OUTLOOK GRONDSTOFFEN MONDIALE SCHAARSTE TE LIJF SPECIAL REDUCE REPLACE RECYCLE. STRATEGIE Nooit meer afhankelijk van schaarse bronnen 21

Transcriptie

1 OUTLOOK GRONDSTOFFEN MONDIALE SCHAARSTE TE LIJF REDUCE REPLACE RECYCLE INTERVIEW Mijnbouwer Vale tussen twee vuren: José C. Martins 06 RESEARCH Eerlijk delen is uitdaging voor de mensheid 14 STRATEGIE Nooit meer afhankelijk van schaarse bronnen 21 ESSAY Thomas Rau verruilt bezit voor prestatie 34 DEZE E UITGAVE IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

2 In de reeks De Nieuwe Wereld richten we het vizier op de toekomst. In een snel veranderende en complexe wereld nemen we nieuwe uitdagingen onder de loep. We behandelen in deze serie de volgende sectoren en thema s: Ontwikkelingen in de zorgsector FD Outlook Special verschijnt op dinsdag 6 maart 2012 BNR live debat op dinsdag 13 maart 2012 De toekomst van de bankensector FD Outlook Special verschijnt op dinsdag 17 april 2012 BNR live debat op donderdag 26 april 2012 fd.nl/denieuwewereld Schaarste van grondstoffen FD Outlook Special verschijnt op woensdag 30 mei 2012 BNR live debat op dinsdag 5 juni 2012

3 DEZE E UITGAVE IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR INTERVIEW RESEARCH Mijnbouwer Vale Eerlijk delen is tussen twee vuren: uitdaging voor José C. Martins de mensheid OUTLOOK GRONDSTOFFEN MONDIALE SCHAARSTE TE LIJF STRATEGIE Nooit meer afhankelijk van schaarse bronnen 21 REDUCE REPLACE RECYCLE ESSAY Thomas Rau verruilt bezit voor prestatie 34 LEREN LEVEN MET SCHAARSTE BEVOLKING EN WELVAART IN GROTE DELEN VAN DE WERELD GROEIEN SNEL NEDERLANDS CONSUMPTIEPEIL IS NIET HAALBAAR VOOR DE HELE WERELD VOORWOORD Redactie Jan Fred van Wijnen (chef), Peer Bataille (eindredactie), Féri Roseboom (correctie) Vorm & beeld Mick Peet (art director), Karin Goedhart, Wietske Rodenhuis (vormgeving), Remi Jon-Ming (infographics), Hans Spoelman (productie) Aan dit nummer werkten mee Ton Bastein, Riske Betten (denktank), Kornelis Blok, Jeroen Bos, Ewald Breunesse, Henk Engelenburg, Jan Willem van Gelder, Pim Kakebeeke, Michel Rademaker, Thomas Rau, Arnold Tukker, Monica Verhoek Fotografie Ricardo Funari, Friso Keuris, Binh Tran, Corbis, Getty Images, Hollandse Hoogte DIT ZOU 3,5 KEER DE BESCHIKBARE HULPBRONNEN OP AARDE VERGEN ZONDER DUURZAME STRATEGIEËN STAAT IEDEREEN MET LEGE HANDEN OPLOSSINGEN VARIËREN VAN BESPARING EN HERGEBRUIK TOT ALTERNATIEVEN Uitgever Eugenie van Wiechen Lithografie Colorset, Amsterdam Druk Dijkman, Amsterdam Reacties op artikelen opinie@fd.nl FD Outlook is een uitgave van FD Mediagroep. In het kader van de dienstverlening worden gegevens vastgelegd van abonnees. FD Mediagroep gebruikt deze gegevens voor het kunnen uitvoeren van de (abonnee) overeenkomst, om te voldoen aan informatieverzoeken en om u op de hoogte te houden van voor u relevante (nieuwe) producten, diensten, evenementen en overige activiteiten van de FD Mediagroep en haar bedrijfsonderdelen, en van producten en diensten van zorgvuldig geselecteerde partners. Wanneer u geen prijs stelt op deze informatie, dan kunt u dit kenbaar maken door een brief te sturen naar: FD Mediagroep o.v.v. Klantenservice, Postbus 216, 1000 AE Amsterdam, of via klantenservice@fd.nl of bel: Zie voor meer informatie over het privacystatement: HET FINANCIEELE DAGBLAD Soms is het genoeg om een andere bril op te zetten. Als we een wasmachine of een ipad willen hebben, dan willen wie die ook echt bezitten. Zo kopen we wereldwijd miljoenen wasmachines en ipads, en gooien er ook weer miljoenen weg. Ook al zitten ze vol met kostbare grondstoffen. De Amsterdamse architect Thomas Rau stelde zichzelf de simpele vraag, waarom hij zo'n wasmachine eigenlijk wil bezitten. Het enige wat je nodig hebt, is immers dat de was wordt gedaan. Zijn idee: neem afscheid van het bezit. Betaal voor de wasuren, niet voor het apparaat. Als de machine versleten is, mag de fabrikant de grondstoffen eruithalen en opnieuw gebruiken. Zo'n productiesysteem werkt bij vrijwel elk apparaat en zelfs bij gebouwen, zoals Rau uitlegt in zijn essay op pagina 34. Deze speciale editie van FD Outlook gaat over strategieën om met grondstoffenschaarste om te gaan de onvermijdelijke schaarste die burgers en bedrijven afhankelijk maakt van monopolisten. Schaarste dwingt om nu in actie te komen. Niet alleen om een ramp te voorkomen, maar ook om kansen te grijpen. Zie de inspirerende voorbeelden van Nederlandse bedrijven op pagina 28. Jan Fred van Wijnen Verantwoording Deze speciale editie van FD Outlook, een magazine van Het Financieele Dagblad, is mede mogelijk gemaakt door accountants- en adviesorganisatie KPMG. De redactie is onafhankelijk. Zij steunt op een eigen denktank van experts op het gebied van grondstoffenschaarste, onder wie Michel Rademakers (The Hague Centre for Strategic Studies), Ewald Breunesse (Shell Nederland), Kornelis Blok (Ecofys) en Louise Vet (Wageningen Universiteit). Op aparte advertentiepagina's licht KPMG de eigen relatie tot het onderwerp toe. 03

4 SCENARIO S vechten of eerlijk delen Mondiale markten Schoksgewijze economische groei Evenwichtige economische groei 04 Regionale markten

5 w Hoe lang de wereld nog vooruit kan met haar schaarse grondstoffen, hangt ervan af of landen hun handelsgrenzen openhouden en of de wereldeconomie evenwichtig blijft groeien. door EWALD BREUNESSE 1 SCENARIO 1 GRAAIENDE WERELD SCENARIO 2 SPAARZAME WERELD 2 De mondiale markten voor voedsel, energie en grondstoffen integreren steeds verder, terwijl de wereldeconomie onevenwichtig groeit. Speculatie met schaarse handelsgoederen creëert extra volatiliteit. Omdat piekprijzen zeer tijdelijk van aard zijn, is het lastig om de prijsontwikkeling te voorspellen. Hierdoor is het bijna onmogelijk een gefundeerd economisch besluit te nemen over structurele investeringen in productiecapaciteit of het ontwikkelen van alternatieven. Deze zero sum game kent geen duidelijke winnaars en verliezers. De winst van de een is het verlies van de ander, zowel bij bedrijven, overheden als burgers. Het leidt tot een mondiale herverdeling van welvaart, maar het is niet te zeggen wie op lange termijn wint of verliest. Interview De strategie van mijngigant Vale (pagina 6) De mondialisering zet door en de wereldeconomie groeit zonder veel schokken. Daardoor krijgen nieuwe ontwikkelingen een kans. Zoals technologie die het mogelijk maakt de aarde zo veel mogelijk te ontzien. En een besef bij consumenten dat er maar één planeet aarde is die iedereen water, voedsel, energie en grondstoffen moet bieden. Productie- en gebruiksgoederen worden efficiënter gebruikt, en de verspilling van energie, water en voedsel wordt uit de keten gebannen. Hoewel de aanschafprijs van producten hoger kan uitvallen, zijn de totale gebruikskosten lager en de consument begrijpt dit heel goed. Huur- en leasemarkten floreren door het gedeeld bezit van bijvoorbeeld auto s, en andere apparatuur die maar af en toe wordt gebruikt. Oplossingen Bedrijfjes om op te letten (pagina 28) 3 SCENARIO 3 AUTARKISCHE WERELD SCENARIO 4 KRINGLOOP WERELD 4 In een wereldeconomie met onvoorspelbare pieken en dalen zoeken veel regio s hun eigen oplossingen. Voorheen onrendabele winplaatsen van energie en grondstoffen worden ontwikkeld, inclusief urban mining van vuilstortplaatsen. Daarnaast worden bio-based alternatieven ontwikkeld, waarin de biochemie de petrochemie verdringt. Creatief overleven is meer gebaseerd op slimheid dan op technologie. Handel tussen regio s verandert in fysieke transacties: overschotten en tekorten worden gebarterd. Grondstofrijke landen kopen zo voedsel en geavanceerde technologie. De angst om afhankelijk te zijn van andere regio s is groot. Autarkie is een uiting van nationale of regionale trots. Rijke regio s isoleren zich van de losers. Overheden blokkeren evenwichtige beschikbaarheid van voedsel, energie en grondstoffen. Dankzij stabiele economische groei kunnen regio s met grondstoffenschaarste toch hun cradle-to-cradle-productiemethoden ontwikkelen: producten worden zo ontworpen dat ze aan het eind van hun levensduur volledig hergebruikt kunnen worden. In dichtbevolkte regio s worden hergebruikketens opgezet. Die vergen veel energie, maar dit is goedkoper dan import van grondstoffen uit andere regio s. In grondstofrijke regio s wordt de exploitatie van moeilijke wingebieden te duur, zodat energie-intensieve en milieubelastende productie afneemt. De mondiale ecologische voetafdruk wordt kleiner en de consumptie per hoofd van de bevolking in veel OECD-landen daalt. Casestudies Strategie voor nijpend tekort (pagina 21) Ewald Breunesse werkt bij Shell Nederland. Hij schrijft deze bijdrage op persoonlijke titel. Essay Thomas Rau s kringloopindustrie (pagina 34) 05

6 INTERVIEW WERELDMARKT Schaarste bedreigt vrije markt Wie de grondstof heeft, heeft de macht. Overheden proberen daarom hun greep op de markt te vergroten. José Carlos Martins, directeur strategie van de Braziliaanse mijnbouwer Vale, zou daar liefst korte metten mee maken. door JEROEN BOS fotografie RICARDO FUNARI 06 Het grootste bedrijf waarvan u nog nooit heeft gehoord. Zo omschreef een Brits tijdschrift afgelopen jaar het Braziliaanse Vale (spreek uit: vaa-lee). Toch is de kans bijzonder groot dat u indirect met het bedrijf in aanraking bent geweest. Vale is s werelds een na grootste mijnbouwer en de grootste producent van ijzererts. De kans is dan ook groot dat de auto waarmee u vanochtend naar het werk bent gereden, is gemaakt met ijzererts van Vale. Om het belang van het bedrijf te benadrukken, staat José Martins erop te worden geportretteerd voor een wereldkaart. Dit is ons werkterrein, zegt hij, terwijl hij poseert op zijn hoofdkantoor in Rio de Janeiro. Zijn trots is begrijpelijk: nog geen tien jaar geleden was Vale vrijwel alleen actief in Brazilië, met een buitenlandse afzetmarkt in Europa. Inmiddels heeft het bedrijf ook mijnen op de andere continenten en verkoopt het grondstoffen wereldwijd. Een blik op de wereldkaart maakt duidelijk waarom het goede tijden zijn voor Vale. China telt 1,3 miljard mensen, zegt Martins, dat is meer dan alle Oeso-landen samen. Vale profiteert volop van de sterke groei in opkomende landen. Vooral de enorme honger naar grondstoffen in China drijft de prijzen van ruwe materialen op (meer dan de helft van de wereldwijde ijzerertsproductie gaat naar China). De combinatie van groeiende vraag en toenemende schaarste maakt van Vale een ongekende cashmachine. In 2011 bedroeg de winst $22 miljard. Maar het succesverhaal kent in toenemende mate een keerzijde. Martins merkt dat overheden steeds vaker ingrijpen in de grondstoffensector. Landen die weinig hebben, proberen hun aanvoer zeker te stellen; landen die veel hebben, houden steeds meer binnen de eigen landsgrenzen. Tijdens het gesprek blijkt dat Martins op eieren moet lopen. Hij hekelt de inmenging van politici, maar wil toch niet hardop zeggen dat bedrijven als Vale onder druk worden gezet. Zijn tegenstrevers zijn immers ook zijn belangrijkste klanten. Martins: De vrije markt dreigt het slachtoffer te worden.

7 EUROPA HOEFT NIET TE VREZEN VOOR SCHAARSTE, ZOLANG HET DE PRIJS BETAALT DIE DE MARKT DICTEERT

8 INTERVIEW Waarom kijkt u daar zo somber bij? Het is een slechte ontwikkeling, omdat de markt volgens mij het beste mechanisme is om het schaarsteprobleem op te lossen. Daar denken veel overheden anders over. Zolang onze industrie zeer winstgevend is en het bezit van natuurlijke hulpbronnen macht betekent, denk ik dat de trend van toenemende overheidsbemoeienis aanhoudt. Dat gebeurt in de vorm van hogere belastingen of directe controle. Maar ook door strengere regelgeving, bijvoorbeeld bij het verstrekken van vergunningen voor mijnbouw. Dat gebeurt overal: in Canada, Australië en ook in Brazilië. De aanwezigheid van de overheid wordt groter, omdat grondstoffen steeds gevoeliger liggen. Hoe gaat dat in China? Daar zult u vaak zaken moeten doen met de overheid. In China heb je veel staatsbedrijven. Maar het is een gemengde economie, met staatsbedrijven, lokale private bedrijven en multinationals. Die drie soorten bedrijven doen zaken in een omgeving die centraal wordt gepland, maar tegelijk een dynamische markteconomie is. Ik zie dan ook geen groot verschil in zakendoen met Europese of Chinese staalbedrijven, of ze nu wel of niet in handen van de staat zijn. Het grote verschil is dat Chinezen meer vertrouwen in hun toekomst hebben. Ze zijn agressiever en opportunistischer dan Europeanen. Maar ze groeien ook erg hard. U profiteert van die enorme groei, maar het maakt u ook erg afhankelijk van China. Is een scenario denkbaar waarin China uw volledige productie opeist, omdat ze die nodig hebben? Nee. We zien de groei in China al vijftien jaar, maar in die periode hebben wij nog nooit een van onze klanten in Europa, Japan of Korea zonder ijzererts laten zitten. De groei van het Chinese marktaandeel gaat niet ten koste van onze traditionele klanten. Maar de hele toename in onze productie gaat wel naar China. De Europese markt groeit al tien jaar niet meer. Komt u nog wel eens in Europa? Ik ben momenteel vaker in Azië dan in Europa. Die verandering is de afgelopen tien jaar tot stand gekomen. Vale was een zeer Europees georiënteerd bedrijf. Maar sinds de groei in China is begonnen, gaat onze aandacht veel meer uit naar Azië. Ik denk dat de Chinese groei de allesbepalende trend in de wereld is. Wat betekent dat voor Europa? Moet de Europese Unie, net als China, een grondstoffenpolitiek ontwikkelen? Het marktsysteem zal het schaarsteprobleem oplossen. Zolang de Europeanen maar de prijs betalen die de markt dicteert, krijgen zij hun grondstoffen. Tenzij Europa terug wil naar de tijd van het kolonialisme. Maar zo zal het niet gaan. Als de prijs hoog is omdat veel mensen behoefte hebben aan grondstoffen, worden er meer grondstoffen geproduceerd. Tot de bronnen zijn uitgeput uiteraard. steken ze er minder tijd en moeite in. Voor 2008 merkte ik veel meer bezorgdheid over grondstoffen. Sinds het uitbreken van de crisis zijn niet alleen overheden, maar ook bedrijven vooral druk met hun huidige problemen. Europa kijkt niet genoeg vooruit? Ik ben een gelovige. Ik geloof in de markteconomie. Als iedereen de regels van het spel respecteert, voorzie ik geen echt probleem. Maar dat gebeurt toch niet? U constateert zelf dat overheidsbemoeienis toeneemt. Het kost tijd voor de markt het schaarsteprobleem oplost, maar mensen willen daar niet op wachten. Zij vragen hun regering om nu in te grijpen. Niet elke overheid kan die druk weerstaan. Waardoor neemt die druk nog meer toe, behalve door schaarste? Het komt ook door de crisis. Die lokt overheidsingrepen uit. Niet omdat de overheid dat wil, maar omdat de bevolking dat eist. Als mensen een probleem hebben, roepen ze eerst om hun moeder. Maar hun moeder kan het probleem niet altijd oplossen. Dan kijken we naar God. Maar God is niet altijd beschikbaar. En dan vraag je de overheid om in te grijpen. Je neemt dus een risico als je rekent op de vrije markt. Dan is het toch beter als Europa niet afwacht Maar hierop inspringt? 08 CV JOSÉ CARLOS MARTINS 1950 Geboren in Sorocaba, São Paulo 1975 Afgestudeerd in economie, Pontifícia Universidade Católica 1986 Directeur staalbedrijf Aços Villares 1997 Directeur staalafdeling Companhia Siderúrgica Nacional 1999 Topman blikjesfabrikant Latasa, later Rexam Beverage Can South America 2004 Directeur beleggingen en business development Vale 2005 Directeur metalen Vale 2011 Directeur strategie, ferrometalen en staal Vale Wat kan Europa wel doen om te voorkomen dat grondstoffen onbetaalbaar worden? Inzetten op een stabieler Afrika. Ik denk dat Afrika zeer belangrijk is voor het vraagstuk van grondstoffenschaarste. Grote delen van het continent zijn nog niet verkend omdat er geen goede instituties zijn. Zonder duidelijke weten regelgeving zijn mijnbouwers bang om in Afrikaanse landen te investeren. Maar als dat gebeurt, kan Afrika de situatie meer in evenwicht brengen. Laat Europa op dit moment zich de kaas niet van het brood eten? Allereerst denk ik dat Europa op dit moment erg bezig is met de huidige problemen: de schuldencrisis. Daardoor Ja, door op twee borden tegelijk te schaken. Proberen de vrije markt te stimuleren, maar bijvoorbeeld ook een gezamenlijk inkoopbeleid opzetten. Dat is waarschijnlijk wel het verstandigste. Uiteindelijk wordt het hemel noch hel, maar iets daar tussenin. De groeiende strijd om grondstoffen is niet alleen een uitdaging voor politici, maar ook voor producenten als Vale. Mijnbouwers zijn wereldwijd verwikkeld in een race om zo veel mogelijk grondstofreserves aan hun portfolio toe te voegen. Zij investeren hun enorme winsten in overnames en vergunningen om nieuwe mijnen te mogen openen. Vale haalt meer dan de helft van zijn omzet uit ijzererts, die vooral in thuis-

9 De groei in China is nog nooit ten koste gegaan van onze klanten in Europa, Japan of Korea. land Brazilië wordt gedolven. Andere mijnbouwers hebben hun risico s meer gespreid, zowel qua producten als geografisch. Om concurrerend te blijven, wil ook Vale groeien en risico s spreiden. Maar tussen willen en kunnen gaapt een kloof. De groeiambities van de mijnbouwer stuiten regelmatig op weerstand, zowel bij grondstoffenlanden als bij afnemers van ruwe materialen. In Indonesië, waar Vale nikkelerts wint, wil de regering de export van dat soort erts verbieden. Die moet straks in het land zelf worden bewerkt tot nikkel, al heeft Indonesië daarvoor nog niet genoeg raffinaderijen. Aan de vraagkant ondervindt Vale onder meer tegenwerking van China. Peking is ontstemd over het voornemen van Vale om een vloot van honderd reusachtige vrachtschepen aan te schaffen van het type Valemax. Met een dekoppervlak van drie voetbalvelden is dit het grootste type vrachtschip ter wereld. Vale hoopt daarmee de transportkosten van ijzererts naar China te verlagen. Vooralsnog zijn de schepen niet welkom in Chinese havens. Peking vreest concurrentie voor de eigen scheepvaart, maar wil volgens kenners ook voorkomen dat Vale nog machtiger wordt op de markt voor ijzererts. Door het kostenvoordeel van de superschepen zou het bedrijf marktaandeel van andere mijnbouwers kunnen afsnoepen. China is uw belangrijkste klant, maar het is ook een klant die grip wil hebben op de grondstoffensector. Hoe gaat u daarmee om? Niet anders dan wij al die jaren in andere landen hebben gedaan. We zitten daar omdat zij onze erts nodig hebben. En we brengen die daar omdat de prijs goed is. Dat is een marktrelatie. In het geval van ijzererts is het simpel. Je hebt het of je hebt het niet. Met staal kun je nog beslissen om het zelf te produceren of elders te kopen. Dat geldt ook voor auto s. Maar bij ijzererts ontbreekt die keuze. De Chinezen móéten wel in Australië of in Brazilië kopen. Ze kunnen niet anders. ONZE MOEDERS EN GOD KUNNEN HET PROBLEEM NIET OPLOSSEN. MENSEN EISEN DAN DAT DE OVERHEID INGRIJPT 09

10 INTERVIEW Toch zetten ze u onder druk, bijvoorbeeld door uw superschepen te weren. Iedereen probeert in het marktsysteem in te grijpen, zowel China als Europa. Ze willen allemaal tegen de laagste prijs kopen en tegen de hoogste prijs verkopen. Maar tot nu is onze relatie met China gebaseerd op vraag en aanbod. Ook de landen waar Vale grondstoffen wint, willen meer meedelen in de opbrengsten. Dat klopt. Je ziet het in Argentinië, Indonesië en Afrika, waar overheden op directe wijze het eigendom van hulpbronnen in handen proberen te krijgen. Andere landen grijpen niet direct in, maar verhogen de belastingen. Wat kunt u daar tegen doen? We moeten laten zien dat wij door het produceren van natuurlijke hulpbronnen bijdragen aan de samenleving. Ik denk dat de sector hier meer aan moet doen. Maar uiteindelijk beslist de samenleving. We leven in een democratie en de bevolking heeft het laatste woord. Hoe probeert u daar toch grip op te houden? Door de situatie in andere landen beter te begrijpen, bijvoorbeeld door meer lokale werknemers aan te nemen. Cultuurverschillen zijn voor ons een grote uitdaging. In 2004 hadden we alleen maar mijnen in Brazilië. Nu zitten we ook in Canada, Indonesië, Maleisië en tal van andere landen. Dat ging niet altijd meteen goed. In Canada werd lang gestaakt toen u een nikkelmijn overnam. Wat heeft u van zulke conflicten geleerd? 3X J.C. MARTINS VRIJE MARKT De markt zal het schaarsteprobleem uiteindelijk oplossen AFGELEID Europa is meer bezig met schuldencrisis dan met grondstoffen GELD EN MACHT Zolang grondstoffen duur blijven, proberen overheden in te grijpen De belangrijkste les voor mij is flexibiliteit. Je kunt je bedrijfsmodel niet zo maar invoeren in andere landen, ook al werkt het in eigen land goed. Daarom nemen we meer lokale mensen aan, die we ook een tijdje naar Brazilië halen om ze meer over onze achtergrond en cultuur te leren. Al die mensen streven naar meer welvaart, maar daarvoor zijn niet genoeg natuurlijke hulpbronnen. Hoe gaat dat uitpakken? Ik denk dat China maatgevend zal zijn voor het nieuwe consumentengedrag. Zij willen op grote schaal groeien. Maar er is een groot verschil met de groei die de Oeso-landen na de Industriële Revolutie doormaakten. Die hadden volop toegang tot grondstoffen, vaak via hun koloniën. Maar China moet alles kopen, op een krappe markt. Dat zet druk op de economie. Het vergroot ook de kans op een gewapend conflict. Ik ben een optimist. Deze ontwikkeling komt de wereld op de lange termijn ten goede. De grote verschillen tussen landen zijn onhoudbaar, met landen die na de Industriële Revolutie alles hebben en landen die veel minder hebben. Voor die revolutie leefde iedereen grotendeels op dezelfde wijze; daarna is dat helemaal veranderd. Waarschijnlijk moeten de Verenigde Staten een beetje inleveren, zodat andere mensen hun levensstandaard kunnen verhogen. Maar ik geloof dat we richting een eerlijkere gemeenschap gaan. U klinkt niet helemaal overtuigd. Wie weet, wie weet Ik ben een optimist. U hebt makkelijk praten. Het schaarsteprobleem is grotendeels in het voordeel van Vale. Als de trends in je voordeel zijn, is het makkelijk om optimistisch te zijn. Je bent niet helemaal onbevooroordeeld, maar zo zit het leven in elkaar. Ik denk dat we moeten proberen onze welvaart te blijven vergroten. We moeten de wereld beter in balans brengen, zonder de hegemonieën uit het verleden. Er komen nu meer mensen naar de tafel en dat is niet slecht. Met zichtbaar plezier geeft Martins nog even een sneer richting het Westen, waar sommige intellectuelen het einde van de geschiedenis al hadden aangekondigd. Met een daverende lach verzekert hij: Dit is niet het einde van de geschiedenis, maar het begin. n Jeroen Bos is redacteur van Het Financieele Dagblad Maritiem monster 10 VALEMAX 362 meter EIFFELTOREN 324 meter De Valemax is s werelds grootste vrachtschip. Vale wil honderd van deze schepen kopen. Dit moet de transportkosten drukken. De schepen gaan varen op China. Dit land ziet deze supervloot niet zitten. Peking vreest te grote marktmacht van Vale. De schepen zijn daarom niet welkom.

11 Tegen de schaarste in groeien Terwijl de wereldbevolking groeit naar 9 miljard burgers wordt steeds duidelijker dat er nieuwe (verdien)modellen nodig zijn om binnen de eindige hoeveelheid grondstoffen en voedsel een welvarende en houdbare maatschappij te creëren. Pessimisten doen dit af als onmogelijk omdat wereldleiders het maar niet eens kunnen worden over het beprijzen van ecologische schade. Optimisten zien in baanbrekende innovaties de oplossing. Beide kampen hebben gelijk: het bedrijfsleven kan met innovaties grote doorbraken realiseren mits men anders leert denken, maar uiteindelijk moet de overheid wel een economisch model creëren dat ons dwingt tot een houdbaar gebruik van grondstoffen. Een voorspelling over hoe ondernemingen over tien jaar verschillen van die van nu. Het wordt gaandeweg steeds duidelijker: diverse grondstoffen dreigen serieus schaars te worden en dat legt een bommetje onder de toekomst van menig bedrijf. Toch is dit slechts in enkele bestuurskamers een serieus thema. Bestuurders denken nog dat ze leveringszekerheid kunnen kopen in de toeleveringsketen door bijvoorbeeld termijncontracten en zien in het uitknijpen van die toeleveringsketen een tactiek de prijs- en margedruk in de markt te lijf te gaan. Dat is kortzichtig en doet geen recht aan de machtsverschuiving die plaatsvindt in de keten. Vissers of boeren zijn zich steeds meer bewust dat zij met hun schaarse waar een prima onderhandelingspositie hebben. Vaak hebben ze keuzemogelijkheden: een boer die mais verbouwt kan dit bijvoorbeeld verkopen aan voedselproducenten of aan partijen die er biobrandstof van maken. Als gevolg van deze machtsverschuiving in de keten heeft de sourcing van grondstoffen over tien jaar en waarschijnlijk sneller de volle aandacht in alle bestuurskamers. Bestuurders zullen straks voortdurend bezig zijn de afhankelijkheden in hun keten te (laten) monitoren, marktverhoudingen op hun grondstoffenmarkten met grote interesse volgen en analyseren wat hun concurrenten doen. Schaken met grondstoffen wordt dus een van de belangrijkste taken van bestuurders, waarbij de langetermijnwinst wordt gesteld boven kortetermijnresultaten. Eenvoudig is dat zeker niet altijd, al was het maar omdat er altijd disrupties op de loer liggen die marktverhoudingen op zijn kop kunnen zetten. De technologische vooruitgang bij het winnen van schaliegas maakt een massale goedkope winning daarvan bijvoorbeeld mogelijk en zet daarmee mogelijk een rem op de ontwikkeling van de biobased economy. >>

12 Onder druk wordt alles innovatie Productie veroorzaakt schade aan de omgeving, omdat er schaarse grondstoffen aan worden onttrokken. Als bedrijven de kosten daarvan moesten betalen zou de zogeheten True Cost zichtbaar worden en dat zou de winst flink onder druk zetten. Volgens KPMG-onderzoek 1 gaat het hierbij gemiddeld om 41 cent van elke dollar aan winst. In theorie is het eigenlijk relatief eenvoudig om het schaarsteprobleem op te lossen. Als overheden wereldwijd besluiten om deze zogeheten externaliteiten in rekening te brengen ontstaat er een gezond evenwicht en worden duurzamer productiemethoden gestimuleerd. Maar zo n wereldwijde uniforme aanpak lijkt niet haalbaar vanwege de complexiteit en de enorme belangentegenstellingen. Landen zijn immers ook elkaars concurrenten en de verleiding is dan ook groot om met wetgeving een race to the bottom te creëren om ondernemingen binnen hun landsgrenzen te lokken met soepele duurzaamheidsnormen. Het bedrijfsleven zal gaandeweg echter steeds meer eigen verantwoordelijkheid nemen. Tien jaar geleden was een onderneming nog een voorloper door verslag te doen van de zoektocht naar een meer duurzame bedrijfsvoering. Over tien jaar wordt een onderneming pas gezien als een voorloper als zij volledig inzicht geeft in haar True Cost, zowel op bedrijfs- als op productniveau. Dat is geen zelfkastijding maar een prikkel tot innovaties en een andere blik op het omgaan met schaarse grond- en hulpstoffen. Het is bovendien een krachtige manier om de afnemer van je producten zich bewust te laten worden van die True Cost. En het leidt tot onderlinge concurrentie om de True Cost zo laag mogelijk te houden. E en van de oplossingen voor schaarste is de inzet van substituten voor grondstoffen, op meerdere niveaus. Het is mooi dat een supermarkt bedreigde vissoorten vervangt door duurzame soorten. Maar dat is nog geen echt fundamentele oplossing voor de schaarste. Nog mooier en veel moeilijker wordt het om het eten van sprinkhanen met succes als aantrekkelijk alternatief bij consumenten te introduceren. Een ander type innovatie schuilt in technologische vooruitgang, varierend van efficiënter produceren tot en met wat The Economist beschrijft als de Third industrial revolution 2 : de sterke decentralisatie van productie als gevolg van onder meer de opkomst van de 3D-printer die van elke consument ook een producent kan maken en die de productieketen veel efficiënter kan maken. Tot slot kan ook het business-model zelf innoveren. Ondernemingen zullen steeds meer inspelen op de trend dat consumenten en bedrijven niet meer de behoefte hebben om spullen (juridisch) te bezitten, maar deze wel (op elk moment en op elke plaats) te kunnen gebruiken. Voor digitale diensten is dat al heel gebruikelijk (denk aan software as a service, Spotify-muziekabonnementen). Door schaarste zal dat ook voor fysieke producten steeds meer opkomen. Ook dit kan een geweldige impuls opleveren voor de omgang met schaarse grondstoffen. Een mooi voorbeeld is Renttherunway.com: een kledingkast waar je tegen betaling dure designerkleding kunt gebruiken voor een avond en dan weer retourneren. Europa kan hierin het voortouw nemen, daarbij wellicht gedwongen door een een bemoeilijkte toegang tot grondstoffen. China is al meer dan tien jaar actief bezig om (onder meer in Afrika) fors te investeren in grondstoffen en voedsel om daarmee de economische toekomst veilig te stellen. Europa zet daar relatief weinig tegenover maar die achterstand kan ook juist dwingen tot creativiteit en innovatie, zeker in de rijke Europese maatschappij. Wat zou er immers allemaal mogelijk worden als ondernemingen in Europa zich opstellen als eigenaar van alle afvalstoffen die hun producten opleveren? Dan worden ze geprikkeld tot het sluiten van hun productiecyclus door hun afvalstoffen weer te gebruiken als input voor hun productie. Closing the loop wordt nu omarmd door enkele voorlopers, maar zal over tien 1 Expect the unexpected, KPMG onderzoek 2 Economist, 21 april 2012,

13 jaar een veel bredere toepassing krijgen in het bedrijfsleven. Het is een innovatie met een geweldige impact een ultieme vorm van efficiency maar zal niet in alle sectoren haalbaar zijn, zeker niet binnen nu en tien jaar. Tot die tijd kunnen ondernemingen onder druk van de schaarste inzetten op de andere hiervoor genoemde vormen van innovatie. Kwartaalcijfers inruilen voor langetermijn samenwerkingen Yvo de Boer Global Advisor Climate Change & Sustainability Wat zou er allemaal mogelijk worden als ondernemingen in Europa zich opstellen als eigenaar van alle afvalstoffen die hun producten opleveren? Dan worden ze geprikkeld tot het sluiten van hun productiecyclus door hun afvalstoffen weer te gebruiken als input voor hun productie De bestuurder van de toekomst weet dat succes niet (alleen) afhangt van goede kwartaalcijfers, maar vooral van het vermogen om met de toeleveringsketen samenwerking op lange termijn aan te gaan. Want waarde creëren kun je alleen samen. Voor bijvoorbeeld retailbedrijven is die langetermijnfocus vaak een grote stap. Zij moeten zich inleven in de wijze waarop hun toeleveranciers grote investeringen moeten doen in verwerkingscapaciteit die in tien of meer jaar moeten worden terugverdiend. Samen met deze partners moeten ze het gedeelde belang voor ogen nemen en ook de lokale producenten boeren erbij betrekken. De waarde zit dan in het helpen van boeren met het realiseren van productiviteitsstijgingen maar ook andersom: de toeleveringsketen is vaak een belangrijke bron van innovatie. Om die waarde te realiseren is een totaal andere rol van inkoop nodig. Inkoop is niet langer (alleen) gericht op het uitonderhandelen van scherpe voorwaarden, maar heeft een strategische rol door samen met ketenpartners te werken aan een gezamenlijk belang. Bedrijven zullen ook ketenpartners opkopen backward integration om zo meer vat te krijgen op de grondstoffen. M&A-specialisten zitten in deze nieuwe realiteit dan ook veel dichter op hun collega s van inkoop. En die inkoopfunctie is dan dagelijks bezig met de vraag hoe men strategisch en proactief de mogelijkheden met ketenpartners kan ontwikkelen. Schaken met grondstoffen wordt dus een van de belangrijkste taken van bestuurders, waarbij de langetermijnwinst wordt gesteld boven kortetermijnresultaten Volg@KPMG_NL en discussieer mee met #denieuwe wereld Bekijk de video op kpmg.nl/denieuwewereld Roger van den Heuvel Partner Head of Operations Strategy Group, Management Consulting kpmg.nl/denieuwewereld 2012 KPMG N.V. Alle rechten voorbehouden.

14 RESEARCH 14 OMGAAN MET SCHAARSTE De grootste uitdaging voor de komende generaties wordt de eerlijke verdeling van schaarse grondstoffen en energie. De wereldbevolking blijft voorlopig doorgroeien. Nu zijn er al zeven miljard mensen, maar tegen 2050 zijn dit er negen miljard. En als hun welvaart blijft groeien (met name onder de middenklasse in opkomende economieën), neemt de vraag naar goed voedsel en luxeproducten ongekende vormen aan. Dit stuwt de vraag naar toch al schaarse grondstoffen, en daarmee ook de prijs ervan. Bovendien raken bepaalde zeldzame metalen, die nu nog essentieel zijn voor de industrie, simpelweg op. Deze schaarste vraagt om duurzame oplossingen. Die moeten we zoeken in effi ciënter gebruik van bestaande grondstoffen, meer besparing en meer hergebruik. Maar we zullen ook duurzame alternatieven moeten vinden. Strategieën tegen schaarste Minimaal verbruik en verspilling van grondstoffen Optimaal hergebruik in gesloten productieketen Duurzame alternatieven voor schaarse materialen ALS WE ONZE De druk neemt toe Tegen 2050 zal de wereldbevolking zijn verdubbeld ten opzichte van 2008 (4,5 miljoen mensen). De groei vindt nagenoeg geheel plaats in opkomende landen. De wereldbevolking groeit Van 7 tot 9 miljard mensen. n Opkomende wereld n Ontwikkelde wereld Met name in Afrika is sprake van een snelle groei, onder meer door grote gezinnen en een hogere levensverwachting. Grondstoffen worden duurder Door toenemende consumptie stijgt de vraag naar grondstoffen. Dit drijft de prijzen op. Prijzen in $, sinds Club van Rome

15 STIJL NIET MATIGEN Hoe lang gaat het nog mee? Schaarste verschilt sterk per grondstof. Aluminium kan nog twee keer zo lang mee als we zuinig zijn, maar alle indium in de wereld (voor lcd-schermen) is op zijn best nog toereikend voor dertien jaar. n Aantal jaren bij consumptie in huidig tempo n Aantal jaren als consumptie met helft vermindert Aluminium (transport, huishoudelijke apparaten) BRON: VN Toenemende consumptie In de opkomende economieën heeft met name de snelgroeiende middenklasse steeds meer geld te besteden aan (beter) voedsel en producten. Bbp per hoofd van de bevolking in $ x Zink (galvanisering) Uranium (wapens, kernenergie) Tin (blik, soldeer) Ramingen Rusland Brazilië China Tantalum (mobieltjes, cameralenzen) 9 29 Zilver (juwelen, katalysatoren) $ Staal per ton +168% Maïs per bushel +200% Tarwe per bushel +153% Olie (Brent) per vat +360% India BRON: IMF Staal Maïs Tarwe Platinum (juwelen, transport) Phosphorus (kunstmest, diervoeding) Nikkel (batterijen, turbinewieken) 8 42 Lood (pijpleidingen, batterijen) Indium (lcd-schermen) Goud (juwelen, tandvulling) Olie BRON: BLOOMBERG Koper (draad, muntgeld, loodgieterij) Chromium (verchroming, verf) BRON: FD RESEARCH Grenzen aan de groei was het alarmerende boek van de Club van Rome een internationale denktank van wetenschappers, politici en economen over de aanstaande schaarste aan alles. Binnen enkele decennia zou de aarde door zijn energie en grondstoffen heen zijn, bij het toenmalige consumptieniveau. Het boek verscheen in Toen een jaar later de eerste oliecrisis uitbrak, nadat de Arabische olieproducerende landen de oliekraan naar het Westen dichtdraaiden, werd het grote publiek echt wakker. Wereldwijd werden meer dan twaalf miljoen exemplaren verkocht. Een jaar later verscheen de update: Mankind at the Turning Point. Aarde raakt uitgeput door ongeremde groei 15

16 RESEARCH OMGAAN MET SCHAARSTE 575 liter water gebruikt de gemiddelde Amerikaan per dag; het hoogste verbruik per persoon ter wereld 645km 3 aan water consumeert India per jaar, de grootste hoeveelheid ter wereld; China volgt met 549 km 3 per jaar...en DE BRONNEN Bezit en macht Veel grondstoffen worden gewonnen in een beperkt aantal landen. Dit zijn doorgaans niet de landen die ze verwerken. China, een belangrijke leverancier van zeldzame aardmetalen, houdt steeds meer achter voor de eigen industrie. Dit kan grote gebruikers, zoals Japan, zwaar treffen. Haves & have nots Olieverbruik is het grootst in China, Noord-Amerika en West-Europa. De belangrijke exporteurs zijn Rusland en het Midden-Oosten. Consumptie in mln vaten per dag Productie in mln vaten per dag Noord-Amerika Vitol Glencore Trafigura Cargill Koch 213,7 133,9 87,4 86,0 79,1 13,8 23,4 Grondstoffenhandelaren Specialisatie en schaalgrootte creëren macht. Omzet 2011* in mrd olie, gas, chemie et cetera Metalen, energie, mineralen en agrarische producten olie en metaal agrarische producten en voedsel energie, mineralen, kunstmest, papier et cetera % van het beschikbare drinkwater wordt gebruikt door de landbouw 1% of minder van al het water op aarde is geschikt te maken als drinkwater BRONNEN: UN, FAO EN WBCSD Mijnbouwers Bedrijven ontwikkelen zich tot grootmachten. Omzet 2011* in mrd BHP Billiton** Rio Tinto 51,6 43,6 Vale 43,4 Anglo 26,3 American Xstrata 24, Club van Rome ijzererts en energie aluminium en ijzererts ijzererts en koper ijzererts en koper koper en kolen * omgerekend met 1 = $1,39 ** betreft gebroken boekjaar 2010/2011

17 SCHEEF VERDEELD ZIJN... Europa/Eurazië 17,7 19,5 25,2 Azië/Pacific 6,9 Zuid- en Midden-Amerika 6,1 Afrika 10,1 3,3 7,8 Midden- Oosten 8,4 27,2 Concentratie De productie van belangrijke grondstoffen wordt gedomineerd door enkele landen. Jaarlijkse productie Overig OlieMetaalAluminiumGoud Rusland 10,3 Overig mln vaten 10,0 7,5 4,2 4,1 Iran China Saudi- Arabië VS 190 Brazilië mln ton China 282 Overig 248 Australië mln ton 12,8 China 3,4 3,0 Rusland Canada Overig x 1000 kg China 320 Australië Zuid- Afrika De denktank rondom de Club van Rome ging onverstoorbaar verder met de ontwikkeling van zijn economische en sociale modellen. Ook toen duidelijk werd dat de aarde veel meer grond- en brandstoffen herbergt dan aanvankelijk gedacht. In 2004 werd de eerste uitvoerige update van het originele rapport uit 1972 gepubliceerd. Daarin werd bevestigd dat de originele modellen in principe klopten, en dat de wereld in de woorden van olie-expert Matthew Simmons dertig kostbare jaren had verspild door de boodschap verkeerd te interpreteren. De grens verschuift, maar het blijft een grens 17

18 RESEARCH OMGAAN MET SCHAARSTE 3,5 x alle bronnen op aarde zouden nodig zijn om de hele wereld het consumptieniveau van Nederland te bieden...hebben WE NIEU Wat te doen? Elke oplossing die we nu bedenken voor schaarste zal duurzaam moeten zijn. Anders staan we snel weer voor hetzelfde probleem. De mogelijkheden zijn overzichtelijk: minder gebruiken, minder verspillen, efficiënter gebruiken (recycling), en vooral: alternatieven zoeken. De VS gebruiken bijvoorbeeld steeds meer biodiesel (plantaardige olie) als alternatief voor fossiele brandstof. 1,5 jaar heeft de wereld op dit moment nodig om alle voedsel en grondstoffen te produceren die in één jaar worden geconsumeerd, en ook de CO 2 -uitstoot te absorberen. We teren in op de voorraden 200 % is de toename van de ecologische voetafdruk van de mens sinds eind jaren ,5 ton is de CO 2 -uitstoot van Nederland per inwoner per jaar; in de VS is dit 17,5 ton en in China 5,3 ton BRONNEN: CDIAC, WNF LIVING PLANET REPORT Club van Rome

19 WE OPLOSSINGEN NODIG Alternatief Zuinigheid Tien aspecten van ons dagelijks bestaan die samen driekwart van de potentiële besparingen kunnen opleveren: (in $ mrd, wereldwijd) Voor enkele grondstoffen worden al alternatieven gebruikt. Ook kan nanotechnologie een extra impuls geven aan de ontwikkeling van nieuwe materialen. Oud: Nieuw: Biodiesel Efficiënter energiegebruik in gebouwen Opbrengst grootschalige landbouw 252 Voorkomen van voedselverspilling 167 Weglekken tegengaan bij waterleidingen 155 Verdere verstedelijking 138 Efficiënter transport 134 Tegengaan bodemverarming 115 Irrigatietechnieken 108 Slimmer vrachtverkeer 106 Efficiëntere energiecentrales Olie/ diesel Energieopwekking Algen Methanol Biomassa Wind-, zonneen hydro-energie Hergebruik BRON: MCKINSEY Met recycling bestaat veel ervaring. Vooral in de metaalsector, in het bijzonder met lood, ijzer en aluminium. Ook glas, papier en hout worden steeds vaker gerecycled. De mate varieert per regio: in Europa wordt koper vaker gerecycled dan in Amerika of Azië. Drie manieren om de mate van hergebruik te meten: 1 End of life recycling efficiency rate Proportie van schroot dat met succes wordt hergebruikt. Van aluminium wordt bijvoorbeeld meer dan 70% van het afval hergebruikt. 2 Recycled content Het aandeel van schroot dat wordt gebruikt bij de metaalproductie. Bij de aluminiumproductie wordt 25-50% aan schroot hergebruikt. 3 Old scrap ratio in recycling flow Het aandeel van oud schroot in de totale schrootstroom (oud + nieuw). Bijna 50% van het aluminiumschroot bestaat uit oud schroot. BRON: METAL BULLETIN Katoen Suiker PlasticBioplastic Hennep Brandnetel Bamboe Aspartaam BRON: FD RESEARCH Zolang de wereld niet reageert, blijft de Club van Rome hameren op zijn originele waarschuwing. Begin 2012 verscheen de nieuwste actualisatie. Deze keer met de boodschap dat de menselijke soort niet overleeft met de huidige stijl van consumeren. Hoofdonderzoeker Jorgen Randers verwijt politici en bedrijven dat ze niet kijken naar het voortbestaan op lange termijn, en de boodschap negeren dat grondstoffen echt opraken. Volgens het model van 2052: A Global Forecast for the Next Forty Years, telt de wereld over dertig jaar nog steeds drie miljard armen en zal de temperatuur van de aarde twee graden zijn opgelopen. Overleving van de mensheid staat op het spel 19

20 2012 KPMG N.V., alle rechten voorbehouden.

21 SURVIVAL KIT HET HEFT IN EIGEN HAND Veel ondernemingen zijn afhankelijk van slechts één grondstof. Wat doe je als die opraken, te duur worden of te vervuilend zijn? Drie overlevingsstrategieën voor bedrijven die het roer om moeten gooien. Plus: drie portretten van mensen die werken met een grondstof. STRATEGIE door JAN WILLEM VAN GELDER interviews door MONICA VERHOEK fotografie FRISO KEURIS I n 1972 voorspelde de Club van Rome het einde van de economische groei als gevolg van uitputting van grondstofvoorraden. Deze voorspelling is vaak weggehoond, maar klinkt vandaag de dag actueler dan ooit. Bij het vierde lustrum deed de Club er eerder deze maand, in een nieuw rapport over de komende veertig jaar, nog een schepje bovenop: Als we de manier waarop we nu leven voortzetten, overleven we niet als soort. Waarom? Met name omdat overheden en bedrijven te langzaam reageren op het opraken van grondstoffen. De cijfers spreken voor zich: de wereld herbergt steeds meer burgers (negen miljard in 2050), die per persoon ook meer consumeren. Daardoor slinken de voorraden fossiele brandstoffen en minerale grondstoffen, terwijl de land- en bosbouwproductie wordt beperkt door de schaarste van vruchtbare grond en water. Ook geopolitieke spanningen en conflicten dragen ertoe bij dat grondstoffen onvermijdelijk schaarser worden. Dit raakt bedrijven nu al. Vier van de vijf Nederlandse technologiebedrijven hebben in de afgelopen vijf jaar serieuze leveringsproblemen ondervonden met kritische materialen, volgens een in april gepubliceerd rapport van brancheorganisatie FME. Als de Club van Rome gelijk krijgt, zal het bestaansrecht van een onderneming op lange termijn afhangen van de manier waarop ze met schaarse grondstoffen omgaat. De samenleving verwacht immers dat bedrijven bepaalde grondstoffen minder gaan gebruiken (bijvoorbeeld omdat ze bijdragen aan klimaatverandering) of op zorgvuldige wijze inkopen: voor een eerlijke prijs en zonder dat met de opbrengst bloedige conflicten worden gefinancierd. Ook verspilling en vervuiling door onzorgvuldig grondstoffengebruik worden steeds minder getolereerd. Binnen dit maatschappelijke krachtenveld kunnen bedrijven verschillende strategieën inzetten, waarvan we er drie belangrijke en ingrijpende bespreken: 1 Investeren in duurzame toeleveranciers. 2 Overstappen op andere grondstoffen. 3 Investeren in recycling van het eigen product. 21

22 STRATEGIE 22 1 ZONDER BOER GEEN CHOCOLADE Hoe luxueus en verleidelijk chocoladeproducten er ook uit mogen zien, zonder het werk van miljoenen slechtbetaalde cacaoboeren zouden ze niet bestaan. Door branden en persen worden cacaobonen verwerkt tot cacaoboter en cacaopoeder. Cacaoboter valt nog wel te vervangen, al waardeert een echte chocoholic dat natuurlijk niet. Maar cacaopoeder is onmisbaar voor de grote chocoladebedrijven. Hun lot is daarom nauw verbonden met dat van de twee miljoen cacaoboeren in West- Afrika, die 70% van de wereldcacaoproductie voor hun rekening nemen. En met die West-Afrikaanse cacaoboeren gaat het niet zo best. De omstandigheden waaronder ze moeten werken zijn zwaar. De cacaoprijs is zo laag dat veel boeren moeite hebben om rond te komen. Om het hoofd boven water te houden, laten ze vaak kinderen meewerken. Ook kappen ze bossen om rubberplantages aan te leggen. Boeren die honger lijden, doen alles om voor hun gezin een inkomen te verdienen. De grote chocoladefabrikanten realiseren zich inmiddels hoe bedreigend deze situatie voor hen is. Terwijl de mondiale vraag naar duurzame cacao jaarlijks met 2% tot 3% stijgt, daalt de cacaoproductie in West-Afrika met 2% per jaar. Onder meer doordat de bomen verouderd zijn en er geen geld is voor herbeplanting. Ook hebben oudere cacaoboeren geen opvolgers en spelen er verschillende milieuproblemen. Als deze boeren geen perspectief op een leefbare TIPS VOOR BEDRIJVEN (1) Zorg dat je grondstoffenleveranciers duurzaam kunnen produceren zorg voor kennisoverdracht kies voor betrokkenheid op lange termijn maak een winstgevende bedrijfsvoering mogelijk Selecteer geen leveranciers op laagste prijs dit gaat vaak ten koste van de kwaliteit leveringszekerheid is cruciaal in tijden van schaarste problemen met grondstoffenleveranciers zijn slecht voor het imago toekomst wordt geboden, raakt de hele chocoladebranche in de problemen. In samenwerking met het Initiatief voor Duurzame Handel (IDH), opgezet en gefinancierd door de Nederlandse overheid, is daarom in 2008 een programma opgezet waaraan grote chocoladefabrikanten, cacaohandelaren, supermarktketens en maatschappelijke organisaties als Solidaridad, WWF en Oxfam Novib meedoen. Gezamenlijk investeren ze tot en met 2015 zo n 20 miljoen in activiteiten die gericht zijn op verbetering van de kwaliteit, productiviteit en beheer van productie en marketing in de belangrijke productielanden (naast West-Afrika ook Ecuador, Indonesië en Vietnam). Hoewel het programma gericht is op verbetering van het inkomen van kleine cacaoboeren, is prijsverhoging geen doelstelling. Hun inkomensverbetering moet met name gerealiseerd worden door het trainen van boeren in het verbeteren van hun landbouwmethodes, waardoor de productiviteit kan verdubbelen of verdriedubbelen tot minimaal duizend kilo per hectare. Ook wordt aandacht besteed aan verbetering van financiële en managementkwaliteiten van verschillende spelers in de keten, om ook de toegang tot krediet te verbeteren. Verduurzaming staat ook nadrukkelijk op de agenda. De samenwerkende partijen hebben vastgelegd dat in 2015 minimaal de helft van alle cacaobonen die gebruikt worden in cacaoproducten voor de Nederlandse markt gegarandeerd duurzaam moet zijn. Als alles volgens plan gaat, zal in 2025 op de Nederlandse markt alleen nog duurzame chocola te vinden zijn. Met dank aan de cacaoboeren die met duurzame cacao een redelijk inkomen verdienen. SCHROOT Bas Krommenhoek Leeftijd: 23 jaar Beroep: schroothandelaar bij Krommenhoek Metals familiebedrijf, steeds van vader op zoon doorgegeven, bestaat al vanaf Ons We verzamelen, sorteren en knippen onder meer lood, ijzer, aluminium en koper, om dit weer te verkopen aan smelterijen en expediteurs. Bij ons komen zowel particuliere als zakelijke klanten. Onze belangrijkste bezigheid is het faciliteren van allerlei containers bij metaalbewerkingsbedrijven. De lading wordt vervolgens gewogen, terwijl de klanten kunnen meekijken. In het kader van transparantie is dat erg belangrijk. Zo is iedereen zeker van een eerlijke weging. Iedereen kan de dagprijzen van schroot op onze website zien. Handelen in metaal is mooi en spannend. De koperprijs wordt bepaald door vraag en aanbod. Toen in augustus 2010 de San José kopermijn in Chili instortte (waarna 33 kompels drie maanden onder de grond zaten), zeiden de autoriteiten dat de wereldwijde koperproductie hierdoor niet in gevaar zou komen. Maar we hebben te maken met de beurshandel en speculanten. Er ontstond toch een soort kunstmatige schaarste. Stel dat er nu een heel grote kopermijn wordt gevonden. Dan zegt dat niets over de koperprijs. Als iets schaars is, wordt het interessant voor dieven. We hebben ooit eens een bronzen kruis aangeboden gekregen dat afkomstig was van een grafsteen. We hebben toen direct de politie ingeschakeld. Die heeft het vervolgens succesvol opgepakt. Koperprijs per pond (lb) April 2000: $79,00 April 2012: $383,35 383,35 79

23 DOOR DE BEURSHANDEL EN SPECULATIE ONTSTAAT SOMS KUNSTMATIGE KOPERSCHAARSTE

24 STRATEGIE 24 2 SCHONERE BENZINE UIT GAS TIPS VOOR BEDRIJVEN (2) Overstappen op andere grondstoffen kan voordelen opleveren grotere beschikbaarheid en leveringszekerheid betere producten maatschappelijke meerwaarde Maar overstappen moet wel mogelijk zijn investeringen in productietechnologieën vereist productkwaliteit moet gegarandeerd zijn In de hele wereld zoeken oliemaatschappijen naar oplossingen voor het naderende einde van de makkelijk winbare aardoliereserves. Sommige wijken uit naar de vervuilende teerzanden van Canada en Venezuela, andere zoeken olie in ecologisch kwetsbare gebieden (Noordpool). Ook zijn er die enorme natuurgebieden en schaarse landbouwgronden willen gebruiken voor de productie van biobrandstoffen. Een handvol oliemaatschappijen, waaronder Shell, werkt echter al decennia aan een andere strategie. In Shells Gas-to-Liquids technologie (GTL) wordt ontzwaveld aardgas met zuurstof omgevormd tot synthesegas: een mengsel van koolstofmonoxide en waterstof. Dit gasmengsel kan met behulp van een katalysator omgezet worden in langere koolwaterstoffen, zoals benzine en diesel, zonder alle vervuiling die bij aardolieraffinage in de brandstoffen achterblijft. Het basisproces hiervoor ontdekten de Duitse chemici Fischer en Tropsch al in In nazi-duitsland gebruikten zij ijzer als katalysator om synthesegas (uit vergaste steenkool) om te zetten in brandstoffen voor de oorlogsmachine. Toen het Zuid-Afrikaanse apartheidsbewind in de jaren zeventig te maken kreeg met een olieboycot, investeerde oliebedrijf Sasol in de productie van brandstoffen uit steenkool met behulp van het Fischer-Tropsch proces. Onder normale omstandigheden was deze technologie echter niet interessant. Toch begon Shell er in de jaren zeventig onderzoek naar te doen. Het bedrijf realiseerde zich dat de mondiale aardgasvoorraden veel moeilijker te transporteren zijn dan de olievoorraden. Door omzetting van aardgas in benzine sla je daarom twee vliegen in één klap. Shell ging kobalt als katalysator gebruiken, waardoor lagere procestemperaturen en efficiëntere sturing mogelijk werden. Begin jaren negentig bouwde de oliemaatschappij een proeffabriek in Maleisië. Dit leek geldverspilling toen kort daarop de olieprijzen kelderden en de fabriek in 1997 ook nog eens ontplofte. Uiteindelijk bleek de opgedane praktijkervaring van grote waarde om het proces te kunnen optimaliseren en de stap te zetten naar grootschalige commerciële productie. Dit gebeurde in 2009 met de opening van Pearl GTL in Qatar, een Shell-fabriek die nu jaarlijks vaten brandstof uit aardgas produceert. Hoewel concurrenten als Exxon en Chevron inmiddels ook GTL-fabrieken bouwen die deels gebaseerd zijn op de Sasol-technologie, loopt Shell met zijn eigen technologie ver voor op de meeste concurrenten. Het bedrijf dekt zich hiermee in tegen de gevolgen van dalende aardolievoorraden en kan bovendien een aantal maatschappelijke voordelen claimen. Aardgas is uiteraard ook een fossiele brandstof, maar de klimaatimpact van GTL-brandstoffen is duidelijk lager dan die van teerzandolie of de meeste biobrandstoffen. Bovendien levert het productieproces geen vervuilende restproducten meer op, zoals zware stookolie en cokes. De brandstoffen zelf bevatten geen roet en andere stoffen die schadelijk zijn voor milieu en gezondheid. In een praktijkproef merkten de medewerkers van afvalbedrijf Van Gansewinkel, dat zijn vuilniswagens op pure GTL-brandstof liet rijden, de voordelen direct: schonere uitlaatgassen en minder lawaai. BRONZEN KLOKKEN Henk van Blooijs Leeftijd: 51 jaar Functie: sales manager bij Koninklijke Klokkengieterij Petit & Fritsen samenstelling van het klokkenbrons is al 350 De jaar praktisch hetzelfde. Het bestaat uit 78% koper, 20% tin en nog wat andere materialen. Het is tegenwoordig wel zuiverder; vroeger zat er meer verontreiniging in de legering. Bijvoorbeeld 75% koper en de rest tin en andere materialen. Door dit minimale verschil klonken de klokken honderd jaar geleden anders. Momenteel doen wij onderzoek naar de samenstelling van bronzen klokken en de invloed hiervan op de klank. Onze klokken worden uitsluitend gemaakt van brons. In de Tweede Wereldoorlog roofden de Duitsers veel klokken uit Nederlandse kerken om het brons te gebruiken voor de oorlogsindustrie. De klokken werden soms vervangen door klokken van staal. Die klonken niet eens zo slecht, maar staal gaat roesten en brons niet. Wij zien dat de koperprijs de laatste tien jaar drie à vier keer zo hoog is geworden. Dit kunnen we slechts voor een deel doorberekenen aan onze afnemers, zodat onze marges lager zijn dan voorheen. Het vervelende is dat je vroeger precies kon zeggen wat een klok zou gaan kosten, maar tegenwoordig kan dit per maand verschillen. De Nederlandse klokkenmarkt is verzadigd. Toch gaan de zaken goed, omdat wij over de hele wereld klokken leveren. Momenteel maken we voor Belgorod (Rusland) een carillon ter nagedachtenis aan de slag om Koersk. Bronsprijs per ton April 2000: 1705 April 2012: