Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar IMr. 8 Wijziging van de Wet op de studiefinanciering onder meer in verband met verlaging van het maximum van de rentedragende lening in het eerste jaar van de studie in het H.O., het direct berekenen van marktconforme rente bij opname van studieleningen en wijziging van de bijverdienregeling (heroriëntering studiefinanciering III) NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET EINDVERSLAG Ontvangen 13 maart 1991 Graag gaat ondergetekende, mede namens zijn ambtgenoot van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, in op de opmerkingen die door de vaste Commissie voor Onderwijs en Wetenschappen in het eindverslag zijn gemaakt en op de vragen die daarin zijn gesteld. Ondergetekende heeft met genoegen kennis genomen van de waardering van de leden van de fractie van de P.v.d.A. voor de beant woording van de door hen gestelde vragen in de memorie van antwoord. De leden van deze fractie en de leden van de fractie van Groen Links, vroegen evenals de leden van de V.V.D.-fractie, de leden van de D66-fractie nog naar de gevolgen van de zogenaamde Tussenbalans voorstellen met betrekking tot de studiefinanciering en de beperking van de renteaftrek voor het onderhavige wetsvoorstel. Ondergetekende moge als antwoord verwijzen naar hetgeen hierover in de nota naar aanleiding van het eindverslag met betrekking tot de verhoging van het collegegeld (Kamerstukken II, , ), respectievelijk in de nota naar aanieiding van het eindverslag met betrekking tot het wetsvoorstel heroriëntering studiefinanciering I (Kamerstukken II, , ) is vermeld. De leden van de V.V.D.-fractie vroegen waarom de regering van mening is dat de invloed van de voorgestelde bijverdienregeling op het aantal studerenden niet significant zal zijn, terwijl de WSF-bijverdienre geling uitgebreider is dan die in de RWW. Bij vergelijking van de inkomsten die op grond van de RWW dan wel de WSF worden ontvangen dienen, behalve de bijverdiensten, ook de uitgaven en de vorm van de uitkering in beschouwing te worden genomen. De WSF-gerechtigde W.O.-student (met bijverdiensten) ontvangt in een aantal gevallen weliswaar meer dan een RWW-gerech tigde, maar heeft ook hogere uitgaven. Zo dient f 1 750,- collegegeld te worden betaald en zijn de genormeerde kosten voor boeken en leermid delen bijna f 1 000,-. Als deze studenten het totale WSF-budget ontvangen, krijgen zij van dit budget f3 500,- als rentedragende lening uitgekeerd. De verschillen in inkomsten tussen RWW-gerechtigden en WSF-gerechtigden zijn dus aanmerkelijk kleiner dan op het eerste F ISSN SDU uitgeverij 's Gravenhage 1991

2 gezicht lijkt, en de invloed van de voorgestelde bijverdienregeling op het aantal studerenden zal dan ook marginaal zijn. De leden van de V.V.D.-fractie vroegen de regering een garantie om de eventuele aanzuigende werking van de voorgestelde bijverdienregeling niet af te wentelen op de studerende door een verdere verlaging van de basisbeurs. Ondergetekende heeft al eerder betoogd dat hij geen extra stijging van het aantal studerenden verwacht op grond van de voorge stelde bijverdienregeling. Een verlaging van de basisbeurs om deze reden is derhalve niet aan de orde. De leden van de fractie van D66 stelden bij het onderhavige wetsvoorstel nog de vraag hoe de draagkracht wordt vastgesteld voor het bepalen van het bedrag dat maandelijks in de aflosfase zal moeten worden terugbetaald. Welke standaardisatie-techniek wordt daarbij gehanteerd en waarom, zo vroegen de leden van deze fractie. Onderge tekende reageert daarop als volgt. Bij de berekening van de draagkracht wordt uitgegaan van het belastbaar inkomen. Daarna wordt op basis van de tariefgroep voor de inkomstenbelasting waarin de ex-studerende is ingedeeld de draagkrachtvrije voet bepaald. Dat bedrag is minimaal nodig om van te leven. De rest van het belastbaar inkomen wordt verdeeld in schijven, te vergelijken met de schijven die worden toegepast bij de inkomstenbelasting. De lengte van de schijven hangt ook weer af van de tariefgroep waarin de ex-studerende is ingedeeld. Van die schijven wordt een percentage genomen dat gebruikt kan worden voor de aflossing van de studieschuld. Uitgangspunt daarbij is: hoe hoger het inkomen, des te groter het bedrag dat kan worden gebruikt voor de aflossing. De leden van de fractie van D66 vroegen voorts waarom een termijn van 6 maanden bij studieonderbreking meetelt bij bepaling van het toetsingsinkomen. Geantwoord wordt dat het de bedoeling van het vijfde lid van artikel 26 WSF is om voor de bijverdiensten een grondslag te creëren op jaarbasis, binnen de maandsystematiek van de WSF. Daarom worden in principe alle maanden van het kalenderjaar betrokken bij de bepaling van de hoogte van de studiefinancieringsuitkering in relatie tot het eigen inkomen van de studerende. Voorkomen wordt zo dat een studerende, door zich één of enkele maanden uit te schrijven wegens studieonderbreking, in die periode een hoog inkomen kan genieten zonder dat dit leidt tot vermindering van de studiefinancieringsuitkering. Ondergetekende wijst er met nadruk op dat, indien door hoge bijver diensten, na afloop van het studiefinancieringstijdvak de gehele WSF-toelage over de afgelopen maanden moet worden terugbetaald door de studerende, dit uiteraard geen betrekking heeft op de OV-studentenkaart. In dit geval is de OV-studentenkaart niet ten onrechte ontvangen, en zijn de daarop betrekking hebbende boetebepa lingen dus niet van toepassing. De leden van de fractie van Groen Links stelden dat zij met verwon dering hadden kennisgenomen van de antwoorden van de regering in de memorie van antwoord bij het onderhavige wetsvoorstel. Zij maakten bezwaar tegen de constatering in de memorie van antwoord dat de regering «met deze leden» onderkent dat een actieve opstelling van studenten zou worden gestimuleerd. Deze leden hebben niet de indruk dat zij dit onderkend hadden, en zagen ook het stimulerend effect niet. Zij vroegen daarom de regering een nadere uitleg over dit stimulerend effect. Ondergetekende meent uit de opmerkingen van de leden van de fractie van Groen Links in het voorlopige verslag te mogen afleiden dat deze leden ook onderkenden dat er voor de individuele studerende een afwegingsvraag aan de orde is tussen lenen en bijverdienen. Dit heeft

3 ondergetekende bedoeld door te spreken over een actieve opstelling van studerenden. Naar zijn mening heeft deze afweging wel degelijk een stimulerend effect op de studerende omdat deze keuzes moet maken waarvan de gevolgen direct van belang zijn voor de betrokkene; keuzes die liggen op het terrein van studievoortgang, nevenactiviteiten en verwerving van eigen inkomsten door bijverdienen. De leden van de fractie van Groen Links vroegen de regering op welke wijze er, in het kader van het onderhavige wetsvoorstel waarin het puur gaat om studenten aan instellingen voor hoger onderwijs en niet om andere WSF-gerechtigden, een verband zou zijn tussen het later verdiende inkomen en de duur dat studiefinanciering werd genoten en daarmee de maximale schuldhoogte. Ondergetekende wil allereerst vaststellen dat de invoering van rentebe rekening, vanaf het begin van de studie, geldt voor alle studerenden die een studieschuld opbouwen en niet alleen voor studerenden in het hoger onderwijs. Voor verschillende onderwijstypen zijn verschillende maxima van rentedragende lening vastgesteld. Het verschil tussen die maxima is te verklaren uit de gemiddelde verwachting die afgestudeerden kunnen hebben van toekomstige verdiensten. Uiteraard zullen er binnen een schooltype nog grote verschillen blijken te zijn in de feitelijke verdiensten, maar die verschillen worden voorzover nodig afgedekt door het feit dat men naar draagkracht terugbetaalt. Ondergetekende is van mening dat de grotere eigen investering van de studerenden er toe zal leiden dat het verband tussen later te verdienen inkomen en de duur dat studiefinanciering wordt genoten groter wordt doordat de studerende wordt gestimuleerd een goede afweging te maken tussen investeren in een studie in relatie tot de te verwachten opbrengst. De leden van de fractie van Groen Links vroegen de regering om een nadere explicitering van de bijtelling van 0,5% in verband met «opslag apparaatskosten» (raming op grond van ervaringen uit de bankwereld). Ook vroegen zij zich af waartoe de tweetiende procentpunt kapitaal marktopslag in de beoogde situatie dient. Ondergetekende antwoordt hierop dat de opslag van 0,5 procentpunt ten behoeve van een opslag voor apparaatskosten nodig is om de kosten die samenhangen met het uitvoeren van de verstrekking van studiele ningen te kunnen dekken. Analoog aan wat het ervaringsgegeven in de bankwereld is wordt hiervoor een opslag van 0,5 procentpunt gehan teerd. Op de vraag waartoe de 0,2 procentpunt kapitaalmarktopslag dient antwoordt ondergetekende dat het ervaringsfeit is dat een opslag van 0,2 procentpunt boven de rente op een staatslening voldoende is om voldoende kapitaalverschaffers bereid te vinden financiële middelen ter beschikking te stellen voor een lening die onder overheidsgarantie wordt verstrekt. De leden van de fractie van Groen Links maakten enig bezwaar tegen de uitspraak als zou met dit voorstel «slechts» de rentesubsidie uit de WSF gehaald worden. Zij vroegen de regering het begrip «funderings kostendekkende rente» nader uit te leggen. Ook wilden zij weten of het werkelijk nodig is om 1,15% boven het effectief rendement op staatsle ningen als rente te berekenen om de rentesubsidie op te heffen. Onder getekende wil hierop als volgt reageren. In de huidige situatie worden de kosten die samenhangen met de studieleningen slechts voor een deel door de studerenden gedragen. Voor het overige past de overheid nu het verschil bij, tussen de werkelijke met de lening samenhangende kosten en wat de studerenden betalen. Dit is wat ondergetekende verstaat onder het verstrekken van subsidie op de studieleningen. Tijdens de studie subsidieert de overheid alle kosten, tijdens de terugbetalingspe riode wordt een gedeeltelijke subsidie verleend. Tot de fundingskostendekkende rente moeten alle kosten worden gerekend die door een zelfstandige organisatie zouden moeten worden

4 gemaakt om tot verstrekking van leningen over te kunnen gaan. Hieronder vallen de kapitaalkosten, kosten die samenhangen met het functioneren van de betrokken organisatie(s) en reserveringen ten behoeve van mogelijke toekomstige tegenvallers. Ten behoeve van studieleningen is slechts een opslag van 1,15% nodig omdat de overheid ook in het geval van verzelfstandiging van de studieleningen een aantal garanties biedt waardoor, indien het rentepercentage op dit moment zou worden berekend, dit percentage op ongeveer 10% zou uitkomen. Ter vergelijking: een organisatie die persoonlijke leningen verstrekt zou op dit moment een veel hogere rente in rekening brengen en overigens ook nog risicoselectie plegen. De leden van de fractie van Groen Links waren van mening dat met het in de memorie van antwoord gepresenteerde overzicht van de netto ontvangsten per jaar, de regering suggereerde dat studenten voldoende tijd overhouden om inderdaad het maximum bij te verdienen. Ondergete kende heeft dit niet willen of kunnen suggereren. Het gepresenteerde overzicht geeft weer hoe hoog het inkomen is van studerenden met en zonder aanvullende financiering onder de vigerende en onder de toekom stige regels. Studerenden met aanvullende financiering hebben, met hetzelfde bedrag aan bijverdiensten, straks een hoger inkomen dan thans. Zo wordt het mogelijk gemaakt om straks, met minder uren werk, dezelfde inkomsten te genieten als thans. Er is dus meer sprake van het inspelen op de beperkte tijd waarover studerenden naast hun studie beschikken dan van een suggestie dat studerenden voldoende tijd overhouden om het maximale bedrag bij te verdienen. Ook meenden de leden van genoemde fractie dat de bedragen uit het tweede staatje (Bedragen per jaar met bijverdiensten) onder «ontvangers totaal budget uit WSF» een gechargeerd karakter krijgen omdat de bedoeling van de mogelijkheid tot hogere bijverdiensten is om de keuze open te houden via bijverdiensten de omvang van de schuld beperkt te houden. Ondergetekende benadrukt dat het tweede staatje (Bedragen per jaar met bijverdiensten) is opgenomen ter vergelijking met het eerste staatje (Bedragen per jaar zonder bijverdiensten) omdat hierom door de leden van de fractie van de S.G.P. was gevraagd. Het staatje chargeert niet, maar maakt duidelijk dat in de toekomstige situatie niet, zoals thans, de bijverdiensten boven de ruim f2 500,- maar pas boven de f 8 040,- in mindering worden gebracht op de lening. Het staatje geeft weer dat aan de studerende die recht heeft op een lening, de keuze wordt gelaten deze lening te laten staan of de lening door middel van de bijverdiensten (gedeeltelijk) af te lossen. De leden van de fractie van de S.G.P. stelden nog een enkele vraag en maakten nog enkele opmerkingen. Zo uitten de leden van deze fractie hun groeiende bezorgdheid over de toename van de mogelijke schuld als gevolg van de wijzigingen in het stelsel van studiefinanciering, een bezorgdheid die door de beantwoording van de gestelde vragen door de minister alleen maar was versterkt. De ondergetekende deelt deze bezorgdheid niet. Immers, de verplichting tot terugbetaling blijft via de draagkrachtregeling gerelateerd aan het na de studie verdiende inkomen. Indien toepassing van de draag krachtregeling op het inkomen er toe leidt dat na 15 jaar aflosfase niet de gehele schuld werd terugbetaald, dan komt de aflossingsverplichting normaal gesproken te vervallen en gaat de restschuld teniet. Hieronder volgt het gevraagde overzicht van het schuldverloop van een studerende die aan het eind van zijn studie een schuld heeft opgebouwd van f ,-.

5 Schaal 10, tariefgroep 3, dus onvoldoende draagkracht rente 10% schuld einde studie schuld begin aflosfase \t te betalen annuïteit waarvan aflossing rente werkelijke draagkracht rest schuld totaal betaald totaal bedrag dat teniet gaat ex art. 50 WSF De leden van de fractie van de S.G.P.merkten op dat de schuld aan het eind van de aflosperiode weliswaar wordt kwijtgescholden, maar dat de idee van een grote schuld die alleen maar oploopt, toch een drempel kan vormen, zeker wanneer het om zulke bedragen gaat, die blijven groeien. Ondergetekende kan deze bezorgdheid niet delen. Integendeel, de zekerheid dat men in geval van onvoldoende inkomen niet of slechts gedeeltelijk behoeft terug te betalen en dat onder normale omstandig heden na vijftien jaar aflosfase de aflossingsverplichting zal vervallen en de resterende schuld van rechtswege teniet gaat, blijft dezelfde drempel verlagende werking houden die deze thans heeft. In antwoord op de vraag van de leden van de fractie van de S.G.P. meldt ondergetekende dat hij, gegeven het bovenstaande, geen aanleiding ziet om maatregelen te overwegen die de groei van de schuld zouden kunnen matigen. Dan zou het stelsel duurder worden en zou het effect kunnen zijn dat afgestudeerden die wel zouden kunnen aflossen dat niet behoeven te doen alleen vanwege de schuldmatiging. De leden van de fractie van de S.G.P. waren nog niet echt overtuigd van het nut van de verlaging van de rentedragende lening in het eerste jaar van de studie in het H.O. Het positieve effect voor studenten is minimaal, en weegt naar hun mening onvoldoende op tegen het nadeel van een meer gecompliceerde uitvoering van de studiefinanciering. In tegenstelling tot de leden van de fractie van de S.G.P. is ondergetekende wel overtuigd van het nut van de verlaging van de rentedragende lening in het eerste jaar van de studie. Met name studerenden die er misschien niet geheel zeker van zijn of het met succes volgen van een studie in het hoge onderwijs wel voor hen is weggelegd zien het financiële risico om toch aan de studie te beginnen dalen. De drempel om ook bij twijfels toch een studie aan te vangen wordt dus naar de mening van ondergete kende verlaagd, zonder dat overigens de uitvoering van de WSF onaan vaardbaar complexer wordt. De leden van deze fractie vroegen zich ook af of een gemiddelde studieduur in het W.O. van 5 jaar wel helemaal juist is, aangezien uit onderzoek is gebleken dat slechts 18% van de studenten in het W.O. die

6 in 1983 met de studie begonnen, hun studie binnen 5 jaar voltooiden. Ondergetekende antwoordt hierop dat de meeste studerenden hun studie na zes jaar voltooien en dat een deel van de studerenden de studie binnen 5 jaar beëindigt vanwege het voltooien dan wel staken van die studie. Gemiddeld ligt de studieduur iets boven de vijf jaar, in het cijfervoorbeeld wordt daarom afgerond op 5 jaar. Wat de lening bij het zesde jaar betreft veronderstelden de leden van de fractie van de S.G.P. dat daarbij niet het effect was meegenomen dat in het zesde jaar het hele bedrag aan studiefinanciering door het overgrote deel van de studerenden volledig zal moeten worden geleend. Zij wilden dan ook weten hoe groot de opgenomen lening dan is. Onder getekende bevestigt dat het effect van wetsvoorstel heroriëntering studiefinanciering I (Kamerstukken II, 1990/1991, ) niet in de eerste tabel in paragraaf 1.4 van de memorie van antwoord op het onderhavige wetsvoorstel is meegenomen. Indien dit effect wel wordt meegenomen, dan zal de schuld mclusief geaccumuleerde rente aan het eind van de studie f ,- bedragen. De leden van de fractie van de S.G.P. bleven van mening dat een grote toestroom naar het stelsel van studiefinanciering niet denkbeeldig is, gezien de financiële voordelen die de nieuwe bijverdienregeling biedt, zeker voor hen die voor een volledige beurs in aanmerking komen. Ondergetekende verwijst voor een reactie op deze vraag naar het antwoord dat hierboven gegeven is op de eerste van de twee vragen van de leden van de V.V.D.-fractie. De bijverdienregeling is weliswaar verruimd voor studerenden met een volledige beurs, maar voornamelijk om hen de mogelijkheid te geven zelf te bepalen of zij met hun eventuele bijverdiensten de studielenmg al dan niet vervroegd willen aflossen terwijl thans aan hen die keuze niet geboden wordt. Voor studerenden met alleen een basisbeurs is de voorgestelde regeling zelfs enigermate vrijheidsbeperkend. De leden van de S.G.P.-fractie vroegen een overzicht van de inkomsten van een studerende in het M.B.O. met een volledige beurs die f 8 040,- bijverdient, omdat voor hem de aanvullende beurs beduidend hoger ligt dan in het W.O. en omdat, naar de mening van de leden van genoemde fractie, het oneigenlijke gebruik van studiefinanciering zich bij stude renden in het M.B.O. gemakkelijker zal voordoen dan bij studenten in het W.O. M.B.O. studerende met basisbeurs en volledige aanvullende beurs bijverdiensten inkomsten thans loekomstige inkomsten De huidige en toekomstige inkomsten bij f 8 040,- bijverdiensten zijn dus voor de studerende in het M.B.O. f 737,- op jaarbasis lager dan voor de W.O.-student. De Minister van Onderwijs en Wetenschappen, J. M. M. Ritzen