Economische Berichten nr maart 2015

Transcriptie

1 Economische Berichten nr. 9 maart Vooruitzichten Wereldeconomie De Europese conjunctuurhemel klaart geleidelijk op. Dat is onder meer te danken aan de relatief gunstige wereldconjunctuur. De sterkte van de Angelsaksische economieën springt hierbij in het oog. Vooral de Amerikaanse consumenten spelen in toenemende mate opnieuw hun rol als groeimotor, ondersteund door een sterke banencreatie en de daling van de werkloosheidsgraad. Ook de Europese consument wordt optimistischer. De werkloosheidsgraad in de eurozone daalt en de reële loongroei wordt vooral gevoed door de lagere olieprijzen. Ook de invoering van minimumlonen in Duitsland en recente gullere nominale loonakkoorden dragen hun steentje bij. staat in het teken van divergentie in het monetair beleid. Terwijl de ECB in maart haar uitgebreid aankoopprogramma startte om de groei en vooral de te lage inflatie in de eurozone op te krikken, bereiden de Fed en de Bank of England een eerste renteverhoging voor. De extra liquiditeit in de eurozone heeft alvast geleid tot fors lagere overheidsrentes en een sterke depreciatie van de euro. Als gevolg van dat beleid zullen vooral in de eurozone de rentes nog geruime tijd laag blijven. Algemeen perspectief Economische omgeving... Voorzichtig conjunctuuroptimisme Amerika Verenigde Staten... Over hoogtepunt, maar groei blijft robuust Europa Eurozone... start onder gunstig gesternte Verenigd Koninkrijk... Opklaring op de arbeidsmarkt Centraal-Europa... 9 Positief economisch klimaat zet zich voort Azië - Latijns-Amerika Japan.... Pril herstel na de recessie China.... Het jaar van de waarheid Ontluikende markten... Nervositeit rond Fed-beleid verhoogt Tabellen Groei - Inflatie - Rentes en Wisselkoersen....

2 Economische Berichten Algemeen perspectief Economische omgeving Voorzichtig conjunctuuroptimisme De Europese conjunctuurhemel klaart geleidelijk op. Vermits de eurozone zich niet op een economische eiland bevindt, spelen internationale factoren daarbij mee een rol. De belangrijkste is de sterke conjunctuur in de Angelsaksische wereld, vooral in de VS. De private consumptie speelt daar in toenemende mate haar rol als groeimotor van de Amerikaanse economie. De sterke banencreatie en de steeds verder afbrokkelende werkloosheidsgraad tot actueel,% zijn hierbij ondersteunende factoren. Een tweede factor zijn nog altijd de lagere olie- en grondstofprijzen. Sinds het midden van zijn de olieprijzen uitgedrukt in Amerikaanse dollar ruwweg gehalveerd. Dat heeft wereldwijd geleid tot een sterke daling van de inflatie (actueel -,% in de eurozone), die als het ware werkte als een grootschalige belastingverlaging voor de consumenten. Die hebben daardoor meer koopkracht ter beschikking om te consumeren, wat leidt tot een krachtige groei-impuls. De daling van de inflatie heeft er ook voor gezorgd dat ze in de meeste economieën ruim onder de inflatiedoelstelling van de betrokken centrale banken ligt. Die krijgen daardoor de ruimte om hun beleid nog verder te versoepelen. Het uitgebreide aankoopprogramma van de ECB, dat deze maand van start ging, is daar het meest sprekende voorbeeld van. Maar ook de aanhoudende kwantitatieve versoepeling door de Japanse centrale bank en de renteverlagingen in een aantal opkomende economieën, waaronder India, Turkije en China, passen in dit plaatje. Ten slotte is het ook bemoedigend dat de Japanse economie in het vierde kwartaal van haar recessie achter zich kon laten, waarin ze na de btw-verhoging van april verzeild raakte. In de mate dat het hervormingsbeleid van de Japanse premier Abe in eindelijk tot meer zichtbare resultaten 9 7 Amerikaanse werkloosheidsgraad dichtbij zijn evenwichtspeil (NAIRU) (in %) 7 9 Werkloosheidsgraad (linkse schaal) Evenwichtswerkloosheidsgraad (NAIRU, linkse schaal) Participatiegraad (rechtse schaal) 7 leidt, zal de Japanse economische groei een bijkomende steun voor de wereldconjunctuur leveren. Graantje De eurozone pikt van dit relatief gunstige economische klimaat een graantje mee. Vooreerst ondersteunt de al vermelde gunstige wereldconjunctuur de uitvoer van de eurozone. De verzwakking van de wisselkoers van de euro verbetert bovendien de Europese concurrentiekracht. Daarnaast zien we een geleidelijke verbetering van de toestand op de Europese arbeidsmarkt. De werkloosheidsgraad in de eurozone is nog steeds hoog, maar is wel al gedaald tot,%. Op zijn beurt verbetert dit het consumentenvertrouwen. Tegelijkertijd hebben de gezinnen door een lagere energiefactuur meer koopkracht. Vooral in landen als Duitsland komen daar nog relatief forse nominale loonstijgingen bij, als gevolg van de invoering van minimumlonen en hogere loonakkoorden. Alles samen zorgt dit ervoor dat de groei van de particuliere consumptie een belangrijke pijler is van het actuele conjunctuurherstel in de eurozone. Ten derde wordt het begrotingsbeleid in de eurozone dit en volgend jaar naar verwachting groeivriendelijker dan in de voorbije jaren. De Europese Commissie verwacht dat in per saldo het budgettair beleid niet meer zal wegen op de groei en in de groei zelfs lichtjes kan ondersteunen. Ten slotte stak ook de ECB deze maand nog een tandje bij om de groei en inflatie op te krikken. Ze begon in maart met een grootschalig aankoopprogramma van financiële activa ten belope van miljard euro per maand waar ook Europese overheidsobligaties toe behoren. Het is de bedoeling dat het pro Japanse economie laat recessie achter zich (geannualiseerde kwartaalgroei reëel bbp, in %) - Eurozone Japan Eurozone Japan VS VS Werkloosheidsgraad Evenwichtswerkloosheidsgraad (links) Participatiegraad (NAIRU, links) (rechts)

3 Reële bbp-groei Amerika,,,9 gramma minstens tot september zal lopen. In anticipatie op de start van dit programma zakte de Duitse overheidsrente, als referentie voor de eurozone, tot een historisch dieptepunt. Tot en met een looptijd van jaar bieden Duitse overheidsobligaties op dit ogenblik zelfs een negatief rendement. De renteverschillen tussen overheidsobligaties binnen de eurozone, uitgezonderd die van Griekenland, smelten ondertussen verder weg als sneeuw voor de zon. Blijvende aandachtspunten Ondanks de vermelde lichtpunten blijven er nog een hele reeks aandachtspunten voor de eurozone. Om te beginnen is er de Noord-Amerika,,,9 Latijns-Amerika,,, Europa,,, Eurozone,9,, Centraal-Europa,7,, Azië,,, Japan,,, Azië excl. Japan,,, China 7, 7,, India,,, Wereld,,7, Olieprijs (Brent per vat in USD, einde jaar) Italiaans reëel bbp nog altijd lager dan in (reëel bbp, = ) opvallend zwakke groei van de bedrijfsinvesteringen. Die gaat hand in hand met de zeer trage kredietgroei, tot grote frustratie van de ECB. Daarnaast zien we nog altijd een opvallende structurele divergentie in de eurozone. Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in het verschil in groeiprestatie tussen de economie van de eurozone in haar geheel en de Italiaanse economie. Deze laatste is per saldo sinds niet meer gegroeid, met voorlopig weinig uitzicht op beterschap. Een andere illustratie van die divergentie is de uiteenlopende werkloosheidsgraad die schuilgaat achter het gemiddelde van,%. Terwijl Duitsland met een werkloosheidsgraad van slechts,7% bijna volledige werkgelegenheid heeft bereikt, ligt de werkloosheidgraad in Spanje circa vijf maal hoger op,%. Dat brengt ons, ten derde, tot de politiek-sociale kwetsbaarheid van de eurozone. De Griekse politieke crisis na de verkiezingen van januari, die uiteindelijk nog altijd niet is opgelost, is hiervan een symptoom. De vraag is of, en hoelang, er een politiek draagvlak voor noodzakelijke hervormingen blijft bestaan in landen waar de werkloosheidsgraad ver boven de % ligt, zoals in Spanje en Griekenland. We verwachten dat het jaar wordt dat de Amerikaanse centrale bank haar nulrentebeleid zal opgeven. Allicht zal die allereerste stap naar een normalisatie van de beleidsrente in juni gebeuren. Zo n beleid staat natuurlijk in schril contrast met de nieuwe stimuleringsplannen van de ECB. Dat zal leiden tot een verdere verzwakking van de euro tegenover de dollar, en het verschil in obligatierentes tussen de VS en Duitsland doen oplopen Dieter Guffens dieter.guffens@kbc.be Probleem overheidsschuld in de eurozone nog altijd niet opgelost (bruto overheidsschuld, in % van bbp) 9 * 7 9 * * Eurozone Duitsland België Italië * Voorspellingen Europese Commissie * Voorspellingen Europese Commissie eurozone België Duitsland Italië Peil van

4 Economische Berichten Amerika Verenigde Staten Over hoogtepunt, maar groei blijft robuust Zoals verwacht groeide de Amerikaanse economie in de laatste drie maanden van trager dan tijdens de vorige twee kwartalen. Het reële bbp steeg geannualiseerd met,%, tegenover,% en % gedurende respectievelijk het tweede en derde kwartaal van. De aanhoudende versnelling van de groei van de binnenlandse consumptie valt hierbij op. De mate waarin de Amerikaanse consumptie bijdroeg aan de economische groei nam in kwartaal na kwartaal toe. Over gans groeide de Amerikaanse economie met,%, een cijfer dat bijzonder hoog ligt rekening houdende met de valse start in het eerste kwartaal van met een negatieve geannualiseerde groei van -,%. Het lagere groeicijfer van het vierde kwartaal geeft de indruk dat de Amerikaanse economie over haar hoogtepunt heen is. De komende kwartalen zullen de economische indicatoren waarschijnlijk wat zwakker zijn dan de afgelopen maanden. Toch wil dat niet zeggen dat het groeimomentum voor de Verenigde Staten achter de rug is. We verwachten dat de economische groei robuust blijft, maar wel iets matiger zal zijn dan tijdens het sterke tweede en derde kwartaal van. Lage olieprijs voorlopig gunstig De daling van de olieprijzen had voor de Amerikaanse economie de afgelopen maanden zowel positieve als negatieve gevolgen. De prijsdaling, die onder meer het gevolg is van de opmars van de Amerikaanse schalieoliesector, leidde in de eerste plaats tot een forse toename van de koopkracht van gezinnen. Lagere energie- en brandstofprijzen zorgden, in combinatie met een sterke arbeidsmarkt, ervoor dat het vertrouwen van de consument hoogtij vierde. De lage inflatie resulteerde bovendien in hogere reële lonen. Groei blijft ondanks vertraging wijzen op robuuste economie (geannualiseerde kwartaalgroeibijdragen, in %) Maar de gekelderde olieprijs heeft ook zijn keerzijde. Bedrijven in de schalieoliesector profiteerden sinds eind de jaren 9 van de hoge olieprijzen om te investeren in nieuwe extractietechnieken. De sector wordt gekenmerkt door hoge zogenoemde gezonken kosten. Nu de prijzen kelderen, slagen de minst efficiënte bedrijven er niet langer in hun schulden af te lossen. Vooral de terugval in de investeringen binnen de sector dreigen nadelig uit te pakken voor de Amerikaanse economie. Hoewel de binnenlandse extractie van olie voorlopig relatief constant bleef, viel de ontwikkeling van nieuwe bronnen de voorbije maanden terug. De ontwikkelingen in de sector zullen hoe dan ook nadelig zijn voor de bijdrage van de investeringen aan de Amerikaanse economische groei. Herstel woningmarkt in zicht Ondanks meer dan vijf jaar federale overheidssteun, extreem lage rentes en een Federal Reserve die massaal herverpakte woonkredieten heeft opgekocht, blijft de Amerikaanse woningmarkt in het slop. Monetaire duiven gebruiken de aanhoudende zwakte in de sector als argument om het monetair beleid langer extreem soepel te houden. Een sterke woningmarkt is immers een teken van een slagkrachtige economie, omdat de sector op directe en indirecte wijze bijdraagt aan de banencreatie, consumptie en investeringen. De bezorgdheid over de Amerikaanse woningmarkt is niet onterecht. Bij de aankondiging van de tapering door voormalig Fed-voorzitter Ben Bernanke in juni, leidde een forse opsprong van de rente tot een terugval in het aantal aanvragen van woonkredieten. Sindsdien bleef het niveau van aanvragen relatief laag, ondanks een weer dalende rente. De ontwikkelingen van juni illustreerden de gevoeligheid van de woningmarkt ten aanzien van de verwachtingen omtrent monetaire normalisering. Daling olieprijzen door opmars Amerikaanse schalieolieproductie (miljoen vaten per dag) - - K- Private consumptie Uitvoer Reële bbp-groei Overheidsconsumptie Invoer Investeringen Voorraden Productie ruwe olie (excl. schalieolie) Productie schalieolie

5 Vooruitzichten VS Reële bbp-groei,,,9 Inflatie,,, 9-- +m +m +m Beleidsrente,,,7, Tienjaarsrente,9,,, USD per EUR,,,,9 Een aantal indicatoren wijzen echter op een toekomstig herstel, waardoor de woningmarkt mogelijk minder gevoelig zou kunnen worden voor monetairebeleidswijzigingen dan in juni. In de eerste plaats verwachten we een sterke herleving aan de vraagzijde. Sinds het uitbreken van de financiële crisis nam het aantal - tot -jarigen dat nog in het ouderlijke huis woont sterk toe. Als gevolg van die stijging bleef de gezinsvorming de afgelopen jaren relatief beperkt. Onder invloed van de sterke arbeidsmarkt en het verbeterd economisch klimaat, verwachten we dat meer jongeren weer een eigen stekje zullen zoeken en dat de gezinsvorming zal opveren. Aan de aanbodzijde keerde het aantal leegstaande woningen eind terug naar pre-crisisniveaus, waardoor er bijkomende krapte in de markt kan ontstaan. Momenteel ligt de gemiddelde woningprijs nog zo n % onder de piek van net voor de financiële crisis, maar de stijging van de woningprijzen zal na een slabakkend naar alle waarschijnlijkheid hervatten. De vrees voor negatieve repercussies van monetaire normalisering op de Amerikaanse economie via de binnenlandse woningmarkt lijkt dus minder gegrond te zijn dan anderhalf jaar geleden. Zwakke woningvraag voorbije jaren door toenemende populariteit hotel mama ( tot -jarigen die bij ouders inwonen, % van totale aantal tot -jarigen) Fed bereidt zich voor op beleidsnormalisering Zoals verwacht nam de Federal Reserve tijdens haar meest recente bijeenkomst in maart verdere stappen in de normalisering van haar monetair beleid. Sinds de stopzetting van het grootschalig opkoopprogramma stelde voorzitter Yellen dat de centrale bank geduldig zou zijn wat de eerste beleidsrenteverhoging betreft. Tijdens de meest recente bijeenkomst van het Fed-comité in maart werd die verklaring aangepast. Een eerste renteverhoging in april is voorlopig onwaarschijnlijk. Indien economische data echter beduidend sterker zouden zijn dan verwacht, kan de Fed op eender welk moment beslissen haar beleidsrente te verhogen. Vanaf nu kan met andere woorden na elke bijeenkomst van het Fed-comité de eerste beleidsrenteverhoging worden aangekondigd. Enigszins verrassend voor de financiële markten was de neerwaartse herziening van de Amerikaanse groeivooruitzichten door de leden van het Fed-comité. De sterke dollar wordt verwacht meer dan initieel voorspeld te zullen wegen op de economische groei via een zwakkere netto-uitvoer. Wij zien de neerwaartse herziening echter niet als een teken van fundamentele zwakte van de Amerikaanse economie. De sterke dollar is immers vooral te wijten aan de internationale divergentie in het gevoerde monetaire beleid. Binnenlandse factoren, zoals een sterke arbeidsmarkt en mogelijke toekomstige krapte in de woningmarkt, pleiten volgens ons nog steeds voor een robuuste, intern gedreven economische groei. Sterke dynamiek Amerikaanse arbeidsmarkt duurt voort Stephanie Smet stephanie.smet@kbc.be Totale banencreatie (in duizendtallen, linkse schaal) Werkloosheidsgraad (in %, rechtse schaal) 9 7

6 Economische Berichten Europa Eurozone start onder gunstig gesternte De start van wordt gekenmerkt door optimisme in het vertrouwen van consumenten en producenten. Daarnaast herneemt Duitsland, na een dip in, opnieuw zijn rol als groeimotor voor de eurozone. Buiten de eurozone presteren zowel de VS als het VK sterk, wat de vraag van deze belangrijke handelspartners voor de uitvoer uit de eurozone doet toenemen. Ook de zwakke euro, de nieuwe golf van monetaire kwantitatieve verspoeling door de ECB en de lagere olieprijs geven de groei een welgekomen duw in de rug. Een domper op de feestvreugde is Griekenland. De nieuwverkozen Griekse regering schopt zonder ophouden tegen de schenen van zijn schuldeisers en het Grexit-gevaar blijft latent aanwezig. Griekenland zal ook in een grote onzekerheidsfactor blijven en dit totdat een duurzame oplossing gevonden wordt voor de schuldenberg van het land. Het resultaat van de nog aan te vatten onderhandelingen over een noodzakelijk derde steunpakket aan Griekenland, dat vanaf juli moet starten, zal hier verder uitsluitsel over geven. Het overwaaien van de politiek-financiële onzekerheid naar de andere eurolanden die in het verleden een steunpakket ontvingen blijft mogelijk, maar we achten de kans daarvan erg klein. ECB-bazooka gelanceerd Op januari haalde de ECB haar langverwachte bazooka boven, wat op veel bijval van de financiële markten kon rekenen. Het Extended Asset Purchase Programme houdt een maandelijkse aankoop van miljard euro aan private en overheidsobligaties in. De ECB wil de aankopen tot ten minste september laten doorgaan, wat een verhoging van de ECB-balans met, biljoen euro zou betekenen. Indien tegen dan de inflatie(-verwachting) nog niet voldoende gestegen is, gaat de ECB ook daarna voort met haar aankopen. Sinds de aankondiging van het programma in januari en de start begin maart is de euro in vrije val. Momenteel tast de munt zelfs de grens van de pariteit af tegenover de dollar. Ook de rentes op overheidspapier hebben terrein moeten prijsgeven, de kredietverlening begint aan te trekken en de inflatieverwachtingen zijn gestegen. ECB-voorzitter Draghi benadrukte dat het aankoopprogramma enkel kan slagen in zijn opzet om de groei aan te wakkeren als de eurolanden ook structurele hervormingen blijven doorvoeren. Consument als voornaamste groeimotor De groei die de eurozone in liet optekenen, was voornamelijk te danken aan de sterke private consumptie. De olieprijsdaling heeft het reële beschikbare inkomen van de gezinnen immers verhoogd. De consumenten hebben die prijsdaling als duurzaam beschouwd en de toegenomen koopkracht vooral gebruikt om meer te consumeren. Dit heeft de economie een duw in de rug gegeven. Hoewel de Brent-olieprijs aan een licht herstel is begonnen, blijft hij ver beneden de piek van juni (in euro meer dan % lager) en we verwachten dat dit de komende maanden zo zal blijven. Naast de olieprijs heeft ook de dalende werkloosheidsgraad sinds de consumptiegroei versterkt. Frankrijk en Italië bleven achter met respectievelijk een stagnerend en stijgend werkloosheidspercentage. De laatste twee maanden zien we echter wel een kentering in de opwaartse beweging in Italië (-, procentpunt tussen november en januari). In de Zuid- Consument en uitvoer toekomstige groeimotoren (geannualiseerde kwartaalgroeibijdragen, in %) Werkloosheidsgraad dalend maar wel nog altijd hoog (in % van de beroepsbevolking) Private consumptie Netto-uitvoer Overheidsconsumptie Voorraden Investeringen Reële bbp-groei 9 Eurozone Portugal Spanje Duitsland Griekenland Frankrijk Italië Eurozone Duitsland Frankrijk Portugal GriekenlandItalië Spanje

7 Vooruitzichten eurozone Reële bbp-groei,9,, Inflatie,,, Europese landen blijft de werkloosheidsgraad wel nog altijd erg hoog. Binnen de groep presteren Griekenland (,%) en Spanje (,%) het slechtst maar ook in Portugal (,%) en Italië (,%) blijft de arbeidsmarktsituatie precair. Het herstel van de economische groei zal echter naar verwachting ook in deze economieën de banencreatie positief beïnvloeden. Ook het monetair beleid van de ECB is een consumptiestimulerende factor. De daardoor veroorzaakte daling van de rentes, in vele gevallen zelfs tot in het negatieve terrein, ontmoedigt immers het sparen en maakt lenen aantrekkelijker. We verwachten dat de consument in de komende maanden verder zal blijven bijdragen tot de groei. Het consumentenvertrouwen nam immers sterk toe in alle landen van de eurozone sinds december. In vele landen bevindt het vertrouwen zich intussen zelfs al boven zijn langetermijngemidddelde. Hoopvol voor investeringen,,,, -, -, -, -, 9-- +m +m +m Beleidsrente,,,, Tienjaarsrente Duitsland,9,,,7 Consumenten- en producentenvertrouwen nemen toe - jan- apr- jul- okt- jan- Consumentenvertrouwen (afwijking van LT-gemiddelde, linkse schaal) Producentenvertrouwen (neutraal peil =, rechtse schaal),,,,, Consumentenvertrouwen (afwijking van LT-gemiddelde, links) Producentenvertrouwen (neutraal peil=, rechts) Naast het consumentenvertrouwen is ook het producentenvertrouwen in het begin van gestegen, zij het wel wat matiger. Het lijkt er dan ook op dat de aanhoudend sterke consumptiegroei stilaan het investeringsklimaat helpt verbeteren. Het is nog te vroeg om te zeggen of het toegenomen vertrouwen zich zal vertalen in een aantrekkende investeringsgroei. Er zijn alvast hoopgevende factoren, waaronder het economisch investeringsplan van de Commissievoorzitter Juncker. Dit plan zou, gespreid over twee jaar, miljard euro in de economieën van de eurozone moeten pompen. Verder verwachten we voor de investeringen ook steun door het nieuwe ECBprogramma. De onzekerheid die gepaard gaat met de Griekse schuldenproblematiek is dan weer een risicofactor die op het vertrouwen van investeerders weegt. Ook op het vlak van overheidsinvesteringen verwachten we een verbetering nu de grootste besparingsrondes achter de rug zijn en de consensus over een minder strikte toepassing van de begrotingsregels is toegenomen. Voor verwacht de Europese Commissie voor de eurozone als geheel een groeineutraal budgettair beleid en in zelfs een lichte stimulering. Zwakke euro versterkt uitvoer De aankondiging door de ECB van het monetaire stimuleringsprogramma en de verwachte rentestijging van de Federal Reserve en de Bank of England hebben de depreciatie van de euro tegenover de dollar in een stroomversnelling gebracht. In de nominale effectieve wisselkoers is het effect eveneens zichtbaar maar wel wat minder uitgesproken. Vooral voor de eurolanden die de voorbije jaren een interne devaluatie hebben doorgevoerd om hun competitiviteit te verbeteren, is de zwakke munt welgekomen. Zij kunnen nu eindelijk de vruchten plukken van hun inspanningen. 9 7 Cora Vandamme cora.vandamme@kbc.be Daling olieprijs en depreciatie euro goed nieuws voor (uitvoer)groei Prijs Brent-olie (USD per vat, linkse schaal) Nominale effectieve wisselkoers euro t.o.v. 9 handelspartners (K 999 = ) USD per EUR (rechtse schaal) (linkse schaal) prijs Brent-olie (USD per vat, links) Reële effectieve wisselkoers euro t.o.v. 9 handelspartners (Q 999=, lin USD per EUR (rechts)

8 Economische Berichten Europa Verenigd Koninkrijk Opklaring op de arbeidsmarkt De Britse arbeidsmarkt presteerde eind sterk. Zo lag de werkgelegenheid in het vierde kwartaal van % hoger dan een jaar eerder. De werkzaamheidsgraad evenaart zelfs het recordpeil van -7. Ook de participatiegraad is bekomen van de crisis en bevindt zich nu net boven het gemiddelde van de voorbije jaar. Daarnaast staat het aantal openstaande vacatures op het hoogste peil sinds het begin van de metingen in. De arbeidsmarktkrapte komt ook tot uiting in de werkloosheidscijfers. Het aantal uitkeringen daalde met,% jaar-op-jaar en de werkloosheidsgraad viel terug tot,% in november. Opvallend bij de werkgelegenheidsdata in het vierde kwartaal is de samenstelling van de groei, met steeds meer voltijdse betrekkingen en steeds minder zelfstandige activiteit en deeltijds werk. Verder is de toename van het aantal banen voornamelijk gesitueerd in het hoger geschoolde en beter betaalde segment. Dit alles wijst op een eveneens kwalitatieve verbetering van de werkgelegenheid. Reële loongroei door olieprijsdaling De krapper wordende arbeidsmarkt vertaalt zich ook in de loongroei. De nominale lonen stegen in het vierde kwartaal van met,% inclusief en,7% exclusief bonussen tegenover een jaar geleden. Opvallender is dat het de eerste sterke stijging van de reële lonen betrof sinds, namelijk met,%. Deze stijging is zowel een gevolg van de dalende inflatie, gestart eind en verder gevoed door de olieprijsdaling in de tweede jaarhelft van, als van de nominale loongroei. Als gevolg van de reële loongroei hebben de Britten hun consumptie opgevoerd. De voorbije vier maanden was dat duidelijk Britse arbeidsmarkt klaart op (in %) Vooruitzichten VK Reële bbp-groei,,7, Inflatie,,, 9-- +m +m +m Beleidsrente,,,,7 Tienjaarsrente,,,, GBP per EUR,7,9,, USD per GBP,,,7, merkbaar in de stijging van de kleinhandelsverkopen. Rentebeslissing Bank of England De combinatie van de toenemende opwaartse loondruk door de kwalitatieve en kwantitatieve arbeidsmarktopklaring, het voorzichtige olieprijsherstel en de sterke economische groeicijfers doet ons vermoeden dat de Bank of England eind dit jaar de monetaire teugels zal aanhalen en haar beleidsrente een eerste maal zal verhogen. Alleen de gedaalde inflatieverwachtingen kunnen hier nog een stokje voor steken, indien ze sterk op de loononderhandelingen zouden wegen. Tot nu toe is dat niet het geval. Cora Vandamme cora.vandamme@kbc.be Reële loongroei in vierde kwartaal door olieprijsdaling (jaarwijziging in %) Werkzaamheidsgraad (% - jarigen, linkse schaal) Participatiegraad (% - jarigen, linkse schaal) Werkloosheidsgraad (% beroepsbevolking, rechtse schaal) Nominale loongroei (inclusief bonussen) Inflatie Reële loongroei (inclusief bonussen)

9 Economische Berichten Europa Centraal-Europa Positief economisch klimaat zet zich voort Degelijke groeicijfers De Centraal-Europese landen rapporteerden tijdens het laatste kwartaal van degelijke groeicijfers. Ze konden daarbij steunen op een sterke binnenlandse vraag en op de goede prestaties van hun belangrijkste handelspartner Duitsland. Hongarije kwam uit de bus als de sterkste groeier. Met een bbp-groei van,% jaar-op-jaar zet het de sterke groeitrend van de voorgaande kwartalen voort. Het enige land dat niet aan de verwachtingen kon voldoen was Tsjechië. De groei bedroeg er slechts,% jaar-op-jaar. Deze teleurstellende cijfers waren voornamelijk te wijten aan het basiseffect van de erg sterke prestatie tijdens het referentiekwartaal in. Wel geruststellend was, zoals bij de andere Centraal-Europese landen, de samenstelling van de groei. De Tsjechische private consumptie, investeringen en de netto-uitvoer leverden de grootste groeibijdragen. Zij profiteerden van de daling in de olieprijzen en vormen een solide basis voor de groei tijdens de komende kwartalen. Inflatie naar nieuwe dieptepunten De geharmoniseerde inflatie zakte in alle Centraal-Europese landen verder weg naar nieuwe dieptepunten. Vooral in Hongarije, Polen en Bulgarije werd de inflatie nog sterker negatief, maar ook in Tsjechië en Slowakije lag de inflatie onder nul. De voornaamste reden was de daling in de olieprijzen, die weliswaar recent een ommekeer heeft gemaakt. Van een algemene onderliggende deflatietrend is echter geen sprake. De nationale maatstaven voor de kerninflatie zijn, behalve voor Bulgarije, nog altijd positief. Voor de komende maanden verwachten we eerst nog een lichte daling van de inflatie met Hongaarse economie sterkste groeier (jaarwijziging reëel bbp, in %) daaropvolgend een geleidelijke toename dankzij een graduele stijging van de olieprijzen en een sterke binnenlandse vraag. Monetaire politiek grilliger Als gevolg van de dalende inflatie en de beslissing van de ECB om in maart met haar uitgebreide QE te starten, kwamen de centrale banken in Centraal-Europa onder druk om hun beleid ook verder te versoepelen. De Poolse centrale bank verlaagde begin maart haar beleidsrente met basispunten naar,%. Ze benadrukte daarbij dat de beslissing het einde betekent van de monetaire versoepelingscyclus die al enkele jaren aan de gang was. De Poolse beslissing verhoogt op zijn beurt de kans dat de Hongaarse centrale bank zal volgen na de publicatie van het inflatierapport in maart. Om de efficiëntie van de transmissie van het monetaire beleid te verhogen, breidde ze alvast haar Funding for Growth Scheme uit. Dat moet zorgen voor een betere toegang tot kredieten voor kmo s. Aangezien de Tsjechische beleidsrente al op,% staat, is een renteverlaging geen optie. Een andere mogelijkheid tot monetaire versoepeling is een verdere depreciatie van de Tsjechische kroon. Een aanpassing van de plafondkoers staat nog niet op de agenda van de centrale bank. Ze bevestigde daarentegen wel dat ze het plafond van 7 kroon per euro nog ten minste tot de tweede helft van zal handhaven om zo een appreciatie van de kroon tegen te gaan. Inflatie bereikt nieuw dieptepunt (jaarwijziging consumptieprijsindex, in %) Jill Van Goubergen jill.vangoubergen@kbc.be,,,,, K- K- K- K- K- Tsjechië Bulgarije Slowakije Duitsland Hongarije Tsjechië Bulgarije Slowakije Polen Hongarije 9

10 Economische Berichten Azië - Latijns-Amerika Japan Pril herstel na de recessie Groei opnieuw positief Tijdens het laatste kwartaal van klom Japan uit de recessie waarin het verzeild geraakte tijdens de twee voorgaande kwartalen. De geannualiseerde groei van het bbp bedroeg,%, wat zwakker was dan verwacht. Vooral de samenstelling van de groei gaf geen geruststellend beeld. De uitvoer leverde de grootste groeibijdrage. Nadat bovendien de groei in januari sterker was dan verwacht, lijkt de uitvoer eindelijk ten volle te profiteren van het beleid van de Japanse centrale bank. Dat is onder meer gericht op een depreciatie van de Japanse yen. De private consumptie en de investeringen groeiden echter erg matig. Dat toont aan dat de Japanse consumenten nog altijd terughoudend zijn. Daarenboven leidt die zwakke vraag tot een erg voorzichtige houding bij de bedrijven, waardoor ze investeringen uitstellen. Het Abenomics-beleid kon tot nu toe dus nog niet voor een breed gedragen groei zorgen. Inflatie daalt verder Ondanks het verder versoepelde monetair beleid van de centrale bank, zet de inflatie zijn dalende trend voort. Exclusief de effecten van de btw-verhoging in april, bedroeg de stijging van de consumptieprijzen in december slechts,%. De centrale bank is dus nog een heel eind verwijderd van haar inflatiedoelstelling van %. De lage olieprijzen spelen daarbij een belangrijke rol. Toch voorspelt de Japanse centrale bank haar inflatiedoelstelling nog in te halen. We verwachten dat de lage olieprijzen tijdens de eerstkomende maanden de inflatie eerst nog verder zullen doen afnemen. Op iets langere termijn zullen ze echter de groei stimuleren, wat opnieuw zal bijdragen tot een toename van de inflatie Opnieuw positieve groei tijdens vierde kwartaal (geannualiseerde kwartaalgroeibijdragen, in %) - K- Private consumptie Overheidsconsumptie Investeringen Netto-uitvoer Voorraden Reële bbp-groei Vooruitzichten Japan Reële bbp-groei,,, Inflatie,7,7, Loonstijgingen cruciaal De voornaamste winnaars van het Abenomics-beleid waren tot nu toe de exporterende bedrijven, die grote winsten konden boeken als gevolg van de zwakke yen. Die winsten hebben zich echter niet vertaald in investeringen en groei van de reële lonen. In tegendeel, in januari zijn de reële lonen voor de zoveelste maand op rij gedaald. Dat betekent een aanslag op de koopkracht. Zolang deze afneemt, zal de beoogde cyclus van consumptie, groei en investeringen uitblijven. De essentiële voorwaarde voor een duurzaam herstel en inflatie is dan ook de hervorming van de arbeidsmarkt en het proces van loonvorming. De terughoudende positie tegenover loonstijgingen die de bedrijven daarbij innemen, weerspiegelt de diep ingebakken deflatieverwachtingen die er nu al twee decennia heersen. Het blijft afwachten wat de shunto, de loononderhandelingen tijdens de lente van, zullen opleveren. - - Reële lonen blijven dalen (driemaands voortschrijdend gemiddelde, jaarwijziging in %) - Nominale lonen Inflatie 9-- +m +m +m Beleidsrente,,,, Tienjaarsrente,,,, JPY per USD,7,,, JPY per EUR,,,,7 Reële lonen Jill Van Goubergen jill.vangoubergen@kbc.be

11 Economische Berichten Azië - Latijns-Amerika China Het jaar van de waarheid De Chinese groei boette in de laatste drie maanden van opnieuw aan momentum in. Hoewel het reële bbp jaar-op-jaar steeg met 7,%, groeide de economie kwartaal-op-kwartaal met slechts,%. Met dat cijfer presteerde China nog iets slechter dan de,% in het al zwakke eerste kwartaal van. Toch bleef de economie met een jaargroeicijfer van 7,% binnen de doelstelling om in een groei van ongeveer 7,% te realiseren. belooft een nog uitdagender jaar te worden. China moet zowel economische groei als structurele hervormingen realiseren. In een omgeving waarin een correctie van de vastgoedmarkt belangrijke stabiliteitsrisico s met zich meebrengt, wordt die evenwichtsoefening geen sinecure. Dat beseft ook de centrale overheid: naar aanleiding van het Nationaal Volkscongres in maart werd de groeidoelstelling naar ongeveer 7% gebracht. Vastgoed kopzorg lokale overheden De afkoelende Chinese vastgoedmarkt laat nu ook sporen na in de begrotingen van de lokale besturen. Lokale overheden haalden in nog ruim een derde van hun inkomsten uit landverkoop. Door de terugval in die inkomsten haalden van de lokale besturen hun groeidoelstelling voor niet. De verslechterde budgettaire positie van de lokale overheden brengt belangrijke risico s met zich mee. De besturen gebruiken hun inkomsten namelijk grotendeels om te investeren in infrastructuur en dus bij te dragen aan de economische groei. Bovendien financierden lokale overheden zich in het verleden via speciaal opgezette vehikels, waarvan de schuldgraad sinds de kredietexpansie na de financiële crisis fel is toegenomen. Door de lage inflatie en verminderde inkomsten krijgen deze constructies het moeilijk om uitstaande schulden af te lossen. Chinese groei boet opnieuw aan momentum in (reëel bbp, in %) Vooruitzichten China Reële bbp-groei 7, 7,, Inflatie,,, Systeemwijde versoepeling 9-- +m +m +m Beleidsrente,,,, Tienjaarsrente,,,, RMB per USD,9,,, Zwakke economische indicatoren, de lage inflatie en de povere lokale budgettaire gezondheid hebben de centrale bank ertoe aangezet om haar monetair beleid te versoepelen. In februari verlaagde ze de verplichte minimumreserves van banken. In maart kwam daar een renteverlaging bovenop. Deze ingrepen moeten de reële rente stabiel houden en de financieringskosten voor de reële economie drukken. Hoewel de versoepelende maatregelen indruisen tegen de overheidsinspanningen om de kredietgroei af te remmen, benadrukt de bank dat haar voorzichtige houding ten aanzien van het monetair beleid ondanks haar acties ongewijzigd blijft. De overheid stelt in haar economische doelstellingen echter dat ze bereid is de kredietverlening weer aan te zwengelen indien de economie daar nood aan heeft. Op die manier dreigt de noodzakelijke herbalancering van de economische groei maar weer eens ondergeschikt te worden aan het behalen van de economische groeidoelstellingen. Stephanie Smet stephanie.smet@kbc.be Opnieuw systeemwijde monetaire versoepeling (in %) 7,,, Jaarwijziging (linkse schaal) Kwartaalwijziging (rechtse schaal) mrt- mrt- mrt- mrt- mrt- mrt- Beleidsrente op jaar Depositorente op jaar Maximum toegestane depositorente op jaar

12 Economische Berichten Azië - Latijns-Amerika Ontluikende markten Nervositeit rond Fed-beleid verhoogt De nervositeit over de aankomende normalisering van het monetair beleid in de Verenigde Staten laat zich duidelijk voelen in de opkomende markten. Dat terwijl investeerders reeds een verhoogde waakzaamheid vertoonden nadat landenspecifieke factoren onzekerheid creëerden rond de toekomstige economische ontwikkeling van bijvoorbeeld Brazilië en Turkije. Beide economieën zagen hun munten de voorbije weken kelderen. Toekomstige renteverhogingen door de Amerikaanse Federal Reserve zullen de betrokken munten alleen maar verder onder druk zetten. Brazilië stevent af op recessie In vergelijking met het laatste kwartaal van is de economische positie van Brazilië de eerste drie maanden van nog hachelijker geworden. De dalende grondstofprijzen wegen verder op de nationale ruilvoet. Investeerders piekeren over een corruptieschandaal waarbij het Braziliaanse Petrobras, de grootste oliemaatschappij van het land, en een aantal politieke vooraanstaanden zijn betrokken. Naar aanleiding van een dreigend energie- en watertekort schroefden bedrijven in de textiel-, metaal-, en voedingssector bovendien hun productie terug. De hele industrie lijkt onder invloed van de nijpende tekorten nu zelfs haar investeringen uit te stellen. Het land stevent regelrecht af op een recessie en de overheid heeft nagenoeg geen ruimte om te stimuleren. Het beleid zal dit jaar immers volop op de rem moeten staan om de hoge inflatie in te dijken. De overheid stelt voor dit jaar een ambitieus primair begrotingsoverschot van,% van het bbp voorop. Eind kampte de overheid nog met een primair tekort van,% van het bbp. Ondertussen verhoogde de Braziliaanse centrale bank 9 Wisselkoers Braziliaanse en Turkse munten kelderen sinds begin (begin juni = ) jun- sep- dec- mrt- BRL per USD TRY per USD BRL per USDTRY per USD haar beleidsrente tot,7% en de verstrakkingscyclus lijkt nog lang niet ten einde. Het valt af te wachten of de maatregelen effectief zullen helpen om de inflatie onder controle te krijgen. De overheidsbeslissing om gereguleerde prijzen voor elektriciteit en openbaar vervoer af te schaffen en om de belastingen op brandstoffen te verhogen, zal de komende maanden immers bijkomende prijsdruk creëren. De verstrakkende maatregelen zullen onvermijdelijk verdere negatieve gevolgen hebben voor de al slabakkende economische groei van Brazilië. Twijfels onafhankelijkheid Turkse centrale bank Een ander land dat de afgelopen maanden kreeg af te rekenen met een kelderende munt is Turkije. De daling van de lira wordt gedreven door twijfels over de onafhankelijkheid van de Turkse centrale bank. Hoewel de inflatie in januari met 7,% boven de inflatiedoelstelling van % uittorende, verlaagde de centrale bank in februari toch haar beleidsrentes. Alles wijst erop dat inmenging van president Erdogan naar aanleiding van de Turkse parlementaire verkiezingen in juni aan de basis ligt van die monetaire versoepeling. Sinds begin uitte Erdogan volop kritiek op de -naar zijn mening- te kleine beleidsrentedalingen, omdat deze niet overeen zouden stemmen met de huidige economische realiteit van het land. Het investeerdersvertrouwen veerde nochtans sterk op eind vorig jaar naar aanleiding van de dalende olieprijzen. De inflatie en het tekort op de lopende rekening werden verwacht snel te zullen verbeteren. De deuk in de geloofwaardigheid van de centrale bank dreigt nu echter roet in het eten te gooien. Hoewel beide kampen met hoge inflatie, voeren Brazilië en Turkije een uiteenlopend monetair beleid mei- mei- mei- mei- mei- Brazilië Turkije (beleidsrentes, in %) Stephanie Smet stephanie.smet@kbc.be Brazilië Turkije

13 Economische Berichten Tabellen Reële bbp-groei Inflatie Beleidsrentes 9-- +m +m +m VS,,9,, Eurozone,,,, België,,7,, Duitsland,,,, Ierland,,,, VK,7,,, Zweden,,,, Noorwegen,,,, Zwitserland,, -,, Slowakije,,,, Polen,, -,, Tsjechië,,,, Hongarije,,,, Bulgarije,7, -,, Rusland -, -,,, Turkije,,7 7,, Japan,,,7, China 7,,,, Australië,9,,, NIeuw-Zeeland,9,,, Canada,,,, VS,,,7, Eurozone,,,, VK,,,,7 Zweden -, -, -, -, Noorwegen,,,, Zwitserland -, -, -, -, Polen,,,, Tsjechië,,,, Hongarije,,,, Roemenië,,,, Rusland,,,, Turkije 7, 7,7,, Japan,,,, China,,,, Australië,,,, Nieuw-Zeeland,,,7, Canada,7,,, Wisselkoersen Tienjaarsrentes 9-- +m +m +m 9-- +m +m +m USD per EUR,,,,9 GBP per EUR,7,9,, SEK per EUR 9,9 9,,7, NOK per EUR,9,,, CHF per EUR,,7,, PLN per EUR,,,,9 CZK per EUR 7,7 7, 7, 7, HUF per EUR,,,, RON per EUR,,,, BGN per EUR,9,9,9,9 RUB per EUR, 7,,,7 TRY per EUR,77,,,7 JPY per EUR,,,,7 RMB per USD,9,,, USD per AUD,77,7,7,7 USD per NZD,7,7,7,7 CAD per USD,7,,, VS,9,,, Duitsland,9,,,7 België,,,, Ierland,79,,, VK,,,, Zweden,,,7, Noorwegen,7,,7, Zwitserland -,,,, Slowakije,,,, Polen,,,, Tsjechië,9,,, Hongarije,7,,, Bulgarije,,,, Rusland,9,,, Turkije 7,9,,, Japan,,,, China,,,, Australië,,,, Nieuw-Zeeland,,,, Canada,,,, Onze publicaties zijn online beschikbaar, via U kunt ze ook gratis ontvangen per . Surf naar en registreer uw gegevens. Verantwoordelijke uitgever: Dieter Guffens, Havenlaan, B- Brussel, () () 9..7 (dieter.guffens@kbc.be) Correspondentieadres & abonnementenbeheer: KBC Groep NV, GCE, Havenlaan, Brussel, economic.research@kbc.be Deze publicatie komt tot stand op de afdeling Economic Research van KBC Groep. Noch de mate waarin de voorgestelde scenario s, risico s en prognoses de marktverwachtingen weerspiegelen, noch de mate waarin zij in de realiteit zullen tot uiting komen, kunnen worden gewaarborgd. De prognoses zijn indicatief. De gegevens in deze publicatie zijn algemeen en louter informatief. Ze mogen niet worden beschouwd als beleggingsadvies conform de Wet van april 99 inzake secundaire markten, het statuut van en het toezicht op beleggingsondernemingen, de bemiddelaars en beleggingsadviseurs. KBC kan niet aansprakelijk worden gesteld voor de juistheid of de volledigheid ervan. Alle historische koersen, statistieken en grafieken zijn actueel tot en met 9 maart, tenzij anders vermeld. De beschreven meningen en vooruitzichten zijn die zoals ze gelden op 7 maart.

14 Economische Berichten nr. maart Vooruitzichten Belgische economie De Belgische economie zette vorig jaar het begin aangevatte herstel in een schuchter tempo voort. Het herstel verliep tot dusver parallel met dat in de hele eurozone. De voorbije maanden klaarde de Europese conjunctuurhemel geleidelijk verder op, gevoed door de relatief gunstige wereldeconomie, lagere olieprijzen en de zwakkere euro. België profiteert daarvan mee, temeer daar ook onze concurrentiekracht zich gunstig ontwikkelt. De verwachting is dat het nog zwakke ondernemersvertrouwen zal keren en de Belgische bbp-groei in uitkomt op,%, een wat optimistischer cijfer dan de,%-groei waar de officiële instanties in België (Nationale Bank en Planbureau) van uitgaan. De realisatie ervan zou goed nieuws zijn voor de begroting. De nog af te leggen weg inzake sanering is lang en de opgelopen achterstand maakt het halen van het structureel evenwicht in weinig waarschijnlijk. De inflatie viel in lijn met de prijsdaling van energie de jongste maanden verder fors terug. De onderliggende kerninflatie bleef evenwel hardnekkig hoger dan die in de eurozone, onder meer te wijten aan de opwaartse aanpassing van gereguleerde prijzen. De Belgische economie sloot af met een jaargroei van,%. Met dat bescheiden groeitempo scoorde ons land iets beter dan de eurozone (,%). Van onze buurlanden deed Duitsland merkelijk beter (,%), maar Nederland (,7%) en vooral Frankrijk (,%) bleven achter. Sinds de aanvang van het conjunctuurherstel begin is de economische activiteit in België met,% gegroeid, wat vergelijkbaar is met de ontwikkeling in de eurozone. Verder teruggaand in de tijd ligt de activiteit nu,% boven de piek in het voorjaar van, net vóór het uitbreken van de financiële crisis. In de hele eurozone ligt het bbp nog zo n,% lager dan de piek destijds. Dit illustreert nog eens dat België de crisis relatief goed is doorgekomen (grafiek ). Positief is dat de groei in ook in de door de crisis fel geplaagde perifere landen opnieuw aantrok. Spanje, Portugal en Griekenland slaagden erin de fors negatieve groei in om te buigen in een op zijn minst even sterke positieve groei als die in de hele eurozone. De Ierse economie groeide in zelfs met bijna %. De aanhoudende bbp-krimp in Italië bevestigt anderzijds het structurele groeiprobleem waarmee dat land blijft kampen. Consument schraagt de groei De voorbije maanden klaarde de Europese conjunctuurhemel geleidelijk verder op, mede dankzij de sterke activiteit in de Angelsaksische landen, vooral de VS, de lagere olie- en grondstoffenprijzen en de verzwakking van de euro. Daarbij zien we ook een verbetering van de arbeidsmarktsituatie en het consumentenvertrouwen. Die zorgen ervoor dat de consumptiegroei een belangrijke pijler is van het aan de gang zijnde herstel in de eurozone. In België is de consument al langer een drijvende kracht van de groei, gevoed door de dalende spaarquote sinds 9. In werd de consumptie van de gezinnen vooral bepaald door de stijging van hun reële koopkracht, de eerste sinds 9 (grafiek ). Die was naast de dalende inflatie te danken aan zowel de toename van inkomen uit vermogen als aan de, zij het nog beperkte, groei van het aantal werkenden. De opflakkering van de consumptiegroei in vond plaats tegen de achtergrond van een verslechtering van het consumentenvertrouwen gedurende vrijwel het ganse jaar. De indi-

15 Economische Berichten Grafiek - Reëel bbp in de eurozone (K = ) Grafiek - Inkomen en sparen van de Belgische gezinnen België Frankrijk Eurozone Duitsland Nederland België Duitsland Frankrijk Nederland cator veerde pas Eurozone sinds december terug op. Dit illustreert dat het consumentenvertrouwen op korte termijn zeker niet altijd goed correleert met de effectieve consumptiebereidheid (grafiek ). Tussen eind en eind steeg de werkgelegenheid in België met,%, d.i. een netto-toename van. banen. Toch bleven de werkloosheids- en werkzaamheidsgraad stabiel op respectievelijk zo n,% en 7,%. De bescheiden banengroei was onvoldoende om die van het arbeidsaanbod te compenseren. Gemeten aan de jaarwijziging van het aantal nietwerkende werkzoekenden neemt de werkloosheid wel al sinds eind af, wat vooral zichtbaar is in Wallonië en Brussel (grafiek ). De verbetering is deels te danken aan het geringer aantal bedrijfsfalingen. Over heel lag het aantal faillissementen ruim % lager dan een jaar eerder. Wij gaan ervan uit dat de banencreatie de komende kwartalen geleidelijk verder aandikt, mede dankzij overheidsmaatregelen. Dat de uitzendarbeid de voorbije maanden stevig aantrok, wijst in die richting. De 97 9 Reëel beschikbaar inkomen (K =, linkse schaal) Spaarquote (in % beschikbaar inkomen, rechtse schaal) Reëel beschikbaar inkomen (Q =, linkse schaal) Spaarquote (in % beschikbaar inkomen, rechtse schaal) indicator wordt vaak als voorloper beschouwd van de ontwikkeling op de arbeidsmarkt en sluit meer algemeen verrassend nauw aan bij de dynamiek van het reële bbp (grafiek ). Een groter deel van de werklozen met bedrijfstoeslag moet voortaan voor de arbeidsmarkt beschikbaar blijven, wat het aantal nietwerkende werkzoekenden, en bijgevolg de werkloosheid en de beroepsbevolking, zal doen toenemen. De werkloosheidsgraad kan daardoor in om technische reden nog licht oplopen. Breed gedragen verder herstel Het conjunctuurherstel gaat bij de bedrijven nog altijd met twijfel gepaard. De NBB-indicator van het ondernemersvertrouwen bleef in de loop van en ook de voorbije maanden erg zwak. Vooral in Wallonië ging die recent weer fors achteruit (grafiek ). Het zwakke vertrouwen heeft niet belet dat de bedrijfsinvesteringen in herstelden. De stijging ervan was zelfs aanzienlijk, maar deels het gevolg van uitzonderlijke Grafiek - Consumentenvertrouwen versus effectieve consumptie Grafiek - Aantal niet-werkende werkzoekenden (jaarwijziging in %) 9 9 Reële private consumptie (K =, linkse schaal) Consumentenvertrouwen (rechtse schaal) Vlaanderen Wallonië Brussel Reële private consumptie (Q =, linkse schaal) Consumentenvertrouwen (rechtse schaal) Vlaanderen Wallonië Brussel

16 Grafiek - Verband tussen uitzendarbeid en economische activiteit Grafiek - NBB-indicator van het ondernemersvertrouwen,,, -, -, -, 99 9 Reëel bbp (jaarwijziging in %, linkse schaal) Uitzendarbeid (jaarwijziging Federgon-index, in %, rechtse schaal),,, -, -, -, -, Vlaanderen Wallonië Brussel Reëel bbp (jaarwijziging, in %, linkse schaal) operaties, Uitzendarbeid vooral (jaarwijziging een grote Federgon-index, aankoop van in %, tankerschepen rechtse schaal) in het buitenland. Ook gezuiverd hiervoor trokken de investeringen in weer aan. De verbetering houdt verband met gunstigere vraagvooruitzichten en met het niveau van de benuttingsgraad van de industriële productiecapaciteit. Die laatste bereikte zijn langetermijngemiddelde, wat wijst op behoefte aan uitbreidingsinvesteringen. Na twee jaren van krimp namen ook de investeringen van gezinnen in woningbouw in opnieuw toe, zij het zeer beperkt. De voorbije maanden ging het vertrouwen van aannemers wel opnieuw fors achteruit, een teken dat de bouwsector nog altijd kampt met een onzeker klimaat. De finale binnenlandse vraag en de netto-uitvoer droegen in respectievelijk,7 en, procentpunt tot de bbp-groei bij. Dat de bbp-groei toch maar,% bedroeg, had te maken met een omvangrijke negatieve bijdrage van de voorraadwijziging (grafiek 7). Ook die is allicht een uiting van de bij bedrijven nog heersende onzekerheid over de conjunctuur. Bedrijven bleven voorzichtig in het opvoeren Brussel van hun productie en spraken in ruime mate hun voorraden aan om aan de relatief krachtige binnenlandse vraag te voldoen. Naarmate de conjunctuurhemel verder opklaart, zullen bedrijven de voorraden wellicht opnieuw aanvullen. Wij gaan ervan uit dat de voorraadwijziging vanaf dit jaar positief tot de groei zal bijdragen. Met het aantrekken van de Europese conjunctuur moet ook de Belgische uitvoer, na een minder goed laatste kwartaal van, opnieuw sterker presteren in. Samen met de lagere olieprijzen zal dat tot een verdere significante verbetering leiden van het saldo op de lopende rekening van de betalingsbalans. Loonmatiging loont Vlaanderen Wallonië Net als elders in de eurozone liep de inflatie in België in voor het derde jaar op rij fors terug (zie kader op blz. ). Samen met de reële loonmatiging werkte de inflatiedaling sterk door in het verloop van de Belgische loonkosten. Dat deed de concur- Grafiek 7 - Groeibijdrage Belgisch reëel bbp (in procentpunten) Grafiek - Concurrentiekrachtindicator ECB (o.b.v. arbeidskosten per eenheid product, K 999 = ) Relatieve verslechtering Relatieve verbetering Finale binnenlandse vraag Netto-uitvoer Finale binnenlandse vraag Netto-uitvoer Voorraadwijziging Reëel bbp Voorraadwijziging Reële bbp-groei Tegenover Duitsland Tegenover drie buurlanden (Nederland, Duitsland en Frankrijk) Tegenover Duitsland Tegenover drie buurlanden