Beleidsplan SCHULDHULPVERLENING Gemeente Tytsjerksteradiel

Transcriptie

1 Beleidsplan SCHULDHULPVERLENING Gemeente Tytsjerksteradiel Burgum, oktober 2016

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Samenhang Economische situatie Leeswijzer Beleidskader Visie en uitgangspunten Uitgangspunten Doelgroep Doelstellingen en kwaliteit Wat willen we bereiken? Kwaliteit Regie op het proces Rolverdeling en managementinformatie Juridische aspecten Van beleidsdoelstelling naar beleidsuitvoering Het ontstaan van schulden voorkomen De participatie van onze inwoners vergroten Een langdurig resultaat bereiken Versterking van het sociaal domein Financiën Conclusie / samenvatting

3 1. Inleiding Een integrale aanpak schuldhulpverlening is niet alleen een kwestie van mensen helpen hun financiële situatie weer op orde te krijgen. Schulden hebben een oorzaak en als die niet bij de bron wordt aangepakt ontstaan er snel weer nieuwe schulden. Goede schuldhulpverlening draagt bij aan de bestrijding van armoede, en geeft mensen meer mogelijkheden om actief deel te nemen aan het sociale en maatschappelijke leven. 1.1 Aanleiding De wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) die in werking is getreden op 1 juli 2012 schrijft onder meer voor dat de gemeenteraad een plan vaststelt dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening aan de inwoners van zijn gemeente (artikel 2, lid 1 Wgs). De looptijd van het huidige beleidsplan beslaat de periode Dit vormt dus aanleiding voor een volgend beleidsplan schuldhulpverlening. Vorig jaar zijn de ervaringen en resultaten van de afgelopen jaren geëvalueerd en besproken in de gemeenteraadsvergadering van dd. 15 oktober De gemeenteraad heeft uitgesproken de aanbevelingen uit de evaluatie over te nemen en te borgen in het nieuwe beleidsplan schuldhulpverlening. 1.2 Samenhang Als gemeente Tytsjerksteradiel beogen we voor de periode de schuldhulpverlening meer integraal in het sociale domein aan te pakken, bij voorkeur via de dorpenteams. De dorpenteams zijn in Tytsjerksteradiel immers het aanspreekpunt voor burgers met een hulpvraag op het gebied van wonen, welzijn, werk, inkomen en zorg. Het algemene beeld is dat in de afgelopen jaren de schuldhulpverlening in Tytsjerksteradiel goed is uitgevoerd. De samenwerking met de partners Kredietbank Nederland (KBNL) en Zuidweg & Partners 1 verloopt goed, waarbij wordt gewerkt met vaststaande procedures (zoals bijvoorbeeld het traject met statushouders en schuldsaneringstrajecten) en waar nodig en mogelijk ook maatwerk wordt aangeboden. In dit beleidsplan willen we verder ook vorm geven aan de aanbevelingen die zijn gedaan in de evaluatie beleid schuldhulpverlening Dit betekent dat we ons onder meer in toenemende mate willen richten op preventie. Voorbeelden zijn het blijvend inzetten op het voorkomen van schulden bij vluchtelingen en het onderzoeken van het effectiever inzetten van de PING/budgetadviesgesprekken. Verder zetten we stevig in op schuldhulpverlening zelf door bijvoorbeeld cliënten langer de mogelijkheid te bieden gebruik te maken van een vast aanspreekpunt en onderzoeken we mogelijkheden mee te doen aan de pilot Beheer naar Vermogen van KBNL, die zorgt voor alternatieven voor bewindvoering ten behoeve van de zelfredzaamheid van de cliënt en het 1 KBNL verzorgt de schuldhulpverleningsdiensten voor de inwoners van onze gemeente, Zuidweg & Partners verzorgt deze diensten voor de doelgroep ondernemers in onze gemeente. 3

4 voorkomen van onnodige kosten. En tot slot, zoals al aangegeven, willen we verder vorm geven aan een integrale aanpak, waarbij de gemeente Tytsjerksteradiel regie voert. 1.3 Economische situatie De economische situatie, en daarbij vooral de economische crisis die tussen 2008 en 2013 heeft plaatsgevonden, speelt een grote rol. Als gevolg van de economische crisis is het aantal mensen dat in Nederland dat in armoede leeft, de laatste jaren flink toegenomen 2. Na enige economische groei in 2015 in Nederland wordt ook in 2016 een (bescheiden) groei verwacht. De verwachting is ook dat dit een positief effect zal hebben op de werkloosheid, die vermoedelijk licht zal dalen. Maar voor de gemeente Tytsjerksteradiel geldt dat we onderdeel zijn van een regio waar dergelijke effecten altijd iets langer op zich laten wachten. De economie in Noord Nederland scoort matig en blijft ook in 2016 achter bij de verwachte nationale groei (Fryslân 1,4% t.o.v. landelijk 2,0%). Het herstel van de arbeidsmarkt verloopt zeer langzaam en daarbij blijft de werkloosheid in Friesland boven het nationale niveau. 1.4 Leeswijzer In dit beleidsplan komen de volgende onderwerpen aan bod: We starten in hoofdstuk 2 met het beleidskader waarmee we als gemeente te maken hebben. En daarna volgt hoofdstuk 3 met Visie en uitgangspunten. In hoofdstuk 4 bespreken we hetgeen we graag willen bereiken en komen ook doelgroepen aan bod. Omdat we op het gebied van schuldhulpverlening als gemeente niet alleen staan, en alleen maar door samen te werken succesvol kunnen zijn, willen we in dit beleidsplan in hoofdstuk 5 ook aandacht besteden aan de wijze waarop we regie voeren. In hoofdstuk 6 beschrijven we wat we daarvoor gaan doen, en benoemen concrete actiepunten. En we sluiten af met de financiën, die aan bod komen in hoofdstuk 7. Conclusie en samenvatting vindt u tot slot in hoofdstuk 8. 2 In Nederland hadden in 2007 minder dan personen een inkomen onder de armoedegrens, in 2013 ging het om ruim 1,25 miljoen personen. 4

5 2 Beleidskader Nederland kent een uniek systeem van hulp voor mensen met problematische schuldsituaties. Dit unieke systeem bestaat uit twee stelsels, genaamd het minnelijke en het wettelijke traject, de WSNP. Twee stelsels die nauw op elkaar aansluiten. Immers, daar waar een problematische schuld niet via het minnelijke traject gesaneerd kan worden, moet het wettelijke traject soelaas bieden. De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) vormt het belangrijkste kader voor de schuldhulpverlening in de gemeente. Deze wet is sinds 1 juli 2012 van kracht. Voor het eerst kregen gemeenten hiermee een wettelijke taak met betrekking tot de minnelijke schuldhulpverlening. Naast de Wgs bestaat het wettelijk kader uit de Wet schuldsanering natuurlijke rechtspersonen (Wsnp). De Wgs legt een bodem onder de schuldhulpverlening. De gemeente heeft de verantwoordelijkheid om schuldhulpverlening te bieden aan haar inwoners. De Wgs schrijft voor dat de gemeenteraad daarvoor een beleidsplan schuldhulpverlening vaststelt. Hierin staan de hoofdzaken van het door de gemeente te voeren beleid betreffende integrale schuldhulpverlening en het voorkomen van schuldproblemen. Verder omvat de Wgs enkele bepalingen over de wijze waarop invulling wordt gegeven aan de schuldhulpverlening. Hiernaast is er de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp). Hiermee wordt de wettelijke schuldhulpverlening geregeld, via de rechter. Vanuit het Rijk is aan gemeenten de wettelijke verplichting opgelegd om een zogenaamde Wsnp verklaring af te geven. Hierin geeft de gemeente aan waarom het minnelijke traject mislukt is. Op basis van deze verklaring kan de klant een verzoek bij de rechter indienen voor het wettelijk schuldsaneringstraject. Buiten deze wettelijke bepalingen hebben gemeenten de vrijheid om zelf regels op het terrein van schuldhulpverlening vast te stellen en mogen zij zelf bepalen hoe zij schuldhulpverlening vormgeven. Naast de hierboven genoemde Wgs en Wsnp, bestaan nog andere wettelijke bepalingen, landelijke convenanten en lokaal beleid waarmee rekening moet worden gehouden. Participatiewet (Pw) Belangrijk uitgangspunt van de Pw is de eigen verantwoordelijkheid om in eigen onderhoud te voorzien. Schulden kunnen een belemmering zijn voor de re integratie. Goede schuldhulpverlening is voor deze groep van belang en kan onderdeel uitmaken van het reintegratietraject. Uitkeringsgerechtigden met schulden komen hun verplichtingen minder goed na en gaan minder snel aan het werk. Het hebben van schulden eist veel aandacht op en veroorzaakt stress en mogelijk angst. Dit belemmert de oriëntatie op werk. Wet Maatschappelijke Ondersteuning 2015 (WMO) Met de decentralisatie van AWBZ taken, waaronder begeleiding, naar de gemeente is de doelgroep van de WMO verder uitgebreid. Om kwetsbare burgers te helpen om blijvend te kunnen participeren in de samenleving is adequate schuldhulpverlening, met aandacht voor preventie en nazorg, ook een belangrijk instrument. Jeugdwet Ook de ondersteuning van de doelgroep tot 18 jaar is gedecentraliseerd naar de gemeente. Zo zijn in Tytsjerksteradiel onder meer jeugdteams opgericht. Voor die gezinnen die jeugdhulp 5

6 ontvangen is het van belang dat deze jeugdteams en schuldhulpverlening elkaar weten te vinden. Deze drie laatstgenoemde wetten maken deel uit van de zogenoemde 3D s, en betekenen een decentralisatie van rijks/provincietaken naar de gemeente. Doel is onder andere een meer integrale en vraaggerichte benadering van de inwoners. Hierdoor komen problemen op alle leefgebieden naar voren. Geldproblemen spelen hierbij vaak een rol. Het is daarom zaak te zorgen voor een goede aansluiting van de schuldhulpverlening op de integrale dienstverlening en vice versa. Overige landelijke regelgeving Voorbeelden van dergelijke regelingen zijn de Regeling afsluitbeleid voor kleinverbruikers van elektriciteit en gas en de Regeling afsluitbeleid voor kleinverbruikers van drinkwater. In die regelingen zijn incassoprocedures opgenomen en geldt bijvoorbeeld dat gas en elektriciteit in de winter niet afgesloten mogen worden. Verder zijn er door de Nederlandse Vereniging Voor Volkskrediet (NVVK) gedragscodes voor uitvoerders van schuldhulpverlening en convenanten met grote landelijke schuldeisers opgesteld. Lokale kaders In het coalitieakkoord is niets specifieks over schuldhulpverlening opgenomen. Bij onderdeel 8, over Wurk en Bystân wordt het volgende aangegeven 3 : Wy geane troch mei it ynfoljen fan rûmhertich minimabelied en hâlde dat belied yn de besunigingstaakstelling út de wyn. Het beleidsplan schuldhulpverlening staat in (nauw) verband met de Participatiewet en de minimaregelingen, daarom wordt voor dit beleidsplan ook uitgegaan van het kader het beleid in stand te houden en qua bezuinigen uit de wind te houden. 3 Uit Kolleezjeprogram 2014 gemeente Tytsjerksteradiel Fan âld tinken nei nij dwaan. 6

7 3 Visie en uitgangspunten De gemeente Tytsjerksteradiel voert al jaren een ruimhartig en sociaal minimabeleid. Als onderdeel van het minimabeleid wordt integrale schuldhulpverlening aangeboden. Effectieve gemeentelijke schuldhulpverlening betekent dat er niet alleen aandacht moet zijn voor het oplossen van de financiële problemen van een klant, maar ook voor eventuele omstandigheden die op enigerlei wijze in verband kunnen staan met de financiële problemen. Hierbij valt te denken aan psychosociale factoren, relatieproblemen, de woonsituatie, de gezondheid, de verslaving of de gezinssituatie. Het is van groot belang in het kader van de schuldhulpverlening de eventuele oorzaken die ten grondslag liggen aan het ontstaan van de schulden, zo mogelijk weg te nemen. Hetzelfde geldt voor het wegnemen van omstandigheden die het oplossen van problematische schulden in de weg staan. De gemeente Tytsjerksteradiel biedt een breed toegankelijke, integrale schuldhulpverlening die de noodzakelijke ondersteuning biedt op het gebied van preventie, schuldbemiddeling en nazorg om het voor de cliënt maximaal haalbare aan (financiële) zelfredzaamheid te bereiken. We willen dit lokaal / gebiedsgericht inzetten, dichtbij de burger. Hierbij kan de gemeente regie voeren op het proces, maar krijgt de klant zodra het mogelijk is (een deel van) de regie terug. De klant blijft zelf verantwoordelijk voor het slagen van een traject. Doel van de schuldhulpverlening is het vergroten van de zelfredzaamheid en het bevorderen van (arbeids)participatie van burgers (schulden mogen geen belemmering vormen voor participatie). Samenvattend wordt voor deze beleidsperiode de volgende visie gehanteerd: De gemeente Tytsjerksteradiel zal daar waar mogelijk, het ontstaan van problematische schulden zoveel mogelijk zien te voorkomen. Schulden vormen een belemmering voor de deelname aan de maatschappij en daarom wordt aan inwoners van onze gemeente, binnen het gestelde (wettelijke) kader, ondersteuning geboden om de schuldsituatie op te lossen of beheersbaar te maken. Hierbij staat de zelfredzaamheid van de burger centraal. De gemeente biedt de kans om de schuldsituatie te voorkomen c.q. op te lossen, maar de burger blijft zelf verantwoordelijk voor het slagen van het traject. 3.1 Uitgangspunten We hanteren de volgende uitgangspunten: Een inwoner van de gemeente Tytsjerksteradiel, die in financiële problemen terecht is gekomen (dan wel dreigt te geraken), kan ondersteuning aanvragen; De toegang tot de schuldhulpverlening is via meerdere wegen mogelijk, bijvoorbeeld middels doorgeleiding via Kearn, dorpenteams, jeugdteams, woningcorporatie, enz.; Inwoners die financiële problemen hebben, krijgen ondersteuning waar nodig, waarbij zo veel als mogelijk maatwerk wordt toegepast; Eventuele achterliggende problematiek die leidt tot het ontstaan van financiële problemen, wordt aangepakt in samenwerking met de netwerkpartners (bijv. Kredietbank Nederland (KBNL), Zuidweg & partners, dorpenteams, enz.); 7

8 De schuldenaar is en blijft de probleemeigenaar, en wordt geacht gemotiveerd aan de slag te gaan in een schuldhulpverleningstraject; Bij onze integrale schuldhulpverlening staan zowel het voorkomen en oplossen van de financieel technische kant van de schulden, als het realiseren van gedragsverandering ter voorkoming van nieuwe schulden centraal; De schuldhulpverlening moet klantgericht, helder, en (in beginsel) eindig zijn. Met de cliënt worden afspraken gemaakt, en vastgelegd in een schuldhulpverleningsplan. (Doelperspectief, afspraken over gedragsmatige aspecten, financieel technische verplichtingen, aard en omvang van de begeleiding, doorlooptijd.); Cliënten die de afspraken niet nakomen krijgen eerst een schriftelijke waarschuwing. Een tweede keer wordt het traject afgesloten. Hiervan kan worden afgeweken, maatwerk blijft het uitgangspunt; Voor cliënten die met meervoudige problematiek en mogelijk verschillende instellingen te maken hebben geldt een aanpak in samenwerking, één huishouden=één plan. (samenwerking / onderlinge doorverwijzing tussen de verschillende hulpverleningsorganisaties waarbij er één contactpersoon is); Er vindt afstemming plaats tussen de verschillende partners van het aanbod van hulp en dienstverlening, waarbij de eigen mogelijkheden, het eigen netwerk, en daarnaast vrijwilligers zoveel mogelijk worden betrokken; Dienstverlening vindt plaats op een locatie binnen de gemeente, ofwel op een werklocatie, ofwel bij mensen thuis. 3.2 Doelgroep In beginsel is iedere inwoner van onze gemeente doelgroep voor schuldbemiddeling. Daarin zijn ook ondernemers en ex ondernemers begrepen. Voor hulp bij schulden wordt ook geen inkomens of vermogensgrens gehanteerd. Ook wordt de toegang tot de schuldhulpverlening niet belemmerd door een te betalen eigen bijdrage. Hiermee wordt toegang verleend aan een zo breed mogelijke doelgroep. Uitsluitings en weigeringsgronden De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) kent slechts één echte uitsluitingsgrond. Die is neergelegd in artikel 3 lid 4 Wgs. Een vreemdeling kan niet voor schuldhulpverlening in aanmerking komen, zo luidt deze bepaling, als hij of zij geen ingezetene is die rechtmatig in Nederland verblijft. Niemand mag de toegang tot schuldhulpverlening worden ontzegd, bijvoorbeeld vanwege het enkele feit dat hij of zij een koophuis heeft, geen inkomen heeft, of een behandeling ondergaat in de verslavingszorg. Gemeenten mogen deze (en andere denkbare) uitsluitingsgronden niet categorisch toepassen. De gemeente dient dus een afweging te maken van de individuele omstandigheden. De Wgs geeft het college van B&W eigenlijk 2 algemeen geformuleerde wettelijke weigeringsgronden. Deze staan genoemd in artikel 3, lid 2 Wgs en artikel 3, lid 3 Wgs 4. Maar ook hierbij geldt dat pas van 4 Weigeringsbevoegdheid in twee gevallen: a) indien een persoon al eerder gebruik heeft gemaakt van schuldhulpverlening, en b) indien een persoon fraude heeft gepleegd die financiële benadeling van een bestuursorgaan tot gevolg heeft en die persoon in verband daarmee onherroepelijk strafrechtelijk is veroordeeld of indien een onherroepelijke bestuurlijke sanctie is opgelegd die beoogt leed toe te voegen. 8

9 een weigeringsbevoegdheid gebruik kan worden gemaakt na een afweging van de individuele omstandigheden. De Wgs spreekt dan ook niet van uitsluitingsgronden, maar over gronden om de toegang tot de schuldhulpverlening te weigeren 5. We benoemen hieronder een tweetal voorbeelden voor de gemeente Tytsjerksteradiel om de toegang tot de schuldhulpverlening te weigeren, te weten: Recidivisten, waarbij de oorzaak van het mislukken van het traject niet is weggenomen; Bewoners van de Blijenhof. In het algemeen is het verblijf in de Blijenhof van korte duur, en vertrekt een betreffende persoon weer naar een reguliere woning (eventueel buiten de gemeente). Het verblijf in de Blijenhof is vaak te kort om een schuldhulpverleningstraject op te kunnen starten. Zoals aangegeven wordt hierbij wel een afweging gemaakt van de individuele omstandigheden. Bijzondere doelgroepen Het zal geen verrassing zijn dat onder uitkeringsgerechtigden relatief vaak sprake is van schuldenproblematiek. Iedereen kan in financiële problemen terecht komen, maar analyses laten zien dat de problematiek relatief vaker voor komt bij bepaalde groepen. Risicogroepen zijn bijvoorbeeld jongeren, gezinnen met kinderen, en gezinnen met een laag inkomen. We willen een tweetal doelgroepen specifiek benoemen. Gezinnen met inwonende kinderen: Speciale aandacht gaat naar gezinnen met inwonende minderjarige kinderen, omdat we willen voorkomen dat (jonge) kinderen in een crisissituatie moeten verkeren. En wanneer toch een crisissituatie is ontstaan, moet deze met spoed worden aangepakt. De gevolgen van schuldenproblematiek worden in gezinnen met minderjarige kinderen vaak nog harder gevoeld en kunnen ingrijpen op de ontwikkeling van kinderen. Men ervaart veelal belemmeringen op het gebied van werk, deelname aan sociale activiteiten, maar ook bij de opvoeding van kinderen en hun deelname aan de maatschappij. Wanneer het dus nodig blijkt, heeft de gemeente een belangrijke taak bij de eventuele doorverwijzing naar de juiste ketenpartner(s) op het maatschappelijk vlak. Daar kan extra aandacht gegeven worden aan de situatie van deze gezinnen en de situatie van de kinderen. (Ex) zelfstandigen: Bij de totstandkoming van de Wgs is het standpunt ingenomen dat zelfstandig ondernemers die in financieel zwaar weer verkeren een beroep kunnen doen op het Besluit Bijstand Zelfstandigen (Bbz). De groep ex ondernemers wordt niet specifiek benoemd als doelgroep in het kader van de Wgs. De gemeente Tytsjerksteradiel erkent echter ook de zorgplicht voor deze doelgroep. Wanneer de onderneming niet levensvatbaar blijkt, kan, zodra sprake is van een natuurlijk persoon, wel een beroep worden gedaan op schuldhulpverlening. Hiermee worden personen met schulden als gevolg van de liquidatie van hun onderneming niet uitgesloten. 5 Om te voorkomen dat veel huishoudens met schulden buiten de boot vallen omdat ze bijvoorbeeld geen inkomen hebben, of omdat ze hun echtscheiding niet rond hebben, of nog in een traject worden behandeld bij de GGZ, is het van groot belang dat de gemeente in al deze situaties altijd een individuele afweging van de bijzondere situatie maakt. 9

10 4 Doelstellingen en kwaliteit 4.1 Wat willen we bereiken? Het hoofddoel van de schuldhulpverlening is het bijdragen aan de participatie in de maatschappij door het bevorderen van de zelfredzaamheid van de burgers. De beoogde maatschappelijke effecten die we willen bereiken zijn: Schulden vormen geen belemmering voor participatie; Alle inwoners hebben een zo groot mogelijke financiële zelfredzaamheid. Schuldsituaties kunnen leiden tot onnodige maatschappelijke kosten bij andere organisaties zoals de maatschappelijke opvang, verslavingszorg of maatschappelijke dienstverlening. Daarnaast verplicht de Wgs de gemeente een integrale schuldhulpverlening aan te bieden. Echter geeft de Wgs geen definitie van het begrip integrale schuldhulpverlening. Het is dan ook aan de gemeente om dit begrip nader te definiëren, en in dit beleidsplan willen we uitgaan van het begrip integrale schuldhulpverlening zoals dit door de NVVK is gedefinieerd: Integrale schuldhulpverlening houdt in dat zoveel mogelijk voorkomen wordt dat problematische schulden ontstaan. Integrale schuldhulpverlening is het actief ondersteunen van een inwoner bij het vinden van een oplossing voor zijn/haar financiële problemen, maar ook bij vinden van een oplossing voor de eventuele oorzaken hiervan of voor omstandigheden die verhinderen dat de financiële problemen kunnen worden opgelost. Uit deze definitie wordt helder dat integrale schuldhulpverlening uit drie componenten bestaat: Preventie Materiële schuldhulpverlening (financiële hulp) Immateriële schuldhulpverlening (hulp gericht op het oplossen / wegnemen van oorzaken of omstandigheden die de financiële problemen veroorzaken of laten voortbestaan). Vanuit deze 3 componenten willen we werken aan doelen die uiteindelijk resulteren in een lokale samenleving waar schulden geen belemmering voor participatie vormen, en waar alle inwoners een zo groot mogelijk financiële zelfredzaamheid hebben. Dit doen we door: 1. Het ontstaan van schulden te voorkomen: Investeren in een goed preventief aanbod voorkomt het ontstaan van schulden en daarmee samenhangende maatschappelijke problemen; 2. De participatie van onze inwoners te vergroten: Investeren in schuldhulpverlening zorgt dat schulden geen belemmering meer zijn voor onze inwoners om deel te nemen in de maatschappij; 3. Langdurig resultaat te bereiken: Het resultaat moet zijn dat de inwoner weer financieel zelfredzaam is en niet terugvalt in een schuldsituatie. Door te investeren in en gebruik te maken van de capaciteiten van de burger worden mogelijkheden geboden om zelf financiële problemen het hoofd te bieden. Dit is toekomstgericht en loopt naast de dienstverlening voor het eventueel oplossen van de huidige schuldensituatie; 4. De aanpak op het terrein van het sociaal domein versterken: Het succes op de terreinen van armoedebestrijding, participatie (re integratie en zorg) wordt versterkt door succesvol beleid op schuldhulpverlening. 10

11 4.2 Kwaliteit Uit de evaluatie beleid schuldhulpverlening bleek dat de schuldhulpverlening in Tytsjerksteradiel goed uitgevoerd wordt. De schuldhulpverlening wordt uitgevoerd door KBNL en Zuidweg & Partners 6. Beiden werken volgens vaststaande procedures en bieden maatwerk middels verschillende producten. Zij zijn aangesloten bij de NVVK (Vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren). We willen in onze gemeente voor onze inwoners niet stoppen bij het (slechts) aanbieden van schuldhulpverlening als een minnelijke schuldregeling in de nabije toekomst mogelijk is. Vaak wordt er bij schuldhulpverlening alleen toegewerkt naar de totstandkoming van die minnelijke regeling, maar wij willen in Tytsjerksteradiel niet deze (te) beperkte invulling geven aan schuldhulpverlening. Door in te zetten op hulpverlening die breder is dan alleen de hulp gericht op het bereiken van een minnelijke regeling, kan de gemeente een vangnet creëren voor schuldenaren die (nog) niet toegelaten kunnen worden tot het normale schuldhulpverleningstraject en voor schuldenaren bij wie dit traject tussentijds is beëindigd. Aan deze groepen kunnen producten als budgetbeheer, budget coaching, cursussen, danwel informatie en adviesgesprekken aangeboden worden. Daarnaast denken we aan stabilisatie en aan het treffen van betalingsregelingen om erger te voorkomen. De toelatingseisen, verplichtingen en recidivebepalingen t.a.v. deze producten willen we minder streng opzetten dan de regels die gehanteerd worden in het traject gericht op de minnelijke regeling. Ook kan er bij de verlening van die producten rekening gehouden worden met een doorstroom naar het normale schuldhulpverleningstraject. Met deze hulp is een steeds groter wordende groep schuldenaren zeer gebaat verwachten wij. Wij hebben de overtuiging dat we, als gemeente samen met onze partners, genoeg kennis en contacten in huis hebben om deze groep hulpvragers te ondersteunen en om een neerwaartse spiraal te voorkomen. 6 Zuidweg &Partners heeft zich gespecialiseerd in de schuldhulpverlening voor ondernemers en exondernemers. Net als KBNL wordt Zuidweg & Partners door de gemeente ingeschakeld om deze dienstverlening te verzorgen. 11

12 5 Regie op het proces 5.1 Rolverdeling en managementinformatie De gemeente is in alle facetten verantwoordelijk voor de uitvoering van schuldhulpverlening. De gemeenteraad stelt het beleidskader vast en stelt de middelen beschikbaar. Het College contracteert, faciliteert en controleert de uitvoering van schuldhulpverlening. Daarnaast zien burgemeester en wethouders toe op het naleven van het beleid en stuurt op de gewenste resultaten. Verder zijn er afspraken tussen de dragende organisatie (beleid) en de werkmaatschappij. Vanuit de dragende organisatie worden kaders uitgezet, beslissingen genomen over het wat en worden de gesprekken met de strategische partners gevoerd. De werkmaatschappij geeft invulling aan o.m. contractbeheer, uitvoering en voortgang van schuldhulpverleningsproces. Het college houdt via het verkrijgen van managementinformatie zicht op de uitvoering, de kwaliteit van het proces en het gewenste resultaat. Via de bestuursrapportage wordt de gemeenteraad voorzien van informatie zodat op hoofdlijnen gestuurd kan worden. Daarnaast worden gegevens verzameld om een goed beeld te krijgen van de klanten die een beroep doen op schuldhulpverlening. Het doel van deze informatie is om het beleid te voeden dan wel bij te kunnen stellen. In 2019 wordt dit beleidsplan geëvalueerd, en wordt nader onderzocht of het beleid voldoende is geïmplementeerd en uitgevoerd. Ook wordt gekeken naar de wijze waarop de benoemde doelstellingen zijn bereikt en welke effecten dit heeft gehad. 5.2 Juridische aspecten Met de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening zijn de beginselen van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) van toepassing op de gemeentelijke schuldhulpverlening. De beslissing van het college tot het doen van een aanbod of tot het weigeren van integrale schuldhulpverlening is een besluit in de zin van de Awb. Een besluit moet dus binnen acht weken na datum aanvraag genomen worden. Bij niet tijdig beslissen is de Wet dwangsom en beroep van toepassing. Tegen het besluit is bezwaar en beroep mogelijk. Naast de gebruikelijke mogelijkheid van bezwaar en beroep, kan de aanvrager gebruik maken van de klachtenprocedure bij de gemeente, of een klacht indienen bij de nationale ombudsman. Een ander aspect is de wachttijd. De wachttijd is de periode die verstrijkt tussen het moment dat een inwoner zich bij de gemeente meldt voor schuldhulpverlening en het eerste gesprek waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. De Wgs schijft voor dat de wachttijd maximaal vier weken mag zijn. Dit is een zogenoemde termijn van orde. Dit betekent dat er geen directe sanctie voor de gemeente op staat wanneer de geldende termijn wordt overschreden. De gemeente mag de wachttijd overschrijden wanneer aantoonbaar is dat het niet halen ervan aan de klant te wijten is. Uiteraard streeft de gemeente Tytsjerksteradiel naar een korte wachttijd. Omdat dit bijdraagt aan het voorkomen en beperken van problematische schulden en aan de bereidheid van schuldeisers om mee te werken. Een snel contact met de klant bevordert ook dat schuldhulpverlening een laagdrempelige voorziening is. 12

13 Verder is in de Wgs opgenomen dat de gemeente verplicht is om schuldenaren vooraf globaal inzicht te geven in de te verwachten doorlooptijd. Ook de prognose van de doorlooptijd is een termijn van orde. Omdat lange doorlooptijden een negatieve invloed hebben op de motivatie van de klant om mee te (blijven) werken aan een schuldhulpverleningstraject, spannen we ons samen met onze partners in om doorlooptijden waar mogelijk te beperken. Beperkte doorlooptijden werken positief voor de bereidheid van schuldeisers om mee te werken en dragen bij aan het voorkomen en beperken van problematische schulden. Het is belangrijk dat de klant vooraf een globaal beeld heeft van de doorlooptijd en weet dat rekening wordt gehouden met de individuele situatie. 13

14 6 Van beleidsdoelstelling naar beleidsuitvoering Hieronder beschrijven we in globale bewoordingen per doelstelling hoe we dit gaan bereiken. Zodra dit beleidsplan is vastgesteld, zullen in samenwerking met ketenpartners (KBNL, Zuidweg&Partners, Kearn, enz.) waar nodig nadere afspraken / uitvoeringsplannen worden opgesteld. 6.1 Het ontstaan van schulden voorkomen Dit betekent aandacht voor gezond financieel gedrag en meer aandacht voor preventie om problematische schulden te voorkomen. Bewustwording is hier het sleutelwoord. Gelukkig is er veel meer aandacht voor schuldproblematiek en problemen met geld door bekende campagnes als pas op, geld lenen kost geld, financiële dienstverleners die adviesgesprekken aanbieden, en zelfs televisieprogramma s die gaan over het oplossen van problematische schulden. Preventie en vroegsignalering zijn positief geëvalueerd in de evaluatie beleid schuldhulpverlening Wel is er op onderdelen nog ruimte voor verbetering. We zetten breed in op een goede uitvoering en groot bereik: We houden vast aan onze inzet met betrekking tot preventie ten behoeve van vluchtelingen, bijstandsgerechtigden, en ondernemers. We blijven inzetten op de budgetadviesgesprekken en voorlichtingen. Hiervoor is er een PINGloket, waarvan we de bekendheid en toegankelijkheid willen bevorderen. We willen vernieuwd vorm en inhoud geven aan voorlichtingen op scholen. Denk hierbij o.m. aan het aanbieden van lespakketten met de Kredietbank op alle basisscholen. We versterken de functie van vroegsignalering. We sluiten bijvoorbeeld aan bij bestaande convenanten en/of hernieuwen hiervoor onze afspraken met bijvoorbeeld de woningcorporatie, zorgverzekeraar, energieleverancier, enz. Ook hier werken we lokaal, met een gebiedsgerichte, integrale aanpak. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot een convenant m.b.t. vroeg signalering. 14

15 6.2 De participatie van onze inwoners vergroten Dit betekent dat onze inzet op schuldhulpverlening een bijdrage levert aan het deelnemen aan de (lokale) samenleving. Hier ligt natuurlijk een duidelijke relatie met inzet op het gebied van werk, inkomen, en minimaregelingen. Bijzondere aandacht voor gezinnen met kinderen en (ex) ondernemers moet leiden tot het actief informeren over de hulpmogelijkheden. We zetten in op maatwerk en geven vorm aan een integrale aanpak. We werken samen met KBNL samen aan Beheer naar vermogen als alternatief voor bewindvoering, waarbij zelfredzaamheid van de cliënt en het voorkomen van onnodige kosten wordt bevorderd. 6.3 Een langdurig resultaat bereiken Schuldproblematiek is in hoge mate afhankelijk van het willen, kunnen en handelen van de cliënt (gedrag, motivatie, en vaardigheden). Door inzet van schuldhulpverlening werken we aan financieel zelfredzame inwoners. Het resultaat moet zo veel mogelijk zijn dat de inwoner weer financieel zelfredzaam is en niet terugvalt in een schuldsituatie. Dit is toekomstgericht en loopt naast de dienstverlening voor het eventueel oplossen van de huidige schuldensituatie; We nemen waar mogelijk als gemeente ook de verantwoordelijkheid om op constructieve wijze een bijdrage te leveren aan een houdbare financiële situatie bij cliënten / inwoners die in een schuldsituatie zitten of zaten. Denk aan betalingsregelingen, uitstel van betaling, kwijtschelding, enz. We maken gebruik van instrumenten zoals Mesis, teneinde een zo objectief en gestructureerd inzicht als mogelijk te krijgen in het (financieel) gedrag van de cliënt. We investeren en maken gebruik van de capaciteiten van de burger om zelf financiële problemen het hoofd te bieden. We onderzoeken met partners (zoals Kearn) de mogelijkheden om vrijwilligers in te zetten bij de verschillende onderdelen van het schuldhulpverleningsproces en bevorderen laagdrempeligheid. Ook kijken we naar de mogelijkheden voor het inzetten van ervaringsdeskundigen. We blijven stevig inzetten op nazorg. 6.4 Versterking van het sociaal domein De aanpak op het terrein van het sociaal domein versterken: Het succes op de terreinen van armoedebestrijding, participatie (re integratie en zorg) wordt versterkt door succesvol beleid op schuldhulpverlening. We zetten in op het (eerder) signaleren van laaggeletterdheid, en werken onder meer samen met stichting Lezen & Schrijven, Stichting bibliotheken Midden Friesland, en Friesland College voor o.a. een lokaal taalhuis. Het verbeteren van de taalvaardigheid draagt overigens ook voor een belangrijk deel bij aan het bereiken van een langdurig resultaat. 7 7 Laaggeletterden zijn oververtegenwoordigd in het klantenbestand van de schuldhulpverlening. Uit onderzoek van Tamara Madern, Nadja Jungmann en Roeland van Geuns blijkt dat onder de mensen die zich melden bij schuldhulpverlening de groep die moeite heeft met lezen en rekenen groot is. Mensen met problematische 15

16 De gemeente Tytsjerksteradiel zet in op een passende oplossing voor bijstandscliënten die het moeilijk vinden om hun vaste lasten tijdig en voldoende te betalen. We bieden hiertoe o.m. automatische inhouding en doorbetaling van vaste lasten aan 8, en / of een passende vorm van budgetbeheer. We zetten hiermee ook in op het voorkomen van (grotere) maatschappelijke kosten. We nemen als gemeente Tytsjerksteradiel (waar wettelijk mogelijk) de verantwoordelijkheid in het kader van schuldhulpverlening om belemmeringen voor het saneren van vorderingen weg te nemen, bijvoorbeeld in het geval van fraudevorderingen bij uitkeringen. Met integraal werkende dorpenteams en jeugdteams willen we er zorg voor dragen dat kwetsbare groepen hun weg kunnen vinden en niet onder het bestaansminimum zakken. schulden hebben regelmatig moeite met lezen en rekenen, zo bleek ook uit een publicatie van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid ( Eigen schuld? Een gedragswetenschappelijk perspectief op problematische schulden ). 8 Automatische inhouding en doorbetaling van vaste lasten vindt alleen plaats mits de betreffende inwoner een volledige (bijstands)uitkering ontvangt. 16

17 7 Financiën In de onderstaande tabel zijn de begrotingen en de totale uitgaven van de afgelopen jaren voor schuldhulpverlening weergegeven: Schuldhulpverlening: begroting en uitgaven jaar Begroting Realisatie * *Uitgaven tot (Na extrapolatie zou de realisatie in 2016 op , uitkomen.) Ook voor de komende jaren willen we uitgaan van het bedrag zoals dat nu voor schuldhulpverlening is opgenomen: ,= (per jaar). Zoals in de eerdere hoofdstukken is beschreven, bestaat het grootste deel van de uitgaven uit werkzaamheden van de KBNL. Zij dragen zorg voor de uitvoering van de schuldregelingen in onze gemeente. Verder valt te denken aan budgetbeheer, budgetcoaching, en/of budgetadviesgesprekken. Ook worden vluchtelingen vanuit KBNL financieel begeleid. Daarnaast zijn er uitgaven aan onder meer Zuidweg & Partners voor de schuldbemiddeling voor ondernemers in onze gemeente, en er zijn uitgaven aan Kearn in het kader van onder andere het nazorgtraject. Het aantal klanten dat gebruik maakt van schuldhulpverlening lijkt vooralsnog over het hoogtepunt heen te zijn. Toch zien we dat de deze daling van cliëntenaantallen zeer langzaam verloopt. Dit hangt mogelijk ook samen met het gegeven dat de gemiddelde schuld per cliënt stijgt, en de daarmee samenhangende problematiek vaak complexer wordt. We verwachten met de inzet van meer uitgebreide instrumenten in het kader van budgetbeheer overigens nog een mogelijke stijging van cliëntenaantallen. Dit valt samen met het gegeven dat steeds meer mensen onder een vorm van beschermingsbewind vallen. 9 9 We zetten met een extra investering aan de voorkant (uitgebreider budgetbeheer) in op het voorkomen van nog hogere uitgaven voor beschermingsbewind in het kader van bijzondere bijstand. 17

18 8 Conclusie / samenvatting Een integrale aanpak schuldhulpverlening is niet zomaar een vereiste vanuit de Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening, want schuldhulpverlening is meer dan het helpen van mensen hun financiële situatie op orde te krijgen. Het is voor een langdurig resultaat van belang dat ook de oorzaken bij de bron worden aangepakt, om het ontstaan van nieuwe schulden te voorkomen. Een effectieve schuldhulpverlening creëert mogelijkheden voor mensen om actief deel te nemen aan het sociale en maatschappelijke leven en draagt bij aan armoedebestrijding. Vorig jaar zijn de ervaringen en resultaten van de afgelopen jaren geëvalueerd en besproken in de gemeenteraadsvergadering van dd. 15 oktober Het algemene beeld is dat in de afgelopen jaren de schuldhulpverlening in Tytsjerksteradiel goed is uitgevoerd. De samenwerking met de partners Kredietbank Nederland (KBNL) en Zuidweg & Partners verloopt goed, waarbij wordt gewerkt met vaststaande procedures en het bieden van maatwerk. De gemeenteraad heeft uitgesproken de aanbevelingen uit de evaluatie over te nemen, en te borgen in het nieuwe beleidsplan schuldhulpverlening. De gemeente heeft de verantwoordelijkheid om schuldhulpverlening te bieden aan haar inwoners. De Wgs schrijft voor dat de gemeenteraad daarvoor een beleidsplan schuldhulpverlening vaststelt. Hierin staan de hoofdzaken van het door de gemeente te voeren beleid betreffende integrale schuldhulpverlening en het voorkomen van schuldproblemen. Verder omvat de Wgs enkele bepalingen over de wijze waarop invulling wordt gegeven aan de schuldhulpverlening. Als gemeente Tytsjerksteradiel beogen we voor de periode de schuldhulpverlening meer integraal in het sociale domein aan te pakken, bijvoorbeeld via de dorpenteams. De dorpenteams zijn in Tytsjerksteradiel immers het aanspreekpunt voor burgers met een hulpvraag op het gebied van wonen, welzijn, werk, inkomen en zorg. Samenvattend wordt voor deze beleidsperiode de volgende visie gehanteerd: De gemeente Tytsjerksteradiel zal daar waar mogelijk, het ontstaan van problematische schulden zoveel mogelijk zien te voorkomen. Schulden vormen een belemmering voor de deelname aan de maatschappij en daarom wordt aan onze inwoners, binnen het gestelde (wettelijke) kader, ondersteuning geboden om de schuldsituatie op te lossen of beheersbaar te maken. Hierbij staat de zelfredzaamheid van de burger centraal. De gemeente biedt de kans om de schuldsituatie te voorkomen c.q. op te lossen, maar de burger blijft zelf verantwoordelijk voor het slagen van het traject. Door in te zetten op hulpverlening die breder is dan alleen de hulp gericht op het bereiken van een minnelijke regeling, kan de gemeente een vangnet creëren voor schuldenaren die (nog) niet toegelaten kunnen worden tot het normale schuldhulpverleningstraject en voor schuldenaren bij wie dit traject tussentijds is beëindigd. Aan deze groepen kunnen producten als budgetbeheer, budget coaching, cursussen, danwel informatie en adviesgesprekken aangeboden worden. We zetten in op integrale schuldhulpverlening vanuit drie componenten: Preventie Materiële schuldhulpverlening (financiële hulp) Immateriële schuldhulpverlening (hulp gericht op het oplossen / wegnemen van oorzaken of omstandigheden die de financiële problemen veroorzaken of laten voortbestaan). 18

19 We werken aan doelen en maatschappelijke effecten door: 1. Het ontstaan van schulden te voorkomen: Investeren in een goed preventief aanbod voorkomt het ontstaan van schulden en daarmee samenhangende maatschappelijke problemen; 2. De participatie van onze inwoners te vergroten: Investeren in schuldhulpverlening zorgt dat schulden geen belemmering meer zijn voor onze inwoners om deel te nemen in de maatschappij; 3. Langdurig resultaat te bereiken: Het resultaat moet zijn dat de inwoner weer financieel zelfredzaam is en niet terugvalt in een schuldsituatie. Door te investeren in en gebruik te maken van de capaciteiten van de burger worden mogelijkheden geboden om zelf financiële problemen het hoofd te bieden. Dit is toekomstgericht en loopt naast de dienstverlening voor het eventueel oplossen van de huidige schuldensituatie; 4. De aanpak op het terrein van het sociaal domein versterken: Het succes op de terreinen van armoedebestrijding, participatie (re integratie en zorg) wordt versterkt door succesvol beleid op schuldhulpverlening. Met onze inzet, en samenwerking met partnerorganisaties zetten we zodoende in op maatschappelijke effecten die we willen bereiken, zoals: Schulden vormen geen belemmering voor participatie; Onze inwoners hebben een zo groot mogelijke financiële zelfredzaamheid. 19