DE WAM IN HET KORT. 1. De WAM

Transcriptie

1 DE WAM IN HET KORT 1. De WAM Sedert 1 januari 1965 eist de Wet Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen dat voor motorrijtuigen een speciale aansprakelijkheidsverzekering gesloten wordt, waarvan de belangrijkste kenmerken zijn dat degene, die schade lijdt door toedoen van het aldus verzekerde motorrijtuig, rechtstreeks de WAM-verzekeraar van dat motorrijtuig kan aanspreken, zonder zelfs maar te weten wie de schade veroorzaakte en zonder dat hij zich zorgen hoeft te maken over eventuele beperkingen in de polis. De benadeelde kan via het kenteken in een register opzoeken of via het verzekeringsplaatje te weten komen wie van de ruim veertig in Nederland werkzame WAMverzekeraars hij kan aanspreken. De aanspraak zelf wordt bepaald door het burgerlijk recht of door speciale wetten. Daarmee heeft de WAM niets te maken. In het eerste hoofdstuk wordt nader ingegaan op het karakter van de wet (1.1), iets gezegd over de formele geschiedenis (1.2 en 1.3) en wordt gewezen op het belang van jurisprudentie: soms bron van geldend recht, soms alleen maar bron van kennis omtrent geschilbeslechting (1.4). 2. De WAM-verzekering Zoals de naam van de wet al aangeeft, gaat het bij de WAM om een aansprakelijkheidsverzekering. Om wiens aansprakelijkheid het precies gaat, komt in het derde hoofdstuk aan de orde. Het tweede hoofdstuk handelt over de verplichting tot het sluiten van de verzekering (2.1), de vrijstellingen (2.2), de wijze van totstandkoming en beëindiging (2.3) en de registratie (2.4). Onderscheid moet worden gemaakt tussen dekking (het product dat een verzekerde krijgt van zijn verzekeraar) en WAM-dekking (de aanspraken die benadeelden krachtens de WAM hebben op grond van de verzekering, waarbij zijzelf geen partij zijn). De gewone dekking wordt in het navolgende, ter onderscheiding van WAM-dekking, ook wel polis-dekking genoemd. Er bestaan verzekeringen die de aansprakelijkheid voor gebruikers van motorrijtuigen dekken maar niet in alle opzichten voldoen aan de wet. Zijn dat toch WAMverzekeringen? Het antwoord wordt gezocht in paragraaf 2.5. Soms is er sprake van incidentele dekking (2.6). Enkele bijzondere vormen van aansprakelijkheidsverzekeringen die dekking bieden bij het gebruik van motorrijtuigen komen apart aan bod: 1

2 de garageverzekering, de kentekenverzekering, de rijbewijsverzekering en de (werk) materieelverzekering (2.7). Ten slotte verkennen we de grens tussen de WAMverzekering en andere aansprakelijkheidsverzekeringen (2.8). 3. De aansprakelijke persoon Een aansprakelijkheidsverzekering is zonder betekenis zolang niet duidelijk is, wie de personen zijn wier aansprakelijkheid gedekt wordt, dus wie de verzekerde is (3.1). Dat zijn de bezitter (3.2), de houder (3.3), de bestuurder (3.4) en de passagier (3.5) van het motorrijtuig, ook als het om onbekenden gaat (3.6), niet alleen bij het maken van verkeersfouten, maar ook wanneer de gebruiker het motorrijtuig onafgesloten (gebruiksklaar) laat staan of de sleuteltjes laat slingeren (3.7). Alleen dieven, personen die zich door geweldpleging de macht over het motorrijtuig hebben verschaft en daarvan-weters (3.8) mogen uitgesloten worden en zijn dat ook in alle in Nederland gebruikte polissen. Sedert 1 januari moet ook de aansprakelijkheid van de exploitant als bedoeld in artikel 8:1213 BW verzekerd zijn, en zelfs voor een hoger bedrag dan de gewone WAM-dekking. Nu ons geen jurisprudentie bekend is met betrekking tot deze uitbreiding gaan wij niet nader in op de aansprakelijkheid bij het vervoer van gevaarlijke stoffen. 4. Het motorrijtuig Om te weten welke WAM-verzekeraar de benadeelde moet aanspreken, behoeft hij alleen te weten met welk motorrijtuig de verkeersmisdraging waar zijn schade het gevolg van is, werd begaan (4.1). Bij motorrijtuigen met een kenteken legt het kenteken in het algemeen de verbinding tussen het verzekerd object en de verzekeraar, bij andere motorrijtuigen, bijvoorbeeld landbouwvoertuigen (4.2) het verzekeringsplaatje. Al hetgeen aan het motorrijtuig is gekoppeld geldt als deel daarvan (4.3), en ook defecte motorrijtuigen (4.4) zijn motorrijtuigen. De schade behoeft niet altijd rechtstreeks door het motorrijtuig te zijn aangericht (4.5). Vaak is ook gedekt schade die door lading (4.6) is toegebracht. 5. De benadeelde Tot nu toe werd de zaak bekeken vanuit de kant van het motorrijtuig en zijn gebruiker, wiens aansprakelijkheid voor rekening van de meestal door hemzelf uitgekozen maatschappij komt. De volgende vier hoofdstukken bezien de positie van 1 Wet van 2 november 1995, Stb. 542, gewijzigd bij wet van 18 april 1996, Stb. 249, in werking getreden op 1 januari

3 de benadeelde: degene die schade lijdt in het verkeer, 2 waarvoor een ander aansprakelijk is, alsmede zijn rechtverkrijgenden. Dat zijn niet alleen erfgenamen, doch ook schadeverzekeraars of instanties, die aan de benadeelde op grond van een verzekeringsovereenkomst of op grond van de wet (een deel van) de schade hebben vergoed, zoals werkgevers, cascoverzekeraars, ziektekostenverzekeraars (vroeger ook ziekenfondsen) en uitvoeringsorganen van sociale zekerheid. Ook deze hebben, hetzij op grond van subrogatie, hetzij op grond van een zelfstandig verhaalsrecht, de mogelijkheid de WAM-verzekeraar rechtstreeks aan te spreken (5.1). Rechtverkrijgende benadeelden kunnen ook rechtstreeks de WAM-verzekeraar aanspreken, maar zij kunnen niet méér rechten uitoefenen dan zij verkregen hebben. En als wet of recht hun een verhaalsvordering tegen de aansprakelijke persoon zelf onthoudt, kunnen zij niet op grond van het eigen recht wel diens WAM-verzekeraar aanspreken (5.2). Ook bij rechtverkrijgende benadeelden is de schuldverhouding tussen de benadeelde en de aansprakelijke persoon bepalend voor de omvang van het verhaalsrecht (5.3). Het belangrijkste aspect van het eigen recht en eigenlijk van de hele WAM is dat de benadeelde zich niets hoeft aan te trekken van eventuele tekortkomingen of uitsluitingen in de polis, die de WAM zelf niet toestaat (5.4). 6. Het Waarborgfonds Om het systeem van WAM-dekking voor benadeelden waterdicht te maken, is het Waarborgfonds Motorverkeer opgericht. 3 Het Waarborgfonds is er oorspronkelijk alleen voor benadeelden die geen andere personen kunnen aanspreken (6.1) en treedt dan op als verzekeraar van onbekenden, onverzekerden, dieven, geweldplegers en daarvan-weters (die immers door WAM-verzekeraars mogen worden uitgesloten), van verzekerden wier WAM-verzekeraar failliet gegaan is en van gemoedsbezwaarden die van de verzekeringsplicht kunnen worden vrijgesteld, met dien verstande dat een benadeelde bij bekenden: de vordering eerst rechtstreeks bij de aansprakelijke partij moet indienen (6.2); en bij onbekenden: actief moet trachten erachter te komen wie de aansprakelijke persoon is (6.3). Het Waarborgfonds keert, net als WAM-verzekeraars, alleen maar uit als burgerrechtelijke aansprakelijkheid vaststaat. Komt die niet vast te staan, dan is er geen aanspraak op grond van de WAM (6.4). Ten slotte geldt bij een aanspraak op het Waarborgfonds voor zaakschade een eigen risico (6.5). 2 Bij ongevallen door gevaarlijke stoffen soms ook buiten het verkeer, zie artikel 3a WAM. 3 In 1989 is het Waarborgfonds geprivatiseerd en heeft het de rechtsvorm van een stichting gekregen. Wij blijven, in navolging van de wet, spreken van een fonds, derhalve een onzijdig persoon. 3

4 7. WAM-dekking en beperkingen Tot nu toe lijkt het mooier dan het is, want er zijn beperkingen. Enkele beperkingen zijn al genoemd. Indien er geen burgerrechtelijke aansprakelijkheid vaststaat of indien de benadeelde (in geval van een vordering tegen het Waarborgfonds) de aansprakelijke persoon niet tot betaling sommeert of zich onvoldoende inspant om deze te identificeren, is er geen uitkering. Ook het eigen risico bij het Waarborgfonds is een beperking. Maar er zijn er meer: de WAM-verzekering behoeft, behalve bij gevaarlijke stoffen, slechts verkeersschade te dekken (7.1); de bestuurder mag van WAM-dekking worden uitgesloten (7.2); de verplichte dekking is gelimiteerd, behalve bij gevaarlijke stoffen (7.3); slechts schade aan personen en zaken, dus echte beschadiging, behoeft te worden gedekt (7.4). Dan is er ook nog een betrekkelijk korte verjaringstermijn en is de WAM als zodanig beperkt tot Nederland, doch dat komt in aparte hoofdstukken aan de orde (8 en 9). Ten slotte is er ook nog een uitzondering voor schade, veroorzaakt door motorrijtuigen die aan toegestane wedstrijden e.d. meedoen (7.5). Bij dit alles moet steeds goed bedacht worden dat het hier om beperkingen ten aanzien van de WAM-dekking, de dekking van WAM-schade gaat. Het komt vaak voor, dat de polis méér dekking biedt, doch het komt ook voor dat er op de polis minder dekking is. Van dat laatste heeft de benadeelde geen last, van het eerste meestal wel het voordeel. De dekking die het Waarborgfonds biedt is echter nooit meer dan de verplichte WAM-dekking. 8. Verjaring De mogelijkheid om een vordering in te stellen kan door rechtsverwerking verloren gaan. Verjaring is een in de wet geregelde vorm van rechtsverwerking. Bij verjaring zijn vooral de verjaringstermijn en de wijze van stuiting van belang (8.1). Daarbij zal ook worden gekeken naar de algemene regeling in het burgerlijk recht en de werking daarvan in de WAM-praktijk. Daarna komen de specifieke WAM-kwesties aan de orde: de duurstuiting door onderhandelingen (8.2) en de doorstuiting : stuiting naar de verzekeraar is stuiting naar de verzekerde en vice versa (8.3). Ten slotte aandacht voor verjaringsproblemen voor regresnemers. 4

5 9. Internationale kwesties Als het goed is, is thans min of meer duidelijk wat zich in de driehoek aansprakelijke persoon/benadeelde/wam-verzekeraar afspeelt, althans in Nederland met Nederlandse motorrijtuigen. De WAM is een Nederlandse wet en geldt alleen in Nederland (9.1). In dit hoofdstuk een blik over de grenzen: de groene kaart (9.2) en het richtlijnstelsel (9.3). Hierbij komt de rol van het Nederlands Bureau der Motorrijtuigverzekeraars aan de orde. Ook worden de Europese richtlijnen, die zorgen voor harmonisatie en verdere uitbouw van het WAM-systeem in de Europese Unie, besproken. Ten slotte enkele opmerkingen over rechtsmacht en toepasselijk recht, waarbij ook het Haags Verkeersongevallenverdrag ter sprake komt (9.4). 10. Verhaal en regres Nu de WAM eerst vanuit de verzekerde aansprakelijke persoon en vervolgens vanuit de benadeelde bekeken is, komt de verzekeraar aan de beurt. Deze zal in sommige gevallen zijn uitkering of een deel daarvan willen terughalen. Heeft de verzekeraar daartoe het recht of hoe kan hij daaraan komen? (10.1.) Achtereenvolgens komen aan de orde: verhaal op de polis-verzekerde (10.2); verhaal op de kale WAM-verzekerde (10.3); verhaal door het Waarborgfonds en het Nederlands Bureau (10.4). 11. Het oplossen van geschillen Benadeelden, verzekerden en WAM-verzekeraars staan vaak in wilde stormen van gelijk of ongelijk, goed of fout, en soms lukt het niet het met een wederpartij eens te worden. Vandaar een hoofdstuk over enkele aspecten van geschilbeslechting: verschillende methoden (11.1); bindend advies, mediation (11.2); het geding bij de gewone rechter, met aandacht voor de deelgeschillenprocedure (11.3); leiding in het proces (11.4); stelplicht, bewijslast en bewijsrisico (11.5); samenloop (11.6). 12. Strafrecht Ter afsluiting het strafrecht. De wet en zijn uitvoeringsmaatregelen kennen een aantal (strafbare of bestuursrechtelijk te behandelen) overtredingen, waarvan in de praktijk 5

6 twee categorieën van belang blijken te zijn, en wel de overtredingen die in artikel 30 lid 1 resp. lid 4 WAM strafbaar gesteld worden: in lid 1 de bezitter, de kentekenhouder en de houder als bedoeld in artikel 2 lid 2, die hun motorrijtuig niet verzekerd hebben c.q. onverzekerd op een weg doen rijden of laten staan of toelaten dat zulks gebeurt, of die hun motorrijtuig onverzekerd op een terrein aan het verkeer doen of laten deelnemen, indien en voor zover zij op grond van artikel 2 verplicht waren voor een verzekering te zorgen, en in lid 4 de bestuurder van een onverzekerd motorrijtuig, als voor dat motorrijtuig niet een vrijstelling van toepassing is. Vóór 1984 waren deze categorieën alleen strafbaar als er geen verzekering van kracht was. Dat heeft veel nauwelijks begrepen en in deze uitgave grotendeels weggelaten jurisprudentie opgeleverd, omdat personen die niet voor een WAMverzekering gezorgd hadden toch niet strafbaar bleken als er door een andere verzekering toch WAM-dekking was (12.1). Nu nog is het doen, laten en toelaten van artikel 30 lid 1 bron van veel onduidelijkheid (12.2), evenals het bestaan van gebrekkige WAM-verzekeringen als reeds aan de orde geweest zijn in paragraaf 2.7 (12.3). Het bewijs van het onverzekerd rijden is nog niet zo gemakkelijk als het lijkt (12.4), maar eenmaal bewezen dat de auto onverzekerd was, heeft de rechter weinig moeite met allerlei smoesjes (12.5). De bijkomende straf of maatregel van storting van enig bedrag in het Waarborgfonds (12.6) en enkele opmerkingen over de benadeelde partij, om wie het allemaal begonnen is (12.7), sluiten het laatste hoofdstuk af. 6

7 DEEL 1 DE WAM BESPROKEN AAN DE HAND VAN JURISPRUDENTIE

8

9 1. DE WAM 1.1. Karakter De WAM is een korte wet met een betrekkelijk eenvoudige inhoud. Het is ook een wet waarop miljoenen rechtsverhoudingen gebaseerd zijn, die dagelijks in grote aantallen aangeknoopt, gewijzigd en weer beëindigd worden, en herhaaldelijk tot gecompliceerde geschillen leiden, waarbij niet zelden vele partijen betrokken zijn. Zelden minder dan drie. Het recht gaat meestal uit van twee-verhoudingen: de burger en de overheid, de koper en de verkoper, de verzekerde en de verzekeraar, degene die een recht heeft en degene die een plicht heeft. Driehoeksverhoudingen zijn lastig, en bij de WAM normaal. Het basisgegeven is de driehoek verzekerde-verzekeraar-benadeelde. Maar het plaatje wordt pas goed ingewikkeld als er meerdere aansprakelijke personen ten tonele verschijnen en meerdere slachtoffers (bijdrage aan de complicaties vanuit het verkeersrecht), als er tussenpersonen, makelaars, gevolmachtigden, assuradeuren en verzekeraars bijkomen (bijdrage uit het verzekeringsrecht), als er instellingen van sociale zekerheid en verhaalnemende werkgevers aan te pas komen (bijdrage uit het arbeidsrecht en het recht van sociale zekerheid). Het zal geen uitzondering blijken als in één zaak tien of meer partijen en instanties hun vaak onderling afwijkende mening verkondigen. De WAM heeft mede door vele wijzigingen inderdaad iets wanstaltigs. 4 Het geheel is een brouwsel uit idealisme en politieke noodzaak, gebonden door compromissen. Het is bovendien een mengeling van publiek- en privaatrecht. Eigenlijk is het een sociale verzekeringswet ten behoeve van verkeersslachtoffers, gestoken in het jasje van een privaatrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering ten behoeve van gebruikers van motorrijtuigen én de slachtoffers die zij maken. Het is dit aspect dat vaak, ook in de terminologie, tot verwarring aanleiding geeft. Polis-dekking is niet hetzelfde als WAM-dekking, niet alle WAM-verzekerden zijn polis-verzekerden en de eigenlijke verzekerden worden benadeelden genoemd. 4 Bloembergen spreekt in zijn noot onder NJ 1973/36, ronduit over het WAM-gedrocht. 9

10 1.2. Ontstaan De wettekst staat niet op zichzelf, doch is voortgekomen uit een ontwerpverdrag dat in 1954 door de toenmalige Belgisch-Nederlands-Luxemburgse Studiecommissie tot eenmaking van het recht is ontworpen. Dit verdrag werd in 1955 door Nederland wel ondertekend, doch niet bekrachtigd. In België werd reeds op 1 januari op grond van dat verdrag een wet betreffende verplichte aansprakelijkheidsverzekering ingevoerd. In Nederland werd het op het verdrag geënte ontwerp voor de WAM in 1960 ingediend. Terwijl gestudeerd werd op een nieuwe Benelux-overeenkomst bracht het WAM-ontwerp het op 30 mei 1963 tot wet (Staatsblad 228). De wet trad in werking op 1 januari In 1966 werd te Luxemburg een nieuwe Beneluxovereenkomst ondertekend. Men had begrepen dat een gelijkvormige WAM een illusie was en stelde zich tevreden met een in hoofdzaak gelijkvormig systeem van verplichte verzekering van verkeersaansprakelijkheid. Bij de Benelux-overeenkomst van 1966 horen Gemeenschappelijke bepalingen. De landen van de Benelux namen de verplichting op zich hun nationale wetgevingen aan deze bepalingen aan te passen. Dat viel Nederland niet erg moeilijk, want vele artikelen van de WAM waren bijna woordelijk gelijk aan de Gemeenschappelijke bepalingen. Om de eenheid van dit recht nog verder te bevorderen, werd bij Aanvullend Protocol, te Brussel ondertekend in 1968, de uitleg van de Beneluxovereenkomst van 1966 en van de Gemeenschappelijke bepalingen, voor zover deze laatste in de nationale wetten waren opgenomen, opgedragen aan het reeds eerder ingestelde Benelux Gerechtshof, 6 dat voor de rechters in de drie landen bindende uitleg geeft in de vorm van antwoorden op door de rechter in elk van de landen gestelde vragen van uitleg. De WAM, althans gedeelten van de WAM, staat ook weer onder nog weer jongere, maar hogere regelingen, te weten Richtlijnen van de Raad van de Europese Gemeenschappen inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der lidstaten betreffende de verzekering tegen de wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven. Deze richtlijnen worden hier te lande kortweg WAM-richtlijnen genoemd. Zie voor de inhoud van deze richtlijnen de paragraaf die hierna volgt en hoofdstuk 9. Aldus is duidelijk dat de WAM, opgehangen in een web van internationale afspraken en verplichtingen, onderdeel is van een systeem van verkeersverzekering dat in Europa algemeen ingang heeft gevonden. 5 Bij wet van 21 november 1989 is de Belgische WAM geheel vernieuwd. 6 Verdrag betreffende de instelling en het statuut van een Benelux Gerechtshof, ondertekend te Brussel op 31 maart