Inleiding tot de orgel kwartiertjes in de OLV Vosselaar, voorjaar 2010

Transcriptie

1 Inleiding tot de orgel kwartiertjes in de OLV Vosselaar, voorjaar 2010 Beste Muziekvrienden, De bedoeling van de orgelkwartiertjes is min of meer regelmatig muziek ten gehore te brengen op de orgels, die onze OLV kerk rijk is, namelijk het prachtige, gerestaureerde historische Verbuecken orgel, en het neo-barokke Pels-orgel, dat werd overgebracht van de St Jozef kerk, en dat ook gebruikt wordt tijdens de diensten. Net als voor de eerste reeks kwartiertjes einde 2008/begin 2009, is ook nu weer dit kleine muzikale gebeuren gepland op de 2 de en de 3 de zondag van de maand, beginnend rond twintig minuten voor elf. Het programma van de tweede reeks kwartiertjes is geïnspireerd op het samenspel van het orgel en andere instrumenten : kwartiertjes met viool, saxofoon, trompet, luit/gitaar etc. zijn in voorbereiding. We zullen ook telkens tijdens de dienst, die volgt op het kwartiertje, samenspel brengen tijdens offerande, communie, en na de slotzang. Ik wil echter de reeks beginnen en eindigen met een kwartiertje voor orgel solo : als eerste een reeks middeleeuwse en barok dansen, en als laatste een kwartiertje improvisatie over een thema van Pasen. Veel luister-plezier toegewenst. Jos Van den Heuvel

2 Malle Symen Jan Pieterszoon Sweelinck Malle Symen is de naam van een chanson uit de Fluyten Lusthof van Jacob Van Eyck uit 1648 dat in de 17de eeuw een internationale hit scoorde. Niemand weet meer waar het oorspronkelijk vandaan komt, maar zeker is dat vele beroemde komponisten, zoals Sweelinck en Farnaby, de Malle Symen-melodie als basis hebben gebruikt voor komposities in uiteenlopende bezettingen. Ook de tekst is jammer genoeg niet overgeleverd en van gekke Simon weten wij niet meer dan dat hij vermoedelijk een theaterpersonage was. Als we een gedicht uit 1629 geloven, dan hebben zij met deze naam een 'onbeschaemd' karakter. Jan Pieterszoon Sweelinck (Deventer, Amsterdam, 1621) was een Nederlands componist en organist. Sweelinck leerde het orgelspel van zijn vader Pieter, organist aan de Oude of St. Nicolaaskerk te Amsterdam, en van Jan Willemszoon Lossy (ca ), stadsspeelman te Haarlem. Reeds in 1577 had Sweelinck een aanstelling als organist. In ieder geval vanaf 1580 was hij verbonden aan de Oude Kerk in Amsterdam. Zijn oudste zoon, Dirk, volgde hem na zijn dood in deze functie op. Sweelincks reputatie in Amsterdam was zeer groot. Hij had de bijnaam de Amsterdamse Orpheus en verkeerde in de Muiderkring. Sweelinck was als componist ver buiten de landsgrenzen beroemd. Uit heel Europa, maar vooral uit Noord-Duitsland stroomden echter leerlingen naar Amsterdam om bij Sweelinck het orgelspel te leren. Hierdoor oefende hij een grote invloed uit op de ontwikkeling van de orgelmuziek in Noord-Duitsland en daarmee indirect ook op Johann Sebastian Bach. Gaillarde Napolitaine Anonymus Galliard in Siena, Italy, 15de eeuw

3 De galliard (gaillarde, in Frans) was een renaissance dans, die populair was in heel Europa gedurende de 16de eeuw. De gaillard was een atletische dans met sprongen, hinkstappen en dergelijke. De gaillard was ook de favoriete dans van koningin Elisabeth I of England, en er wordt verteld dat ze elke morgen 6 of 7 gaillardes uitvoerde als lichaamsoefening. Bourrée Johann Sebastian Bach De bourree is een Franse traditionele dans. Het woord bourree betekent vrij vertaald boertig. Vele bourrees hebben dan ook een nogal robuust en melodisch en ritmisch eenvoudig thema. De meeste bourrees worden in rijen van paren gedanst en de muziek is meestal in een tweekwarts- of driekwartsmaat. Er bestaan in Frankrijk echter veel regionale variaties op de bourree. In bijvoorbeeld Auvergne zijn bourrees populair die door twee paren in een kruis worden gedanst. De bourree was rond 1700 ook populair in landen buiten Frankrijk, zoals Nederland en Duitsland. Zo zijn er bourrees te vinden in Nederlandse muziekbundels uit die tijd zoals Oude en Nieuwe Hollantse Boerenlieties en Contredansen, en in de suitewerken van Johann Sebastian Bach. De vandaag gespeelde bourrée komt uit de suite in e voor luit of clavecimbel. Johann Sebastian Bach (Eisenach, 1685 Leipzig, 1750) was een Duits componist, klavecinist, organist, violist en dirigent van barokmuziek. Hij wordt algemeen gezien als een van de grootste en invloedrijkste componisten uit de geschiedenis van de klassieke muziek en wordt door velen beschouwd als genie. Zijn oeuvre, dat door Wolfgang Schmieder werd gecatalogiseerd en gerubriceerd in de Bach Werke Verzeichnis (BWV), valt met name op door groot componeer-technisch vakmanschap en sterke emotionele zeggingskracht. Het is een unieke en zeer persoonlijke synthese van de verworvenheden van de polyfone muziek met die van de monodie: een hoogtepunt van de muzikale barok, en van grote betekenis gebleken voor veel componisten na hem.

4 In de behandeling van muzikale vormen en genres bereikt Bach in het samengaan van polyfonie en harmonie een kwaliteit, waarin hij de grenzen van wat tot dan toe gerealiseerd was verre overschreed. Bachs oeuvre omvat vrijwel alle stijlen en vormen die in zijn tijd gangbaar waren, met uitzondering van de opera. Gaudete, Christus est natus, uit de Piae Cantiones Gaudete (Latijn voor Verheugt u) is een Gregoriaans introïtusgezang voor de Mis van de derde zondag van de Advent en tevens de naam voor deze zondag van de Advent. Gaudete is ook een kerstgezang, gecomponeerd in de 16e eeuw. Het werd gepubliceerd in de Piae Cantiones, een collectie van Fins-Zweedse kerkgezangen uitgegeven in De term 'Gaudete' is ontleend aan een vers uit de Brief van Paulus aan de Filippenzen (4:4), waarin de apostel Paulus de gemeenschap oproept tot vreugde: Gaudete in Domino semper. Iterum dico: Gaudete! Laat de Heer uw vreugde blijven. Ik zeg u nogmaals: wees altijd verheugd!

5 Dance Baroque et Variations Josephus Th.L. Collis Deze Barokke Dans is in feite een kleine suite met enkele deeltjes, die verschillende dansen voorstellen; dit geeft de mogelijkheid om de verschillende registers van det Verbuecken orgel in afwisseling te laten horen. Josephus Collis (Nabij Maaseik rond 1662 Broekzele 1719): Van de vrijwel onbekende, uit het Oostelijke deel van België afkomstige Josef Collis weten we heel weinig : hij schijnt rond 1662 te zijn geboren, en studeerde aan de Kathlolieke Universiteit te Leuven wiskunde en fysica, maar werd dan toch organist en clavecinist na studies aan het Lemmens-instituut aldaar. Als organist werkte hij in Rekheim (Limburg), Heverlee, Wilrijk (Pius X) en in de omgeving van Turnhout, waar hij naast zijn bezigheid als organist ook experimenteerde met akoestiek en de invloed van de plaats van het koor op de klank in de kerk. In zijn muzikale evolutie is Collis erg beïnvloed door zijn muzikale tijdgenoten Andreas Reiheu en Franz Bilder. Het vandaag gespeelde Dance Baroque is één van de weinige werken, die van hem zijn overgeleverd (in de Codex PharmaCopaeius Europeanis) ; dat er zo weinig van zijn werk is overgebleven is zeer verwonderlijk en spijtig; uit Collis oeuvre spreekt namelijk een levendige creativiteit en een subtiele muzikale verfijning, het stuk vereist een stevige techniek en een verfijnde smaak om alle nuances naar voor te laten komen.