Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Wijziging van de Wet op het wetenschappelijk onderwijs, de Wet op het hoger beroepsonderwijs en de Wet op de studiefinanciering, in verband met verhoging van het collegegeld en compensatie van de verhoging in het studiefinancieringsbudget. Nr. 9 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET EINDVERSLAG Ontvangen 13 maart 1991 Graag gaat ondergetekende, mede namens zijn ambtgenoot van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, in op de opmerkingen die door de vaste Commissie voor Onderwijs en Wetenschappen in het eindverslag zijn gemaakt en op de vragen die daarin zijn gesteld. Ondergetekende dankt de leden van de C.D.A.-fractie voor hun erken telijkheid voor de antwoorden op de door hen gestelde vragen. Wel betreurt hij het dat bij de leden van de C.D.A.-fractie de indruk was ontstaan dat bij de beantwoording van hun vraag naar het waarom van het onderbrengen van de in de Heroriëntering studiefinanciering (Kamerstukken II, , VIII, nr. 78) voorgestelde maatre gelen in afzonderlijke wetsvoorstellen, nogal opportunistisch te werk is gegaan. Deze leden wezen op de samenhang tussen de wetsvoorstellen. Ondergetekende meent in zijn antwoorden de samenhang tussen de wetsvoorstellen niet te hebben ontkend. In reactie op de stelling van deze leden dat de Kamer aan bezwaren omtrent de vormgeving van bepaalde voorgestelde maatregelen via het recht van amendement tegemoet kan komen, antwoordt ondergetekende dat dit bij zijn besluit om tot afzonderlijke wetsvoorstellen te komen onderkend is, doch dat zijn keuze dit recht van de kamer geheel onverlet laat. De leden van de C.D.A.-fractie menen dat thans sprake zou zijn van verbrokkelde regelgeving. Ondergetekende deelt deze mening niet,. Voorts is ondergetekende, in tegenstelling tot deze leden, van mening dat de voortgang van de besluitvorming er mee gediend is dat niet steeds op het laatste voorstel gewacht hoeft te worden en dat dit ook op een verantwoorde wijze kan. De voortgang van de onderscheiden wetsvoorstellen op basis van de Heroriëntering studiefinanciering illus treert naar de mening van ondergetekende dat de gekozen aanpak ook voordelen heeft voor de voortgang van de parlementaire gedachtenwis seling. De leden van de C.D.A.-fractie betreurden het lange uitblijven van het wetsvoorstel inzake de verzelfstandiging van studieleningen en vroegen zich af in hoeverre nog voldaan wordt aan de door de Kamer aanvaarde F ISSN SDU uitgeverij 's-gravenhage 1991

2 uitgangspunten van de heroriëntering studiefinanciering. Verder consta teerden deze leden dat het nieuwe wetsvoorstel kennelijk weer ingewik kelder wordt. Zij wachtten overigens de indiening bij de Kamer af. Wel vroegen zij naar de budgettaire consequenties van een (te) late behan deling van genoemd wetsvoorstel, als gevolg van het uitblijven van het advies van de Raad van State. Ondergetekende wil hierover het volgende opmerken. In de wetsvoor stellen heroriëntering studiefinanciering I en II (Kamerstukken II, , en ) wordt het budgettaire effect gereali seerd door de studiefinanciering na vijf jaar in het hoger onderwijs, respectievelijk na het bereiken van de 27-jarige leeftijd, nog uitsluitend te verstrekken als lening. Het wetsvoorstel heroriëntering studiefinan ciering I leidt vanaf 1996 tot een verlaging van de uitgaven. Invoering van wetsvoorstel heroriëntering studiefinanciering II leidt in 1992 tot een opbrengst van f 3 mln, oplopend naar f 45 mln in Daarbij geldt als noodzakelijk uitgangspunt dat de verstrekking van studieleningen wordt verzelfstandigd, aangezien in de huidige situatie een verstrekte studie lening geldt als een uitgave. Omzetting van studiefinanciering in uitsluitend lening zou, zonder de verzelfstandiging van de studieleningen, niet resulteren in een verlaging van de uitgaven op de begroting. Voor de voorziene verlaging van de uitgaven als gevolg van het onderhavige wetsvoorstel geldt hetzelfde. Er kan derhalve worden geconcludeerd dat indien de studieleningen niet worden verzelfstandigd, de budgettaire opbrengst zal dalen, omdat de studenten de verhoging bij mogen lenen en deze lening als uitgave van de opbrengsten zou moeten worden afgetrokken. In beginsel zou hierdoor, afhankelijk van de aantallen studenten die het verhoogde collegegeld bij willen lenen, de voorziene opbrengst geheel teniet kunnen worden gedaan. Ondergetekende is het met de leden van de C.D.A.-fractie eens dat de vragen over de verzelf standiging van studieleningen beter zijn te situeren bij de aanstaande behandeling van het wetsvoorstel verzelfstandiging studieleningen in de Tweede Kamer. De leden van de C.D.A.-fractie betreurden het, dat de bepaling die het mogelijk maakt om een gedeelte van de aanvullende financiering onafhankelijk van het inkomen van de ouder(s) te verstrekken, niet op 1 augustus 1991 kan worden ingevoerd. Zij vroegen zich af of uitvoerings technische aspecten nog steeds doorslaggevend zijn bij de deregule ringstoetsing. In antwoord hierop merkt ondergetekende het volgende op. Het totale pakket aan maatregelen in het kader van de heroriëntering studiefinanciering legt een groot beslag op de veranderingscapaciteit van de Informatiseringsbank. Teneinde deze capaciteit zo efficiënt mogelijk te kunnen inzetten, heeft de Informatiseringsbank voorstellen gedaan die de uitvoerbaarheid van de wetsvoorstellen ten goede komen. Ten aanzien van het onderhavige wetsvoorstel heeft dit geleid tot een iets latere datum van invoering van de compensatie van de collegegeldverhoging in de aanvullende financiering. Zoals reeds in de memorie van antwoord werd aangegeven, wordt het financieel nadeel dat studenten hierdoor ondervinden gecompenseerd. Daarmee is echter niet gezegd dat uitvoe ringsaspecten altijd een groter gewicht in de schaal leggen dan deregu leringsaspecten. Ondergetekende ziet de voorgestelde invoering van de onderhavige maatregel wél als een keuze ten gunste van uitvoerbaarheid doch niet als een keuze tégen andere dereguleringsaspecten. Ondergetekende heeft met genoegen kennis genomen van het feit dat het de leden van de P.v.d.A.-fractie had verheugd te vernemen dat de verhoging van het collegegeld volledig wordt gecompenseerd in de aanvullende financiering. Voorts merkt ondergetekende met voldoening op dat de leden van deze fractie met de regering van oordeel zijn dat met de compensatie van de collegegeldverhoging in de aanvullende finan

3 ciering een waarborg voor de toegankelijkheid van het onderwijs wordt geschapen. Op de vraag van de leden van de P.v.d.A.-fractie naar de relatie tussen de regelgeving op grond van de heroriëntering studiefinanciering en de zogenaamde tussenbalans (Kamerstukken II, , ) antwoordt ondergetekende, dat de maatregelen in het kader van de tussenbalans zullen worden geconcretiseerd bij gelegenheid van de begroting voor Aangezien ondergetekende eraan hecht dat de uit de heroriëntering studiefinanciering voortvloeiende wetsvoorstellen zo spoedig mogelijk in werking kunnen treden, acht hij het minder wenselijk de gedachtenwisseling over die wetsvoorstellen in dit (late) stadium uit te breiden tot consequenties op het gebied van studiefinanciering die uit de tussenbalans voortvloeien. De leden van de fractie van D66 hadden met belangstelling kennis genomen van de memorie van antwoord en verwezen voor een algemene reactie naar hun bijdrage aan het eindverslag bij wetsvoorstel heroriën tering studiefinanciering I. Naar aanleiding van het onderhavige wetsvoorstel stelden deze leden de volgende vragen. De leden van de fractie van D66 zagen graag cijfermatig onderbouwd, dat het effect van de collegegeldverhoging op de hoogte van de studie schuld voor de individuele student die meer gaat lenen, bescheiden is, Allereerst wil ondergetekende nogmaals benadrukken dat het jaarlijkse maximale leenbedrag voor studenten in het HBO en WO (nu respectie velijk f 3500 en f 2500), behalve in verband met de invoering van een variabele lening, niet verandert. Dit betekent dat de mogelijkheid om de verhoging van het collegegeld bij te lenen, niet leidt tot verhoging van de maximale schuld die een student kan opbouwen. De student met aanvul lende financiering die het maximale bedrag nog niet leende, zal de verhoging van het collegegeld gecompenseerd krijgen in een verhoging van de lening tot ten hoogste het jaarmaximum, waarna de eventuele rest in de vorm van een aanvullende beurs wordt uitgekeerd. De student die geen recht heeft op aanvullende financiering mag de verhoging van het collegegeld bijlenen, waardoor deze na de vijfjaarlijkse verhogingen van f 100, een lening van f 500 per studiejaar zal mogen opnemen. De maximale stijging van het jaarlijkse leenbedrag is dus in die gevallen f 500 per studiejaar. Gegeven het feit dat een groot deel van de studenten nu bedragen leent die hiervan een veelvoud zijn en dat het bestaande maximum door dit voorstel niet wordt gewijzigd, is ondergete kende van mening dat van een bescheiden stijging sprake is. In onder staande tabel wordt een voorbeeld gegeven van de mogelijke effecten op een individuele student. Er wordt daarbij uitgegaan van een student in het WO die uitwonend is, zes jaar studiefinanciering heeft ontvangen, waarvan het zesde jaar alleen lening, die in het studiejaar de studie aanvangt en die op het moment van beëindiging van de studie de 27-jarige leeftijd nog niet heeft bereikt. Het effect van renteberekening vanaf het begin van de studie ad 10% is ingecalculeerd, evenals het effect van de variabele lening.

4 Schuld einde studie: zonder collegegeld verhoging met collegegeld verhoging met recht op aanvullende financiering, en reeds maximale lening met recht op aanvullende financiering, en lening van f looopj zonder recht op aanvullende financiermg De leden van de fractie van D66 stelden dat met het loslaten van de 15%-norm een objectieve grondslag voor het vaststellen van de hoogte van het collegegeld is vervallen. Nu de regering van mening is dat het te heffen collegegeld in redelijke verhouding moet staan tot de gemaakte kosten, vroegen zij op grond waarvan de regering dat dan vaststelt. Ondergetekende wijst er in dit verband op dat de verhouding van het collegegeld tot de gemaakte kosten onder meer wordt bepaald door de externe effecten van het (hoger) onderwijs. Indien er geen externe effecten zijn, kan een kostendekkend collegegeld worden geheven, terwijl indien er wel sprake is van externe effecten, de overheid een prijs subsidie zal verstrekken. Hier wordt verwezen naar de studie van R. Goudriaan, H. de Groot en R. Pannebakker, Lessen in bekostiging (Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, maart 1990) waarin twee simulaties uitgewerkt zijn, één met een kostendekkend collegegeld, en één met 50% prijssubsidie. Daarnaast dient bij de hoogte van het collegegeld rekening gehouden te worden met eventuele vraaguitval. Hiervoor wordt verwezen naar de studie van D.A. Kodde en J.M.M. Ritzen, Vraag naar hoger onderwijs (Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, januari 1986) over onder meer de prijselasticiteit van het collegegeld. Bij de voorgestelde college geldverhoging van bijna 3% neemt de vraag naar hoger onderwijs met bijna 1,2% af. Ondergetekende betreurt het dat de leden van de fractie van Groen Links sceptisch waren over de antwoorden die de regering op hun vragen had gegeven. Hij hoopte deze scepsis met de antwoorden in deze nota naar aanleiding van het eindverslag te kunnen wegnemen. De leden van de fractie van Groen Links bleven van mening dat het voorliggende voorstel tot collegegeldverhoging getoetst dient te worden aan de conclusies van het eerder met de Tweede Kamer gevoerde overleg over de onderwijsretributies. Deze leden waren van mening dat het juist in het kader van inkomenspolitieke elementen van belang is de onderwijsretri buties in de hand te houden. Ondergetekende merkt hierover op dat het gevoerde overleg er toe leidde, dat de geïsoleerde beschouwing over de hoogte van het colle gegeld in relatie met de onderwijskosten werd losgelaten. In de derde nota van wijziging bij de zogenaamde Harmonisatiewet (Kamerstukken II, , , nr. 21) is het amendement van de leden Lansink en Franssen overgenomen, dat er toe strekte dat de collegegeldbedragen in de wet vastgelegd dienden te worden, zodat het parlement bij de wijziging van die bedragen betrokken zou worden. In het parlement zou dan een brede afweging over de hoogte van het collegegeld kunnen worden gemaakt. Ondergetekende is van mening, dat de voorgestelde collegegeldverhoging verantwoord is, gezien het feit dat studerende kinderen van minder draagkrachtige ouders de verhoging gecompen seerd krijgen in de aanvullende financiering, terwijl ook de studenten uit meer draagkrachtige gezinnen in de gelegenheid worden gesteld de verhoging (onafhankelijk van het ouderlijk inkomen) bij te lenen.

5 De leden van de fractie van Groen Links, merkten op, zich bewust te zijn van het feit dat zij in verband met de voorliggende voorstellen met name met de Minister van Onderwijs en Wetenschappen communi ceerden. Zij stelden dat dit in de memorie van antwoord, waar de verhoging van het collegegeld werd onderbouwd met de gedachte dat dit een belangrijke functie heeft ter bevordering van het kostenbe wustzijn van studenten, wel heel duidelijk werd. Ondergetekende is er zich terdege van bewust dat politieke besluitvorming op een aantal gebieden, evenals individuele besluitvorming door de betrokkenen zelf, van invloed is op de positie van studenten. De verantwoordelijkheid van ondergetekende als lid van het kabinet betekent een verantwoorde lijkheid voor het overheidsbeleid in brede zin en een specifieke verant woordelijkheid voor onderwijs en wetenschappen, waaronder de studiefi nanciering. Daarop kan en wil ondergetekende aangesproken worden. Voorts merkt ondergetekende op dat zijn opmerking over het kosten bewustzijn van studenten in de memorie van antwoord in een breder perspectief was geplaatst, waarbij het kostenbewustzijn van de studenten slechts één van de aspecten was. Het afwegen van belangen en kosten bij individuele beslissingen is echter wel een aspect dat onder getekende belangrijk vindt. Dit niet vanuit een schoolmeesterachtige benadering - zoals de leden van Groen Links het kwalificeren, maar vanuit het besef dat een zijn verantwoordelijkheid waarmakende burger gebaat is bij een afweging op basis van een toedeling van - en zicht op - verantwoordelijkheden. Dit geldt uiteraard ook voor het kostenaspect. Voorts waren de leden van de fractie van Groen Links het niet eens met de onderbouwing van de uitspraak van ondergetekende dat het collegegeld een belangrijke functie heeft om het kostenbewustzijn van de student te vergroten. Zij waren van mening dat studenten, omdat zij moeten leven van een budget dat onder de bijstandsnorm ligt, over het algemeen uitermate kostenbewust zijn. Ondergetekende bestrijdt niet dat studenten kostenbewust zijn, maar het kostenbewustzijn waar onderge tekende over sprak, is van een ander soort dan het kostenbewustzijn in algemene zin, waar de fractieleden van Groen Links op doelen. Ondergetekende wijst er op dat een student, boven het budget voor de kosten van levensonderhoud, een compensatie krijgt voor het les of collegegeld. Nu de studenten in de gelegenheid zullen worden gesteid om de verhoging van het collegegefd bij te lenen zal, in vergelijking met thans, het kosten en prijsbewustzijn met betrekking tot dit aspect toenemen. In de huidige situatie leidt een verhoging van het collegegeld voor studenten die uitsluitend een basisbeurs hebben, niet tot een verhoging van de studiefinancieringsuitkering, en dus tot een hogere ouderlijke bijdrage. In de toekomstige situatie heeft de student met uitsluitend een basisbeurs ook de mogelijkheid tot lenen. Ondergete kende is met de leden van genoemde fractie van mening dat studenten over het algemeen kostenbewust zijn, en sluit daarbij aan door hen verschillende opties te geven om de meerkosten van het collegegeld te financieren. De leden van de fractie van Groen Links vonden de beantwoording van de vraag of ook andere prijsstijgingen dan de prijsstijging van het collegegeld, via directe politieke besluitvorming tot stand komen niet bevredigend. Zij merkten op dat het gegeven antwoord voorbij ging aan het in de vraag vermelde antwoord «directe» en gaven de regering graag nogmaals de kans de vraag te beantwoorden. Ondergetekende heeft in de memorie van antwoord aangegeven dat sommige prijsstijgingen op basis van directe politieke besluitvorming tot stand komen en andere niet. Aanvullend kan worden opgemerkt dat prijs

6 stijgingen (en dalingen) zich in de directe overheidssfeer voordoen waar het gaat om producten en diensten waarvoor de overheid de prijs bepaalt (te denken valt aan leges). Minder direct, maar wel als gevolg van directe politieke besluitvorming, zijn de effecten van belastingen, accijnzen, heffingen en subsidiehoogte. Het is duidelijk dat de onderhavige materie een zaak van directe politieke besluitvorming betreft en het niet slechts gaat om aanpassing aan de prijsontwikkeling, zoals die zich bij indexering zou voordoen. De leden van de fractie van Groen Links wezen in verband met de verhoging van het collegegeld voor auditoren op de noodzaak dat studenten, die buiten hun schuld studievertraging oplopen en auditor worden, op een adequate opvangregeling is, onder verwijzing naar hun opmerkingen over de aansluiting tussen de Wet op de studiefinanciering en het auditorenfonds in het voorlopig verslag bij wetsvoorstel heroriën tering studiefinanciering I. Wanneer dat wetsvoorstel wordt aanvaard, worden de mogelijkheden van studenten om een beroep op het audito renfonds te doen immers aanzienlijk beperkt, aldus deze leden. Om die reden noemden zij de voorgestelde collegegeldverhoging voor auditoren onrechtvaardig. Ondergetekende wijst erop dat wanneer studenten auditor worden en dientengevolge een hoger collegegeld verschuldigd zijn, zij ook na inwer kingtreding van wetsvoorstel heroriëntering studiefinanciering I nog steeds een beroep kunnen doen op het auditorenfonds. Voor een uiteenzetting over de aansluiting tussen het auditorenfonds en de studiefinancieringsaanspraken op grond van de Wet op de studiefi nanciering (Stb. 1988, 336), verwijst ondergetekende naar het antwoord op een vraag van de V.V.D.-fractie in de nota naar aanleiding van het eindverslag bij wetsvoorstel heroriëntering I. De Minister van Onderwijs en Wetenschappen, J. M. M. Ritzen