in het onderzoek betrokken. Resultaten inventarisatiebrief Verzonden brieven Geen eigen winning Wel eigen winning Geen reactie Figuur 1: Resultaten inventarisatiebrief Op 9 oktober 2002 hadden 146 respondenten aangegeven dat zij eigenaar zijn van een eigen winning. Verder heeft ook een aantal eigenaren op eigen initiatief een meetprogramma ter goedkeuring aan de voorgelegd. In Limburg en Noord-Brabant gaat het om zes meetprogramma s. Ook in Gelderland zijn acht meetprogramma s ter goedkeuring voorgelegd. Verder zijn er enkele tips en klachten met betrekking tot eigen winning van leidingwater binnengekomen. Op dit moment zijn er in totaal 163 eigen winningen bekend bij de. Van 143 aangeschreven adressen werd geen reactie ontvangen. Hierbij is niet duidelijk of sprake is van een eigen winning ten behoeve van levering aan derden. In het kader van het onderhavig project is dit niet nader onderzocht, maar het is zeker een belangrijk aandachtspunt voor vervolgonderzoek. De resultaten van de inventarisatie zijn weergegeven in grafiek 1. Figuur 2 stelt de verspreiding van de eigen winningen per provincie grafisch voor. Hieruit is duidelijk op te merken dat vooral de provincies met zandgronden een groot aantal eigen winningen bezitten. Gelderland is hierbij de koploper. 11

20 Aantal eigen winningen per provincie Gelderland Limburg Noord-Brabant Overijssel Utrecht Drenthe Zeeland Groningen Noord-Holland Flevoland Zuid-Holland Friesland Figuur 2: Spreiding van 163 eigen winningen over de verschillende provincies 5.3 Voorlichting Het artikel dat via RICN werd toegezonden aan alle leden van RECRON heeft veel belangstelling gekregen. Het persbericht dat de in samenwerking met de Centrale Directie Communicatie voorafgaand aan de bedrijfsbezoeken heeft uitgebracht heeft minder aandacht in de pers gekregen. Behalve deze artikelen heeft natuurlijk ook het project zelf bijgedragen aan het versterken van de voorlichting. Tijdens ieder bedrijfsbezoek werd namelijk uitgebreid ingegaan op de wijzigingen en de concrete verplichtingen van het Waterleidingbesluit. Brieven van overkoepelende organisaties en waterlaboratoria, gericht aan respectievelijk hun leden en klanten hebben ook een bijdrage geleverd aan de voorlichting. De waterlaboratoria bleken echter zelf ook niet altijd goed te weten wat de verwachtte van de eigenaren van eigen winningen. Aan de resultaten van dit project zal ruime bekendheid worden gegeven door middel van onder meer het uitbrengen van een persbericht, het breed verspreiden van de rapportage en VROMinformatiebladen zowel via direct mailing als op internet ( en door publicatie in diverse bladen. 5.4 Bedrijfsbezoeken Onderstaande cijfers zijn gebaseerd op 106 checklisten naar aanleiding van de bedrijfsbezoeken uitgevoerd door de. Slechts 10 eigenaren voldoen volledig aan de verplichtingen die voortvloeien uit het Waterleidingbesluit en de Tijdelijke regeling legionellapreventie in leidingwater. Dit is 9,4 % van de onderzochte eigen winningen. In het kader van het aspect voorlichting blijkt dat 79 eigenaren (75%) van bezochte eigen winningen aangeven op de hoogte zijn van het nieuwe Waterleidingbesluit. Meer dan de helft hiervan zegt echter niet op de hoogte te zijn van de concrete verplichtingen die voortvloeien uit het Waterleidingbesluit. 12

21 25% 75% Ja Nee Figuur 3: Bekendheid met het nieuwe Waterleidingbesluit Veel van degenen die hebben verklaard op de hoogte te zijn van het nieuwe Waterleidingbesluit zijn lid van RECRON. RECRON heeft al haar leden aangeschreven over de wijzigingen in het Waterleidingbesluit en heeft informatiedagen georganiseerd. De opkomst hierbij was echter laag. Bij 47 eigen winningen gaven de eigenaren aan geen zuiveringsinstallatie te hebben. Vooral in de provincies Gelderland, Overijssel en Utrecht komen eigen winningen zonder enige zuiveringsinstallatie voor. Het water wordt in deze gevallen opgepompt op een diepte, die varieert van 7 tot 250 meter beneden het maaiveld. De meeste putten hebben een diepte van 30 tot 40 meter. Negen van deze 47 eigen winningen passen beluchting van het water toe. Foto: Desinfectie van leidingwater met een UV-installatie Bij de overige 59 eigen winningen worden naast filtratie de volgende zuiveringsstappen onderscheiden: ontharding, ph-correctie en desinfectie. Zie figuur 4. Uitsluitend beluchting wordt niet beschouwd als een zuiveringsstap. 13

22 19% 81% beluchting en filtratie combinatie van technieken Figuur 4: Verschillende zuiveringsstappen bij een eigen winning Op de vraag of reeds een meetprogramma is opgesteld, antwoordden slechts 36 (34 %) eigenaren een meetprogramma te hebben opgesteld conform het gestelde in het Waterleidingbesluit van 9 februari De helft hiervan heeft het meetprogramma ook ter goedkeuring voorgelegd aan de. Toch zijn er nog 16 (15 %) eigen winningen waar helemaal geen controle van het bronwater plaatsvindt. De overige 54 (51 %) bedrijven/instellingen controleren het bronwater eveneens, maar slechts in beperkte mate. Bij recreatiebedrijven heeft de controle zijn oorsprong in de Wet op de Openluchtrecreatie. In het kader van deze wet werden tweemaal per jaar monsters genomen van het drinkwater, die op slechts enkele parameters werden geanalyseerd. Bij bedrijven kan de drinkwatercontrole variëren van maandelijkse metingen tot halfjaarlijkse metingen, al naar gelang de sector waartoe het bedrijf behoort. Bijvoorbeeld bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie controleren hun leidingwater vaak met een hoge frequentie. 34% ja 51% nee 15% beperkt Figuur 5: Meetprogramma eigen winningen Met betrekking tot de Tijdelijke regeling legionellapreventie in leidingwater voldoet 46 % van de bezochte eigen winningen volledig aan de wettelijke verplichting van risicoanalyse, beheersplan en logboek. 35 % Van de eigenaren heeft een beperkte actie ondernomen om aan de verplichtingen inzake de legionellapreventie te voldoen. Hiervan heeft 18 % alleen een risicoanalyse opgesteld. Bij de overige 17 % van de eigen winningen hebben de eigenaren ook een beheersplan opgesteld, maar worden de uitgevoerde beheersmaatregelen niet bijgehouden in een logboek. De resterende 19 % heeft helemaal geen actie ondernomen in het kader van de legionellapreventie. De naleving van de Tijdelijke regeling is grafisch weergegeven in figuur 5. 14

23 19% 46% 18% 17% Geen RA aanwezig RA is opgesteld RA en BP zijn opgesteld RA, BP en Logboek zijn in orde Figuur 5: Naleving Tijdelijke regeling Legionellapreventie in leidingwater 15

24 5.5 Analyseresultaten RIVM De analyses van 103 monsters afkomstig van de eigen winningen hebben de volgende gegevens opgeleverd. De gegevens van de individuele monsterpunten zijn per locatie verwerkt tot een uitslagenformulier. Microbiologie Parameter aantal positieve analyses Bevestigd in herhalingsmonster E.coli 3 0 Bacteriën van de coligroep 8 2 Intestinale enterococcen 3 1 E.coli O Tabel 5: resultaten microbiologische parameters Voor de microbiologische parameters was het resultaat op tien locaties positief voor een of meerdere parameters. In vier monsters werden twee verschillende micro-organismen aangetoond (zie tabel 5). In het separate onderzoek naar E.coli O157 werd deze pathogene E.coli op vier locaties aangetroffen. De monsters van deze locaties waren negatief voor de overige microbiologische parameters van Tabel I van het Waterleidingbesluit. Op alle locaties met een positief resultaat is, zoals gebruikelijk bij drinkwateronderzoek, een herhalingsmonster genomen. Hierin werden op twee locaties wederom micro-organismen aangetroffen: op één locatie bacteriën van de coligroep (1 kve/100 ml); op één locatie bacteriën van de coligroep (4 kve/100 ml) en intestinale enterococcen (3 kve/100 ml). Tevens is op één locatie in het herhalingsmonster uitsluitend E.coli O157 aangetoond. Het water op deze locatie werd als drinkwater voor paarden gebruikt en niet voor mensen. Er is derhalve op drie locaties sprake van bacteriologische normoverschrijding. Anorganische parameters Parameter meetwaarden Dissolved Organic Carbon <0,3-14,5 mg/l C Magnesium <0,1-23,4 mg/l Calcium mg/l Waterstofcarbonaat* 6,7-408 mg/l 21 te lage waarden Chloride 2-81 mg/l 0 normoverschrijdingen Ijzer < µg/l 10 normoverschrijdingen Mangaan <4-961 µg/l 17 normoverschrijdingen Ammonium <0,02-1,4 mg/l 6 normoverschrijdingen Nitriet < 0,09-0,18 mg/l 3 normoverschrijdingen Nitraat < 0,3-132 mg/l 3 normoverschrijdingen Sulfaat < 0,2-104 mg/l 0 normoverschrijdingen * De norm geldt uitsluitend als er ontharding of ontzuring plaats vindt. Tabel 6: resultaten anorganische parameters De normoverschrijdingen voor anorganische parameters (tabel 6) treden vooral op bij de parameters die zijn gebaseerd op bedrijfstechnische of esthetische gronden (ijzer, mangaan, waterstofcarbonaat en ammonium). Het water voldoet niet aan de normen en is dus niet geschikt als drinkwater, maar er is geen gevaar voor de volksgezondheid. Echter drinkwater met dergelijk hoge ijzer- en/of mangaanconcentraties is als drinkwater niet aanvaardbaar vanwege smaakaspecten. De parameters nitriet en nitraat hebben elk drie overschrijdingen, niet op dezelfde locaties. De overschrijdingen voor nitriet zijn gering. Voor nitraat betreft het één geringe overschrijding, maar in twee gevallen 2 tot 3 keer de norm. Dit water is ongeschikt als drinkwater. De norm voor nitraat is gebaseerd op gezondheidskundige aspecten. Voor de algemene parameters zijn de meetgegevens verwerkt en weergegeven op de uitslagenformulieren. In enkele monsters was de zuurgraad of het zuurstofgehalte te laag. De kleur 16

25 was in enkele monsters afwijkend (geel tot lichtbruin). Dit is veroorzaakt door te hoge ijzer- en/of mangaanconcentraties. Bestrijdingsmiddelen zijn in totaal in 43 monsters aangetroffen boven de detectiegrens van 0,01 µg/l. Het betreft de stoffen BAM (2,6 dichloorbenzamide), carbendazim, isoproturon, MCPP en bentazon. Bestrijdingsmiddelen Bestrijdingsmiddel BAM Bentazon* Aantal monsters >0,1 µg/l 5 (0,11-0,58 µg/l) 1 (0,12 µg/l) Voor twee van deze stoffen is in zes watermonsters een normoverschrijding vastgesteld, namelijk vijf keer voor BAM en een keer voor bentazon. De gezondheidskundige richtwaarde van de WHO voor bentazon is 300 µg/l. Voor BAM is er geen richtwaarde bekend. Foto: Waterzuiveringsinstallatie eigen winning in een ruimte die tevens voor andere doeleinden wordt gebruikt 17

26 18

27 6 Handhaving door De resultaten van de bedrijfsbezoeken, die de in het kader van het project Eigen Winningen heeft uitgevoerd zijn per bedrijf in een brief vastgelegd. In deze brief is steeds vermeld of en zo ja, welke overtredingen zijn geconstateerd en binnen welke termijn de overtredingen dienen te worden beëindigd. Hierbij is gebruik gemaakt van de Handhavingsuitvoeringsmethode (HUM) Leidingwater [7], die is opgesteld om een uniforme en transparante aanpak te waarborgen. Indien bijvoorbeeld een eigenaar van een eigen winning nog geen meetprogramma had opgesteld of geen risicoanalyse of beheersplan Legionella had uitgevoerd, heeft de de waarschuwing gegeven dat bestuursrechtelijk zal worden opgetreden door middel van het opleggen van een dwangsom als niet binnen een bepaalde termijn de overtreding wordt beëindigd. In twee gevallen is daadwerkelijk het besluit tot het opleggen van een dwangsom van 5000,= genomen. Dit heeft inmiddels tot gevolg gehad dat in het ene geval de eigenaar heeft besloten de eigen winning te beëindigen en in het andere geval een meetprogramma binnen de beschikkingstermijn aan de VROM- Inspectie is voorgelegd. Het resultaat van deze aanpak is dat vrijwel alle bezochte bedrijven alsnog een meetprogramma hebben opgesteld en ter goedkeuring aan de hebben voorgelegd. Een klein aantal bedrijven heeft besloten de eigen winning te stoppen en aan te sluiten op het drinkwaternet van het waterleidingbedrijf. Omdat de meetprogramma s op zeer uiteenlopende wijze zijn vormgegeven (van 1 A4-tje tot een uitgebreid programma van vele pagina s), heeft de op basis van het VROMinformatieblad model-meetprogramma s een tweetal formats ontwikkeld die kunnen worden gebruikt bij het opstellen van een meetprogramma. Hierbij is onderscheid gemaakt in situaties waarbij wel en waarbij geen zuiveringsinstallatie aanwezig is. De analyseresultaten van de door het RIVM genomen monsters hebben geleid tot de volgende acties: Bij bacteriologische normoverschrijding (in 14 gevallen) heeft de onmiddellijk contact opgenomen met de eigenaar om hem op de hoogte te stellen en afspraken te maken over te nemen maatregelen. Dit had als gevolg dat de betreffende eigenaren zelf actie hebben ondernomen om de oorzaak van de mogelijke verontreiniging op te sporen en aan te pakken. Ook heeft het RIVM in opdracht van de herhalingsmonsters genomen. Daar waar sprake was van normoverschrijding (herhalingsmonster positief) is levering van leidingwater aan derden stopgezet. Een totaaloverzicht van de analyseresultaten per eigen winning is schriftelijk aan de eigenaren gerapporteerd. Daar waar de normen van het Waterleidingbesluit zijn overschreden heeft de met de eigenaar contact opgenomen en zo nodig afspraken gemaakt over de te nemen maatregelen. 19

28 20

29 7 Conclusies en aanbevelingen 7.1 Conclusies Inventarisatie De heeft in het kader van dit project 163 eigen winningen geïnventariseerd. Slechts 14 hiervan hebben op eigen initiatief een meetprogramma ingediend. Het nalevingsniveau is dus zeer laag. Met betrekking tot de inventarisatie van de eigen winningen van leidingwater in Nederland kan geconcludeerd worden dat deze nog niet volledig is. Er zijn ongetwijfeld nog meer eigen winningen dan in het kader van dit project zijn onderzocht. Gebleken is dat het een lastige opgave is om alle eigen winningen in Nederland in kaart te brengen. Er is tot nu toe geen sprake geweest van een (adequate) registratie van eigen winningen van water dat als drinkwater aan derden ter beschikking wordt gesteld. Door de provincies wordt in het kader van de Grondwaterwet wel een registratie bijgehouden van bedrijven die grondwater onttrekken, maar deze registratie verschilt per provincie. In het algemeen worden kleinere onttrekkingen niet geregistreerd en is ook niet vastgelegd wat de toepassing is van het onttrokken water. De bedrijven die niet gereageerd hebben op de aanschrijving van de, maar ook de bedrijven die als reactie hebben aangegeven dat hun waterwinning niet wordt gebruikt voor levering van leidingwater aan derden, dienen nader te worden onderzocht. Ook bestaan er vermoedelijk ook eigen winningen, die nog niet als zodanig bij de bekend zijn. Dit is eveneens een onderwerp voor nader onderzoek. Ten slotte is het van belang om ook aandacht te hebben voor de mogelijkheid dat oppervlaktewater als bron voor een eigen winning van leidingwater wordt gebruikt. Kortom: inventariseren blijft een permanent aandachtspunt Voorlichting Inzake het aspect voorlichting hebben veel eigenaren wel iets gehoord over de wijzigingen van het nieuwe Waterleidingbesluit en de verplichting tot het opstellen van een risicoanalyse op het gebied van Legionella. Echter het overgrote deel is niet voldoende geïnformeerd over de concrete verplichtingen en/of heeft geen actie ondernomen. Er is weliswaar door het Ministerie van VROM voorlichting gegeven aan overkoepelende organisaties, maar blijkbaar heeft deze niet het beoogde effect gehad, gezien het kleine aantal bedrijven dat op eigen initiatief een meetprogramma aan de goedkeuring heeft voorgelegd. Aan de resultaten van dit project zal ruime bekendheid worden gegeven door middel van onder meer het uitbrengen van een persbericht, het breed verspreiden van de rapportage en VROMinformatiebladen zowel via direct mailing als op internet ( en door publicatie in diverse bladen Bedrijfsbezoeken De bezoeken van de eigen winningen heeft een breed scala aan bevindingen opgeleverd. Sommige installaties blijken erg eenvoudig te zijn opgezet, vaak zonder zuiveringsinstallatie, terwijl andere eigen winningen een stuk complexer zijn. De meeste eigenaren hebben zelf geen deskundigheid op het gebied van de winning, zuivering en distributie van water en laten alles over aan de installateur. Normoverschrijdingen van het Waterleidingbesluit zijn nooit gemeld aan de, vermoedelijk omdat de eigenaren van deze verplichting niet op de hoogte waren. De handhavingsacties van de naar aanleiding van de bedrijfsbezoeken hebben ertoe geleid dat de bezochte bedrijven nu vrijwel allemaal beschikken over een goedgekeurd meetprogramma. In twee gevallen is een dwangsom van 5000,= opgelegd om de beëindiging van de overtredingen van het Waterleidingbesluit af te dwingen. Aangezien de meetprogramma s door diverse adviesbureaus en waterlaboratoria in zeer verschillende vormen zijn aangeleverd, heeft de een tweetal formats ontwikkeld die zijn gebaseerd op het Waterleidingbesluit en het VROM-informatieblad modelmeetprogramma s. Deze formats zijn te vinden in bijlage VII en bijlage VIII. 21

30 7.1.4 Analyseresultaten In totaal zijn 103 monsters geanalyseerd op diverse parameters. Micro-organismen, die conform het Waterleidingbesluit dienen te worden gemeten, zijn aangetoond op 10 locaties. De normale procedure bij waterbedrijven is gevolgd, namelijk het nemen van een herhalingsmonster. In deze herhalingsmonsters werden op twee locaties micro-organismen aangetroffen. Tevens is op één van de vier locaties, waar de pathogene E.coli O157 is aangetoond, deze bacterie ook in het herhalingsmonster aangetroffen. Op drie locaties heeft dus een normoverschrijding plaats gevonden voor microbiologische parameters uit het Waterleidingbesluit. Normoverschrijdingen voor anorganische parameters komen, met name voor de indicatorparameters uit Tabel III van het Waterleidingbesluit voor. Er zijn enkele malen hoge waarden voor ijzer en mangaan aangetoond. De norm voor nitraat uit Tabel II van het Waterleidingbesluit (gebaseerd op gezondheidskundige gronden) is driemaal overschreden waarvan op twee locaties 2-3 maal de norm. Bestrijdingsmiddelen zijn op zes locaties boven de norm aangetroffen. Het betreft de stoffen dichloorbenzamide (BAM) en bentazon. Met name de hoge concentraties nitraat, de bij herhaling aangetoonde micro-organismen en de E.coli O157 (in totaal vijf eigen winningen) maken het betreffende water ongeschikt als drinkwater. De heeft de betreffende eigenaren aangezegd de levering van dit water aan derden te beëindigen. 7.2 Aanbevelingen Communicatie Het verdient aanbeveling om de voorlichting aan de doelgroep te intensiveren. Duidelijk moet zijn welke verplichtingen eigenaren van eigen winningen hebben op grond van het Waterleidingbesluit. Dit geldt voor het opstellen van het meetprogramma, maar tevens voor de meldingsplicht bij normoverschrijding en de gevolgen die normoverschrijdingen van het Waterleidingbesluit kunnen hebben voor de gebruiker (gezondheidsrisico s) en de eigenaren (wettelijke aansprakelijkheid, sancties). Ook is het van belang dat de overkoepelende organisaties en adviesbureaus op de hoogte zijn van de verplichtingen die voortvloeien uit de wijzigingen van het Waterleidingbesluit en dat zij hun achterban hierover actief informeren Naleving Om de inventarisatie van eigen winningen in Nederland te verbeteren, verdient het aanbeveling dat andere overheidsinstanties hieraan een bijdrage leveren. De provincies kunnen in het kader van de melding en vergunningverlening in het kader van de Grondwaterwet naast de onttrokken hoeveelheid grondwater ook gegevens over de toepassing van het water registreren. De eigenaren kunnen, indien van toepassing, worden gewezen op de verplichtingen in het kader van het de Waterleidingbesluit. Ook bij gemeenten is mogelijk meer informatie voorhanden over bedrijven met een eigen winning, met name in de recreatiesector. Vóór de inwerkingtreding van de wijziging van het Waterleidingbesluit (tot februari 2001) was de gemeente immers het bevoegd gezag in het kader van het Besluit hygiëne, gezondheid en veiligheid kampeerterreinen en diende zij toe te zien op de kwaliteit van het drinkwater op campings. Omdat het ook mogelijk is dat ook oppervlaktewater als bron voor eigen winningen wordt gebruikt, is het zinvol om ook navraag te doen bij de waterkwaliteitsbeheerders in Nederland. Eigenaren van eigen winningen zijn verantwoordelijk voor het opstellen van een meetprogramma en dienen dit ter goedkeuring voor te leggen aan de. Ook wijzigingen van het meetprogramma dienen aan de te worden voorgelegd. De meetprogramma s die meestal door adviesbureau s of waterlaboratoria worden opgesteld dienen uiteraard te voldoen aan de eisen van het Waterleidingbesluit. Hiertoe kan gebruik worden gemaakt van de formats die door de in het kader van dit project zijn opgesteld (bijlagen VII en VIII). 22

31 Indien bij toekomstige controles eigen winningen worden aangetroffen zonder het vereiste meetprogramma, zal de handhavend optreden. Indien sprake is van normoverschrijding moet de eigenaar altijd contact opnemen met de VROM- Inspectie en maatregelen treffen om de overschrijding te beëindigen Handhaving Alle eigenaren van eigen winningen moeten het meetprogramma ter goedkeuring voorleggen aan de. De dient te bevorderen dat de eigenaar het meetprogramma aanlevert in het format zoals in bijlage VII en VIII is aangegeven of in een vergelijkbaar format, dat de goedkeuring heeft van de. Het format kan op zeer eenvoudige wijze worden ingevuld. Bovendien is het ook digitaal beschikbaar. De toetst het meetprogramma aan de eisen van het Waterleidingbesluit. Tijdens sommige bedrijfscontroles werden normoverschrijdingen vastgesteld die niet werden gemeld aan de. Volgens artikel 4 en 4b van het Waterleidingbesluit dient de toezichthouder (in casu de ) terstond te worden geïnformeerd. Artikelen 7 en 8 van de Waterleidingwet bepalen dat de toezichthouder aan de eigenaar maatregelen kan opleggen of de levering van leidingwater geheel of gedeeltelijk kan verbieden. Dit aspect moet duidelijk beter afgestemd worden met eigenaren van eigen winningen en hun adviseurs. 23

32 24

33 8 Referenties 1. Ministerie van VROM, Informatieblad Model-meetprogramma s voor eigenaren van collectieve watervoorzieningen en grote collectieve leidingnetten, februari 2002, Distributiecentrum VROM tel.nr , distr.nr /h/ /178, tevens te downloaden via internet 2. Research & Marketing, Evaluatie regeling legionellapreventie en Waterleidingbesluit, juni Ministerie van VROM, Informatieblad Het nieuwe Waterleidingbesluit, oktober 2001, Distributiecentrum VROM tel.nr , distr.nr.14040/173, tevens te downloaden via internet 4. Ministerie van VROM, Informatieblad Legionellapreventie in leidingwater, eigenaar installatie verantwoordelijk, februari 2002, Distributiecentrum VROM tel.nr , distr.nr /184, tevens internet 5. Ciska Schets, Ana Maria de Roda Husman en Ans Versteegh, Onderzoek naar E.coli O157. H 2 O nr FM Schets, AM de Roda Husman, JFM Versteegh. Onderzoek naar E.coli O157 in Nederlands drinkwater. Infectieziekten Bulletin 2002; 13(9): , Handhavingsuitvoeringsmethode (HUM) Leidingwater, 1 november 2001, VROM distributienummer 17270/186, tevens te downloaden via internet 25

34 26

35 Bijlagen 27

36 28

37 Bijlage I: Inventarisatiebrief aan grondwateronttrekkers April 2002 Aan geadresseerde, Geachte heer, mevrouw, Uit onze informatie blijkt dat u in het bezit bent van een grondwaterwinning die mogelijk ten behoeve van drinkwater wordt benut. Indien dit het geval is, valt u onder het toepassingsgebied van het herziene Waterleidingbesluit. Als eigenaar van een eigen winning ten behoeve van drinkwater, dat aan derden wordt geleverd, bent u verplicht om een meetprogramma op te stellen en dit ter goedkeuring voor te leggen aan de VROM- Inspectie. Volgens het Waterleidingbesluit moest dit reeds vóór 1 januari 2002 plaatsvinden. Per 9 februari 2001 is het nieuwe Waterleidingbesluit in werking getreden. Behalve voor de waterleidingbedrijven heeft dit besluit nu ook gevolgen voor eigenaren van collectieve leidingwaterinstallaties. Dit zijn installaties die leidingwater aan derden leveren of beschikbaar stellen. De zelfstandige collectieve watervoorzieningen die drinkwater in eigen beheer winnen en zuiveren, ook wel eigen winningen genoemd, maken deel uit van deze collectieve leidingwater-installaties. In het kader van het nieuwe Waterleidingbesluit heeft de het project Drinkwater Eigen winningen in gang gezet. Dit project start met een inventarisatie van de eigen winningen in Nederland met als doel deze te bezoeken en te controleren op naleving van het Waterleidingbesluit en de Tijdelijke regeling legionellapreventie in leidingwater. Via het bijgevoegd antwoordformulier zou ik graag inlichtingen ontvangen in verband met uw grondwaterwinning. Ik verzoek u dit formulier binnen twee weken na dagtekening van deze brief in te vullen en terug te sturen of te faxen naar de Regio Zuid. Indien u niet reageert via dit antwoordformulier, ga ik ervan uit dat uw eigen winning gebruikt wordt als drinkwater voor derden. Voor verdere inlichtingen kan u altijd contact opnemen met mevrouw L. Ponsen of de heer F. Swinkels van mijn dienst ( ). Als bijlage vindt u tevens een informatieblad over het nieuwe Waterleidingbesluit. Ik dank u bij voorbaat voor uw medewerking. Hoogachtend, de regionaal inspecteur Regio Zuid, drs. J.C. van Scherpenzeel Bijlage(n): 1. Informatieblad Het nieuwe Waterleidingbesluit. 2. Antwoordformulier. 29