e-mission HANDBOEK GiDs voor EEN GrOENE Av sector in vlaanderen

Transcriptie

1 e-mission HANDBOEK Gids voor een groene av sector in Vlaanderen

2 Kattendijkdok Antwerpen Gids voor een groene av sector in Vlaanderen FI Publishers 1

3 Maria Hendrikapark Oostende VOORWOORD 4 INLEIDING 7 GROENE TIPS EN MAATREGELEN 8 Op kantoor 9 Op locatie en in de studio 33 Communicatie van een groen plan 42 ADRESGIDS VOOR GROENE DIENSTEN EN PRODUCTEN 43 Methodologie 44 Online databanken met duurzame producten en leveranciers 46 Audiovisuele facilitaire bedrijven 48 > Belichtingsmateriaal 48 > Postproductiefaciliteiten 48 > Studio s 49 Catering & voeding 49 > Biologische voeding van eigen bodem 49 > Catering 49 > Vaatwerk & toebehoren 51 > Waterkoelers 51 Energie 52 > CO 2 -compensatie 52 > Energieaudits & adviesbureaus 53 > Energiezuinige verlichting 55 > Groene energieleveranciers 56 > Hernieuwbare energie 57 > Online energiescans & advies 61 Hergebruik, recyclage & afvalverwerking 62 Kantoorbenodigdheden & drukwerk 63 > Ecologisch drukwerk 63 > Gerecycleerd papier & kantoormateriaal 65 > Hardware & webhosting 67 Mobiliteit 69 > Carpooling 69 > Ecovoertuigen 69 > Fietsenverhuur 71 > Fietskoeriers 73 > Openbaar vervoer 74 Milieuorganisaties 74 Overige 75 Index 77 Colofon

4 VOORWOORD An offer we can t refuse Het is inspiratie voor filmmakers zoals in Waterworld (1995) of The Day After Tomorrow (2004) maar het is helaas ook bittere realiteit: onze aarde warmt op. De klimaatopwarming, naast vele andere milieuproblemen, staat hoog op de nationale én internationale agenda. Tegen 2020 moet de uitstoot van broeikasgassen een aanzienlijk stuk lager liggen. Dit zal een grote inspanning vragen van het beleid en van de verschillende sectoren van onze maatschappij. De audiovisuele sector beschouwt zich in het algemeen als een schone sector. In vergelijking met veel andere industrietakken is dat ook zo. We mogen ons daar echter niet op blindstaren. Ook hier kan het beter én groener. Buitenlandse initiatieven als Green Screen (VK) en EMA (VS) hebben al aangetoond dat kleinschalige maatregelen op het vlak van energie- en afvalbeheer snel succes kunnen opleveren. Een kleine rondvraag die Location Flanders deze zomer bij producenten uitvoerde, leert ons dat gebrek aan informatie één van de hoofdoorzaken is waarom men duurzame technieken momenteel nog niet massaal toepast in de Vlaamse audiovisuele sector. Men is zich ook nog te weinig bewust van de voordelen. Deze brochure kan daarvoor een oplossing bieden. Maar ik ga ook de bestaande systemen van premies voor groene audits enz. beter afstemmen op de culturele sector. Daarnaast bestaan er enkele misverstanden over milieubewust denken en werken. Bijvoorbeeld dat duurzame productietechnieken de inhoudelijke kwaliteit van een audiovisuele productie zouden aantasten of de creatieve mogelijkheden van de maker beperken. Of dat groen denken en handelen vaak handenvol geld kost. Het tegengestelde blijkt veelal waar te zijn: het is kosten- en energiebesparend. Dat is an offer we can t refuse. Het hoeft ook helemaal niet moeilijk of complex te zijn. Het opvolgen van enkele (eenvoudige) adviezen kan al ingrijpende gevolgen hebben voor het milieu, en het budget. Daarom steun ik e-mission van ganser harte. Dit initiatief van het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) en Location Flanders zal aan de hand van o.a. deze publicatie en een aantal workshops de sector wegwijs maken via een reeks eenvoudige, praktische en besparende maatregelen die ons milieu ten goede komen. De Vlaamse audiovisuele sector doet het de laatste jaren erg goed, met een grote publieksopkomst en regelmatig internationale erkenning. Ik ben ervan overtuigd dat de sector deze extra, ecologische uitdaging aankan. e-mission zal helpen, steunen en informeren bij de ecologische inspanningen. Als minister van Cultuur én Leefmilieu ben ik trots mijn schouders hieronder te mogen zetten. Joke Schauvliege Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur 4 5

5 INITIATIEF VOOR EEN GROENE AUDIOVISUELE CREATIESECTOR IN VLAANDEREN Ecologie is tot op heden geen prioriteit bij de Vlaamse audiovisuele bedrijven. Dat bleek uit een rondvraag die Location Flanders uitvoerde bij o.a. de leden van het VOTP en de VFPB. Maar de vraag naar ecologisch verantwoord werken wordt stilaan alomtegenwoordig en dus kan ook de audiovisuele sector niet achterblijven. Veel van onze productiebedrijven zijn vrij kleine ondernemingen met een beperkt aantal werknemers. Het is dan ook niet evident om een werknemer aan te stellen met de opdracht zich helemaal te verdiepen in de groene filmproductie. Om die reden heeft Location Flanders in samenwerking met het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) en de Vlaamse gemeenschap e-mission in het leven geroepen London Tower Antwerpen 2. Boerentoren Antwerpen 3. Natuur- en Milieucentrum De Bourgoyen Gent e-mission beoogt alles te zijn wat de naam doet vermoeden. Het is een missie met de ecologische productie van films en televisieseries als ultiem doel. Location Flanders behartigt de belangen van de Vlaamse audiovisuele sector en heeft een aantal praktische suggesties uitgewerkt om het producenten en filmmakers zo makkelijk mogelijk te maken om audiovisueel werk te creëren met een zo laag mogelijke impact op het milieu. Een eerste instrument dat e-mission aanbiedt is deze publicatie, die een aanzet wil zijn op weg naar een groene creatiesector. Enkele tientallen pagina s vertellen alles over o.a. de energievriendelijke inrichting van een set of kantoor, biologische catering en groene stroom. Behalve een hoofdstuk met ecotips biedt deze brochure ook een beknopte adresgids met gekwalificeerde en/of gecertificeerde leveranciers van ecologische producten en diensten. Ecologie is in constante evolutie. Dat maakt deze gids tot een relatief, maar handig werkinstrument. e-mission streeft naar een duurzame toekomst voor de audiovisuele industrie. Wij hopen te kunnen rekenen op je inspanningen en suggesties om die toekomst te realiseren. 6 7

6 OP KANTOOR GROENE TIPS en MAATREGELEN VOORAF Een audiovisuele productie komt niet alleen tot stand in de studio of op locatie. Ook kantoorwerk zorgt op uiteenlopende vlakken voor een aanzienlijke CO 2 -uitstoot. De meeste kantoren gebruiken elektronische apparatuur en enorme hoeveelheden papier en energie om de dagelijkse werking van het bedrijf mogelijk te maken. Op elk van deze posten kan fel bespaard worden. Oude pc s op een ecovriendelijke manier recycleren of wegschenken, tweezijdig afdrukken, oud papier als kladpapier gebruiken, het licht doven en de verwarming uitzetten in ruimtes waar toch niemand werkt. Het zijn adviezen die de ecologische voetafdruk van de audiovisuele productie in het algemeen al aanzienlijk kunnen reduceren. Maar je kan nog veel verder gaan met volgende groene kantoortips: 1. Energie Daarom begint dit hoofdstuk met praktische en vlot uitvoerbare tips voor op kantoor. Vervolgens komen zowel algemene als meer specifieke adviezen voor ecologisch verantwoord handelen op de set en in de studio aan bod. Het is belangrijk om te weten welke aspecten van je bedrijf precies de hoogste uitstoot genereren, want enkel zo kan je de ophoping van broeikasgassen efficiënt te lijf gaan. Een groene audit en energiescans als die van het Vlaams Energieagentschap (VEA), UNIZO, het Vlaams Agentschap Ondernemen (VLAO) en VOKA zijn daarvoor geijkte middelen. De ecotips in deze brochure geven alvast praktische info om zelf aan de slag te gaan en zowel energieverbruik als de bijhorende kosten terug te dringen. Het kan handig zijn om de maatregelen die je als bedrijf tot doelstellingen maakt in een actieplan te gieten. Stel een personeelslid aan als ecoverantwoordelijke. Met workshops, memo s, posters en symbolen kunnen werknemers positief aangesproken worden om van de werkplaats een omgeving te maken waar groen handelen vanzelfsprekend is en initiatief vanuit alle hoeken wordt aangemoedigd. Plaats een energiemeter om het energieverbruik op kantoor in de gaten en binnen de perken te houden. Laat een energieaudit uitvoeren om na te gaan op welke posten in het energieverbruik bespaard kan worden. Controleer op water-, gas- en elektriciteitslekken door de respectievelijke meters een tijdje in het oog te houden. Zelf groene/hernieuwbare energie produceren > Een gebouw gelegen in een winderige regio kan in zijn eigen energie voor verwarming en verlichting voorzien door het installeren van een windturbine, die verbonden wordt aan een batterijsysteem binnenshuis. > Nog recenter is de trend om voor warmte, airco en warm water te zorgen met een geothermale warmtepomp, die de CO 2 -uitstoot aanzienlijk kan doen afnemen. > Ook fotovoltaïsche zonnepanelen hebben ingang gevonden bij bedrijven en produceren voldoende elektriciteit om het kantoor draaiende te houden. 8 9

7 Overweeg om via een groen tarief hernieuwbare elektriciteit te nemen. Dit draagt bij aan de verdere ontwikkeling van groene technologieën, maar zal er niet voor zorgen dat de algemene uitstootcijfers dalen. Hernieuwbare elektriciteit is dan ook geen alternatief voor alle onderstaande energietips. Let bij de aankoop van nieuwe producten, kantoormateriaal en elektrische apparatuur op het Europese Energielabel en het Europese Eco-label: Steek je licht op bij VREG, de Vlaamse Regularisatieinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt. Op de website ( kunnen de prijzen en voorwaarden van alle Vlaamse energieleveranciers met elkaar vergeleken worden. Het bevorderen van het rationeel energieverbruik is echter een bevoegdheid van het Vlaams Energieagentschap (VEA, Op de website vind je gepreciseerde informatie over o.a. een zuinige omgang met energie, milieuvriendelijke energie en energiebeleid. Subsidies voor energiebesparende investeringen Voor bepaalde investeringen kan je een beroep doen op premies van de Federale en de Vlaamse Overheid, de provincie en de energieleveranciers of energie-intercommunales. De belangrijkste subsidies zijn de volgende: > De verhoogde investeringsaftrek voor energiebesparende investeringen een federale fiscale gunstmaatregel heeft tot doel het rendement van bestaande energie-installaties te verbeteren en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen te bevorderen en te stimuleren. > De ecologiepremie van de Vlaamse Overheid wil ondernemingen stimuleren om hun productieproces milieuvriendelijker en energiezuiniger te organiseren. De premie wordt georganiseerd via een gesloten budgetsysteem en een oproep met wedstrijdformule. > De Vlaamse Overheid subsidieert de installatie van fotovoltaïsche zonnepanelen via de groenestroomcertificaten (aan 350 euro per 1000 kwh opgewekte elektriciteit gedurende 20 jaar). > Je kan ook gebruik maken van de premies van de Vlaamse netbeheerders. Zij zijn verplicht om bij hun klanten een aantal energiebesparende maatregelen voor bedrijven financieel te ondersteunen. Elke netbeheerder legt daarbij andere accenten. Subsidies voor energiebesparing en fiscale voordelen zoals de verhoogde investeringsaftrek zijn cumuleerbaar. Het Europees Energielabel ( geeft consumenten de mogelijkheid zuinige van onzuinige aankopen te onderscheiden. Het A-label wijst op erg energie-efficiënte elektrische huishoudelijke apparatuur. Het G-label is het minst efficiënt. Het Europese Eco-label ( wordt toegekend aan uiteenlopende producten. Producten met een Eco-label zijn kwalitatief hoogstaand en groen in elke fase van hun levensduur, van de productie tot de opruiming ervan

8 2. Verlichting Schakel stelselmatig over van traditionele gloeilampen naar (compact-) fluorescentielampen (spaarlampen en tl-buizen). Op de website van Topten ( vind je een overzicht terug van de meest energie-efficiënte spaarlampen. Let daarbij op de levensduur. Die kan variëren van tot uur en meer. Kies spaarlampen van een aangepaste wattage. Beperk waar mogelijk het aantal halogeenspots en/of gebruik leds (lichtemitterende diodes) als energievriendelijk alternatief. Doof de lichten wanneer je je kantoor verlaat. Doe hetzelfde als je ruimtes passeert waar niemand aan het werk is. Installeer lichtdimmers waar mogelijk. Plaats de lichtschakelaars naast de deuren. Dat moedigt het doven van de lichten aan bij het naar buiten gaan. Spaar verlichting (en verwarming) uit door de uitvoering van uiteenlopende taken in eenzelfde ruimte mogelijk te maken. Verlicht slechts een deel van de kamer indien mogelijk. Je hebt geen groot licht nodig om bv. aan een script te werken. Een bureaulamp volstaat en verbruikt minder. Plaats lampen bij voorkeur in een kamerhoek. Op die manier is de reflectie van het licht krachtiger. Probeer optimaal gebruik te maken van het daglicht. In kamers waar overdag zonlicht binnenvalt, is bijkomende verlichting vaak overbodig. Plaats meubilair (zoals bureaus) zo dat de zon erop valt. Natuurlijk licht komt beter tot zijn recht als de gordijnen geopend zijn, als de binnenmuren in een lichte kleur geverfd zijn dat bevordert de lichtreflectie en als de ramen proper zijn. Plaats timers of sensoren in weinig bezochte ruimtes zoals gangen en toiletten. Voor nachtverlichting gebruik je best een timer of bewegingssensoren. Schakel het licht in ieder geval s ochtends uit. Recycleer gloeilampen zorgvuldig, ook als het gaat om energiebesparende gloeilampen. Je kan daarvoor terecht bij een recyclagecentrum. 3. Verwarming en airconditioning Zet de thermostaat een graad lager. Dat kan de energiefactuur gevoelig doen dalen. 19 C is een nog goed te verdragen kamertemperatuur op kantoor. Verwarm of verkoel kamers enkel als je ze gebruikt. Vermijd dat koeling en verwarming gelijktijdig in werking zijn. Zet de verwarming uit ongeveer een half uur voor je de werk- of vergaderruimte verlaat. De airco kan zelfs een uur voor je vertrekt uitgezet worden. Installeer een zogenaamde dode zone (of deadband ) tussen de verwarming- en de koelinginstallatie zodat geen van beide in werking treedt wanneer de temperatuur zich tussen 19 C en 24 C bevindt. De dode zone voorkomt dat de verwarming of de koeling continu in- en weer uitgeschakeld wordt. Zet de temperatuur s nachts lager, indien nodig in frost protection mode

9 Kleed je naargelang de buitentemperatuur, zodat ook binnen verwarming uitgespaard kan worden. Installeer thermostaatkranen op de radiatoren en/of hang een programmeerbare thermostaat om de kamertemperatuur efficiënt te kunnen controleren. Plaats de thermostaat zo dat de omgevingstemperatuur goed kan ingeschat worden. Dus zeker niet in de buurt van gloeilampen en andere warmtebronnen. Frisse lucht > Gebruik de airconditioning met mate. Zet ze alleen op als het echt nodig. Op warme zomerdagen jaagt de airco het energieverbruik de hoogte in. Sluit dan ook ramen en deuren als de airco opstaat. > reinig of vervang de filters van het aircosysteem regelmatig. > Open de ramen voor frisse luchtcirculatie s ochtends en/of s avonds. > Bespaar energie met een plafondventilator, die zowel kan zorgen voor verkoeling als voor de circulatie van warme lucht. Sluit bij valavond de gordijnen en eventuele houten luiken s winters om te vermijden dat de verwarmde lucht naar buiten ontsnapt. Hang geen gordijnen voor de radiatoren. Zij verhinderen dat de warmte zich optimaal over de kamer verspreidt. Open de gordijnen ook om de kamer te laten verwarmen door natuurlijk zonlicht. Stuur warme lucht de kamer in door houten schappen te plaatsen boven radiatoren. Ontlucht de radiatoren regelmatig voor een zo hoog mogelijk rendement. Verwarm water met zonne-energie door eventuele zonnepanelen aan te sluiten op het warmwatersysteem of installeer een demand water heater, die enkel water verwarmt als je het nodig hebt. Breng de temperatuur van warmwateropslag in een waterkoeler nooit lager dan 60 C. Dat verhoogt het risico op Legionellabacterie. Laat oude (i.e. meer dan 10 jaar oud) en inefficiënte warmwaterketels nakijken en vervang ze indien nodig door een hoogrendementsketel. Verlies sowieso het jaarlijkse onderhoud van boilers niet uit het oog. Controleer warme- en koudeluchttoevoer op lekken en repareer ze. investeer in energie-efficiënte aircosystemen en koop geen systeem dat te krachtig is voor je noden. 4. Isolatie De grootte en de leeftijd van het kantoorgebouw bepalen de omvang van de investering in isolatie en de periode tussen de installatie en het moment dat de positieve effecten ervan duidelijk worden. Over het algemeen gaat het om een periode van twee jaar. Zorg er in elk geval voor dat de isolatie voldoet aan de minimumstandaarden. Koop isolatie met een hoge R-waarde (R staat voor thermal resistance ). Isoleer de zolder, holle muren en buitenmuren van het kantoorgebouw extra zorgvuldig. Warmteverlies treedt vooral daar op. Isoleer met natuurlijk materialen zoals schapenwol en gerecycleerd krantenpapier. Dat is efficiënt en minder schadelijk voor het milieu. Gebruik kurk als isolatiemiddel, bv. om vloeren en muren mee te bekleden. Kurk is een duurzaam materiaal en bovendien natuurlijk en biologisch afbreekbaar. Overweeg om elke verdieping van het gebouw nog eens afzonderlijk te isoleren om te voorkomen dat de warmte in bepaalde ruimtes opstijgt naar andere delen van het gebouw

10 Plaats dubbele beglazing. Houten kozijnen zijn efficiënter dan PVC of aluminium profielen. 5. Waterverbruik Zorg ervoor dat ramen, deuren, houten vloeren en eventuele brievenbussen tochtvrij zijn. Een goede isolatie kan nog versterkt worden door het aanbrengen van een natuurlijke, isolerende verf op de kantoorwanden. Isoleer de leidingen van verwarmingsinstallaties om energieverlies tegen te gaan op plaatsen waar het niet warm hoeft te zijn, zoals in kelders en bergruimtes. In ruimtes waar gewerkt wordt, is het juist voordelig dat de leidingen warmte afgeven. Daarom isoleer je die leidingen best niet. Trek de warmwaterketel een isolatiejasje aan om ervoor te zorgen dat de warmte niet verloren gaat. Overweeg een groen en goed geïsoleerd dak door het bv. met turf of planten te bedekken. Ga wel eerst na of het dak stevig genoeg is om extra gewicht te ondersteunen. Water is op alle vlakken een kostbaar en vitaal element, waarmee zuinig moet omgesprongen worden. Volgende tips kunnen daarbij helpen: Een watermeter is een goed middel om bewuster om te gaan met water. Waterverbruik en eventuele lekken kunnen ermee gecontroleerd worden. Sanitair > rust toiletten uit met twee (waterbesparende) spoelknoppen. Als ze goed gebruikt worden, wordt er geen water (én geld) onnodig doorgespoeld. > leg een met water gevulde plastic fles in het waterreservoir van het toilet om de hoeveelheid water te reduceren (tenzij je al beschikt over een zuinig toilet dat de hoeveelheid doorspoelwater beperkt). Er bestaan ook ecologische systemen die in de spoelbak van het toilet geplaatst kunnen worden en bij elke spoelbeurt één tot drie liter water kunnen besparen. > Probeer het spoelsysteem van toiletten te koppelen aan regen- of afvalwaterreservoirs. Isoleer de muur achter de radiator, zodat de warmte terug de kamer in wordt gekaatst. Dit is vooral van belang bij radiatoren die tegen buitenmuren geïnstalleerd zijn. Vooral onder de benedenverdieping van het kantoorgebouw is het van belang om ook onder de vloer isolatie te leggen. Plant bomen naast het kantoorgebouw waar schaduw wenselijk is. Ook om gure winden tijdens de winter af te weren zijn bomen handig. Moedig je werknemers aan om de kraan niet onnodig lang te laten lopen. Rust kranen uit met sproeikoppen die minder water verbruiken. Heel wat nieuwe kraanmodellen kunnen bovendien als watervriendelijk bestempeld worden: > Op het uiteinde van moderne waterkranen wordt vaak een kleine rooster, een schuimstraalmondstuk, bevestigd wordt. Dat roostertje zorgt voor meer luchttoevoer, wat de waterstraal dikker maakt en de waterdruk constant houdt. Het roostertje kan tot 60% besparen qua waterverbruik. > Een kraan met een sensor biedt een andere waterbesparende oplossing. Ze wordt enkel opengedraaid als er zich een object voor de detector bevindt. > Kranen die er door hun eigen mechanisme al voor zorgen dat het waterverbruik beperkt wordt, maar dat de druk voldoende groot blijft, bestaan ook. Herstel alle waterlekken. De hoeveelheid water die al druppelend verloren gaat is niet te onderschatten

11 Heb je maar een kleine hoeveelheid koud water van de kraan nodig, gebruik dan zeker niet de warmwaterkraan. Moet je wachten tot het leidingwater opgewarmd is, vang dan het koude lopende water op en gebruik het later voor andere doeleinden (bv. om te planten water te geven, om te poetsen, om te drinken, etc.). Wil je water laten afkoelen, dan doe je dat best in de koelkast en niet door de koudwaterkraan nog wat langer te laten lopen. Draai de kraan niet altijd op volle kracht open. Er gaat dan immers teveel water verloren als je bv. alleen maar even je handen wil wassen. Vervang oude vaatwasmachines. Ze verbruiken niet alleen veel meer elektriciteit dan recente modellen, ze verbruiken ook veel meer water. 6. Computers en elektrische apparatuur Schakel de stroom uit van apparaten en computers die niet gebruikt worden. Vermijd de standby-modus en trek indien mogelijk de stekker uit. Apparaten in standby-modus vormen een stille, maar belangrijke post van energieverspilling (sluipverbruik of lekkende elektriciteit). Koop stekkerdozen met aan- en uitschakelaars. Op die manier kunnen alle elektrische apparaten op het einde van elke werkdag makkelijk worden uitgezet, waardoor sluipverbruik in de kiem wordt gesmoord. Probeer nieuwe aankopen te vermijden door computers en apparatuur te lenen (als je ze maar tijdelijk of eenmalig nodig hebt), te laten herstellen of ze te laten upgraden. Mocht de aankoop van nieuwe apparatuur noodzakelijk zijn, investeer dan in kwaliteitsmateriaal met een lange levensduur en een zo laag mogelijk energieverbruik. Vraag je leverancier naar meer informatie omtrent het energieverbruik van elektrische toestellen. Let ook op het Europees Energielabel of het Europees Eco-label (zie p.11). Heel wat hardwarefabrikanten leggen zich toe op de ontwikkeling van energiezuinigere en ecologische modellen. Ook op het vlak van data-archiveringssystemen bestaan er energie-efficiënte modellen. Milieuvriendelijk werken met computers > voor computers is het essentieel dat ze niet te snel verouderen en gedurende een lange tijd geüpdatet en aangepast kunnen worden aan de nieuwste technologieën. > Bespaar drastisch aan energie door een laptop te verkiezen boven een desktopmodel. > vervang verouderde beeldbuiscomputerschermen door LCD-schermen voor een verhoogde energie-efficiëntie. > stel je computer zo in dat beeldscherm en harde schijf in energiebesparende modus gaan na enkele minuten inactiviteit. Gebruik daarbij geen screensaver, maar stel een zwart scherm in om energie te sparen. > Probeer de helderheid van je scherm te minderen. Dat verbruikt minder energie. Bij LCD-schermen kan je de intensiteit van het backlight verlagen. Houd bij de aankoop van nieuwe televisies en monitors rekening met de energie-efficiëntie ervan. Rear-projection en LCD-televisies verdienen de voorkeur. Oude beeldbuismodellen en plasmaschermen zijn het minst efficiënt. Schakel de slaap-, energiebesparende of standby-modus van printer, kopieermachine of fax in als die voorhanden is. Zo gaat er minder energie verloren wanneer de machine niet gebruikt wordt. Deel apparaten zoals printers en kopieermachines zoveel mogelijk met collega s. Kies voor een printer die dubbelzijdig kan afdrukken. Een inkjetmodel verbruikt overigens minder energie dan een laserprinter

12 Nog zuiniger is printen met de software van Ecofont ( Ecofont schiet bij het afdrukken gaatjes in het lettertype. Zo bespaar je tot 25% inkt of toner, zonder impact op de leesbaarheid. Maak voor online zoekopdrachten gebruik van Ecosia ( Dat is een ecovriendelijke zoekmachine, ondersteund door Yahoo, Bing en het Wereld Natuur Fonds (WWF). Het grote verschil met de overige zoekrobots bestaan erin dat Ecosia minimaal 80% van haar inkomsten schenkt aan een project van het WWF ter bescherming van het regenwoud. De servers van Ecosia draaien bovendien op groene stroom. Gebruik zoveel mogelijk oplaadbare batterijen. Het productieproces van batterijen en het verwerkingsproces van lege batterijen zijn erg vervuilend. Om batterijen op te laden kies je best voor een intelligente dv-oplader, die overschakelt op druppelstroom eens de batterij volledig is opgeladen. Zo wordt er niet meer stroom gebruikt dan noodzakelijk. Recycleer oude apparaten en computers of geef ze een nieuwe bestemming door ze te schenken aan liefdadigheidsinstellingen of instanties die ze kunnen oplappen. 7. In de kantine Kies een energie- en waterefficiënte vaatwasser en zet hem uit als hij niet meer gebruikt wordt. Laat de vaat doen door een vaatwasmachine, tenzij het om een kleine vaat gaat. Handmatig afwassen kost een pak meer water en energie. Droog de vaat met de hand of laat ze drogen door de vaatwasmachine te openen voor het automatische droogproces van start gaat. Koelkasten en diepvriezers > Gebruik liever een magnetron dan een traditionele oven. Een magnetron is energie-efficiënter. > Programmeer de koelkast en de diepvriezer niet kouder dan nodig. Hoe lager de temperatuur, hoe hoger het verbruik. 3 à 5 C is een optimale temperatuur voor een koelkast. Een diepvriezer functioneert optimaal bij -17 à -15 C. > Een koelkast werkt optimaal als zij voor drie kwart gevuld is. Voedsel houdt de koude beter vast dan lucht. > Het kost tijd en energie om de koelkast (en/of de diepvriezer) na lang openen terug op temperatuur te krijgen. > controleer of de deuren van diepvriezer en koelkast goed afsluiten. Dat kan je doen door er een blad tussen te steken. Als het blijft zitten, werkt de sluiting goed. > Een goed geplaatste, propere en compacte koelkast functioneert beter en energie-efficiënter. Een koelkast plaats je best op een koele plaats en zeker niet in de buurt van warmtebronnen zoals radiatoren. Probeer ook regelmatig stof de verwijderen van de bedrading aan de achterzijde van de koelkast en de diepvriezer. > Energieslorpende koelkasten en diepvriezers gooi je best niet op de tweedehandsmarkt, in tegenstelling tot andere nog werkende elektronische apparatuur. Je laat ze best vakkundig ontmantelen. Koop keukengerief en bestek van roestvrij staal. Vermijd het gebruik van huishoud- en aluminiumfolie. Aluminiumfolie is wel verkrijgbaar in een groene, 100% gerecycleerde variant. Zet de vaatwasmachine pas op als de machine helemaal vol is. Vervang de filters regelmatig, doe enkel een voorspoeling als dat echt nodig is (bv. bij aangebrande etensresten) en houdt de temperatuur zo laag mogelijk

13 8. Drank en voedsel Om de uitstoot van wereldwijd voedseltransport te verminderen eet je best seizoensgebonden, biologische en lokale producten. Eet ook lokale producten tijdens zakenreizen, buitenlandse shoots, etc. Kies voor organische melk. Het productieproces van organische melk is minder energierovend dan dat van niet-organische melk. Bovendien komen er geen schadelijke stoffen aan te pas. Organische melk is dan ook gezonder. Laat verse melk aan kantoor leveren in herbruikbare, glazen flessen. Zo vermijd je een massa plastic en/of kartonnen verpakkingen. Doe hetzelfde voor water, frisdranken en fruitsappen. Vermijd de aankoop van kartonnen verpakkingen en blik. Ze zijn moeilijk recycleerbaar. Probeer de materialen zelf te recupereren voor andere doeleinden. Gebruik thermoskannen om soepen en warme dranken in te bewaren. Het constant warm houden van koffiekannen of het veelvuldig opwarmen van aparte tassen soep, thee of koffie worden daardoor overbodig. Drink uit een afwasbare tas, niet uit wegwerpbekertjes. Gebruik geen papieren (of plastic) borden en bekers voor feestjes en andere gelegenheden. Beter is te investeren in duurzaam materiaal zoals porselein en glas. Kook maar zoveel water als je nodig hebt voor bv. een tas thee. Koop voedsel (en andere producten) in bulk om te besparen op verpakking. Wat in grote hoeveelheden wordt aangekocht, kan nadien in duurzame dozen worden verdeeld. Weeg steeds de aard van het voedingsproduct af aan zijn verpakking. Niet zelden is de verpakking minder biologisch dan het product zelf. Bestel boodschappen online en laat ze op kantoor bezorgen. Internetshopping is tijd-, energie- en geldbesparend. Bespaar geld en verpakking door kraantjeswater te drinken. Plaats het water in de koelkast om het te laten afkoelen en de chloor te laten verdampen. Ook een waterfiltersysteem verdient de voorkeur boven geflest water. 9. Schoonmaken Vermijd chemische en antibacteriële schoonmaakproducten. Bepaalde stoffen kunnen giftig en zelfs kankerverwekkend zijn. Opteer daarom voor natuurlijke en ecovriendelijke producten. Natuurlijke schoonmaakmiddelen zijn zuiveringszout (een erg veelzijdig middel), citroensap (voor een kraaknet aanrecht en tegen kalkafzet op kranen), en warm water met gedistilleerde witte azijn (voor blinkende ramen en vloeren). Bruiswater is dan weer een niet-chemische oplossing om vlekken op tapijten mee te lijf te gaan. Kies voor geconcentreerde reinigers en schoonmaakproducten die ook in combinatie met koud water hun reinigende functie behouden. Zo hoef je niet altijd te poetsen met warm water. Probeer niet voor elke schoonmaaktaak een ander middel te kopen. Dring het aantal schoonmaakproducten terug en val ook terug op groene alternatieven als azijn en citroensap. Vermijd synthetische luchtverfrissende sprays. Sommige luchtverfrissers moeten in het stopcontact gestoken worden, waardoor ze ook nog eens energievretend zijn. Een mengsel van gefilterd water en etherische oliën is een gezond en natuurlijk alternatief

14 Gebruik geen giftige stoffen om leidingen proper te maken. Voor een verstopte afloop gebruik je best een mengsel van kokende soda en azijn. Lees altijd de verpakkingen van reinigingsproducten om de toxische gevaren ervan te kennen. 10. Papier Let bij de aankoop van papier op het FSC-label (Forest Stewardship Council / Raad voor Goed Bosbeheer) of het PEFC-label (Programma for the Endorsement of Forest Certification Schemes). FSC en PEFC zijn keurmerken op hout- of papierproducten die aangeven dat een product afkomstig is uit een duurzaam beheerd bos. Op deze manier promoten zij een bosbeheer dat tegelijkertijd milieuvriendelijk, sociaal gunstig en economisch leefbaar is. Op de websites van FSC en PEFC kan je via een databank snel de dichtstbijzijnde papierverdeler of drukkerij terugvinden die gecertificeerde papierwaren of drukwerk aanbieden. Recycleer papier. Het productieproces van gerecycleerd papier is groener dan dat van nieuw, wit papier. Bovendien wordt het vellen van bomen erdoor beperkt. Probeer papier, voor je het in de papiermand gooit, nog te gebruiken voor notities of schetsen. Daarmee kan je de aankoop van schriften en dergelijke terugdringen. Geef de voorkeur aan gerecycleerd toilet- en keukenpapier. Vooral de soorten die voor 100% bestaan uit gerecycleerd materiaal verminderen de impact van het productieproces aanzienlijk. Probeer niet-gebleekt papier aan te kopen. Papier bleken is een erg vervuilend proces. Vraag aan klanten en leveranciers om elektronische rekeningen en facturen. Stuur ook zelf zo weinig mogelijk papieren post uit en beheer de bankrekeningen online. Verzend uitnodigingen voor premières, persscreenings, recepties en andere evenementen per . Ben je niet geïnteresseerd in gedrukte reclame, dan meld je dat best aan de bezorger door een sticker aan te brengen op de klep of bij de gleuf van de brievenbus. Vraag geen papieren Gouden en/of Witte Gidsen aan. Beide telefoonboeken zijn online doorzoekbaar. Raadpleeg catalogi, kranten en tijdschriften online als je daartoe de kans krijgt overweeg eventueel een abonnement en laat papieren versies links liggen. Deel papieren versies zoveel mogelijk met collega s. Check documenten op je scherm op spellingfouten en kijk de printerinstellingen na voor je gaat afdrukken. Op die manier herleid je het aantal foutieve afdrukken tot een minimum en spaar je papier uit. Probeer niet elke mail die je ontvangt uit te printen. Maak evenmin afdrukken van elke nieuwe versie van een script. Probeer aantekeningen en opmerkingen rechtstreeks in het Word- of PDF-document aan te brengen. Als je toch iets moet uitprinten, spaar dan papier door dubbelzijdig te printen en/of door meerdere pagina s op één A4-pagina af te drukken. Gebruik ook best vegetale of niet-giftige inkt. Moedig je contactpersonen in de signatuur van s aan om groen te denken en mails zo weinig mogelijk af te printen. Hergebruik oude enveloppen en verzenddozen van dvd s, boeken, etc. Je kan er opnieuw mee verzenden of ze voor andere doeleinden gebruiken. Versnipper oud papier en gebruik het voor de verzending van pakjes in plaats van bolletjesplastic of brokjes geëxpandeerd polystyreen (Isomo). Ook krantenpapier is daarvoor erg geschikt. Houdt opvulsel van verzendingen aan je adres bij en hergebruik ze zodat het nog niet op de afvalberg terechtkomt

15 11. Decoratie en inrichting 12. Afval en recyclage Kies voor een kleiner kantoorgebouw dat is efficiënter qua energie maar ga creatiever om met de inrichting. Koop bij voorkeur houten kantoormeubilair en vloeren, die gecertificeerd zijn met het FSC- of een PEFC-label. Hecht belang aan de kwaliteit en de duurzaamheid van kantoormeubilair. Geef oude meubels een nieuwe bestemming door ze bv. weg te schenken aan een van de Vlaamse kringloopcentra. In vele gevallen worden meubels gratis aan kantoor opgehaald. Groene verf > Gebruik ecoverf en -vernis. De productie van verf en vernis is doorgaans erg vervuilend, niet het minst door de enorme hoeveelheid afval die na de productie ervan overblijft. Groener, maar ook minder schadelijk voor de gezondheid is het werken met verf op waterbasis. Natuurlijke vernis is met name aangewezen voor de behandeling van houten vloeren. > Maak gebruik van verfborstels en rollers in plaats van de meer vervuilende verfsprayers. > Bezorg oude verfresten aan scholen, jeugdhuizen, de jeugdbeweging, verenigingen, of sorteer ze onder het juiste type afval. Natuurlijke verven (eventueel verdund met water) zijn composteerbaar. Acrylaatdispersieverven (acrylaat, acryl, vinyl en latexverf) en alkydverf behoren tot het chemisch afval. Water dat met die verven in contact is gekomen bv. om verfborstels af te spoelen wordt eveneens tot het chemisch afval gerekend. Probeer synthetische materialen te vermijden die vluchtige organische stoffen (VOS) en andere vervuilende bestanddelen uitstoten, zoals sommige tapijten, verf en vinyl. Je kiest liever voor natuurlijke materialen. Voor zachte vloerbedekkingen is dat bv. wol of katoen. Creëer voor jezelf en je werknemers een eigen recyclage- en sorteersysteem. Plaats gelabelde sorteerdozen en vuilnisbakken in een snel en makkelijk bereikbare ruimte, zodat het recycleren wordt aangemoedigd. Bijna alle oude zaken (van kunst tot huisraad en meubilair) kan je kwijt in tweedehandszaken, kringloopwinkels, scholen, bibliotheken en dagcentra. Maak gebruik van de gratis ophaalservice als die aangeboden wordt. Technisch materiaal en mediaobjecten vinden mogelijk een nieuw leven bij collega s of op veilingsites als ebay. Loop in een wijde boog rond plastic heen. Plastic is een afgeleid product van de petroleumindustrie. Het fabriceren ervan is erg vervuilend. Bovendien is plastic vaak nauwelijks recycleerbaar. Kunststoffen zijn meer dan glas en metalen gevoelig voor downcycling, waarbij de oorspronkelijke grondstof in het recyclageproces moet inboeten aan zuiverheid. Vermijd verpakkingen die gemaakt zijn van uiteenlopende materialen, zoals karton en plastic. Dat bemoeilijkt de recyclage. Als het niet anders kan, probeer de verpakking dan uiteen te halen en te sorteren. Vermijd eenmalig bruikbare cd s en dvd s voor de opslag van data. Herschrijfbare cd s en nog beter USB-sticks zijn groenere alternatieven. Gooi oude mobiele telefoons niet zomaar weg. Dat heeft een giftige impact op het milieu. Geef ze aan een goed doel of laat ze achter in elektronicawinkels die ervoor zorgen dat ze gerecycleerd worden. Weersta aan de constante stroom van nieuwigheden in de computer- en mobiele telefoniewereld. Kies meteen voor degelijk, duurzaam materiaal. Download software rechtstreeks van een online shop naar je computer. Zo vermijd je cd-roms en de bijhorende verpakking. Probeer oude, bruikbare materialen te recupereren bij renovatiewerken

16 Koop voor printers hervulbare of gerecycleerde inktpatronen. Dat is beter voor het milieu en vaak goedkoper dan de aankoop van nieuwe vullingen. Algemeen geldt dat je best zoveel mogelijk hervulbare verpakkingen koopt en dat je nadien ook de moeite neemt om ze opnieuw te (laten) vullen. Plaats een aparte vuilnisbak voor gevaarlijk afval. Deponeer het nadien in een containerpark of laat het ophalen door een gespecialiseerd bedrijf. Kies zoveel mogelijk voor 100% gerecycleerde vuilniszakken. 13. Transport Werk regelmatig van thuis uit en moedig je werknemers indien mogelijk aan hetzelfde te doen. Zo draag je bij aan een verminderde uitstoot van vervuilende uitlaatgassen. Ook gecomprimeerde werkweken (met vier dagen van tien uur) hebben een gunstig effect op het milieu door de verminderde uitstoot van uitlaatgassen. Moedig je werknemers aan om het openbaar vervoer te nemen door het woon-werkverkeer geheel of gedeeltelijk te vergoeden. Leg korte afstanden te voet of per fiets af. Vouwfietsen worden steeds handiger en populairder. Gebruik ze voor korte afstanden van en naar het kantoor, het station of de bushalte. In heel België kan je voor fietsverhuur terecht bij een van de meer dan dertig fietspunten. Laat de auto zoveel mogelijk thuis. Je bespaart er benzine, energie, geld en vaak ook tijd mee. Bus, tram en trein vormen interessante en betaalbare alternatieven. De bus en de trein zijn erg geschikte vervoermiddelen voor lange afstanden met een beperkte impact op het milieu. Als je kan, pas dan je werktijden aan zodat je overdreven drukte op het openbaar vervoer tijdens spitsuren kan vermijden. Ecodriving, ook veilig en kostenbesparend > Laat je wagen geregeld nakijken voor een maximale energie-efficiëntie. > Schakel tijdig naar een hogere versnelling. > Rij zoveel mogelijk met een constante snelheid. > laat de motor niet zwoegen in een hoge versnelling als je een helling of een heuvel oprijdt. > volg de verkeersstroom en anticipeer op wat voor je gebeurt. Hou voldoende afstand zodat je niet te sterk moet remmen. > Laat de gas tijdig los wanneer je moet gaan stoppen en rem op de motor. > Rij niet te snel. Zo kan je het brandstofverbruik onder controle houden. > Zet de motor uit vanaf het moment dat de wagen meer dan dertig seconden stil gaat staan. Het blijven draaien van de motor bij stilstand verbruikt meer dan hem opnieuw te starten. > Hou de bandenspanning op peil. > Gebruik de boordapparatuur verstandig. Gebruik de airco enkel als het echt noodzakelijk is en vermijd open ramen bij hoge snelheden. De auto wordt dan een vangnet voor wind, waardoor de motor harder moet werken om op snelheid te blijven. > vermijd overbodig gewicht. Plaats fietsen bij voorkeur op een rek achteraan het voertuig en verwijder bagagerekken als je ze niet gebruikt. > registreer je brandstofverbruik. een website van de Bond Beter Leefmilieu Aandachtspunten bij de aankoop van een nieuwe (bedrijfs)wagen: > verkies diesel boven benzine. Ook biobenzine, LPG (Liquefied Petroleum Gas) en CNG (Compressed Natural Gas) zijn te verkiezen boven gewone benzine. > Koop geen grotere wagen (en zwaardere automotor) dan noodzakelijk. > Als je de principes van ecodriving in de praktijk brengt, is een wagen met manueel versnellingssysteem doorgaans efficiënter dan een automatische wagen. > Overweeg de aankoop van een elektrische of hybride wagen om het brandstofverbruik en de daaraan gekoppelde uitlaatgassen terug te dringen. > let op de ecoscore ( Dat is een milieuscore die een indicatie geeft van de globale milieuvriendelijkheid van voertuigen

17 Zet je werknemers aan tot carpoolen als ze toch met de wagen naar het kantoor komen. Een andere optie is carsharing. Dat is het voor een korte periode huren van een deelauto, die op verschillende plaatsen ter beschikking wordt gesteld. Autodelen gebeurt zowel door particulieren als door organisaties. Voor meer info over carsharing in België kan je terecht op en Je kan werknemers ontmoedigen met de wagen te komen door het aantal parkeerplaatsen bij het kantoor te beperken. Koop gerecycleerde of bioafbreekbare antivries. Op hotel Verblijf in hotels met een lage ecologische voetafdruk en hou rekening met volgende aspecten: > Hotels met een groen label: De Groene Sleutel ( voor Vlaanderen en The Green Key ( wereldwijd. > lever ook zelf een bijdrage door: - spaarzaam om te gaan met energie op je kamer - te douchen in plaats van een bad te nemen - handdoeken en lakens niet dagelijks te laten vervangen - de kleine zeepjes en shampoos uit hotels niet mee naar huis te nemen, de verpakkingen zijn erg verspillend. Probeer verzendingen per koerier te beperken. Visiemateriaal kan je bv. digitaal aanbieden als download of stream, wat niet alleen een rit uitspaart maar ook de impact van je kantoor op de afvalberg verkleint. Wil je een koerier gebruiken voor korte afstanden, doe dan een beroep op een fietskoerier. Moet je echt aanwezig zijn op korte vergaderingen waarvoor je lange afstanden moet afleggen? Overweeg om vergaderingen te volgen via een videoconferentie. Zoek alternatieven voor vliegreizen (per trein of per boot). De website The Man in Seat Sixty-One biedt hulp voor vluchtloze trajecten wereldwijd. Probeer de transport- en reisindustrie groener te maken door te reizen met een lage CO 2 -uitstoot. De website van Sustainable Travel International biedt info en ideeën voor ecologisch verantwoordelijk reizen. Maak ook in het buitenland gebruik van het openbaar vervoer of huur een fiets. Een auto huren zorgt voor extra CO 2 -uitstoot en kan voor onnodige stress zorgen in onbekende verkeerssituaties. 14. Uit principe Kies een bank die ethische waarden en ecologische standaarden hoog in het vaandel draagt. Vraag leveranciers naar hun ecologisch beleid. Integreer je eigen groene beleid in contracten met leveranciers en partners. Zo kan je erop toezien dat de bedrijven waarmee je samenwerkt ook inspanningen leveren om de ecologische impact van de producten die je koopt te verminderen. Overweeg vrijwillige CO 2 -compensatie voor de werking van het kantoor, filmproductie en vluchten. De compensatie (ook wel carbon offset genoemd) biedt de mogelijkheid om naargelang de eigen CO 2 -verontreiniging van een bedrijf te investeren in klimaatfondsen en duurzame en ecologische projecten. CompenCO 2 -( CO 2 Logic ( en Climact ( zijn Vlaamse en/of Brusselse bedrijven die zich hiermee bezighouden

18 OP LOCATIE EN IN DE STUDIO De basisadviezen die van het kantoor een groenere werkplaats kunnen maken, gelden ook op locatie en in de studio. Uiteraard zijn de omstandigheden anders, omdat je buitenshuis deels bent aangewezen op de beschikbare voorzieningen ter plaatse. Gelukkig bestaan er studio s zoals o.a. Alfacam en AA Dock s, die al aardig wat inspanningen leveren ter reductie van hun ecologische footprint. Maar ook zonder studio s op groene energie kan een ecologische ingesteldheid bij cast en crew een verschil maken. Meng onderstaande tips met een dosis creativiteit en groen gezond verstand en de eerste stap naar een ecologisch verantwoorde filmproductie is gezet. 1. Energie Ga na bij de studio of de locatie wat de plaatselijke energievoorzieningen zijn. Neem indien nodig maatregelen om de impact van het draaien te beperken. 1. Lüber in der Luft (2006) - Oostende 2. Traum aus Schokolade (2009) - Brugge 3. Eurocam Media Center 2. Verlichting Schakel niet-noodzakelijke verlichting uit tussen de verschillende shoots door. Gebruik liever dimmers om licht tussen twee scènes te minderen dan de schakelaars om het licht telkens opnieuw aan te steken en te doven

19 Maak gebruik van energie-efficiënte compacte fluorescentielampen, LED-lampen en HMI-licht in plaats van gloeilampen. Fluorescentielampen verspreiden bv. tien keer meer licht en ze gaan tot twintig keer langer mee dan traditionele lampen met een gelijke wattage. Onderwerp de lampen tijdens een lange draaiperiode aan een regelmatig onderhoud. Vervang flikkerende, flauw schijnende en doorgebrande lampen tijdig. 3. Verwarming en airconditioning Als gezondheids- en veiligheidsvoorschriften het toelaten, schakel dan de airco uit in ruimtes die al voldoende verlucht zijn (bv. tijdens de constructie van sets). Installeer sensoren die de luchtkwaliteit en de temperatuur meten. Deze kunnen dan vervolgens worden gekoppeld aan de ventilatie- en aircosystemen. Herzie de werkingstijden en parameters van veelgebruikte installaties zoals waterkoelers, om overventilatie tegen te gaan. Installeer frequentieregelaars (of Variable Speed Drives) op de ventilatoren van zware motoren. 4. Computers, elektrische apparatuur en technisch materiaal Vraag bij de aankoop of huur van technisch materiaal, zoals camera s en geluidsapparatuur, naar de meest energie-efficiënte modellen. De leverancier kan je ook inlichten over hoe je de apparatuur op een energiebesparende manier kan gebruiken. Kies voor technisch materiaal waarvan de productie een geringe ecologische impact heeft. Op de set en het productiekantoor worden computers en elektrische apparatuur best uitgeschakeld tijdens pauzes. Plug ook niet-gebruikte monitors, televisies, dvd-spelers, etc. uit om sluipverbruik te voorkomen. Generatoren > Maak bij het draaien op locatie gebruik van plaatselijk beschikbare elektriciteitsbronnen en reduceer het gebruik van generatoren. > Als je toch een generator moet gebruiken, kies er dan een van de juiste grootte (eerder dan een te groot model om elke toevalligheid te kunnen opvangen). > Zet de generator aan niet eerder dan een uur voor het draaien van start gaat. Zet hem uit tijdens de lunch of tijdens pauzes van meer dan dertig minuten. > Probeer generatoren te gebruiken die werken op alternatieve energie, zoals zonne-energie, natuurlijk gas en biodiesel. Onderwerp elektrische apparaten (vooral grote machines) aan een arbeids- of vermogensfactoronderzoek en pas de vermogensfactor aan met de daarvoor bestemde apparatuur. Maak, als de kwaliteit dat toelaat, gebruik van digitale processen voor beeld en geluid. Gebruik oplaadbare batterijen waar mogelijk

20 5. Catering Kies bij voorkeur voor groene cateringbedrijven. Groen betekent in dit geval: het werken met biologische, seizoensgebonden en lokale producten, het gebruikmaken van groene stroom, het koken met duurzame materialen. Eten serveert de cateraar bij voorkeur op duurzaam materiaal (en in laatste instantie op bioafbreekbaar materiaal voor eenmalig gebruik). Vind je geen beschikbare groene cateraar, maak dan je groene wensen kenbaar aan de cateraar die je uiteindelijk kiest. Vraag hoe en of hij daarop kan inspelen. Overweeg een vegetarische catering om de vleesconsumptie terug te dringen. De impact van de vleesindustrie op het milieu valt niet te overschatten. Neem fairtradeprincipes in overweging bij de aankoop van geïmporteerde producten zoals koffie, thee, fruit en groenten. Maar let hierbij ook op de verpakking. Vaak zijn fairtradeproducten niet beschikbaar in grotere verpakkingen. Maak gebruik van de lunches om crewleden in te lichten over ecovriendelijke maatregelen. Gebruik afwasbare borden en bestek waar mogelijk. Kies je toch voor wegwerpmateriaal, let er dan op of het makkelijk te recycleren is. Composteer organisch afval indien mogelijk. 6. Kostuums Probeer kostuums te huren, tweedehandskostuums te gebruiken of nieuwe kostuums te bewaren voor latere opnames. Herstel kledingsstukken in plaats van nieuwe te kopen. Grote kledingmerken lenen vaak graag kostuums uit in ruil voor een vermelding op de eindgeneriek van de film. Geef daarbij de voorkeur aan ontwerpers en merken met een ecologische reputatie. Steun kostuumontwerpers met een ecologische reputatie. Breng kostuums enkel binnen bij stomerijen die werken zonder chemische middelen (zoals perchlooretheen), maar met milieuvriendelijke reinigingsmethodes. Kostuums wassen met koud water is dan weer voordelig voor het energieverbruik. Bewaar en hergebruik kleerhangers en kostuumcovers. 7. Haar en make-up Zoek organische/biologische alternatieven voor haar- en cosmeticaproducten Verkies haar- en cosmeticaproducten die minder verpakking met zich meebrengen. Om zowel transport als verpakking te beperken koop je de producten best aan in bulk. Vermijd producten die getest zijn op dieren. Gebruik biologische lotion of melk voor de demaquillage in plaats van ontschminkingsdoekjes. Vergeet de spiegellampen niet te doven tussen twee maquillagebeurten in. Recycleer alle verpakkingen en koop hervulbare verpakkingen aan indien mogelijk. Zorg er ook voor dat er steevast recyclagebakken aanwezig zijn in de make-upruimte. Vermijd kostuums die veel onderhoud nodig hebben